▾
Thomas Aquinas, De Veritate
⎗←→⎘
▾
Tertio decimo quaeritur utrum scientia dei sit variabilis.
Et videtur quod sic.
Quia scientia est assimilatio scientis ad rem scitam. Sed scientia dei est perfecta. Ergo perfecte assimilabitur rebus scitis. Sed scita a deo, sunt variabilia. Ergo scientia eius est variabilis.
Praeterea, omnis scientia quae potest falli, est variabilis. Sed scientia dei potest falli; est enim de contingenti, quod potest non esse. Et si non sit, scientia dei fallitur. Ergo est variabilis.
Praeterea, scientia nostra, quae est per receptionem a rebus, est per modum scientis.
Ergo scientia dei, quae est per hoc quod confert aliquid rebus, est per modum rei scitae.
Sed scita a deo sunt variabilia. Ergo et scientia eius variabilis.
Praeterea, ablato uno relativorum aufertur et reliquum. Ergo et variato uno variatur et reliquum.
Sed scita a deo sunt variabilia. Ergo et scientia eius est variabilis.
Praeterea, omnis scientia quae potest augeri vel minui, potest variari. Sed scientia dei potest augeri et minui. Ergo potest variari. Probatio mediae. Omnis sciens qui quandoque scit plura, quandoque pauciora, eius scientia variatur.
Ergo sciens qui potest plura scire quam scit, vel pauciora, habet scientiam variabilem.
Sed deus potest plura scire quam sciat; scit enim aliqua esse vel fuisse, vel futura esse, quae facturus est; posset autem plura facere, quae nunquam est facturus; et ita posset plura scire quam sciat; et eadem ratione potest pauciora scire quam sciat, quia potest dimittere aliquid eorum quae facturus est. Ergo eius scientia potest augeri et minui.
Sed dicebat, quod quamvis plura essent subiecta vel pauciora divinae scientiae, non tamen eius scientia variaretur. Sed contra, sicut possibilia sunt subiecta potentiae divinae, ita scibilia sunt subiecta divinae scientiae.
Sed si deus posset plura facere quam potuerit, eius potentia augeretur; minueretur autem, si posset in pauciora. Ergo, eadem ratione, si plura sciret quam prius scivisset, eius scientia augeretur.
Praeterea, deus quandoque scivit christum nasciturum, nunc autem nescit eum esse nasciturum, sed esse iam natum. Ergo deus aliquid scit quod prius nescivit, et aliquid scivit quod nunc nescit; et sic eius scientia variatur.
Praeterea, sicut ad scientiam requiritur scibile, ita requiritur et modus sciendi. Sed si modus cognoscendi variaretur quo deus scit, scientia eius esset variabilis. Ergo, eadem ratione, cum scibilia ab ipso varientur, eius scientia variabilis erit.
Praeterea, in deo dicitur esse quaedam scientia approbationis, secundum quam solos bonos cognoscit. Sed deus potest approbare quos non approbavit. Ergo potest scire quod prius nescivit; et sic videtur eius scientia variabilis.
Praeterea, sicut scientia dei est ipse deus, ita et potentia dei est ipse deus. Sed a potentia dei dicimus res mutabiliter in esse produci. Ergo, eadem ratione, a scientia dei res mutabiliter cognoscuntur sine aliquo detrimento divinae perfectionis.
Praeterea, omnis scientia quae transit de uno in alterum, est variabilis. Sed scientia dei est huiusmodi, quia per essentiam suam cognoscit res. Ergo est variabilis.
Sed contra. Est quod dicitur Iacob, cap. I, 17: apud quem non est transmutatio nec etc..
Praeterea, motus est actus imperfecti, ut dicitur in III de anima. Sed in divina scientia nulla est imperfectio. Ergo est invariabilis.
Praeterea, omnia mota reducuntur ad unum primum immobile. Sed prima causa omnium variabilium est divina scientia, sicut causa artificiatorum est ars. Ergo scientia dei est invariabilis.
Responsio. Dicendum, quod, cum scientia sit media inter cognoscentem et cognitum, dupliciter potest accidere variatio in ipsa: uno modo ex parte cognoscentis; alio modo ex parte cogniti.
Ex parte autem cognoscentis tria in scientia considerare possumus; scilicet ipsam scientiam, actum eius, et modum ipsius: et secundum haec tria potest variatio in scientia accidere ex parte scientis.
Accidit enim variatio in ea ex parte ipsius scientiae quando de novo acquiritur scientia alicuius quod prius nesciebatur vel amittitur scientia eius quod prius sciebatur.
Et secundum hoc attenditur generatio vel corruptio, aut augmentum vel diminutio ipsius scientiae.
Talis autem variatio in scientia divina accidere non potest, quia scientia divina, ut supra ostensum est, non solum est entium, sed etiam non entium; non autem potest aliquid esse praeter ens vel non ens, quia inter affirmationem et negationem nihil est medium.
Quamvis autem secundum quemdam modum scientia dei sit tantum existentium in praesenti, praeterito vel futuro, scilicet secundum quod scientia ordinatur ad opus quod facit voluntas: si tamen per hunc modum sciendi sciret aliquid quod prius nescivit, nulla variatio ex hoc accideret in scientia ipsius, cum scientia eius sit aequaliter entium et non entium, quantum ex parte eius est; sed si esset ex hoc aliqua variatio in deo, hoc esset ex parte voluntatis, quae determinat scientiam ad aliquid ad quod prius non determinabat.
Sed nec in voluntate ipsius ex hoc aliqua variatio accidere potest; cum enim hoc sit de ratione voluntatis ut libere actum suum producat; quantum est ex ipsa ratione voluntatis, aequaliter potest in utrumque oppositorum exire; ut scilicet, velit vel non velit facere aut non facere; sed tamen non potest esse ut simul dum vult non velit; nec in voluntate divina, quae immutabilis est, potest accidere ut prius voluerit aliquid et postea nolit illud idem secundum idem tempus, quia sic voluntas eius esset temporalis et non tota simul.
Unde si loquamur de necessitate absoluta, non est necesse eum velle hoc quod vult, ergo absolute loquendo possibile est eum non velle; sed si loquamur de necessitate quae est ex suppositione, sic necesse est eum velle, si vult vel si voluit; et sic ex suppositione praedicta loquendo, non est possibile eum non velle scilicet si vult vel si voluit. Mutatio autem cum requirat duos terminos, semper respicit ultimum in ordine ad primum; unde hoc solummodo sequeretur, quod eius voluntas esset mutabilis, si esset possibile non velle quod vult si prius voluisset.
Et sic patet quod ex hoc quod possunt plura esse scita a deo per hunc modum scientiae vel pauciora, nulla variatio ponitur in scientia eius vel in voluntate ipsius; hoc enim est eum posse plura scire quod posse scientiam suam per voluntatem determinare ad plura facienda.
Sed ex parte actus accidit variatio in scientia tripliciter.
Uno modo ex eo quod actu considerat quod prius non considerabat; sicut dicimus illum variari, qui exit de habitu in actum. Iste autem variationis modus in scientia dei esse non potest, quia ipse non est sciens secundum habitum, sed solum secundum actum, quia non est in eo aliqua potentialitas qualis est in habitu.
Alio modo accidit variatio in actu sciendi ex hoc quod modo considerat unum, et modo aliud. Sed istud etiam non potest esse in divina cognitione, quia ipse per unam speciem suae essentiae omnia videt, et ideo omnia simul intuetur.
Tertio modo ex hoc quod aliquis in considerando discurrit de uno in aliud; quod etiam in deo accidere non potest, quia cum discursus requirat duo inter quae sit, non potest dici discursus in scientia ex hoc quod duo videt, si illa duo uno intuitu videat; quod accidit in divina scientia, per hoc quod omnia per unam speciem videt.
Sed ex parte modi cognoscendi accidit variatio in scientia ex hoc quod aliquid limpidius et perfectius cognoscitur nunc quam prius; quod quidem potest contingere ex duobus.
Uno modo ex diversitate medii per quod fit cognitio; sicut accidit in eo qui prius scivit aliquid per probabile medium, et post scit idem per medium necessarium; quod etiam in deo accidere non potest, quia essentia sua, quae est ei medium cognoscendi, est invariabilis.
Alio modo ex virtute intellectiva, secundum quod unus homo melioris ingenii acutius aliquid cognoscit, etiam per idem medium; quod etiam in deo accidere non valet, quia virtus qua cognoscit, est sua essentia, quae invariabilis est. Unde relinquitur scientiam dei omnino invariabilem esse ex parte cognoscentis.
Ex parte autem rei cognitae scientia variatur secundum veritatem et falsitatem; quia eadem existimatione remanente, si res mutetur, erit existimatio falsa quae prius fuit vera; quod etiam in deo non potest esse, quia intuitus divinae cognitionis fertur ad rem secundum quod est, in sua praesentialitate, prout est iam determinata ad unum; et ulterius quantum ad hoc non potest variari.
Si enim res ipsa aliam dispositionem accipiat, illa iterum erit eodem modo divinae visioni subiecta; et sic scientia dei nullo modo variabilis est.
Ad primum ergo dicendum, quod assimilatio scientiae ad scitum non est secundum conformitatem naturae, sed secundum repraesentationem; unde non oportet quod rerum variabilium sit scientia variabilis.
Ad secundum dicendum, quod quamvis scitum a deo secundum se consideratum sit possibile aliter esse; tamen hoc modo divinae cognitioni substat, secundum quod non potest aliter se habere, ut ex dictis, patet.
Ad tertium dicendum, quod omnis scientia, sive sit per receptionem a rebus, sive per impressionem in res, est per modum scientis; quia utraque est secundum hoc quod similitudo rei cognitae est in cognoscente; quod autem est in aliquo, est in eo per modum eius in quo est.
Ad quartum dicendum, quod illud ad quod refertur divina scientia, secundum hoc quod substat scientiae divinae, est invariabile; unde et scientia invariabilis est quantum ad veritatem, quae variari potest per mutationem relationis praedictae.
Ad quintum dicendum, quod cum dicitur: deus potest scire quod nescit; loquendo etiam de scientia visionis, potest dupliciter intelligi.
Uno modo in sensu composito; scilicet ex suppositione quod deus non sciverit illud quod dicitur posse scire; et sic falsum est. Non enim potest utrumque horum esse simul, scilicet ut deus nesciverit aliquid, et postea sciat illud.
Alio modo in sensu diviso; et sic non includitur aliqua suppositio vel conditio sub potestate; unde in hoc sensu est verum, ut ex dictis patet.
Quamvis autem hoc in aliquo sensu concedatur quod deus potest scire quod prius nescivit, non tamen potest concedi in aliquo sensu deus potest scire plura quam sciat; quia cum per hoc quod dicitur plura, importetur comparatio ad praeexistens, semper intelligitur in sensu composito.
Et eadem ratione nullo modo est concedendum, quod scientia dei possit augeri vel minui.
Sextum concedimus.
Ad septimum dicendum, quod deus scit enuntiabilia, non componendo et dividendo, ut prius dictum est, et ideo, sicut cognoscit diversas res eodem modo, quando sunt et quando non sunt, ita cognoscit diversa enuntiabilia eodem modo quando sunt vera et quando sunt falsa, quia unumquodque cognoscit esse verum illo tempore quo verum est.
Scit enim hoc enuntiabile socratem currere esse verum, quando verum est; et similiter hoc enuntiabile socratem esse cursurum, et sic de aliis; et ideo, quamvis non sit modo verum, socratem currere, sed cucurrisse, nihilominus tamen deus utrumque scit, quia simul intuetur utrumque tempus quo utrumque enuntiabile est verum.
Si autem sciret enuntiabile formando enuntiabile in seipso, tunc non sciret aliquod enuntiabile nisi quando est verum, sicut et in nobis accidit; et sic eius scientia variaretur.
Ad octavum dicendum, quod modus sciendi est in ipso sciente; non autem ipsa res scita secundum suam naturam est in ipso sciente; et ideo modi sciendi varietas faceret scientiam variabilem, non autem variatio rerum scitarum.
Ad nonum patet responsio ex dictis.
Ad decimum dicendum, quod actus potentiae terminatur extra agentem ad rem in propria natura, in qua res habet esse variabile; et ideo conceditur ex parte rei productae, quod res producitur in esse mutabiliter. Sed scientia est de rebus secundum quod res aliquo modo sunt in cognoscente; unde cum cognoscens sit invariabilis, invariabiliter ab eo res cognoscuntur.
Ad undecimum dicendum, quod quamvis deus per essentiam suam alia cognoscat, non est ibi aliquis transitus, quia eodem intuitu essentiam suam et alia videt.
Et sic patet responsio ad omnia.