VI. Augustinus anno quadringentesimo decimo tertio Carthagine contra Pelagianos concionatur. Rescribit Pelagio. Doctrinam de gratia Dei contra ejus haeresim confirmat litteris suis ad Anastasium et Paulinum.

Posteaquam suos ad Marcellinum contra novam haeresim libros ediderat Augustinus, Carthaginem aliquando profectus, ea in urbe ipsum diem natalem Joannis Baptistae celebravit: ac proinde non anno quadringentesimo duodecimo, quo quidem apud Cirtam, urbem Carthagine centum plus minus leucas distantem, in concilio ibidem habito decimo octavo calendas julias aderat (Epist. 141) . Igitur beati Praecursoris festo Carthagine habuit sermonem ad populum (Serm. 293) : atque inter caetera, inquit, quae dicenda videbantur, ad Baptismum parvulorum sermo deductus est; et quia jam prolixus erat et de illo terminando cogitabatur, non tanta dicta sunt de tanta quaestione, quanta in periculo tanto a sollicitis dici debuerunt (Serm. 294, n. 1) . Etenim qui sibi persuaderi errores Pelagii circa peccatum originale passi fuerant, ii latius in dies eadem dogmata proseminare, ac sibi adjungere quam plurimos omni ope moliebantur (Infra, de Gestis Pelagii, n. 25) ; ita ut de orientalibus comminarentur Ecclesiis, quod nisi haec tenerent, earum possent judicio condemnari. Parum erat quia dissererent et disputarent impias quasdam novitates; et catholicos doctores conabantur arguere, quod aliquid novum dicerent: neque antiquae fidei defensoribus tantummodo temere obsistere, sed eos insuper appellare haereticos, minime dubitabant (Serm. 294, nn. 18, 19) .

Itaque sanctus Doctor, ut errores e pectoribus eorum qui sese illis seducendos praebuerant, penitus evelleret, auctore Aurelio episcopo Carthaginensi, ea de re statuit denuo concionari quinto calendas julias. Contigit autem celebrari eo die martyris Guddentis memoriam: sed erudiendis fidelibus, quam laudando martyri vacare, satius existimavit. Quare perlecto Christi Domini ad Nicodemum sermone, in basilica Majorum, sive, ut alii legunt, Majore, vel Majorini, quaestionem de Baptismo parvulorum tractandam suscepit, ac primum redarguit Pelagianorum commentum illud, quo dicebant, Parvulos, etsi non baptizentur, merito innocentiae, eo quod nullum habeant omnino, nec proprium, nec originale peccatum, habituros salutem et vitam aeternam; sed propterea baptizandos esse, ut intrent etiam in regnum Dei. Tum impetivit eorumdem effugium, qui dum urgerentur apostolica sententia, Per unum hominem peccatum intravit in mundum (Rom. V, 12) ; hanc ideo dictam respondebant, quia primus peccavit Adam, et qui postea peccaverunt, illum imitando peccaverunt. Postea ad eorum refellendas cavillationes perrexit, quarum aliam sic proponebant: Si de peccatore peccatores nati sunt; quare non de baptizato jam fideli, cui remissa sunt universa peccata, justi nascuntur? Aliam autem: Si Adam, inquiebant, nocet his qui non peccaverunt; ergo et Christus prodesse debet etiam his qui non crediderunt. Ad extremum pro perpetuo Ecclesiae in ea quaestione consensu, Cypriani martyris, quem antiquum episcopum sedis hujus nominat, insigne testimonium ex ipsius ad Fidum epistola, sumpto in manus codice recitavit. Sermonem postmodum clausit, patientiam erga novos haereticos primis illis temporibus ab Ecclesia exhibitam commendans in haec verba: Impetremus ergo, si possumus, a fratribus nostris, ne nos insuper appellent haereticos; quod eos talia disputantes nos appellare possimus forsitan, si velimus, nec tamen appellamus. Sustineat eos mater piis visceribus sanandos, portet docendos, ne plangat mortuos. Nimium est quo progrediuntur; multum est, vix ferendum est, magnae patientiae adhuc ferri: non abutantur hac patientia Ecclesiae, corrigantur, bonum est. Ut amici exhortamur, non ut inimici litigamus. Detrahunt nobis, ferimus: canoni non detrahant, veritati non detrahant; Ecclesiae sanctae pro remissione peccati originalis parvulorum quotidie laboranti non contradicant. Fundata ista res est. Ferendus est disputator 0025 errans in aliis quaestionibus non diligenter digestis, nondum plena Ecclesiae auctoritate firmatis; ibi ferendus est error: non tantum progredi debet, ut etiam fundamentum ipsum Ecclesiae quatere moliatur. Non expedit, adhuc forte nostra non est reprehendenda patientia: sed debemus timere ne culpetur etiam negligentia. Sufficiat Charitati vestrae, habete ad illos qui nostis illos, habete cum illis amice, fraterne, placide, amanter, dolenter: quidquid potest faciat pietas; quia postea diligenda non erit impietas (Serm. 294, n. 20) .

Huic eidem tempori, quo sic Pelagianorum animos amice ac fraterne tractandos judicabat pius Episcopus, haud injuria tribuas quamdam Pelagii ad Augustinum ipsum epistolam, cui haec data responsio legitur: Gratias ago plurimum, quod me litteris tuis exhilarare dignatus es, et certum facere de salute vestra. Retribuat tibi Dominus bona, quibus semper sis bonus, et cum illo aeterno vivas in aeternum, domine dilectissime et desideratissime frater (Epist. 146) , etc. Magno tum desiderio tenebatur cum praesente Pelagio colloquendi: quippe quem data qualibet occasione, contra gratiam qua justi efficimur, aperta contentione conari jam audierat. Et quanquam suis eum Pelagius litteris exquisite dilaudasset: ipse tamen, quanta par erat urbanitate rescribens, sic ab ejus laudatione temperavit, ut etiam illum, quoad sine ipsius offensione aut quaestionis ullius commotione licuit, de Dei gratia recte sapere admonuerit (Infra, de Gestis Pelagii, n. 51) . Hoc rescriptum ipse nobis conservavit Augustinus, cuidam alii opusculo suo insertum, ubi verba rescripti ejusdem singula exponens, nihil causae fuisse monstrat, cur id pro se Pelagius in Diospolitana synodo recitaret.

Mirum vero est, cur illic Pelagium, ne tantisper laesisse eum videretur, de quaestione ad Dei gratiam pertinente commemorare noluerit sanctus Doctor: hanc enim tunc temporis etiam non rogatus contra nascentem haeresim perlibenter tractabat in litteris ad amicos directis. Sic Anastasio cuidam scribens, sedulo egit, ut persuaderet, justitiam non per legem, sed per gratiam, neque per servilem timorem, sed per liberam charitatem impleri. Qua de re cum eo se delectatum loqui significat, propter quosdam, ait, qui nimium arrogant humanae voluntati, quam lege data putant ad eam implendam sibi posse sufficere, nulla super doctrinam legis gratia sanctae inspirationis adjutam (Epist. 145, n. 8) . Ubi Pelagianorum adhuc nomini, ut in primis suis contra eos scriptis solebat, parcendum existimavit.

In epistola quoque Paulino episcopo Nolano sub illud tempus reddita, ubi ad illius quaestiones ex Apostolo propositas venit, hanc ipse causam arripuit ad explicandum dogma praedestinationis (Epist. 149, n. 18 sq.) : de quo mox tam perspicue tamque graviter statuit, ut eam ipsam epistolam esse, in quam postea Semipelagiani tumultuati sunt, haud aegre tibi ipse persuaderes, nisi hos Augustinus, non cuivis ad Paulinum epistolae, sed ei nominatim, quae contra Pelagianos edita fuerat, contradixisse memoraret (Infra, de Dono Perseverantiae, n. 55) ; id est, haud dubie, epistolae ad eumdem anno Christi quadringentesimo decimo septimo scriptae (Epist. 186) .