XX. Pelagii fallacias libris de Gratia Christi et de Peccato Originali editis retegit Augustinus. Idem ad Optatum scribit, ad Mercatorem et ad Sixtum.

Pelagiana haeresi cum suis auctoribus a Zosimo jam condemnata, cum Carthagine adhuc post plenarium anni quadringentesimi decimi octavi concilium ageret Augustinus, conscripsit in ejusdem haeresis auctores libros duos, in quibus, quidquid Africani antistites in litteris ad Zosimum, quarum jacturam dolemus, ad retegendas Coelestii vel Pelagii fraudes afferebant, reperiri posse opinamur. His libris occasionem praebuit colloquium Piniani, Albinae ejus socrus, conjugisque Melaniae cum Pelagio, habitum forte in Palaestina: nam ille quidem anno quadringentesimo decimo quinto ibi versabatur, et anno quadringentesimo decimo septimo Jerosolymitanus episcopus Praylius Romam una cum ipso atque in ipsius gratiam litteras misit: Albina autem, Pinianus et Melania inde anno quadringentesimo decimo nono per Hieronymi litteras Augustinum salutarunt. In eo colloquio egerant illi cum Pelagio, ut errores omnes, quorum insimulabatur, calamo proscriberet. Qua de re Pelagius ipsis responderat primum, a se anathemari, qui vel sentit, vel dicit, gratiam Dei, qua Christus venit in hunc mundum peccatores salvos facere, non solum per singulas horas, aut per singula momenta, sed etiam per singulos actus nostros non esse necessariam (Infra, de Gratia Christi, n. 2) . Tum se, et Baptisma unum tenere, quod iisdem sacramenti verbis in infantibus, quibus etiam in majoribus diceret esse celebrandum: et cum ulterius interrogaretur; infantes in remissionem peccatorum percipere Baptismum, ore proprio confessus erat (Ibid., n. 35) . Ipsis etiam recitavit libellum, quem Romam ad Innocentium miserat (Infra, de Peccato Originali, n. 1) : deque hoc apud eosdem questus est, quod in Coelestii damnatione, non quidem a Zosimo, nec enim id jam ad ejus aures pervenisse crediderimus, sed ab Innocentio Afrisque episcopis esset comprehensus: at e contrario suam a Diospolitana synodo innocentiam declaratam fuisse gloriabatur (Ibid., n. 9) .

Veteratoris hujus dolos et ambiguitatum nodos neque Pinianus, neque praesentes matronae pervidere valuerunt. Quapropter eo modo, quo in votis habebant, loquentem illum audivisse, ipsis quidem gratissimum accidit; non ausi tamen in re tanta ingenio suo credere, Augustinum tanquam oculatissimum consulere de illius verbis maluerunt. Datis igitur communi nomine litteris, eidem sermonem quem cum Pelagio contulerant, significavere; quid super eo sentiret, sciscitantes. Harum litterarum perlator sanctum Praesulem, ut jam dictum antea, reperit Carthagine: ubi quamvis negotiis multo quam alibi densioribus occuparetur, non tamen responsum distulit diutius, nec minus reddidit, quam volumina duo, de Gratia Christi unum, alterum de Peccato Originali. In his quaenam esset Pelagii vera mens circa hoc utrumque caput, ex illis ipsis operibus docet, quae haeresiarcha ille sui purgandi causa in epistola ad Innocentium citabat; maxime vero ex ejus libris de libero arbitrio, in quibus quoniam Pelagius Ambrosii perquam honorificam faciebat mentionem, ac ejus fidem eximia commendatione praedicabat, illi Augustinus in utriusque voluminis sui calce ejusdem antistitis varia opponit testimonia.

Primo quidem volumine ostendit Pelagium gratiam vel in natura et libero arbitrio, vel in lege ac doctrina collocare; praetereaque ipsum velle gratia solam voluntatis et actionis possibilitatem, ut vocabat, non ipsam voluntatem et actionem adjuvari; et illam insuper adjuvantem gratiam secundum merita dari, atque ad id solum juvare homines, ut praecepta facilius possint implere. Itaque locos omnes opusculorum ejus, quibus ille gratiam diserte a se commendatam jactitabat, de lege ac doctrina, seu de divina revelatione ac de Christi exemplo, quae ad doctrinam aeque revocantur, aut de peccatorum remissione interpretari posse demonstrat; neque apparere omnino an vere christianam gratiam, id est, adjutorium bene agendi adjunctum naturae atque doctrinae per inspirationem flagrantissimae et luminosissimae charitatis agnoscat Pelagius (Infra, de Gratia Christi, n. 38) . Quem etiam in quaestione de originali peccato ac de parvulorum Baptismate nihil reipsa a discipulo ipsius Coelestio dissentire, secundo volumine ostendit: post cujus medium refellit novam illam adversus originale peccatum argumentationem, forte a Theodoro Mopsuesteno excogitatam: Ergo, objectabant adversarii, malum sunt nuptiae, et non est opus Dei homo quem generant nuptiae (Supra, cap. 11) . Hoc rursum in volumine, quaestionem de originali vitio non earum esse, in quibus praeter fidei periculum errare contingit, quod Pelagiani, ne haeretici dicerentur, volebant, sed eam ad fidei caput pertinere, demonstrat. Isthic etiam narrat quae sub Zosimi pontificatu Romae circa Pelagium ac Coelestium fuerant gesta, et quo tandem pacto uterque damnationis sententia notatus esset (Infra, de Peccato Originali, n. 7, sqq.) . Quin et hisce duobus voluminibus libellum à Coelestio Pontifici oblatum junxit (Infra, de Gratia Christi, n. 32) , additis omnibus iis quae illud idem negotium spectabant; atque haud scimus an non decretoriam quoque Zosimi epistolam, ad quam Albinam, Pinianum et Melaniam remittit (Infra, de Peccato Originali, n. 24) , annectendam curaverit.

Inter id temporis alia sancto Praesuli occasio, ut novis susceptis laboribus amorem erga Ecclesiam suum testatiorem faceret, oblata est a Zosimo papa, qui tum ipsum, tum alios aliquot episcopos, Caesaream Mauritaniae ob ecclesiasticam aliquam necessitatem proficisci, missis ea de re litteris compulit (Epist. 190, n. 1; Possidius, in Vita August., cap. 14) . Cum ergo Carthagine digressus est, hinc in Mauritaniam Caesareensem perrexit (Epist. 193, n. 1) ; 0077 in cujus provinciae urbe primaria, Caesarea videlicet, quae et regioni nomen dedit, die vigesima septembris hujus ipsius quadringentesimi decimi octavi anni versabatur. Illic vero licet rebus aliis occupatus, epistolam ad Optatum episcopum de animae origine, Muresse episcopo suadente, Renato autem monacho vehementer instante, dare compulsus est: quam tamen se relicta jam urbe Caesarea scripsisse significat verbis illis, Cum in supradicto oppido remoraremur (Epist. 190, n. 1) . Hac in epistola sedulo monet, sic tractetur perplexa illa quaestio, ut integra sit imprimis fides, qua credimus neminem nasci ex Adam, nisi vinculo damnationis obstrictum, neminem inde liberari, nisi renascendo per Christum: et caveatur nova Pelagiana haeresis, toto jam christiano orbe damnata, quae adversus Dei gratiam disputando, antiquissimae fidei molitur fundamenta convellere. Mittit quoque Optato exemplum recentium litterarum, sive quae specialiter ad Afros, sive quae universaliter ad omnes episcopos in illius haeresis damnationem datae sunt à Zosimo papa: in quibus litteris ipsa etiam Pelagii contra peccatum originale argumentatio inter alia dicta ejus damnabilia referebatur. Tandem ex litteris iisdem Zosimi, quae hactenus desiderantur, fragmentum huic epistolae suae sanctus Doctor inseruit.

Augustinus Hipponem reversus, litteras illic reperit a Mercatore sibi directas: librum quoque ejus labore adversus Pelagianos compositum, quem ille sancto Doctori considerandum probandumque mittebat. Jam aliae ejusdem litterae ad ipsum Carthagine agentem, antequam Caesaream iret, allatae fuerant, quibus quidem nihil responsi redditum querebatur Mercator paulum aspere et cum indignatione quadam: at id gratissime accepit Augustinus, quod isthaec indignatio sibi videretur non esse simultatis initium, sed indicium charitatis. Cum itaque Albini Ecclesiae Romanae acolythi sese tunc obtulisset occasio, huic responsionem dedit ad Mercatorem perferendam. Eo jam adducti erant Pelagiani, ut infantes confiterentur per eos a quibus baptizandi offeruntur, credere: at excipiebant (quemadmodum significaverat Mercator), non ita credere in remissionem peccatorum, tanquam et illis remittantur; sed hanc remissionem credere fieri in aliis, quae non fit in eis. Verum hoc ipso quod parvulos in Baptismo quadam ratione credere fatentur, facere non posse adversarios, quin originale in eis peccatum admittant, contendit Augustinus. Deinde monstrat, eosdem ex Enochi et Eliae ante obitum translatione, sive ex fidelium vivorum ad Christi adventum raptu, frustra argumentari, ut mortem poenam peccati non esse suadeant. Quod ad quaestionem resurrectionis, an aliqui scilicet vere ex ista mortalitate ad immortalitatem sine media morte transituri sint, de hoc edoceri ab aliis cupit: quia plus amat discere, quam docere. Nam ut discamus, inquit. invitare nos debet suavitas veritatis; ut autem doceamus, cogere necessitas charitatis (Epist. 193) .

Idem ille Albinus superioris epistolae portitor, illam quoque breviorem duarum ad Sixtum detulit, qua huic Romano tum presbytero, postea autem pontifici, gratulatur Augustinus, quod adversus Pelagianos, quibus ipsum favere rumor fuerat, defensionem gratiae Dei susceperit: hortaturque curam adhibere pergat, non solum ut ii coerceantur, qui errorem sive liberius garrire adhuc, sive secretius insusurrare non cessant, sed etiam doceantur sanenturque illi, qui etsi prae timore taceant, eum forte animo fovere non desinunt (Epist. 191) .

Haud multo post Albini profectionem Firmo presbytero Romam ex Africa remeanti dedit prolixiorem ad eumdem Sixtum epistolam; quam aliquot post annis dicebat, eo tempore a se scriptam, quo adversus Pelagianos acerrima conflictatione certabatur (Infra, de Dono Perseverantiae, n. 55) . Horum ibi effugia et subtiliora quaeque contra Dei gratiam argumenta dissolvit; qualia haec erant: primum, Auferri liberum arbitrium, si nec ipsam bonam voluntatem sine adjutorio Dei habeamus. Deinde, Injustum esse, in una eademque mala causa, hunc liberari, illum puniri: ac proinde, gratiam quam, in Palaestina synodo, confessus est Pelagius sine ullis praecedentibus meritis dari, ipsam humanam esse naturam in qua conditi sumus. Praeterea, Excusaturos se homines, qui nolunt recte et fideliter vivere, dicentes: Quid nos fecimus, qui male viximus; quandoquidem gratiam unde bene viveremus, non accepimus? Ad haec: Personarum acceptorem fieri Deum, si in una eademque causa super alios veniat misericordia ejus, super alios vero maneat ira ejus. Itaque, Nondum natorum ideo alium odisse, puta Esau, alium, scilicet Jacob, dilexisse, quia eorum futura opera praevidebat. Nam Deus, inquiebant, in eis quos hinc aufert, praevidet quemadmodum victurus esset quisque, si viveret; et ideo quem nequiter novit fuisse victurum, sine Baptismo facit emori, sic in eo puniens opera mala, non quae fecit, sed quae facturus fuit. Refellit quoque eosdem haereticos contra peccatum originale sic arguentes: Quomodo, aiebant, peccatum transit in filios fidelium quod in parentibus non dubitamus dimissum esse per Baptismum? Et hic rursum explodit quod Mercator indicaverat ab illis excogitatum effugium, ut dicerent, Parvulos veraciter quidem per ora gestantium respondere, in remissionem se credere peccatorum, non tamen quia sibi remittantur, sed eis in quibus inveniuntur. His funditus eversis Augustinus rogat, ut sibi Sixtus, et quae alia Pelagiani adversus catholicam fidem excogitabunt, et quaecumque adversus eos ipse pro fide catholica disseret, nota facere non omittat (Epist. 194) .

In epistola ad Asellicum hoc forte quadringentesimo decimo octavo anno exeunte data, observat Pelagianam haeresim in Judaismum quodam modo incidere: hujus vero impietatis assertores acerrimos, Pelagium et Coelestium, recenti judicio etiam catholica communione privatos, in sua adhuc, propter cor impoenitens, damnatione persistere (Epist. 196, n. 7) .