Caput IX .

35. Venis deinde ad illud, ubi egimus ex Apostoli testimonio, ut sciat unusquisque suum vas, id est suam conjugem, possidere, non in morbo desiderii, sicut Gentes quae ignorant Deum (I Thess. IV, 4, 5) : quod exponens dixi, «Non conjugalem, hoc est licitum honestumque concubitum, fuisse prohibitum, sed ut operis hujus causa sit voluntas propaginis, non carnis voluptas; et quod sine libidine fieri non potest, sic tamen fiat, ut non propter libidinem fiat» (De Nuptiis et Concupiscentia, lib. 1, nn. 9, 16) . Ibi tu exclamas: « O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei (Rom. XI, 13) ! qui extra futuram operum retributionem ex multa parte liberum arbitrium formam voluit implere judicii! Justissime enim sibi bonus homo,» inquis, «malusque committitur, ut et bonus se fruatur, et malus se ipse patiatur.» Quae prorsus exclamatio tua ad rem non pertinet, qua te sentis urgeri: nec tuo clamore pondus quo premeris sublevas, impium dogma vestrum mordicus tenens, quo vobis placet etiam bonum hominem divino judicio sibi quemque committi, ne scilicet ei sit necessaria Dei gratia, velut idoneo qui semetipsum agat. Sed absit ut ita sit. Prorsus qui sibi committuntur, et a semetipsis aguntur, non sunt boni, quia non sunt filii Dei. Quotquot enim spiritu Dei aguntur, hi filii sunt Dei (Rom. VIII, 14) . Puto quod agnoscas in hac sententia dogma apostolicum, quo illud subvertitur vestrum.

36. Verumtamen dicis aliquid contra te, quod tacitus praeterire non debeo. Meministine quamdiu disputaveris contra lucidissimam quae per Apostolum deprompta est veritatem, affirmans, «Nullo modo esse posse aliquid quod et peccatum sit et poena peccati? «Quid est ergo nunc, quod oblitus tantae loquacitatis tuae ideo laudas altitudinem divitiarum sapientiae et scientiae Dei, quia «extra futuram operum retributionem ex multa parte liberum arbitrium formam voluit implere judicii? Justissime enim sibi,» sicut definis, «bonus homo malusque committitur, ut et bonus se fruatur,» utique in opere bono; «et malus se ipse patiatur,» utique in opere malo. Quod profecto illi et peccatum est, quia malum facit; et poena peccati, quia malum se patitur: ut ex multa parte formam judicii, quo bona bonis et mala malis retribuuntur, jam impleat liberum arbitrium, quo recte agendo se fruitur bonus, et peccando se patitur malus. Cernis nempe, cum arma tua vana quidem et obtusa jactanter ventilas, quomodo qua ferireris, nudaveris; imo te ipse percusseris. Et insuper jactas 0806 mea inter se dicta esse contraria; quia dixi, non quidem ut tu calumniaris, «concubitum corporum a diabolo fuisse repertum;» cum etiamsi nemo peccasset, nonnisi concumbente utroque sexu filii nascerentur: sed dixi, «inobedientiam carnis quae in carne concupiscente adversus spiritum apparet, diabolico vulnere contigisse.» Et rursus, quia dixi, «hanc legem peccati repugnantem legi mentis a Deo illatam propter ultionem, et ideo poenam esse peccati.» Haec inter se asseveras esse contraria: quasi fieri non possit ut unum atque idem malum et diaboli iniquitate et Dei aequitate peccantibus ingeratur; cum etiam ipse diabolus et propria malignitate sit infestus hominibus, et Dei judicio sinatur nocere peccantibus. Neque hinc sibi ipsa divina adversantur eloquia, quia scriptum est, Deus mortem non fecit (Sap. I, 13) ; itemque scriptum est, Vita et mors a Domino Deo (Eccli. XI, 14) . Quia deceptor hominis causa mortis est diabolus, quam non ut primus auctor ejus, sed ut peccati ultor intulit Deus. Verum istam quaestionem satis dilucide ipse solvisti, qui hominem malum dixisti sibi esse commissum, ut quod sibi est ipse supplicium, et divinum sit judicium, et ipsum liberum arbitrium; nec sint inter se duo ista contraria, quod in poena sua et ipse auctor est, et ultor Deus.

37. Abuteris autem ingeniis tardioribus. Nolo enim dicere quia et tu non intelligis, ut non discernas haec duo, et maligna calliditate aut tenebrosa caecitate confundas voluntatem et voluptatem: et sicut ipsa nomina surdastris auribus unum atque idem sonant, ita res ipsas surdastris cordibus unum idemque esse persuadere te posse confidas. Hinc est quod sententias meas inter se contrarias putas vel putari cupis, tanquam improbem quod ante approbaverim, aut amplectar quod ante respuerim. Audi ergo apertam sententiam meam, et intellige vel sine intelligere alios, non offundendo caligines nebulosae disputationis serenitati sincerissimae veritatis. Sicut bonum est bene uti malis, ita honestum est bene uti inhonestis. Unde et ipsa membra non propter divini operis pulchritudinem, sed propter libidinis foeditatem inhonesta dixit Apostolus (I Cor. XII, 23) . Nec ad stupra coguntur necessitate qui casti sunt: quia resistunt inhonestae libidini, ne compellat eos inhonesta committere, sine qua tamen non possunt honeste filios procreare. Ita fit ut conjugibus castis et voluntas sit in sobolis procreatione, et necessitas in libidine. De inhonesto quippe honestas agitur procreandi, quando libidinem non amat, sed tolerat castitas concumbendi.

38. Soles libenter commemorare, quibus te adjuvari putas, auctorum sententias saecularium. Intuere honesto corde, si potes, quid de Catone poeta cecinerit:

Urbi (inquit) pater est, urbique maritus;
Justitiae cultor, rigidi servator honesti,
0807 In commune bonus; nullosque Catonis in actus
Subrepsit partemque tulit sibi nata voluptas. (Lucan. Pharsal. lib. 2, vers. 388-391).
Qualis enim vir Cato fuerit, et utrum in eo vera virtus honestasque laudata sit, alia quaestio est: ad quemlibet tamen finem sua referret officia, non utique sine voluptate filios procreavit; et tamen nullos Catonis in actus subrepsit partemque tulit sibi nata voluptas: quoniam et quod non faciebat sine voluptate, non faciebat propter voluptatem; nec in morbo hujus desiderii suum vas possidebat, quamvis ignoraret Deum; si talis fuit qualis praedicatur. Et non vis intelligere quod ait Apostolus, Ut sciat unusquisque vestrum suum vas possidere, non in morbo desiderii, sicut Gentes, quae ignorant Deum.

39. Bene discernis inter bonum minus conjugale, et bonum amplius continentiae: sed tuum dogma non deseris inimicissimum gratiae. Dicis enim, «quod Dominus continentiae gloriam libertate electionis honoraverit, dicens, Qui potest capere, capiat;» tanquam hoc capiatur non Dei munere, sed arbitrii libertate: et taces quod supra dixerat, Non omnes capiunt verbum hoc, sed quibus datum est (Matth. XIX, 12, 11) . Vide quae taceas, quae dicas. Puto quod te pungat conscientia: sed vincit rectum timorem, cum ingerit perversum pudorem, quoquo modo jam defendenda praecipitata sententia. Tantummodo excessum libidinis identidem culpas, ipsam laudare non cessas. Nec attendis, sentis, intelligis malum esse, cui ne limitem necessitatis excedat, cogitur temperantia repugnare.

40. Quamvis tu, quod monuit Apostolus, ne in morbo desiderii suum vas quisque possideat, non de conjugio, sed de fornicatione accipiendum putaveris; atque ita temperantiae totam honestatem de concubitu conjugum abstuleris, ut nemo sibi videatur in morbo desiderii suum vas possidere, quantacumque libidine in uxoris genitalibus potuerit insanire . Si enim ullum ibi tenendum existimares modum, potuisti et illic concupiscentiae reprehendere excessum, eumque dicere ab Apostolo significatum morbum desiderii, et non improbe negare, suum vas dictum fuisse cuique conjugem suam. Quo verbo in eadem re etiam Petrus apostolus utitur, ubi monet ut viri uxoribus suis tanquam infirmiori vasi tribuant honorem, velut cohaeredibus gratiae; adjungens et dicens, Et videte ne impediantur orationes vestrae (I Petr. III, 7) . Sicut et coapostolus ejus tempora praescribit orandi temperantiae conjugali: et secundum veniam concedit, quamvis cum conjuge , non utique illum prolis, sed qui fit voluptatis intentione concubitum (I Cor. VII, 5, 6) . Hunc audiant christiana conjugia, non te, qui vis in eis quam defendis nunquam frenari concupiscentiam, sed quotiescumque se commoverit, satiari avidam, regnare securam. Hunc audiant, inquam, fideles Christi qui sunt connubio colligati, ut ex consensu temperent, 0808 quo vacent orationi: et cum ad idipsum redeunt propter intemperantiam suam, noverint etiam inde dicere Deo, Dimitte nobis debita nostra (Matth. VI, 12) . Quod enim secundum veniam, non secundum imperium a tanto doctore dicitur, utique ignoscitur, non jubetur.