ANNOTATIONES

CONCLUSIO I

Caeli non agunt immediate in intellectum vel voluntatem,sed mediate ei remote sic, libertate voluntatis servata

(a) Dicendum igitur ad quaestionem, etc. Ratio conclusionis sumpta est ex Philosopho, qui fuse probat contra antiquos 2. de Anima, cap. Ultimo, vel secundum aliam distributionem lib. 3. cap. 3. intellectum esse spiritualem, et non corporeum ; constat autem, quod corpora non possunt directe in spiritualia, quia haec non sunt capacia accidentium corporeorum, nec illa producere possunt spiritualia accidentia. Addidi, quod nec indirecte, sed intellige immediate vel proxime,quia remote,vel mediate agunt caeli in has potentias spirituales, quatenus immutant organa sensuum ad gradum eis convenientem,vel disconvenientem qua immutatione redditur intellectus facilior, vel difficilior ad suas operationes, et consequenter voluntasxonstatenim, ex deordinatione sensus, deordinari intellectum, ut videre est in lunaticis et phreneticis, in quibus est imaginatio confusa ; et hoc sensu intelligitur id Philosophi 1. de Anima, text. 66. Corrumpitur intellectus quodam interius corrupto. Deordinatur etiam voluntas,quia difficulter dissentit ab appetitu sensitivo deordinate tendente in aliquod objectum, qui ex immutatione caelestium corporum, -ita inclinari potest. Unde Astrologi judicare possunt de moribus hominum, ut quod sunt luxuriosi, crudeles, ex constellationibus nativitatis, aliisque influendis ; non quod necessario aliquem actum malum, vel bonum eliciant, sed quod sic, vel sic sunt inclinati. Potest tamen voluntas sua libertate contra pravas inclinationes, dictamen rectae rationis sequi, ad quod multum facilitatur exercitio virtutum, quo acquirit habitus temperalivos passionum , et sic libertas minime tollitur per influentiam caelorum. Ita Doctor 2. distinct. 14. quaest. 3. Divus Thomas 1. part. quaest. 113 . art. 4. et communis. de quo Augustinus 13. Trinit. cap. 4. Basilius homil. 6. in Hexamer. Dionysius cap. 4. de div. Nom. Vide Conimb. 2. de Caelo, cap. 3. quaest. 2. 3. 4. Quod vero voluntas actibus imperatis producat virtutes morales in concupiscibili, et irascibili, docet fuse Doctor 3. distinct. 33. ubi contra Divum Thomam ostendit etiam virtutes morales ejus actibus elicitis in ipsamet produci.

conclusio II

Conversio intellectus ad haec objecta prae aliis, est imperative a voluntate.

(b) Quae conversio imperatur a voluntate. etc. Difficile est, quod hic ait primam conversionem intellectus ad phantasmata imperari a voluntate. Pro quo nola primo, id quod ex Philosopho 3. de Anima, text. 2. et 29. habetur, nempe quod speculamur in phantasmatibus, et quod phantasmata se habent ad intellectum, sicut intelligibilia ad sensum, ita debere intelligi (ut explicat Doctor 1. distinct. 3. quaest. 6. n. 19.) quod quando intelligimus universale,phantasiamur ejus singulare, non quod phantasma, vel phantasiatio concurrat ad actum intellectus, ut habet Scotus 4. distA5. quaest. 1 ad 3. pro opin. (quidquid sit an phantasma concurrat ad speciem intelligibilem de quo quaest. 17.) sed propler connexionem potentiarum, una pro hoc statu debet praecedere,sive hoc sit ex natura potentiarum, sive ex peccato ; et secundum putat ipse ex Augustino verius 2. distinct. 3. quaest. 3. num Si et 2. distinct. 3. quaest. 8. adi. princ. et dist. II. quaest. l.ad 2.

Nota secundo ex Scolo 1. dist. 3. quaest. 2. num. Si et alias saepe, ideo intellectum hoc prius quam illud cognoscere, quia phantasma hujus fortius movet ; neque hoc est, vel esse potest a voluntate, cum tunc non habeat intellectus actum intelligendi, et nihil possit esse volitum, nisi praecognitum. Idem habet 2. d. 42. q. 4.

ei communis sententia est cum Philosopho primam cogitationem non esse in manu nostra, quia, ut ait Augustinus 3. de Lib. arbitr. impossibile est quin visis tangamur. Falsum ergo videtur, quod hic tenet Doctor, primam conversionem ad phantasmata, imperari a voluntate, quia voluntas nihil imperat, nisi sibi propositum ab intellectu. cujusmodi nequit esse prima conversio ad phantasmata, seu prima cogitatio.

Sed neque sibi, neque veritati contradicit Scotus. Pro quo notandum est, quod duplex est conversio ad phantasmata ; una quae est absolute prima cognitio, nulla facta comparatione ad alia, et haec (ut dixi, ex Philosopho, Augustino, et Scoto, (nullo modo imperatur a voluntate), ratione jam assignata. Alia est conversio seu cognitio, qua potius hoc quam illud attenditur ab intellectu : et prima hujusmodi conversio subest voluntati, quia potest intellectum convertere ad unum objectum, et divertere ab alio : et secundum hoc, intelligitur id 2. de Anima, text. 60. et lib. 3. cap. 18.intelligimus dum volumus, et quod ait Augustinus 11. Trinit. 3. et iib. 13. cap. 27. quod voluntas copulat parentem cum prole. Exemplo declarari potest ; praedestinatio Sanctorum ad gloriam secundum unam opinionem, est propter Christum,sed electio horum prae illis, non ; de quo Suarez 1. p. tract. lib. 2. cap. 24. e converso hic. Prima conversio intellectus non est a voluntate. Secunda sic, scilicet conversio ad hoc, prae aliis.

Sed fateor difficile valde esse, quomodo voluntas possit intellectum ad hoc, vel illud objectum convertere. Et ratio jam est tacta, quia nil potest velle quin praecognitum sit. Scotus S.dislincl. 4 2.quaest.4.quinque modos dicendi recitat, et breviter sed efficaciter refutat. Pro responsione advertendum est, intellectum posse habere unam intellectionem perfectam, et plures imperfectas : constat enim, quod visus in cono pyramidis videt aliquid perfecte et distincte, alia adjacentia confuse et indistincte, de quo Scotus j.dist. 3. quaest. 6. ad 3. eli. distin t. 49. quaest. 10. ad 2. in opposit. Tunc ergo voluntas convertit intellectum, quando ex pluribus aliquo modo, vel imperfecte intellectis, ip ;a sibi complacet in aliquo tunc enim ex potentiarum sympathia intenditur cognitio circa id quod est a voluntate volitum. et in quo ipsa sibi complacet, et sic voluntas convertit intellectum ad illud et remittitur, vel omnino evanescit cognitio circa aliud, quod est a voluntate nolitum, vel in quo non sibi complacet , et sic voluntas avertit intellectum ab illo , et exemplum hujus apparet in oculo, quando figitur in aliquo ex pluribus visis, in quo appetitus sibi complacet. Hic modus in re tam difficili et obscura caeteris praeferendus videtur, eo vel maxime, quod alii modi, non assignant aliquod cognitum, ad quod, vel a quo conversio fiat.

Dices : Doctor hic loqui videtur de conversione ad phantasmata respectu speciei intelligibilis , et hanc imperari a voluntate, quia imperatum, id est, conversionem dicit fieri ab intellectu agente ; ergo nostra glossa non satisfacit, quia loquitur non de speciei intelligibilis productione, sed de cognitione objecti per eam. Respondetur : jam ostendi ex ips ? Doctore conversionem ad phantasmata consistere in eo,quod phantasiemur in singulari, quod intelligimus in universali, quod non ad speciei intelligibilis productionem, sed ad cognitionem per eam producendam, spectat. Nec obstat, quod dicat conversionem illam fieri per intellectum agentem, quia qua talis, efficit etiam notitiam, et non solum speciem. Ait enim Philosophus 3. de Anima, text. 18. quod intellectus agens est, quo est omnia facere, et intellectus possibilis, quo est omnia fieri, quod tractat Scotus quaest. 1. prol. ad Physicorum, et fuse probat quodl. 15. ubi lamem problematicae est an cognitio efficiatur ab intellectu agenle, vel possibili: sed juxta eum hic, dicendum quod ab agenle. Quod hic ait Doctor, objecto voluntati praesentato per intellectum, ipsam posse illud velle, vel non velle, quia non determinatur per intellectum, late tradit 2. dist. 25. contra Gofred. Henric. et alios. Tradit etiam 3. dist. 36. a num. 12. contra Divum Thomam, dari posse rectum diclamen prudentiae in intellectu sine recta electione sequenti in voluntate, quia ipsa est domina potens semper velle, nolle, vel neutrum facere, non tamen potest nolle bonum, neque velle malum, ut habet Doctor 4. dist. 49. quaest. 10. art. 2. quamvis dubius manserit1. dist. l. quaest, A. et 2. dist. 6. quaest. 2. an voluntas posset velle malum.

(c) Ad tertium, quod ait causam primam, posse producere actum volendi in nobis, etiam habet 1. dist. 17. quaest. 3. .sig. ad 1. de secunda via, fundatur in eo, quod velle, vel intelligere non est producere volilionem, vel intellectionem, alioquin Deus non haberet actus improductos, ut bene docet ipse 1. dist. 3. quaest. 7. num 37. et A. dist. 12. quaest. 3. ad 3. Sed est habere in se hujusmodi actus, quilicel actiones dicantur, sunt qualitates absolutae, ut habet Scotus 12. dist. 3. quaest. 6. num 32. et A. dist 11. q. 2. ad 2. et fuse quodlib. 13.

CONCLUSIO III

Delectatio dicitur passio, et efficitur ab objeclo,sed media volitione, sicut tristitia media nolitione.

(d) Delectatio est in voluntate, sed potius ab objecto. Delectationem non esse operationem, sed quasi passionem, constanter tenet Doctor 1. dist. 3. quaest. 3. et 3. dist. 15. num.9. et 4. dist.49. quaest. 7. Adverte tamen non esse passionem de genere Passionis, sed qualitatem, ut habet expresse Doctor quodlibet. 13. art. 3. et 3 dist. 15. num. 9. dicitur tamen passio, quia in praesentia convenientis objecti, non est in potestate passi ea carere : qua ratione operatio, quae qualitas est absoluta, ut jam ex Scoto dixi, dicitur actio ob similitudinem cum actione. Circa hoc adverte ex Doctore 3. dist. 15. num 8. quod activum, et passivum non sunt relativa, sed naturae absolutae, quodque res objecto ex natura sua, sunt potentiis convenientes, vel disconvenientes, et potentiae ex natura sua sunt ad eas inclinatae, vel ab eis aversaemec esthic quaerenda ralio,nisi quia hoc est hoc, et illud est illud : posita autem approximatione per notitiam, si objectum est disconveniens, appetitus habet ejus nolilionem, quam statim sequitur tristitia : si con?eniens, volitionem, et sequitur delectatio.

Adverte secundo, strictius utendo terminis, tristiliam,et gaudium pertinere ad voluntatem, sed delectationem et dolorem ad appetitum sensitivum, ut habet Scotus 3. d. 15. n. 12, saepius tamen haec confunduntur.

His positis, difficile valde est, quod hic ait Doctor, delectationem (idem est de dolore, gaudio, et tristitia) non esse a potentia, sed ab objecto. Verum ita tenendum est: Primo, quia posita nolitione disconvenientis objecti applicati, habetur aliquid a nolle distinctum, quod est tristitia. Secundo, Deus et beati habent multa nolle, minime tamen tristantur. Sed difficultas non parva est, an gaudium et tristitia (idem de delectatione et dolore) sint immediate ab objecto, vel ab ejus cognitione. Alii hoc, alii illud dicunt. Mihi videtur volitionem, et nolilionem quando adsunt, causare has passiones. Colligo ex Scoto primo, quia 4 d. 14 q. 2. ait proximam causam tristitiae esse nolitionem : Secundo in 4. d. 44. q. 2. et 1 . d. 1. quaest. A. explicat id Augustini hoc est plenum gaudium frui Trinitate, ut sit sensus causalis; vult ergo fruitionem causare gaudium. Tertio, certum est, quando objectum est privativum, ut formale peccati, vel paena damni, quod non potest causare entitatem positivam tristitiae. Item, quando objectum est corporale, nequit efficere spirituale, ut causa totalis ex Scoto 2. d. 3. quaest. 11. ad 2. Confirmatur ex Doctore 4.d. 1. quaest. 5.

Sacramentum non causat gratiam Physice, quia ut corporale, non est ad id proportionatum ; ergo idem hic. Confirmatur secundo, quia entia rationis, et impossibilia, et pura omissio possunt esse objecta delectationis et tristitiae, quae tamen nullum effectum realem causare possunt. Quarto, hic ad quartum docet Doctor, quod objectum cum perceptione causat delectationem, et ad quintum, delectatio non immediate causatur ab apprehensione convenientis,sed mediante dilectione, quibus locis expresse videtur asserere objectum non immediate causare delectationem, vel dolorem.

Dixi volitionem, vel nolitionem, quando adsunt, esse causam gaudii et tristitiae, quia dubium est an ad has passiones requiratur objectum esse libere volitum, vel nolitum, de quo Scotus 3. d. 15, num. 15. Mihi videtur id requiri, neque Scotus ibi quidquam in contrarium asserit ; si tamen teneatur objectum ut cognitum, immediate causare has passiones in appetitu sensitivo, vel naturali, oportet consequenter tenere notitiam convenientis, vel disconvenientis approximali, causare eas. Neque rejicit Scotus ut improbabilem . illam sententiam, quae tenet actum intellectus concurrere ad actus voluntatis 2. d. 25. num. 21. De quo quidquid sit, non est unde improbetur, quod possint concurrere ad dictas passiones, quae non sunt actus eliciti ab appetitu, quando non inveniuntur aliae causae, quibus assignentur. Sed, ut dixi, puto verius has passiones non causari, nisi praevia nolilione disconveniens, vel volitione convenientis, et tunc quodammodo causantur, sicut habitus per actus. Sed in hoc differunt, quod non maneant post actus, a quibus generantur, sicut manent habitus.

Cum Scoto in hac sententia conveniunt Oceani 1. d. 1. quaest. 3. art. 3. quaest. 2. Gabr. ibi art. 2. Alphonsus a Toleto 4. dist. 1. quaest. 1. art. 2. et omnes Scolistae, etsi a nemine hoc nostro modo explicatum viderim. Favet Aristoteles 10. Ethic. cap. 4. et 5. ubi ait delectationem non esse operationem,et sic eum intelligit Nemesius 4. Phil. cap. 12.

Sed communis Thomistarum tenet oppositum. Vasquez 1.2. disp. 14. cap. 2. unico hoc argumento, convincit suo judicio Scoti sententiam esse manifeste falsam. quia delectatio et tristitia, sunt meritoriae, vel demeritoriae: sed nulla passio est talis ; ergo, etc.

Sed hoc argumentum videtur valde futile, quia ad rationem meriti vel demeriti, non requiritur libertas immediata, quia haec tantummodo convenit actibus elicitis voluntatis: et sic omnes actus intellectus, et aliarum potentiarum carerent merito et demerito, quod manifeste falsum est, et ut videtur contra Trident. sess. 6. cap. 10. et ean. 24. et 32. ubi docet omnia opera bona esse meritoria gratiae et gloriae. Quod ait passiones non esse meritorias, falsum est, et absolute prolatum, non aedificat; Sancti enim, et Scripturae clamant passionem Christi meruisse nostram redemptionem. Si dicas passionem non fuisse meritoriam, nisi quatenus acceptata fuit libere a voluntate, fateor: tamen supposita acceptatione voluntatis, ipsa in se meritoria est, alioquin, ut dixi, actus omnes boni a voluntate imperati nullius essent meriti, quod absurdum est, et ut videtur, contra Tridentinum supra.

Dicendum ergo, quod passiones, verbi gratia, disciplinatio passiva, humi cubatio, et similes, meritoriae sunt, etsi non sint actus eliciti voluntatis, quia sufficit quod mediante actu voluntatis liberae sint ; imo pura omissio, quam dari probabilius est, meritoria esse potest, etsi actus non sit, quia sufficit a libertate voluntatis dependere ; sufficit enim, quod quis possit transgredi, et non sit transgressus, Eccles. 15. Bene ergo stat delectationem meritoriam esse, licet non sit actus a voluntate elicitus, quia subest voluntatis imperio: nec requiritur, quod sit immediate liber, sed mediante voluntatis actu. Unde in universum omnes actus interni, et externi in arbitrio hominis positi possunt esse boni,

vel mali, quia conformes, vel difformes legi et rectae rationi. De quo Scotus 2. d. 42 quaest. 4. num. 16. et latius quodl. 18. ubi docet actus externos habere distinctam bonitatem, vel malitiam ab internis.