▾
Thomas Aquinas, De Veritate
⎗←→⎘
▾
Septimo quaeritur utrum in mente sit imago trinitatis secundum quod materialia cognoscit, non solum secundum quod cognoscit aeterna.
Et videtur quod non solum secundum quod cognoscit aeterna
Quia, ut dicit Augustinus, libro XII de trinitate, cum quaerimus trinitatem in anima, in tota quaerimus, non separantes actionem rationalem in temporalibus a contemplatione aeternorum. Sed mens non est ad imaginem nisi secundum quod in ea trinitas invenitur. Ergo mens est ad imaginem non solum secundum quod inhaeret aeternis contemplandis, sed etiam secundum quod inhaeret temporalibus agendis.
Praeterea, imago trinitatis consideratur in anima inquantum in ea repraesentatur aequalitas personarum, et earum origo. Sed magis aequalitas personarum repraesentatur in mente secundum quod cognoscit temporalia, quam secundum quod cognoscit aeterna; cum aeterna in infinitum excedant mentem, mens autem non in infinitum temporalia excedit.
Origo etiam personarum repraesentatur in cognitione temporalium, sicut et in cognitione aeternorum, quia utrobique ex mente procedit notitia, et ex notitia procedit amor. Ergo imago trinitatis non solum est in mente secundum quod cognoscit aeterna, sed etiam secundum quod cognoscit temporalia.
Praeterea, similitudo est in potentia diligendi; sed imago in potentia cognoscendi, ut habetur in II sententiarum, XVI distinct..
Sed mens nostra per prius cognoscit materialia quam aeterna, cum ex materialibus in aeterna perveniat; et etiam perfectius, cum materialia comprehendat, non autem aeterna. Ergo imago magis est in mente secundum quod comparatur ad temporalia quam secundum quod comparatur ad aeterna.
Praeterea, imago trinitatis invenitur in anima quodammodo secundum potentias, ut supra, dictum est.
Sed potentiae indifferenter se habent ad omnia obiecta ad quae potentiae determinantur.
Ergo imago dei invenitur in mente respectu quorumlibet obiectorum.
Praeterea, perfectius videtur illud quod in seipso videtur, quam quod videtur in sui similitudine.
Sed anima videt seipsam in se, deum autem non nisi in similitudine, in statu viae. Ergo perfectius cognoscit seipsam quam deum. Et ita magis est attendenda imago trinitatis in anima secundum quod anima cognoscit seipsam, quam secundum quod cognoscit deum; cum in nobis secundum id imago trinitatis inveniatur quod perfectissimum in natura nostra habemus, ut Augustinus dicit.
Praeterea, secundum hoc personarum aequalitas in mente nostra repraesentatur quod memoria, intelligentia et voluntas tota, invicem se capiunt, ut patet per Augustinum, X de trinitate. Sed ista mutua comprehensio non ostenderet earum aequalitatem, nisi quantum ad omnia obiecta se comprehenderent. Ergo ratione omnium obiectorum imago trinitatis invenitur in potentiis mentis.
Praeterea, sicut imago est in potentia cognoscendi, ita caritas in potentia diligendi.
Sed caritas non solum respicit deum, sed etiam proximum; unde et duplex ponitur actus caritatis, scilicet dilectio dei et proximi.
Ergo et imago non solum est in mente secundum quod cognoscit deum, sed etiam secundum quod cognoscit creaturas.
Praeterea, potentiae mentis in quibus consistit imago, aliquibus habitibus perficiuntur, secundum quos imago deformata dicitur reformari et perfici. Sed potentiae mentis non indigent habitibus secundum quod comparantur ad aeterna, sed solum secundum quod comparantur ad temporalia, quia habitus ad hoc sunt ut secundum eos potentiae regulentur; in aeternis autem error non potest accidere, ut ibi regula opus sit, sed solum in temporalibus. Ergo imago magis consistit in mente secundum quod cognoscit temporalia quam secundum quod cognoscit aeterna.
Praeterea, trinitas increata repraesentatur in imagine mentis nostrae, praecipue quantum ad consubstantialitatem et coaequalitatem. Sed haec duo inveniuntur etiam in potentia sensitiva, quia sensibile et sensus in actu efficiuntur unum, et species sensibilis non recipitur in sensu nisi secundum suam capacitatem. Ergo etiam in potentia sensitiva imago trinitatis invenitur: multo igitur magis in mente, secundum quod temporalia cognoscit.
Praeterea, metaphoricae locutiones secundum aliquas similitudines attenduntur, quia, secundum philosophum, omnes transferentes secundum aliquam similitudinem transferunt. Sed a quibusdam creaturis sensibilibus magis fit transumptio in divina per metaphoricas locutiones, quam etiam ab ipsa mente; sicut patet de radio solari, ut dicit dionysius, cap. IV de divinis nominibus. Ergo creaturae sensibiles aliquae magis possunt dici ad imaginem quam etiam ipsa mens. Et ita non videtur aliquid impedire quin mens, secundum quod temporalia cognoscit, ad imaginem sit.
Praeterea, boetius dicit in libro de trinitate, quod formae quae sunt in materia, sunt imagines illarum rerum quae sunt sine materia. Formae autem in materia existentes sunt formae sensibiles. Ergo formae sensibiles sunt imagines ipsius dei; et ita mens, secundum quod ea cognoscit, videtur ad imaginem dei esse.
Sed contra. Est quod Augustinus dicit in XV de trinitate, quod trinitas quae in inferiori scientia invenitur, licet ad interiorem hominem iam pertineat, nondum tamen imago dei appellanda est vel putanda. Inferior autem scientia est, secundum quod mens temporalia contemplatur; sic enim a sapientia aeternorum distinguitur.
Ergo imago trinitatis non attenditur in mente secundum quod temporalia cognoscit.
Praeterea, partes imaginis secundum ordinem debent tribus personis respondere. Sed ordo personarum non invenitur in mente secundum quod temporalia cognoscit. In cognitione enim temporalium intelligentia non procedit ex memoria, ut verbum a patre; sed magis memoria ab intelligentia, quia ea quae prius intelleximus, memoramur. Ergo imago non consistit in mente secundum quod temporalia cognoscit.
Praeterea, Augustinus dicit, XII de trinitate: facta ista distributione mentis, quae scilicet dividitur in contemplationem aeternorum, et actionem temporalium, in eo solo quod ad contemplationem pertinet aeternorum, non solum trinitas, sed etiam imago dei; in hoc autem quod derivatum est in actione temporalium, etiamsi trinitas possit, non tamen imago dei potest inveniri; et sic idem quod prius.
Praeterea, imago trinitatis semper existit in anima, non autem cognitio rerum temporalium, cum per acquisitionem habeatur. Ergo imago trinitatis non invenitur in anima secundum quod temporalia cognoscit.
Responsio. Dicendum, quod rationem imaginis similitudo perficit. Non tamen quaelibet similitudo ad rationem imaginis sufficiens invenitur; sed expressissima similitudo, per quam aliquid repraesentatur secundum rationem suae speciei; et ideo in corporalibus imagines rerum attenduntur magis secundum figuras, quae sunt specierum propria signa, quam secundum colores et alia accidentia.
Invenitur autem in anima nostra aliqua similitudo trinitatis increatae secundum quamlibet sui cognitionem, non solum mentis, sed etiam sensus, ut patet per Augustinum XI de Trinit.: sed in illa tantum cognitione mentis imago dei reperitur, secundum quam in mente nostra expressior dei similitudo invenitur.
Ut igitur cognitionem mentis secundum obiecta distinguamus, triplex cognitio in mente nostra invenitur. Cognitio, scilicet, qua mens cognoscit deum, et qua cognoscit seipsam, et qua cognoscit temporalia.
In illa igitur cognitione qua mens temporalia cognoscit, non invenitur expressa similitudo trinitatis increatae neque secundum conformationem, quia res materiales magis sunt deo dissimiles quam ipsa mens, unde per hoc quod mens earum scientia informatur, non efficitur deo maxime conformis; similiter etiam neque secundum analogiam, eo quod res temporalis, quae sui notitiam parit in anima, vel intelligentiam actualem, non est eiusdem substantiae cum ipsa mente, sed extraneum a natura eius; et sic non potest per hoc increatae trinitatis consubstantialitas repraesentari.
Sed in cognitione qua mens nostra cognoscit seipsam, est repraesentatio trinitatis increatae secundum analogiam, inquantum hoc modo mens cognoscens seipsam verbum sui gignit, et ex utroque procedit amor. Sicut pater seipsum dicens, verbum suum genuit ab aeterno, et ex utroque spiritus sanctus procedit.
Sed in cognitione illa qua mens ipsum deum cognoscit mens ipsa deo conformatur, sicut omne cognoscens, inquantum huiusmodi, assimilatur cognito.
Maior est autem similitudo quae est per conformitatem, ut visus ad colorem, quam quae est per analogiam, ut visus ad intellectum, qui similiter ad sua obiecta comparatur.
Unde expressior similitudo trinitatis est in mente secundum quod cognoscit deum, quam secundum quod cognoscit seipsam.
Et ideo proprie imago trinitatis in mente est secundum quod cognoscit deum primo et principaliter: sed quodam modo et secundario etiam secundum quod cognoscit seipsam et praecipue prout seipsam considerat ut est imago dei; ut sic eius consideratio non sistat in se, sed procedat usque ad deum. In consideratione vero rerum temporalium non invenitur imago, sed similitudo quaedam trinitatis, quae magis potest ad vestigium pertinere, sicut et similitudo quam Augustinus assignat in potentiis sensitivis.
Ad primum igitur dicendum, quod trinitas quidem aliqua invenitur in mente, secundum quod se extendit ad actionem temporalium; sed tamen illa trinitas non dicitur imago increatae trinitatis, ut patet per ea quae ibidem Augustinus subiungit.
Ad secundum dicendum, quod aequalitas divinarum personarum magis repraesentatur in cognitione aeternorum quam temporalium.
Non enim est attendenda aequalitas inter obiectum et potentiam, sed inter unam potentiam et aliam. Quamvis autem maior sit inaequalitas inter mentem nostram et deum, quam inter mentem nostram et rem temporalem; tamen inter memoriam quam mens nostra habet de deo, et actualem intelligentiam eius et amorem, maior invenitur aequalitas quam inter memoriam quam habet de rebus temporalibus, et earum intelligentiam et amorem. Ipse enim deus per seipsum cognoscibilis est et diligibilis, et ita tantum a mente uniuscuiusque intelligitur et amatur, quantum menti praesens est; cuius praesentia in mente ipsius memoria in mente est et sic memoriae, quae de ipso habetur, intelligentia et huic voluntas sive amor adaequatur.
Res autem materiales non sunt secundum se intelligibiles et diligibiles. Et ideo respectu earum talis aequalitas in mente non invenitur, nec etiam idem ordo originis cum ex hoc nostrae memoriae praesentes sint, quod a nobis intellectae fuerunt; et sic memoria ex intelligentia oritur potius quam e converso; cuius contrarium in mente creata accidit respectu ipsius dei, ex cuius praesentia mens intellectuale participat lumen, ut intelligere possit.
Ad tertium dicendum, quod quamvis cognitio quam de rebus materialibus habemus, sit prior tempore illa notitia quam habemus de deo, tamen haec est prior dignitate. Nec obstat quod materialia a nobis perfectius cognoscuntur quam deus; quia minima cognitio quae de deo haberi potest, superat omnem cognitionem quae de creatura habetur. Nobilitas enim scientiae ex nobilitate sciti dependet, ut patet in principio I de anima; unde et in XI de animalibus philosophus praeponit modicam scientiam quam habemus de rebus caelestibus omni scientiae quam de rebus inferioribus habemus.
Ad quartum dicendum, quod quamvis potentiae se extendant ad omnia sua obiecta, tamen earum virtus pensatur ex ultimo in quod possunt, ut patet in I caeli et mundi.
Et ideo id quod ad maximam perfectionem potentiarum mentis pertinet, scilicet esse ad imaginem dei, attribuitur eis respectu nobilissimi obiecti, quod deus est.
Ad quintum dicendum, quod quamvis mens perfectius seipsam cognoscat quam deum, tamen cognitio quam habet de deo, est nobilior, et per eam magis deo conformatur, ut dictum est; et ideo secundum ipsam magis est ad dei imaginem.
Ad sextum dicendum quod quamvis aequalitas ad imaginem pertineat, quae in mente nostra invenitur, non tamen oportet quod respectu omnium imago attendatur; respectu quorum aliqua aequalitas invenitur in ipsa, eo quod plura alia ad imaginem requiruntur; unde ratio non sequitur.
Ad septimum dicendum, quod quamvis caritas, quae imaginem perficit, respiciat proximum, non tamen sicut principale obiectum, cum eius principale obiectum sit solus deus; in proximo enim nihil diligit caritas nisi deum.
Ad octavum dicendum, quod potentiae imaginis aliquibus habitibus perficiuntur etiam secundum quod comparantur in deum, sicut fide, spe et caritate, sapientia, et aliis huiusmodi. Quamvis enim in ipsis aeternis error non inveniatur ex parte ipsorum, potest tamen accidere error nostro intellectui in cognitione eorum; difficultas enim in eis cognoscendis accidit non ex eis, sed ex parte nostra, ut dicitur II metaphysic..
Ad nonum dicendum, quod inter sensibile et sensum non invenitur consubstantialitas, eo quod ipsum sensibile est extraneum a sensus essentia; nec etiam invenitur aequalitas, cum quandoque non semper tantum videatur visibile, quantum visibile est.
Ad decimum dicendum, quod creaturae aliquae irrationales possunt quadam similitudine magis deo assimilari quam etiam rationales, quantum ad causandi efficaciam: sicut patet de radio solari, quo omnia in inferioribus causantur et renovantur; et ex hoc convenit cum divina bonitate, quae omnia causat, ut dicit dionysius. Tamen secundum proprietates sibi inhaerentes magis creatura rationalis deo est similis quam quaecumque irrationalis.
Hoc tamen quod a creaturis irrationalibus frequentius metaphoricae locutiones transferuntur in deum, contingit ex ratione dissimilitudinis; quia, ut dionysius dicit, cap. II caelestis hierarchiae, ea quae sunt in vilioribus creaturis, ideo frequentius transferuntur in divina, ut omnis errandi tollatur occasio.
Translatio enim a creaturis nobilioribus facta aestimationem posset inducere, quod ea quae metaphorice dicerentur essent secundum proprietatem intelligenda; quod opinari nullus potest de ipsis vilioribus creaturis.
Ad undecimum dicendum, quod boetius formae materiales ponit esse imagines non dei, sed formarum immaterialium, id est rationum idealium in mente divina existentium, a quibus secundum perfectam similitudinem oriuntur.