II. Prima Pelagii scripta veneno haereseos jam imbuta

Testatum reliquit Gennadius, Pelagium priusquam in haeresis notam incurrisset, scriptiones aliquot bonas edidisse, tres videlicet libros de Trinitate, studiosis qui Ecclesiae super ea re dogmata discere cuperent, perutiles; ac librum unum Eulogiarum, ad componendos hominis christiani mores imprimis accommodatum (Infra, Append. parte 2) . Ibi varia Scripturarum testimonia sub diversis titulis distributa proponebat, nimirum Cypriani more ac instituto, cujus iste opus ad Quirinum suo isto ad Romanum libro imitari, imo explere se velle praedicabat (Ibid.) : beatum tamen illum martyrem cum debito semper honore commemorans (Infra, contra duas Epistolas Pelagianorum, lib. 4, n. 21) . Erat hicce liber, sicut et alia Pelagii opera, latine scriptus (Infra, de Gestis Pelagii, n. 4) . At illum Augustinus, non Eulogiarum, sed Capitulorum (Ibid., nn. 7, 54) , necnon alio loco Testimoniorum librum appellat (Infra, contra duas Epistolas Pelagianorum, lib. 4, n. 21) : qua posteriore titulatione 0013 fuisse ab auctore praenotatum asserit Orosius ( Apolog.). Dubium non est, Pelagium, cum hunc librum confecit, nondum in suspicionem erroris incidisse; id enim diserte tradit Gennadius: sed haereticus certe jam tum erat; quandoquidem varios ex eodem libro locos si praesules in Diospolitana synodo objecere (Infra, de Gestis Pelagii, nn. 2, 5, etc.) . Idem quoque facit Hieronymus; atque illi imprimis crimini dat, quod eo in libro, quo se imitatorem, imo expletorem operis beati martyris Cypriani esse profitetur, doctrinae sancti illius antistitis contraria placita proponat, maxime vero in eo quod Posse hominem sine peccato esse, et Dei mandata facile custodire si velit, titulo centesimo asseveret; cum e contra, titulo tertii libri sui quinquagesimo quarto Cyprianus ponat, Neminem sine sorde et sine peccato esse (Infra, Append. parte 2) .

In fidei professione, quam Innocentio papae anno quadringentesimo decimo septimo inscripsit, ut sese probet catholicum, prolixam epistolam ante duodecim fere annos, sicque circiter annum quadringentesimum quintum, ad Paulinum Nolanum antistitem, sui tum temporis amantissimum a se datam citat (Infra, de Gratia Christi, n. 38) : contenditque nihil prope aliud quam Dei gratiam et auxilium hac in epistola commendari: necnon illic declarari, nos nihil omnino boni facere posse sine Deo. Qui vero illam perlegerat Augustinus, ab eo naturae vires ac possibilitatem ubique praedicari, et pene ibi tantum Dei gratiam constituere, affirmat; vixque ullam christianae gratiae mentionem illic ab eo fieri nisi perfunctorie, ac ne illam omnino praetermisisse videatur; quin imo non apparere prorsus, an aliud quid per eam gratiam intelligi velit, quam remissionem peccatorum et Christi doctrinam. Nuntiat ipsi Paulino Augustinus, exstare Pelagii litteras ad eumdem Paulinum scriptas, ubi dicit, Se non debere existimari sine gratia Dei defendere liberum arbitrium, cum possibilitatem volendi atque operandi, sine qua nihil boni velle atque agere valeremus, a Creatore nobis insitam diceret (Epist. 186, n. 1) : ut videlicet haec intelligatur doctore ipso gratia Dei, quae Paganis et Christianis, impiis et piis, fidelibus atque infidelibus communis est. Has porro litteras diversas a superioribus non esse, haud illibenter assentiemur.

Ad haec Pelagius purgandi sui causa epistolam quamdam ad Constantium episcopum proferebat (Infra, de Gratia Christi, n. 39.) , in qua tametsi breviter, sed plane tamen, ut aiebat, Dei gratia auxiliumque ab se fuerat cum libero hominis arbitrio conjunctum. Hanc epistolam reperire nequiverat Augustinus: sed si caeteris auctoris sui scriptionibus absimilis non erat, non habebat etiam ipsa christianae gratiae, quam ab eo Catholici postulabant, veram confessionem.

Praeterea factum se a sanctis quibusdam viris anno quadringentesimo decimo sexto certiorem asserit Augustinus, apud se esse libros exhortatorios vel consolatorios ad quamdam viduam, cujus nomen ibi desiderabatur, conscriptos, quos illi ante quatuor ferme annos se tanquam Pelagii libros habere coepisse affirmabant, nec unquam utrum ejus essent, ab aliquo se audisse dubitari (Infra, de Gestis Pelagii, n. 19) . Eorumdem Hieronymus meminit; ex quibus et geminam sententiam, alteram quidem superbiae Pharisaicae, alteram vero pudendae assentationis profert (Infra, Append. parte 2) . Utraque inter articulos, quos Pelagio in Palaestina synodo praesules objecerunt, relata est (Infra, de Gestis Pelagii, n. 16) : quam eorum objectionem, negando reperiri locos in scriptis suis, ac eosdem tanquam ineptias devovendo, elusit declinavitque. Hos porro duos locos abdicare vel inter discipulos suos consueverat (Infra, Append. parte 2) ; neque illum super ea re urgere Augustino visum est: attamen Pelagii revera illos esse, idque ex stilo manifeste deprehendi, contendit Hieronymus (Ibid.) . Ad hoc ipsum opus pertinere eum suspicamur Pelagii libellum, quem Marius Mercator habere se in manibus, et ad Livaniam viduam sermonem continere exhortatorium, testabatur (Ibid.) .

Variis insuper operum suorum locis Augustinus incertam quamdam in Paulinas epistolas Pelagii commentationem citat (Infra, de Peccatorum Meritis, nn. 1, 5; de Gestis Pelagii, n. 39) . Hanc ille Romae, ante Urbis ab Alarico Gothorum rege anno quadringentesimo decimo vastationem composuerat, inque eorum ediderat gratiam, de quorum amicitia praesumebat (Infra, Append. parte 2.) Multas illuc adversus peccatum originale congesserat argumentationes: quas tamen, ne tam aperta perduellione contra Ecclesiae fidem insurgere videretur, non ex sua ipsius persona, sed ex aliena, tanquam adversantis objectiones proponebat (Infra, de Peccatorum Meritis, n. 5; de Peccato Originali, nn. 19, 24) . Commentarium illum Pelagii non injuria putant eumdem ipsum esse, qui etiam nunc exstat inter opera Hieronymi, erroribus reipsa Pelagianis refertus. Nam quod ad locum praecipuum, ab Augustino quidem relatum, sed nostra aetate in eo commentario desideratum, aut ipse postea Pelagius expunxit, aut id potius factum a Cassiodoro, qui expositionem quamdam Epistolarum sancti Pauli, illa una dempta quae est ad Hebraeos, sub Annotationum nomine commemorans, eas tanto in pretio habitas dicit, ut Gelasio papae tribuerentur: quae tamen ut peracutae erant ac brevitate sua gratissimae, ita Pelagiani erroris insperso veneno inficiebantur: se autem, pro sua virili purgandae epistolae ad Romanos operam dedisse; quo ad idem quoque in aliis praestandum exemplo esset (De Institut. divinarum Litterarum, cap. 8) . Attamen multis adhuc locis dogmata Pelagiana exhibet, quae Cassiodoro praetermissa fuisse mirum videatur: enim vero annotationem illic ad Rom. IX, 16, legere est eamdem illam, quam alicubi citat Augustinus (Infra, de Gestis Pelagii, n 39) . Primasium ex hoc commentario non pauca desumpsisse, fonte interim unde illa duceret non indicato, ab eruditis observatum est.