XI. Pelagius haeresis suae post Diospolitanam synodum retinentissimus, varias scriptiones anno quadringentesimo decimo sexto pervulgat. Eamdem haeresim adversus Augustini et Hieronymi dissertationes tutatur Theodorus Mopsuestenus. Pelagiani cujusdam Romae blasphemia.

Quantumlibet adjumentum speraret Pelagius sibi accessurum ex Diospolitano judicio, tamen ejus acta, quae publica fieri ejus intererat (Epist. 183, n. 3, inter Augustinianas) , siquidem illis vere purgatus fuisset, in lucem edere, atque ad Romanum pontificem aliosque primarios antistites transmittere adeo non maturavit, ut etiam, quoad potuit, ne vulgarentur, moram injecerit (Infra, de Gestis Pelagii, n. 55) . Eorumdem publicationem praevertit epistola vanitatis plenissima, quam passim disseminari omni studio curabat. Hac jactitabat inter alia, id quod dixerat, Posse hominem sine peccato esse, et Dei mandata facile custodire, si velit, quatuordecim episcoporum sententia comprobatum: Quae sententia, inquiebat ille, contradictionis os confusione perfudit et omnem in malum conspirantem societatem ab invicem separavit (Ibid., n. 54) . Sicque divina gratia, quam in Synodo confiteri coactus fuerat, silentio praetermissa, restabat, ut sola gloriaretur velut victrix humana superbia. Addebat hic et vocem istam, facile; cujus mentio nulla in Synodi gestis: quippe nescimus quo pacto contigerat, ut eam, etsi Pelagii maxime illa esset, suo in libello Heros et Lazarus prorsus omitterent. Et certe quidquid super ea quaestione in Synodo dictum fuerat, id omnino repugnabat fictitiae isti facilitati, imo et eam verbis conceptis excludebat. Rescribebat hac epistola Pelagius cuidam presbytero ex amicis, a quo benigne admonitus fuerat, caveret ne quis per ejus occasionem sese a corpore Ecclesiae separaret.

Chartulam quoque tunc pervulgavit apologeticam, in qua scilicet gestorum Palaestinorum auctoritate pro defensione contra adversarios utebatur (Ibid., nn. 1, 57) . Illic enim ad Gallorum episcoporum se objecta respondisse, seque omnino purgatum esse venditabat (Epist. 179, 7) . At gestorum veritatem ab eo in quibusdam obscuratam et corruptam fuisse, Augustinus demonstrat (Infra, de Gestis Pelagii, n. 57) . Pelagius ipsi Augustino per Charum 0047 quemdam, civem quidem Hipponensem, orientalem autem diaconum, memoratam defensionis suae chartulam misit, nullis adjunctis tamen ad ipsum litteris (Infra, de Gestis Pelagii, n. 1) . Quocirca sapientissimus Antistes, cum animi sui in illius purgationem cogitata scripto explicare peroptaret, quippe qui statim judicavit, Pelagium, eo tantum quod suis responsis orthodoxas opiniones prae se tulisset, a Palaestina synodo absolutum; id tamen exsequi auctoritate scriptionis, quae vel negari poterat, vel ab autographo discrepans inveniri, non est ausus. Pelagii scriptionem illam idem Augustinus in litteris Innocentio papae hoc anno quadringentesimo decimo sexto directis (Epist. 177, n. 15) , simulque epistolam ad Pelagium (quae hactenus desideratur) a se hac occasione scriptam commemorat.

His etiam temporibus suos de libero arbitrio libros Pelagius in lucem emisit. Quippe illos composuit post Diospolitanam synodum (Epist. 186, n. 34) , de cujus gestis gloriabatur in iisdem libris; et non multo ante epistolam, quam idem sub anni quadringentesimi decimi septimi exordium ad Romanum pontificem Innocentium scripsit. In illa praedictum opus, tanquam certum fidei suae testimonium laudabat. Legant etiam, inquiebat ipse, recens meum opusculum, quod pro libero nuper arbitrio edere compulsi sumus; et agnoscent quam inique nos negatione gratiae infamare gestierint, qui per totum pene ipsius textum operis perfecte atque integre et liberum arbitrium confitemur et gratiam (Infra, de Gratia Christi, n, 45) . Verumtamen liquido apparebat, nihil eum aliud sentire de gratiae auxilio, quam id quod in Palaestino concilio damnasse videbatur: quemadmodum Augustinus ostendit allatis indidem variis locis, quorum uno quodam totum dogma Pelagii omnino diligenter expressum continetur (Ibid., n. 6) . Quidquid vero ibi pro gratia videbatur dicere, id omne ad naturam et legem referri nullo negotio poterat: ita ut ipsas quoque orationes ad nihil aliud adhibendas opinaretur, nisi ut nobis doctrina divina revelatione aperiatur, non ut adjuvetur mens hominis; ut id quod faciendum esse didicerit, etiam dilectione et actione perficiat (Ibid., n. 45) . Et existimari poterat, auxilium gratiae tanquam ex abundanti concedi velle, cum illic ideo dari hominibus diceret, ut quod facere per liberum jubentur arbitrium, facilius possint implere per gratiam (Epist. 186, n. 35) .

Opus hoc Pelagius partitus fuerat in quatuor libros, quorum editione occurrebat dialogis Hieronymi (Infra, de Gratia Christi, n. 45) . Nam de his dialogis ad Augustinum Julianus: De quo opere, inquit, tu dicis Pelagium Scripturarum ab eo oppressum molibus, arbitrium liberum vindicare non posse. Verum illi operi a catholico viro, qui pulsatus fuerat, obviatum est (Infra, Operis imperf. contra Julianum lib. 4, cap. 88) . At Hieronymus epistolam suam, eam forte quae ad Ctesiphontem est, iisdem libris petitam a Pelagio dicit: Tamen multum egimus, ut dum epistolae meae respondere conatur, apertius se proderet, et blasphemias suas omnibus patefaceret. Additque, Quidquid enim in illa miserabili synodo Diospolitana, dixisse se denegat, in hoc opere profitetur (Epist. 202, n. 2, inter Augustinianas) . Ubi jam eos libros, quorum auctorem cum Pelagio Anianum superius indicaverat, illi magis qui res et cogitata sua blasphema, quam huic qui stilum et verborum suorum naenias, ad eos conficiendos contulisset, merito jure assignat. De istis Pelagii libris constat Augustinum, nisi post accepta synodi Diospolitanae gesta, nihil comperisse (Infra, de Peccato originali, n. 15) : sed eosdem tamen ad Augustinum prius, et posterius ad Hieronymum pervenisse liquet (Epist. 202, n. 2) .

Horum porro Ss. Doctorum contra Pelagianam haeresim opuscula non ita longo post tempore vidit Theodorus Mopsuestiae in Cilicia episcopus, cui nimirum ejusdem haeresis progenitori aut magistro inter caeteros praecipuo Pelagiani collabentium rerum suarum statum denuntiare haud dubie maturarunt (Infra, Append. parte 2) . Iste igitur ut laboranti haeresi subsidio veniret, libros quinque adversus orginalis peccati assertores condidit (Photius, biblioth. cod. 177) . Ibi hujus doctrinae auctorem ex Occidente oriundum, sed in Oriente tum versantem, libros de recens ab se excogitata haeresi (sic enim ipse loquitur) compositos emisisse narrat, ab eoque integras Ecclesias iisdem illius opinionibus imbutas. Haram hunc a Theodoro appellari, apud Photium legimus, corrupto scilicet nomine Hieronymi, in quem unum referri valent adjunctae ibidem contra fictitiae illius haereseos auctorem calumniae: alia scilicet de conficto per eum quinto Evangelio (Infra, Operis imperf. contra Julianum lib. 4, cap. 88) ; quia is Evangelii cujusdam Nazarenis usitati meminerat in Dialogorum opere: alia de rejecta Veteris Testamenti versione Septuaginta interpretum, ab eo qui hebraicae linguae minime a puero assuetus, neque aliis ad discendum Scripturarum sensum magistris nisi Hebraeis quibusdam abjectae sortis usus, propriam sibi editionem cudere aggressus esset.

Sectae vero illius, ait ex Theodoro Photius, summa capita haec fere sunt: Homines natura, non voluntate peccare: natura, inquam, non ea qua praeditus ab initio conditusque est Adam; eam enim bonam et bonum Dei opus esse asserunt, sed ea quam post peccatum adeptus sit, quando per praevaricationem atque peccatum, malam pro bona, mortalemque pro immortali commutavit. Hac quippe ratione natura quoque improbos effectos, etc. Alterum deinde caput ex illo deductum, Infantes, tametsi recens natos, peccati immunes non esse, cum ob Adae praevaricationem natura in peccatis constituta ad omnes ejus posteros peccatrix, ut ipsi loquuntur, natura propagetur . . . . Sanctum ad haec Baptisma sacrique corporis communionem in peccatorum remissionem etiam ipsis infantibus collata haec praebere, etc. Neminem praeterea mortalium esse justum. Quartum, ne Christum quidem Deum, assumpta nimirum peccatis infecta natura, sceleris purum esse, etc. Quintum, Matrimonium vel certe congrediendi cupiditatem, et seminis missionem, omniaque similia, quibus successione genus humanum propagatur, asserunt esse opera perversae 0049 naturae, in quam per peccatum lapsus Adam, naturae mox vitio malorum omnium examen in se susceperit. Quinti hujus capituli calumniam ipsene Theodorus primus commentus fuerit, haud facile dixerimus: eam Augustinus cum postea audisset Pelagianos intentare Catholicis, ab his depellendam suscepit opere de Nuptiis et Concupiscentia. Alteram similiter quarti capituli non semel in suis contra Julianum libris diluere compulsus est (Infra, contra Julianum, lib. 5, n. 51; Operis imperf. contra eumdem lib. 4, capp. 76, 87) . Aliquot ex istis Theodori libris excerpta cum afferret Mercator, hoc titulo primum praenotavit: Theodori Mopsuesteni episcopi de secundo codice libri quarti, folio decimo, contra sanctum Augustinum defendentem originale peccatum, et Adam per transgressionem mortalem factum catholice disserentem.

Haud multo post vulgatam synodi Diospolitanae famam eum Augustinus sermonem habuit, cujus in fragmento, quod etiamnum superest, de Pelagii absolutione disserit in haec verba: Illum nemo dicat absolutum esse ab episcopis: absoluta est, sed confessio, quasi correctio ipsa est absoluta. Quia ea quae dixit ante episcopos, catholica videbantur: quae autem scripsit in libris suis, episcopi qui absolverunt, nescierunt; et forsitan correctus est. Desperare enim de homine non debemus, qui forte fidei catholicae adjungi se maluit, et ad ejus gratiam auxiliumque confugit; forte hoc factum sit: tamen non haeresis est absoluta, sed homo haeresim negans (Sermonum Fragmenta, fragm. 1, n. 5, in tomo 5) . Ex quibus verbis sat manifesto cognoscitur, neque Augustino visos adhuc esse libros illius de libero arbitrio, neque a Zosimo in gratiam sive in condemnationem ejusdem Pelagii scriptum; quin imo nec ab ipso Innocentio hac de re quidquam pronuntiatum.

Narrat sanctus Doctor eodem loco, Urbanum, qui ex presbytero ecclesiae illius, in qua tum ipse verba faciebat, fortasse Hipponensis, Siccensium consecratus fuerat episcopus, Romae cum Pelagiano quodam disputasse; cumque illum vi dominicae orationis urgeret, nos Deo ne nos in tentationem inferat, incassum supplicare demonstrans, si quidem in potestate sit nostra non peccare, et omnes peccatorum tentationes solis voluntatis nostrae viribus superare; respondisse ad hoc Pelagianum: Rogamus Deum ne nos inferat in tentationem, ne aliquid mali patiamur, quod non habemus in potestate; ne ruam de equo, et ne frangam pedem, ne latro me interficiat, et si quid hujusmodi. Haec enim non habeo in potestate: nam vincere tentationes peccatorum meorum, si volo, et possum, nec Dei adjutorio possum (Ibid., n. 1) . Fatetur Augustinus hoc responsi horrorem sibi non mediocrem incussisse, ad quas etiam Pelagianas voces non minus universa concio inhorruit.