Caput XXVI.

43. Quaestio in locum Apostoli de Gentibus quae naturaliter facere legem, eamque habere scriptam in cordibus dicuntur. Videndum est autem quomodo dicat Apostolus, Cum enim Gentes quae legem non habent, naturaliter quae legis sunt faciunt, hi legem non habentes, ipsi sibi sunt lex, qui ostendunt opus legis scriptum in cordibus suis: ne videatur non esse certa distantia Novi Testamenti, quod leges suas Dominus in cordibus populi sui se scripturum esse promisit, 0227 quandoquidem hoc Gentes naturaliter habeant. Pertractanda igitur haec quaestio, quae non mediocris exorta est. Dicet enim aliquis, Si Deus hinc discernit a Vetere Testamento Novum, quod in Vetere legem suam scripsit in tabulis, in Novo autem scripsit in cordibus: fideles Novi Testamenti unde discernuntur a Gentibus, quae habent opus legis scriptum in cordibus suis, quo naturaliter quae legis sunt faciunt; quasi jam illo populo vetere potiores, qui legem accepit in tabulis, et novo populo priores, cui hoc praestatur per Testamentum Novum, quod his natura jam praestitit?

44. An forte eas gentes commemoravit Apostolus, scriptam in cordibus habere legem, quae ad Novum pertinent Testamentum? Ad hoc enim unde venerit, intuendum est. Primo Evangelium commendans, ait: Virtus enim Dei est in salutem omni credenti, Judaeo primum est Graeco. Justitia enim Dei in eo revelatur ex fide in fidem, sicut scriptum est, Justus autem ex fide vivit. Deinde loquitur de illis impiis, quibus propter superbiam nec cognitio Dei profuit, quia non sicut Deum glorificaverunt, aut gratias egerunt. Inde transit ad eos qui judicant et agunt talia, qualia condemnant, nimirum propter Judaeos, qui de lege Dei gloriabantur; quamvis adhuc eos nominatim non exprimat, et ideo dicit : Ira et indignatio, tribulatio et angustia in omnem animam hominis operantis malum, Judaei primum et Graeci: gloria autem et honor et pax omni operanti bonum, Judaeo primum et Graeco. Non est enim personarum acceptio apud Deum. Quicumque enim sine lege peccaverunt, sine lege et peribunt; et quicumque in lege peccaverunt, per legem judicabuntur. Non enim auditores legis justi sunt apud Deum, sed factores legis justificabuntur. His verbis hoc unde agitur subjungit, et dicit, Cum Gentes quae legem non habent, naturaliter quae legis sunt faciunt: et caetera quae jam supra commemoravi. Proinde non videtur alios hic significasse sub nomine Gentium, quam eos quos nomine Graeci supra significabat, cum diceret, Judaeo primum et Graeco. Porro si Evangelium virtus Dei est in salutem omni credenti, Judaeo primum et Graeco; et ira et indignatio et tribulatio et angustia in omnes animam hominis operantis malum, Judaei primum et Graeci; gloria autem et honor et pax omni operanti bonum, Judaeo primum et Graeco (Rom. I, 16 II, 14) ; iste autem Graecus nomine Gentium significatus est naturaliter quae legis sunt facientium, et quae scriptum habent opus legis in cordibus suis: profecto ad Evangelium pertinent Gentes, quibus lex in cordibus scripta est; eis quippe credentibus virtus Dei est in salutem. Quibus autem Gentibus bene operantibus gloriam et honorem pacemque promitteret, extra Evangelii gratiam constitutis? Quia enim personarum acceptio non est apud Deum, et non auditores legis, sed factores justificantur; ideo sive Judaeus sive Graecus, hoc est, quilibet ex Gentibus crediderit, salutem in Evangelio pariter habebit. Non enim est distinctio, sicut postea dicit. Omnes enim peccaverunt, 0228 et egent gloria Dei; justificati gratis per gratiam ipsius (Rom. III, 23, 24) . Unde autem factorem legis Graecum justificari diceret, sine gratia Salvatoris?

45. Neque enim contra se ipsum diceret, quod ait, factores legis justificabuntur; tanquam per opera, non per gratiam justificentur: cum dicat gratis justificari hominem per fidem sine operibus legis (Id. III, 28) , nihil aliud volens intelligi in eo quod dicit, gratis, nisi quia justificationem opera non praecedunt. Aperte quippe alibi dicit, Si gratia, jam non ex operibus; alioquin gratia jam non est gratia (Id. XI, 6) . Sed sic intelligendum est, factores legis justificabuntur, ut sciamus eos aliter non esse factores legis, nisi justificentur: ut non justificatio factoribus accedat, sed ut factores justificatio praecedat. Quid est enim aliud, justificati, quam justi facti, ab illo scilicet qui justificat impium (Id. IV, 5) , ut ex impio fiat justus? Si enim ita loqueremur, ut diceremus, Homines liberabuntur; hoc utique intelligeretur, eis qui jam homines essent accedere liberationem: si autem diceremus, Homines creabuntur; non utique intelligeretur eos creari qui erant , sed ipsa creatione homines fieri. Ita si dictum esset, Factores legis honorabuntur; non recte acciperemus nisi honorem illis qui jam essent factores legis accedere: cum vero dictum est, factores legis justificabuntur; quid aliud dictum est quam, justi justificabuntur? factores enim legis utique justi sunt. Ac per hoc tantumdem est ac si diceretur, Factores legis creabuntur, non qui erant , sed ut sint: ut sic intelligerent etiam Judaei legis auditores, indigere se gratia justificatoris , ut possint esse factores. Aut certe ita dictum est, justificabuntur, ac si diceretur, justi habebuntur, justi deputabuntur, sicut dictum est de quodam, Ille autem volens se justificare (Luc. X, 29) ; id est, ut justus haberetur et deputaretur. Unde aliter dicimus, Deus sanctificat sanctos suos: aliter autem, Sanctificetur nomen tuum (Matth. VI, 9) . Nam illud ideo, quia ipse illos facit esse sanctos, qui non erant sancti: hoc autem ideo, ut quod semper apud se sanctum est, sanctum etiam ab hominibus habeatur, id est, sancte timeatur.

46. Si ergo Gentes commemorans, naturaliter quae legis sunt facientes, et scriptum habentes opus legis in cordibus, illos intelligi voluit qui credunt in Christum; quia non sicut Judaei praemissa sibi lege veniunt ad fidem: non est cur eos conemur discernere ab iis quibus Dominus per Prophetam promittens Testamentum Novum, dixit leges suas se scripturum in cordibus eorum; quia et ipsi per insertionem, quam oleastro praestitam dicit, ad eamdem oleam, hoc est, ad eumdem Dei populum pertinent (Rom. XI, 24) : potiusque concordat prophetico etiam hoc apostolicum testimonium: ut hoc sit pertinere ad Testamentum Novum, legem 0229 Dei habere non in tabulis, sed in cordibus scriptam; hoc est, in intimo affectu justitiam legis amplecti, ubi fides per dilectionem operatur (Galat. V, 6) . Quia ex fide justificat gentes Deus; quod Scriptura praevidens, praenuntiavit Abrahae, dicens, In semine tuo benedicentur omnes gentes: ut per hanc promissionis gratiam olivae insereretur oleaster, et fierent fideles Gentes filii Abrahae in semine Abrahae, quod est Christus (Id. III, 8, 16) ; sectantes ejus fidem, qui non accepta in tabulis lege, nondumque habens ipsam circumcisionem, credidit Deo, et deputatum est illi ad justitiam (Gen. XV, 6; Rom. IV, 3) . Ac sic tale erit hoc quod de ejusmodi Gentibus dixit Apostolus, quod opus legis scriptum habeant in cordibus suis (Rom. II, 15) : quale est illud ad Corinthios, non in tabulis lapideis, sed in tabulis cordis carnalibus (II Cor. III, 3) . Ita enim fiunt de domo Israel, cum praeputium eorum in circumcisionem deputatur, eo quod justitiam legis non praecisione carnis ostendunt, sed cordis charitate custodiunt: quoniam si praeputium justitias legis custodiat, nonne praeputium ejus, inquit, in circumcisionem deputabitur (Rom. II, 26) ? Et propterea in domo veri Israel, in quo dolus non est (Joan. I, 47) , participes sunt Testamenti Novi, quia dat Deus leges in mentem ipsorum, et in cordibus eorum scribit eas digito suo, Spiritu sancto, quo ibi diffunditur charitas (Rom. V, 5) , quae legis est plenitudo (Id. XIII, 10) .