Caput VII.

17. Calumnia de impletione praeceptorum in futura vita. Quis autem ferat eos objicere nobis, «quod post resurrectionem tales processus futuros esse dicamus, ut ibi incipiant homines, quae hic noluerint, Dei mandata complere:» quoniam dicimus, ibi omnino nullum futurum esse peccatum, nec cum aliqua peccati cupiditate conflictum; tanquam ipsi audeant hoc negare? Sapientiam quoque et cognitionem Dei tunc perfici in nobis, et in Domino tantam exsultationem, ut ea sit plena et vera securitas, quis negabit, nisi tam aversus sit a vero, ut ob hoc ad eam pervenire non possit? Verum haec non erunt in praeceptis, sed in eorum quae hic observanda sunt praemio praeceptorum. Quorum quidem praeceptorum contemptus illo non perducit ad praemium, sed hic studium praecepta servandi gratia Dei tribuit. Quae si quid etiam in eis praeceptis minus servatur, ignoscit, propter quod orando dicimus, et, Fiat voluntas tua; et, Dimitte nobis debita nostra (Matth. VI, 10 et 12) . Hic ergo praeceptum est, ut non peccemus: ibi praemium, non posse peccare. Hic praeceptum est, ut desideriis peccati non obediamus: ibi praemium, ut desideria peccati non habeamus. Hic praeceptum est, Intelligite ergo, qui insipientes estis in populo; et stulti, aliquando sapite (Psal. XCIII, 8) : ibi praemium est, plena sapientia et perfecta cognitio. Videmus enim nunc per speculum in aenigmate, ait Apostolus; tunc autem facie ad faciem. Nunc scio ex parte; tunc autem cognoscam sicut et cognitus sum (I Cor. XIII, 12) . Hic praeceptum est, Exsultate Deo adjutori 0601A nostro (Psal. LXXX, 2) ; et, Exsultate, justi, in Domino (Psal. XXXII, 1) : ibi praemium est, exsultare perfecto et ineffabili gaudio. Postremo in praecepto positum est, Beati qui esuriunt et sitiunt justitiam: in praemio autem, Quoniam ipsi saturabuntur (Matth. V, 6) . Unde, quaeso, saturabuntur, nisi quod esuriunt et sitiunt? Quis igitur ita, non solum a divino, sed a sensu quoque abhorret humano, qui dicat in homine tantam esse posse justitiam, cum ab illo esuritur et sititur, quanta erit, cum ex illa saturabitur? Quando autem esurimus sitimusque justitiam, si fides Christi vigilat in nobis, quid nos nisi Christum esurire ac sitire credendum est? Qui factus est nobis sapientia a Deo et justitia et sanctificatio et redemptio; ut, quemadmodum scriptum est, Qui gloriatur, in Domino glorietur (I Cor. I, 30, 31) . Et quia modo in eum non videntes credimus, ideo sitimus esurimusque justitiam. Quamdiu enim sumus in corpore, peregrinamur a Domino: per fidem enim ambulamus, non per speciem (II Cor. V, 6, 7) . Quem cum viderimus , pervenientes utique ad speciem, exsultabimus gaudio inenarrabili (I Petr. I, 8) : et tunc justitia saturabimur; quia nunc ei pio desiderio dicimus, Saturabor cum manifestabitur gloria tua (Psal. XVI, 15) .

18. Quam vero est, non dico impudens, sed insana superbia, nondum esse aequales Angelis Dei, et putare se jam posse habere justitiam aequalem Angelis Dei; nec intueri tam magnum et sanctum virum , qui utique ipsam justitiae perfectionem esuriebat atque sitiebat, quando magnitudine revelationum nolebat extolli; nec tamen, ut non extolleretur, arbitrio suo voluntatique commissus est , sed accepit stimulum carnis, angelum satanae, qui eum colaphizaret; propter quod Dominum ter rogavit, ut discederet ab eo; dixitque ei Dominus, Sufficit tibi gratia mea; nam virtus in infirmitate perficitur (II Cor. XII, 7-9) . Quae virtus, nisi ad quam pertinet non extolli? Et quis dubitat hoc ad justitiam pertinere? Hujus igitur justitiae perfectione sunt praediti Angeli Dei, qui semper vident faciem Patris (Matth. XVIII, 10) , ac per hoc totius Trinitatis, quia per Filium vident in Spiritu sancto. Nihil est autem ista revelatione sublimius: nec tamen Angelorum quisquam illa contemplatione laetantium necessarium habet angelum satanae, a quo colaphizetur, ne illum tanta magnitudo revelationis extollat. Hanc perfectionem virtutis utique nondum habebat apostolus Paulus, nondum aequalis Angelis Dei: sed inerat illi extollendi se infirmitas, quae per angelum etiam satanae fuerat comprimenda, ne revelationum magnitudine extolleretur. Quanquam itaque ipsum satanam elatio prima dejecerit: tamen summus ille medicus, qui bene uti novit etiam malis, de angelo satanae adhibuit contra elationis vitium, salubre, quamvis molestum medicamentum; sicut fieri consuevit antidotum, etiam de serpentibus contra venena serpentum. 0602 Quid est ergo, Sufficit tibi gratia mea; nisi, ne deficiendo succumbas sub colapho angeli satanae? Et quid est, Virtus in infirmitate perficitur; nisi quia in isto loco infirmitatis hactenus perfectio potest esse virtutis, ut ipsa infirmitate praesente elatio reprimatur? Quae utique infirmitas, futura immortalitate sanabitur. Quomodo est enim dicenda sanitas plena, ubi etiam de angeli satanae colapho adhuc est necessaria medicina?

19. Ex hoc factum est, virtutem, quae nunc est in homine justo, perfectam hactenus nominari, ut ad ejus perfectionem pertineat etiam ipsius imperfectionis et in veritate cognitio, et in humilitate confessio. Tunc enim est secundum hanc infirmitatem pro suo modulo perfecta ista parva justitia, quando etiam quid sibi desit intelligit. Ideoque Apostolus et imperfectum et perfectum se dicit (Philipp. III, 12 et 15) : imperfectum scilicet, cogitando quantum illi ad justitiam desit, cujus plenitudinem adhuc esurit ac sitit; perfectum autem, quod et suam imperfectionem confiteri non erubescit, et ut perveniat bene procedit. Sicut possumus dicere perfectum esse viatorem, cujus bene promovetur accessio, quamvis non perficiatur intentio, nisi fuerit facta perventio. Propterea cum dixisset, Secundum justitiam, quae in lege est, qui fuerim sine querela: mox addidit, Quae mihi lucra fuerunt, haec propter Christum damna esse duxi: verumtamen et arbitror omnia damnum esse propter eminentem scientiam Christi Jesu Domini nostri; propter quem omnia non solum detrimenta credidi, verum etiam stercora existimavi esse, ut Christum lucrifaciam, et inveniar in illo non habens meam justitiam quae ex lege est, sed eam quae est per fidem Christi, quae est ex Deo justitia in fide (Ibid., 6-9) . Ecce Apostolus secundum justitiam quae ex lege est, sine querela se fuisse, non utique mendaciter dicit; et tamen haec quae illi lucra fuerunt, abjicit propter Christum, et damna, detrimenta, stercora existimat, non solum haec, sed et caetera omnia quae supra commemoravit; propter non qualemlibet, sed eminentem, sicut ipse dicit, scientiam Christi Jesu Domini nostri, quam procul dubio adhuc in fide habebat, nondum in specie. Tunc enim erit eminens Christi scientia, quando fuerit ita revelatus, ut quod creditur videatur. Unde alio loco ita dicit: Mortui enim estis, et vita vestra abscondita est cum Christo in Deo. Cum Christus apparuerit vita vestra, tunc et vos apparebitis cum illo in gloria (Coloss. III, 3, 4) . Hinc et ipse Dominus: Qui diligit me, inquit, diligetur a Patre meo, et ego diligam eum, et manifestabo me ipsum illi (Joan. XIV, 21) . Hinc Joannes evangelista: Dilectissimi, inquit, filii Dei sumus, et nondum apparuit quod erimus. Scimus autem quia cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est (I Joan. III, 2) . Tunc erit eminens Christi scientia. Nunc enim est quidem abscondita in fide, sed nondum eminens apparet in specie.

20. Abjicit ergo illa beatus Paulus praeterita justitiae 0603 suae tanquam detrimenta et stercora, ut Christum lucrifaciat, et inveniatur in illo non habens suam justitiam, quae ex lege est. Quare suam, si ex lege est ? Neque enim lex illa Dei non est: quis hoc nisi Marcion et Manichaeus et aliae similes pestes dixerunt? Cum ergo lex illa Dei sit, justitiam suam dicit esse quae ex lege est: quam justitiam suam noluit habere, sed projecit ut stercora. Cur ita, nisi quia hoc est, quod etiam superius demonstravimus, eos esse sub lege, qui ignorantes Dei justitiam, et suam volentes constituere, justitiae Dei non sunt subjecti (Rom. X, 3) ? Putant enim se arbitrii sui viribus implere legem jubentem, et ista implicati superbia, ad gratiam non convertuntur juvantem. Sic eos littera occidit, aut aperte etiam sibi reos, non faciendo quod praecipit; aut putando se facere, quod spirituali, quae ex Deo est, non faciunt charitate. Ita remanent aut aperte iniqui, aut fallaciter justi; in aperta iniquitate evidenter elisi, in fallaci justitia insipienter elati. Ac per hoc miro quidem modo, sed tamen vero, justitiam legis non implet justitia quae in lege est, vel ex lege, sed quae in spiritu gratiae. Justitia quippe legis impletur in eis, sicut scriptum est, qui non secundum carnem ambulant, sed secundum spiritum (Id. VIII, 4) . Secundum justitiam vero quae in lege est, se fuisse sine querela in carne, non in spiritu, dicit Apostolus; et justitiam quae ex lege est, suam dicit fuisse, non Dei. Intelligendum est igitur justitiam legis non impleri secundum justitiam, quae in lege est, vel ex lege, id est, secundum justitiam hominis; sed secundum justitiam quae est in spiritu gratiae: ergo secundum justitiam Dei, hoc est, quae homini ex Deo est. Quod planius et brevius ita dici potest: Justitiam legis non impleri cum lex jubet, et homo quasi suis viribus facit; sed cum spiritus adjuvat, et hominis libera , sed Dei gratia liberata voluntas facit. Legis itaque justitia est, jubere quod Deo placet, vetare quod displicet: in lege autem justitia est, servire litterae, et extra eam nullum Dei adjutorium ad recte vivendum requirere. Cum enim dixisset, Non habens meam justitiam, quae ex lege est, sed eam quae est per fidem Christi: addidit, quae est ex Deo. Ipsa est ergo justitia Dei, quam superbi ignorantes, suam volunt constituere. Non enim propterea justitia Dei dicitur, quoniam Deus ea justus est; sed quia homini ex Deo est.

21. Secundum hanc autem justitiam Dei, hoc est, quae ex Deo nobis est, nunc fides operatur per dilectionem (Galat. V, 6) . Id autem operatur , quomodo perveniat homo ad eum, in quem modo non videns credit; quem cum viderit, tunc quod erat in fide per speculum in aenigmate, jam erit in specie facie ad faciem (I Cor. XIII, 12) : tunc perficietur et ipsa 0604 dilectio. Nimis quippe insipienter dicitur, tantum amari Deum antequam videatur, quantum amabitur cum videbitur. Porro si in hac vita, pio nemine dubitante, quanto amplius diligimus Deum, tanto sumus utique justiores; quis dubitet, piam veramque justitiam, cum fuerit dilectio Dei perfecta, tunc perfici? Tunc ergo lex, ita ut nihil omnino desit, implebitur; cujus legis, secundum Apostolum, plenitudo dilectio est (Rom. XIII, 10) . Ac per hoc cum dixisset, Non habens meam justitiam, quae ex lege est, sed eam quae est per fidem Christi, quae est ex Deo justitia in fide; deinde subjunxit, Ad cognoscendum eum, et virtutem resurrectionis ejus, et communicationem passionum ejus. Haec omnia nondum plena et perfecta in Apostolo erant, sed tanquam in via positus ad eorum plenitudinem perfectionemque currebat. Nam quomodo jam perfecte cognoverat Christum, qui dicit alio loco, Nunc scio ex parte, tunc autem cognoscam sicut et cognitus sum (I Cor. XIII, 12) ? Et quomodo jam perfecte cognoverat virtutem ejus resurrectionis, cui restabat eam plenius tempore resurrectionis carnis experiendo cognoscere? Et quomodo jam perfecte cognoverat communicationem passionum ejus, nondum pro illo passionem mortis expertus? Denique addit et dicit: Si quo modo occurram in resurrectionem mortuorum. Ac deinde ait: Non quia jam acceperim, aut jam perfectus sim. Quid ergo se confitetur nondum accepisse, et in quo nondum esse perfectum, nisi in ea justitia, quae ex Deo est, quam concupiscens noluit suam habere, quae ex lege est? Hinc enim loquebatur, et ista fuit causa ut haec diceret, resistens inimicis gratiae Dei , pro qua largienda crucifixus est Christus: ex quorum genere etiam isti sunt.

22. Nam ex quo loco suscepit haec dicere, sic exorsus est: Videte canes, videte malos operarios, videte concisionem. Nos enim sumus circumcisio qui spiritu Deo servimus; vel sicut nonnulli codices habent, qui spiritui Deo, vel spiritui Dei servimus; et gloriamur in Christo Jesu, et non in carne fidentes. Hinc manifestum est adversus Judaeos eum agere, qui carnaliter observantes legem, et suam justitiam volentes constituere, occidebantur littera, non vivificabantur spiritu; et in se gloriabantur, cum Apostoli et omnes promissionis filii gloriarentur in Christo. Deinde subjecit: Quanquam ego habeam fiduciam in carne: si quis alius in carne putat se fiduciam habere, magis ego. Et enumerans omnia quae secundum carnem habent gloriam, ad illud terminavit, ubi ait: Secundum justitiam quae in lege est, qui fuerim sine querela. Et cum haec sibi omnino damna et detrimenta et stercora fuisse dixisset, ut Christum lucrifaceret, adjecit unde agitur : Et inveniar in illo non habens justitiam meam, quae ex lege est, sed eam quae est per fidem Christi, quae est ex Deo. Hujus ergo justitiae perfectionem, quae non erit 0605 nisi in illa eminenti scientia Christi, propter quam sibi dixit omnia damnum esse, nondum se accepisse, confessus est, et propterea nondum esse perfectum. Sequor autem, inquit, si apprehendam, in quo et apprehensus sum a Christo Jesu. Tale est, apprehendam in quo et apprehensus sum; quale est, cognoscam sicut et cognitus sum. Fratres, inquit, ego me ipsum non arbitror apprehendisse: unum autem, quae retro sunt, oblitus, in ea quae ante sunt extentus, secundum intentionem sequor ad palmam supernae vocationis Dei in Christo Jesu. Ordo verborum est, unum autem sequor. De quo uno bene intelligitur et Dominus admonuisse Martham, ubi ait: Martha, Martha, sollicita es, et turbaris circa plurima; porro unum est necessarium (Luc. X, 41, 42) . Hoc iste volens apprehendere, tanquam in via constitutus, sequi se dixit ad palmam supernae vocationis Dei in Christo Jesu. Quis autem cunctetur, cum hoc quod sequi se asseverat apprehenderit, tunc habiturum eum, justitiam aequalem justitiae sanctorum Angelorum, quorum neminem utique ne magnitudine revelationem extollatur, satanae angelus colaphizat? Deinde admonens eos qui possent illius justitiae plenitudine jam se putare perfectos, Quotquot ergo, inquit, perfecti, hoc sapiamus: tanquam diceret, Si secundum hominis mortalis capacitatem pro hujus vitae modulo perfecti sumus, ad ipsam perfectionem hoc quoque pertinere intelligamus, ut angelica illa, quae in Christi manifestatione nobis erit justitia, nondum nos perfectos esse sapiamus. Et si quid aliter sapitis, inquit, hoc quoque vobis Deus revelabit. Quomodo, nisi ambulantibus et proficientibus in via rectae fidei, donec ista peregrinatio finiatur, et ad speciem veniatur? Unde consequenter adjunxit: Verumtamen, in id quod pervenimus, in eo ambulemus. Deinde concludit, ut caveantur illi, de quibus hic locus sermonis ejus sumpsit exordium: Imitatores mei, inquit, estote, fratres, et intendite eos qui sic ambulant, sicut habetis formam nostram. Multi enim ambulant, de quibus saepe dicebam vobis, nunc etiam flens dico, inimicos crucis Christi, quorum finis est interitus (Philipp. III, 2-19) , et caetera. Illi ipsi sunt, de quibus incipiens dixerat, Videte canes, videte malos operarios, et sequentia. Omnes itaque sunt inimici crucis Christi, qui volentes constituere suam justitiam, quae ex lege est, id est, littera tantum jubente, non spiritu implente, justitiae Dei non sunt subjecti. Si enim qui per legem, haeredes sunt; exinanita est fides (Rom. IV, 14) . Si per legem justitia, ergo Christus gratis mortuus est (Galat. II, 21) , ergo evacuatum est scandalum crucis (Id. V, 11) . Ac per hoc illi inimici sunt crucis ejus, qui per legem dicunt esse justitiam, ad quam jubere pertinet, non juvare. Gratia vero Dei per Jesum Christum Dominum in Spiritu sancto, adjuvat infirmitatem nostram.

23. Quamobrem qui secundum justitiam quae in lege est, sine fide gratiae Christi vivit, sicut se Apostolus 0606 sine querela vixisse commemorat, nullam veram putandus est habere justitiam: non quia lex vera et sancta non est; sed quia obedire velle litterae jubenti, sine vivificante spiritu Dei, veluti ex viribus liberi arbitrii, justitia vera non est. Justitia vero, secundum quam justus ex fide vivit, quoniam per spiritum gratiae homini ex Deo est, vera justitia est. Quae licet non immerito in aliquibus justis pro hujus vitae capacitate perfecta dicitur, parva tamen est ad illam magnam, quam capit aequalitas Angelorum. Quam qui nondum habebat, et propter illam quae jam inerat, perfectum, et propter istam quae adhuc deerat, imperfectum se esse dicebat. Sed plane minor ista justitia facit meritum, major illa fit praemium. Unde qui istam non sequitur, illam non assequitur. Quocirca post resurrectionem hominis, futuram negare justitiae plenitudinem, et putare tantam futuram esse justitiam in corpore vitae illius, quanta esse potest in corpore mortis hujus, dementiae singularis est. Non autem illic incipere homines, quae hic noluerint Dei mandata complere, verissimum est. Erit enim perfectissimae plenitudo justitiae, non tamen hominum mandata sectantium, et ad eam plenitudinem proficiendo nitentium; sed in ictu oculi, sicut ipsa futura est resurrectio mortuorum (I Cor. XV, 52) : quoniam illa perfectae magnitudo justitiae, eis qui hic mandata fecerunt, praemium dabitur, non et ipsa facienda mandabitur. Sed ita dixerim, mandata fecerunt, ut ad ipsa mandata meminerimus pertinere orationem , in qua quotidie veraciter dicunt sancti filii promissionis, et, Fiat voluntas tua; et, Dimitte nobis debita nostra (Matth. VI, 10 et 12) .