▾
Thomas Aquinas, De Veritate
⎗←→⎘
▾
Quaestio est de cognitione Angelorum.
Et primo quaeritur utrum Angeli videant deum per essentiam.
Et videtur quod non.
Dicitur enim Ioan. Cap. I, 18: deum nemo vidit unquam; super quo dicit chrysostomus: sed nec ipsae caelestes essentiae, ipsa dico cherubim et seraphim, ipsum ut est unquam videre potuerunt. Sed quicumque videt deum per essentiam, videt ipsum ut est. Ergo Angelus non videt deum per essentiam.
Praeterea, Exod. XXXIII, 11, super illud, loquebatur dominus ad Moysem facie ad faciem, etc., dicit Glossa: substantiam dei nec hominum nec Angelorum quisquam, sicut est unquam videre potuit; et sic idem quod prius.
Praeterea, secundum Augustinum, desiderium est rei non habitae. Sed Angeli desiderant in deum respicere, ut dicitur I Petri, II. Ergo deum per essentiam non vident.
Praeterea, chrysostomus dicit super Ioan.: ipsum quod est deus, non solum prophetae, sed nec Angeli nec Archangeli videre potuerunt; et sic idem quod prius, quia id quod est deus, est essentia dei.
Praeterea, omne quod videtur ab intellectu, per aliquam formam videtur. Si ergo intellectus Angeli videt essentiam divinam, oportet quod per aliquam formam eam videat. Sed non potest ipsam videre per ipsam divinam essentiam; quia forma qua intellectus intelligit, facit eum intellectum in actu, et sic est actus eius; et sic oportet quod ex ea et intellectu efficiatur unum: quod non potest dici de divina essentia, quae non potest venire ut pars in constitutionem alicuius. Ergo oportet quod Angelus intelligens deum, videat eum mediante aliqua alia forma; et sic non videt eum per essentiam.
Praeterea, intellectus debet esse proportionatus intelligibili, cum intelligibile sit perfectio intelligentis. Sed nulla potest esse proportio inter essentiam divinam et intellectum angelicum, cum in infinitum distent, et talium non sit proportio. Ergo Angelus non potest deum per essentiam videre.
Praeterea, nullus assimilatur alicui nisi secundum similitudinem eius receptam in ipso. Sed intellectus Angeli cognoscens deum assimilatur ei, cum omnis cognitio sit per assimilationem.
Ergo oportet quod cognoscat eum per similitudinem, et non per essentiam.
Praeterea, quicumque cognoscit aliquid per essentiam, cognoscit de eo quid est. Sed, ut patet per dionysium, et Damascenum, de deo non potest sciri quid est, sed quid non est.
Ergo intellectus nullus creatus potest deum
Praeterea, sicut dicit dionysius in epistola ad gaium, in deo tenebrae describuntur propter superabundantem eius claritatem; et propter hoc occultatur omni lumini, et absconditur omni cognitioni. Sed claritas divina non solum excedit intellectum nostrum, sed etiam angelicum. Ergo eorum cognitioni claritas divinae essentiae absconditur.
Praeterea, dionysius sic arguit in primo capite de divin. Nomin.. Omnis cognitio est existentium. Sed deus non est existens, sed superexistens. Ergo non potest cognosci nisi a superessentiali cognitione, quae est cognitio divina.
Praeterea, dionysius dicit in epistola ad gaium, si quis videns deum intellexit quod vidit, non ipsum vidit, sed aliquid eorum quae sunt eius. Ergo deus per essentiam a nullo intellectu creato videri potest.
Praeterea, quanto visus est fortior, tanto aliquid maius remotum videre potest.
Ergo infinite distans videri non potest nisi a visu infinitae virtutis. Sed essentia divina in infinitum distat a quolibet intellectu creato. Cum ergo nullus intellectus creatus sit infinitae virtutis, nullus intellectus creatus poterit videre deum per essentiam.
Praeterea, ad cognitionem quamlibet requiritur iudicium. Sed iudicium non est nisi superioris de inferiori. Cum ergo nullus intellectus sit superior divina essentia, nullus creatus intellectus poterit deum per essentiam videre.
Praeterea iudicium, ut boetius dicit, est actus iudicantis.
Ergo iudicatum se habet ad iudicium ut passum.
Sed essentia divina non potest se habere ut passum respectu alicuius intellectus creati. Ergo intellectus creatus non potest deum per essentiam videre.
Praeterea, omne illud quod per essentiam videtur, intellectu attingitur. Sed nullus potest attingere ad id quod in infinitum distat ab eo. Ergo intellectus Angeli non potest videre essentiam dei, quae in infinitum distat ab eo.
Sed contra. Est quod dicitur Matth., cap. XVIII, 10: Angeli eorum... Semper vident faciem patris etc.. Sed faciem patris videre, est videre essentiam ipsius. Ergo Angeli vident deum per essentiam.
Praeterea, Angeli beati hoc modo vident deum, sicut promittitur nobis in statu beatitudinis.
Sed nos videbimus deum per essentiam, ut patet per illud Lib. I Ioan., III, 2: cum apparuerit similes ei erimus et videbimus eum sicuti est. Ergo et Angeli vident deum per essentiam.
Praeterea, Angeli cognoscunt eum a quo facti sunt. Sed ipsa essentia divina est Angelorum causa. Ergo essentiam divinam vident.
Praeterea, omne quod videtur, videtur per similitudinem vel per essentiam.
Sed in deo non est aliquid aliud similitudo ipsius et essentia eius: quia quidquid est in deo est deus.
Ergo Angeli vident eum per essentiam.
Praeterea, intellectus est fortior in cognoscendo quam affectus in diligendo; unde dicit Augustinus: praecedit intellectus, sequitur tardus aut nullus affectus. Sed Angeli diligunt essentiam divinam.
Ergo multo magis vident eam.
Responsio. Dicendum, quod circa hanc quaestionem quidam erraverunt, dicentes, deum per essentiam a nullo unquam intellectu creato videri posse, attendentes distantiam quae est inter divinam essentiam et intellectum creatum. Sed haec positio sustineri non potest, cum sit haeretica.
Constat enim quod cuiuslibet intellectualis creaturae beatitudo consistit in sua perfectissima operatione. Illud autem quod est supremum in qualibet creatura rationali, est intellectus.
Unde oportet quod beatitudo cuiuslibet creaturae rationalis in nobilissima visione intellectus consistat. Nobilitas autem intellectivae visionis est ex nobilitate intellecti; sicut etiam dicit philosophus in X ethicorum, quod perfectissima operatio visus, est visus bene dispositi ad pulcherrimum eorum quae cadunt sub visu.
Si ergo creatura rationalis in sua perfectissima visione non perveniret ad videndum divinam essentiam, beatitudo eius non esset ipse deus, sed aliquid sub deo; quod esse non potest: quia ultima perfectio cuiuslibet rei est, quando pertingit ad suum principium.
Ipse autem deus immediate omnes creaturas rationales condidit, ut fides vera tenet.
Unde oportet secundum fidem, ut omnis creatura rationalis quae ad beatitudinem pervenit, per essentiam deum videat.
Sed oportet nunc considerare et intelligere quis sit modus videndi deum per essentiam.
In omni siquidem visione oportet ponere aliquid quo videns visum videat; et hoc est vel essentia ipsius visi, sicut cum deus cognoscit seipsum; vel aliqua similitudo eius, sicut homo videt lapidem. Et hoc ideo, quia ex intelligente et intelligibili oportet aliquo modo in intelligendo unum fieri.
Non autem potest dici quod essentia dei videatur ab intellectu creato per aliquam similitudinem.
In omni enim cognitione quae est per similitudinem, modus cognitionis est secundum convenientiam similitudinis ad id cuius est similitudo; et dico convenientiam secundum repraesentationem, sicut species in anima convenit cum re quae est extra animam, non secundum esse naturale. Et ideo, si similitudo deficiat a repraesentatione speciei, non autem a repraesentatione generis, cognoscetur res illa secundum rationem generis, non secundum rationem speciei. Si vero deficeret etiam a repraesentatione generis, repraesentaret autem secundum convenientiam analogiae tantum; tunc nec etiam secundum rationem generis cognosceretur, sicut si cognoscerem substantiam per similitudinem accidentis.
Omnis autem similitudo divinae essentiae in intellectu creato recepta, non potest habere aliquam convenientiam cum essentia divina nisi analogiae tantum. Et ideo cognitio quae esset per talem similitudinem non esset ipsius dei per essentiam, sed multo imperfectior quam si cognosceretur substantia per similitudinem accidentis.
Et ideo illi qui dicebant quod deus per essentiam non videtur, dicebant quod videbitur quidam fulgor divinae essentiae, intelligentes per fulgorem illam similitudinem lucis increatae, per quam deum videri ponebant, deficientem tamen a repraesentatione divinae essentiae, sicut deficit lux recepta in pupilla a claritate quae est in sole; unde non potest defigi acies videntis in ipsam solis claritatem, sed videt inspiciens quosdam fulgores.
Restat ergo ut illud quo intellectus creatus deum per essentiam videt, sit ipsa divina essentia.
Non autem oportet quod ipsa essentia divina fiat forma ipsius intellectus, sed quod se habeat ad ipsum ut forma; ut sicut ex forma, quae est pars rei, et materia efficitur unum ens actu, ita licet dissimili modo, ex essentia divina et intellectu creato fit unum in intelligendo, dum intellectus intelligit, et essentia per seipsam intelligitur.
Qualiter autem essentia separata possit coniungi intellectui ut forma, sic ostendit Commentator in III de anima.
Quandocumque in aliquo receptibili recipiuntur duo quorum unum est altero perfectius, proportio perfectioris ad minus perfectum, est sicut proportio formae ad suum perfectibile; sicut lux est perfectio coloris, cum ambo recipiuntur in diaphano. Et ideo, cum intellectus creatus, qui inest substantiae creatae, sit imperfectior divina essentia in eo existente, comparabitur divina essentia ad illum intellectum quodammodo ut forma.
Et huius exemplum aliquale in naturalibus inveniri potest. Res enim per se subsistens non potest esse alicuius materiae forma, si in ea aliquid de materia inveniatur, sicut lapis non potest esse alicuius materiae forma; sed res per se subsistens quae materia caret, potest esse forma materiae, sicut de anima patet. Et similiter quodammodo essentia divina, quae est actus purus, quamvis habeat esse omnino distinctum ab intellectu, efficitur tamen ei ut forma in intelligendo.
Et ideo dicit magister in II, dist. 2, sententiarum, quod unio corporis ad animam rationalem est quoddam exemplum beatae unionis rationalis spiritus ad deum.
Ad primum ergo dicendum, quod cum dicitur: hoc videtur ut est; potest hoc intelligi dupliciter.
Uno modo ut modus quo res visa est, cadat sub visione; hoc est dictu, ut videatur in re visa ipse modus quo res est; et hoc modo deus, ut est, ab Angelis videtur, et videbitur a beatis, quia videbunt essentiam eius habere illum modum quem habet. Et sic intelligitur quod habetur I Ioan., III, 2: videbimus eum sicuti est.
Alio modo potest intelligi ut modus praedictus determinet visionem videntis; ut scilicet, talis modus sit visionis ipsius, qualis est modus essentiae rei visae: et sic a nullo intellectu creato potest deus videri ut est; quia impossibile est ut modus visionis intellectus creati sit ita sublimis sicut modus quo deus est; et hoc modo intelligendum est verbum chrysostomi.
Et similiter dicendum ad secundum et tertium et quartum.
Ad quintum dicendum, quod forma qua intellectus videntis deum per essentiam videt deum, est ipsa essentia divina; non tamen sequitur quod sit forma quae est pars rei in essendo; sed quod se habeat hoc modo in intelligendo sicut forma quae est pars rei in essendo.
Ad sextum dicendum, quod proportio, proprie loquendo, nihil est aliud quam habitudo quantitatis ad quantitatem, sicut quod est aequalis una alteri, vel tripla; et exinde translatum est nomen proportionis, ut habitudo cuiuslibet rei ad rem alteram proportio nominetur; sicut dicitur materia esse proportionata formae inquantum se habet ad formam ut materia eius, non considerata aliqua habitudine quantitatis. Et similiter intellectus creatus est proportionatus ad videndam divinam essentiam, inquantum se habet ad ipsam quodammodo ut ad formam intelligibilem; quamvis secundum quantitatem virtutis nulla possit esse proportio, propter distantiam infinitam.
Ad septimum dicendum, quod ad cognitionem non requiritur assimilatio nisi propter hoc ut cognoscens aliquo modo cognito uniatur. Perfectior autem est unio qua unitur ipsa res per essentiam suam intellectui, quam si uniretur per similitudinem suam. Et ideo, quia essentia divina unitur intellectui Angeli ut forma, non requiritur quod ad eam cognoscendam aliqua eius similitudine informetur, qua mediante cognoscat.
Ad octavum dicendum, quod auctoritas illa dionysii et Damasceni intelligenda est de visione viae, qua intellectus viatoris videt deum per aliquam formam; quia illa forma deficit a repraesentatione divinae essentiae, et ideo per eam non potest videri, sed tantum cognoscitur quod deus est super id quod de ipso intellectui repraesentatur; unde id quod est, remanet occultum.
Et hic est nobilissimus modus cognitionis ad quem pervenire possumus in via; et ideo de eo non cognoscimus quid est, sed quid non est. Sed ipsa divina essentia sufficienter repraesentat seipsam; et ideo quando fit intellectui ut forma, de ipso deo videtur non solum quid non est, sed etiam quid est.
Ad nonum dicendum, quod divina claritas intellectum viatoris excedit quantum ad duo.
Excedit enim ipsam virtutem intellectivam; et ex hoc sequitur quod non sit tanta perfectio visionis nostrae, quanta est perfectio essentiae suae, quia efficacia actionis mensuratur secundum virtutem agentis. Excedit etiam formam qua intellectus noster nunc intelligit; et ideo deus nunc per essentiam non videtur, ut ex dictis, in corp. Art., patet. Sed in visione beata deus excedet quidem virtutem intellectus creati, unde non ita perfecte videbitur sicut perfecte est; non autem excedet formam qua videbitur, et ideo ipsum quod est deus, videbitur.
Ad decimum dicendum, quod ratio dionysii procedit de cognitione viae, quae est secundum formas existentium creatorum; et ideo non potest pertingere ad id quod est superexistens. Hoc autem non erit in visione patriae. Et ideo ratio eius non est ad propositum.
Ad undecimum dicendum, quod auctoritas illa dionysii est intelligenda de visione viae, qua cognoscitur deus per aliquam formam creatam; et hoc ratione iam dicta.
Ad duodecimum dicendum, quod ideo oportet esse maiorem efficaciam visus ad hoc quod a remotiori videatur, quia visus potentia passiva est. Potentia autem passiva quanto est perfectior, tanto a minori potest moveri; sicut e contrario potentia activa quanto est perfectior, tanto maius potest movere.
Tanto enim est magis calefactibile, quanto a minori calore calefit; quanto autem aliquid a remotiori videtur, tanto sub minori angulo videtur, et ita minus est quod ad visum de visibili pervenit; sed si aequalis forma perveniret a propinquo et remoto, non minus videretur remotum quam propinquum. Ipse autem deus quamvis in infinitum distet ab intellectu angelico, tamen tota essentia sua intellectui coniungitur; et ideo non est simile.
Ad decimumtertium dicendum, quod duplex est iudicium. Unum quo iudicamus qualiter res esse debeat; et hoc iudicium non est nisi superioris de inferiori. Aliud est quo iudicatur qualiter res sit; et hoc iudicium potest esse et de superiori et de aequali; non enim minus possum iudicare de rege an stet vel sedeat, quam de rustico; et tale iudicium est in cognitione.
Ad decimumquartum dicendum quod iudicium non est actio quae egrediatur ab agente in rem exteriorem quae per eam transmutetur, sed est operatio quaedam in ipso iudicante consistens ut perfectio ipsius. Et ideo non oportet quod id de quo iudicat intellectus vel sensus sit ut passum, quamvis per modum passi significetur; immo magis sensibile et intelligibile, de quo est iudicium, se habet ad intellectum et sensum ut agens inquantum sentire vel intelligere pati quoddam est.
Ad decimumquintum dicendum, quod intellectus creatus nunquam pertingit ad essentiam divinam, ut sit eiusdem naturae cum ea; pertingit tamen ad ipsam ut ad formam intelligibilem.