VIII. Augustinus anno quadringentesimo decimo quinto Timasium et Jacobum revocat ab erroribus Pelagii, cujus et librum ab iis sibi traditum refellit opere de Natura et Gratia Aliud opus contra Pelagianas definitiones Coelestio tributas scribit, dictum de Perfectione justitiae hominis.

Inter Pelagii discipulos non minimum addicti eidem fuere Timasius et Jacobus, adolescentes honestissimo loco nati, et liberalibus disciplinis instituti, qui ipsius hortatu, omni spe saeculari abjecta sese totos divino servitio mancipaverunt (Epist. 179, n. 2) . Ii prava 0031 illius dogmata studiosissime sectantes, eo quoque progressi erant, ut contra gratiam, qua christiani sumus, palam disputarent (Epist. 186, n. 1) . Verum ab hac eos pernicie Deus liberavit opera monitisque Augustini: jamque spiritu claritatis qui in ipso erat, ut iidem loquuntur (Epist. 168, inter Augustinianas; et infra, de Gestis Pelagii, n. 48) , edocti errorem exspuerant, cum librum quemdam, quem affirmabant esse Pelagii, sancto Doctori tradiderunt, eum obnixe, ut illi responderet, obtestantes (Epist. 179, n. 10) . Igitur intermissis aliis suis occupationibus, Augustinus librum magna cum animi attentione perlegit: cujus et locum in quadam epistola sua refert, ipso ex loco monstrans, hanc illius fuisse, quam tamen in Diospolitana synodo post agnoscere noluit, opinionem, quod non nemo inveniatur, ac nominatim Abel, qui ita hic vixit, ut nihil omnino peccaverit (Ibid., n. 9) .

Pelagius ut naturam hominis contra Dei gratiam defenderet, quidquid in ratiocinando habebat facultatis aut virium, in hoc opere adhibebat. Cum objiceret sibi quod quidam dicunt, levia quaedam peccata ipsa multitudine, quod saepe irruant, non posse cuncta vitari; negabat debere argui, ne levi quidem correptione, si vitari omnino non possunt (Infra, de Natura et Gratia, n. 13) . Et pugnabat, naturam per peccatum debilitatam vel mutatam non esse; alioqui materiam peccati esse vindictam, si ad hoc peccator infirmatus est, ut plura peccaret: imo posteros Adae non solum illo non esse infirmiores, sed etiam plura implevisse praecepta, cum ille unum implere neglexerit (Ibid., n. 21-24) . Contendebat quoque, fieri non posse, ut cuicumque jam baptizato sit caro contraria (Ibid., n. 60) . Ibi tamen sibi ipse quaestionem illam celebrem proponebat, numquid gratiam Dei excluderet, cum diceret, Hominem posse hic esse sine peccato: et id nonnisi per Dei gratiam fieri posse consentiebat (Ibid., n. 10) . Augustino quidem non parum voluptatis attulit haec Pelagii tam aperta confessio: verum sub gratiae voce aliquam latere aequivocationem non multo post deprehendit, tandemque ex iis quae sequebantur, comperit, illum per gratiae nomen nihil intelligere praeter naturam sui juris, seu cum libero arbitrio creatam, cui quidem velut obiter, idque satis obscure, legis adjutorium remissionemque peccatorum nonnunquam adjungebat (Infra, de Gestis Pelagii, n. 47) ; veram autem Christi gratiam non modo ipsum non agnoscere, sed etiam plurima proponere cum eadem omnino pugnantia, neque alio quam ad fidem ejus e Christianorum animis expungendam pertinentia (Epist. 186, n. 1) . Opiniones suas perversas nonnullis scriptorum quorumdam ecclesiasticorum, atque adeo ipsiusmet Augustini testimoniis adstruere moliebatur. Testatur Innocentius papa se librum illum evolvisse, in quo reperit multa blasphema, nihil quod placeret, nihil pene quod non penitus displiceret, a quovis damnandum atque calcandum, cui similia, nisi qui ista scripserat, nemo alter in mentem reciperet atque sentiret (Epist. 183, n. 5, inter Augustinianas) . Hoc opere Pelagium epistolae Hieronymi ad Ctesiphontem respondere conatum esse, arbitratur clarissimus scriptor Pelagianae historiae (Henr. Noris, lib. 1 Historiae Pelagianae, cap. 6) .

Augustinus porro officii sui esse duxit, opus istud refellere, de quo etiam a Timasio et Jacobo interpellabatur. Hac de causa grandem librum adversus Pelagii haeresim (his enim verbis hoc ipso anno quadringentesimo decimo quinto utitur ((Epist. 169, n. 13)) ) composuit; quem et dicavit illis adolescentibus, a quibus Pelagii scriptionem acceperat; ut videlicet, si quid adhuc pravae doctrinae eorum animis adhaeresceret, id radicitus exstirparet. Ibi tamen Pelagii nomine abstinuit, veritus ne hoc ille in sui contumeliam accipiens, medicis manibus sese praeberet minus tractabilem (Epist. 186, n. 1) ; necnon facilius, ut ait sanctus Doctor, se existimans profuturum, si servata amicitia, adhuc ejus verecundiae parceret, cujus litteris jam parcere non deberet (Infra, de Gestis Pelagii, n. 47) . Atqui eum postea poenituit, quod cum dolorem facere timeret, nihil sua illa moderatione contulerit, nisi ut tumorem augeret (Ibid., n. 50) . Hoc opus inscripsit de Natura et Gratia, quod ibi gratiam defendat, non quidem contra naturam, sed per quam natura et liberatur, et regitur (Retract. lib. 2, cap. 42) . Ibidem Pelagii pronuntiatum illud, Hominem posse esse sine peccato, et mandata Dei facile custodire, si velit, condemnari ab Augustino, testatur Orosius (Infra, Append. parte 2) . Veterum auctoritates a Pelagio adductae examinantur; his etiam non praetermissis, quae Xisti Romani pontificis et martyris nomine ab eo laudatae fuerant. Necdum enim deprehenderat sanctus Doctor, illa ethnici cujusdam philosophi esse: quod postmodum ex epistolae Hieronymi ad Ctesiphontem, ut putamus, lectione intellexit. Tandem ea diligentia ventilasse Pelagii librum dicitur, ut ad singulos apices responsa reddiderit (Infra, de Gestis Pelagii, n. 48) . Ipso anno quadringentesimo decimo quinto Hieronymum atque Orosium Augustiniani hujusce opusculi, tanquam inchoati quidem, nondum tamen absoluti, mentionem facere, alibi observamus ( Infra, Admonit. in librum de Natura et Gratia). Augustinus Evodio, ut id exscribendum curaret, extemplo permisit (Epist. 169, n. 13) . Id ipsum sequenti anno, cum ipsius Pelagii libro conjunctum, Joanni episcopo Jerosolymitano, ut inde istius haeresiarchae mentem perspiceret, transmisit, rogans illum etiam ut utrumque ad Pelagium dirigeret (Epist. 179, nn. 5, 10) . Similiter easdem illas disputationes anno quadringentesimo decimo sexto dedit ad Innocentium papam deferendas (Epist. 177, n. 6) .

Quamvis autem non liceret Augustino revocare in dubium, quin scriptio illa sibi a Timasio et Jacobo tradita Pelagii esset; eam tamen sine cautione nunquam memorat, gnarus videlicet hunc esse eo ingenio, ut si non alia via sese expedire posset, illam inficiari minime dubitaret. Eam itaque Augustinus non citat in libro de Gratia et Peccato originali, in quo libro damnandas Pelagii opiniones ex operibus, quae ille in sua ad Romanum antistitem epistola agnoscebat, ostendit; non vero ex iis quae sibi vel antequam recognosci potuissent, 0033 subrepta, vel etiam plane falsoque afficta querebatur: nam et similiter accepta eadem epistola Zosimus papa fidem nimis temere scriptis quibusdam Timasii atque Jacobi testimonio habitam dicit (Infra, Append. parte 2) . In istos duos animum Julianus gerebat infensum, et adolescentes ex monachis dissolutos eosdem per injuriam vocitabat (Infra, contra Julianum, lib. 2, n. 37) .

Hunc in annum referre visum est alteram Augustini lucubrationem contra Pelagianas quasdam ratiocinationes, comprehensas in chartula, quae sic praenotata erat: Definitiones, ut dicitur, Coelestii (Infra, de Perfectione justitiae hominis, n. 1) . Hanc de Sicilia chartulam fratres quidam, id est, catholici attulerant: dederant autem Augustino Eutropius et Paulus episcopi, iidem illi qui non multo post appulsum Orosii in Africam, videlicet ante medium ipsum annum quadringentesimum decimum quintum, sancto Doctori commonitorium de diversis haeresibus obtulerunt ( Infra, Admonit. in librum de Perfectione justitiae hominis). Codicillus iste varia ratiocinia complectebatur, brevia illa et pressa, quae eo pertinebant, ut statueretur, Hominem hic sine peccato esse posse. Cumque illis congesta erant de Scripturis testimonia, scilicet quaedam quibus probaretur, uti auctor inquiebat, praeceptum esse homini ut absque peccato sit: alia quibus ostendi volebat, quod Dei mandata non modo impossibilia non sint, verum ne gravia quidem: alia postremo quasi iis, quae a Catholicis adversus Pelagianos proferri solerent, testimoniis contraria. Asserit Augustinus perbreves istas ratiocinationes ab Coelestii ingenio, quantum e scripto alio, cujus certissimus is auctor erat, conjectando licebat assequi, haudquaquam abhorrere. Easdem autem responsis et ipse perbrevibus dissolvit, docens perfectionem plenitudinemque justitiae illam, qua homo sine ullo prorsus peccato sit, nec sine gratia possibilem per vires naturae, praesertim jam vitiatae, nec unquam esse praesentis hujus vitae. Attamen censet illis non nimis reluctandum, qui quosdam gratiae divinae auxilio vitam vixisse omnino inculpatam atque a peccato plane liberam affirmarent. Quod certe post canones adversus hanc opinionem in Carthaginensi concilio anni quadringentesimi decimi octavi sancitos non dixisset.