▾
Thomas Aquinas, De Veritate
⎗←→⎘
▾
Tertio quaeritur utrum intellectus alicuius viatoris possit elevari ad videndum deum per essentiam, sine hoc quod a sensibus abstrahatur.
Et videtur quod sic.
Eadem enim est natura hominis in statu viae et post resurrectionem; non idem numero resurgeret, nisi etiam idem specie esset. Sed post resurrectionem sancti mente videbunt deum per essentiam sine hoc quod a sensibus abstrahantur. Ergo et in viatoribus idem possibile est.
Sed dicebat, quod corpus viatoris, quia corruptibile est, aggravat intellectum, ne libere in deum ferri possit, nisi a corporeis sensibus absolvatur; quae quidem corruptio post resurrectionem non erit. Sed contra, nihil impeditur, sicut nec patitur, nisi a suo contrario.
Sed corruptio corporis non videtur contrariari actui intellectus, cum intellectus non sit corporis actus. Ergo corruptio corporis non impedit quin intellectus libere possit ferri in deum.
Praeterea, constat quod christus nostram mortalitatem et corruptionem poenae assumpsit.
Sed intellectus eius continue visione dei fruebatur, cum tamen in eo non fieret semper abstractio ab exterioribus sensibus.
Ergo corruptio corporis non facit ut intellectus ferri non possit in deum sine hoc quod a sensibus abstrahatur.
Praeterea, Paulus postquam deum per essentiam viderat, memor fuit illorum quae in illa visione conspexit; alias non diceret II Cor., cap. XII, 4, quod audivit arcana verba quae non licet homini loqui, si eorum immemor esset. Ergo dum deum per essentiam videbat, videbat aliquid in eius memoriam imprimebatur.
Sed memoria ad partem sensitivam pertinet, ut patet per philosophum in Lib. De memoria et reminiscentia. Ergo cum quis in statu viae videt deum per essentiam, non omnino abstrahitur a corporeis sensibus.
Praeterea, propinquiores sunt potentiae sensitivae sibi invicem, quam intellectivae sensitivis. Sed imaginatio, quae est de potentiis sensitivis, potest esse in actu comprehensionis quorumcumque imaginabilium sine abstractione ab exterioribus sensibus. Ergo et intellectus potest esse in actu visionis divinae sine abstractione a potentiis sensitivis.
Praeterea, illud quod est secundum naturam, non exigit ad sui praeexistentiam aliquid eorum quae sunt contra naturam. Sed naturale est intellectui humano quod deum per essentiam videat, cum ad hoc creatus sit.
Cum igitur abstractio a sensibus homini sit contra naturam, quia sensitiva cognitio connaturalis ei sit, videtur quod ad videndum deum per essentiam, abstractione a sensibus non indigeat.
Praeterea, abstractio non est nisi unitorum.
Sed intelligentia, cuius obiectum est deus, ut dicitur in Lib. De spiritu et anima, non videtur corporeis sensibus esse coniuncta, sed maxime distans. Ergo ad hoc quod deum per essentiam videat homo per intelligentiam, non indiget abstractione a sensibus.
Praeterea, ad hoc videtur Paulus ad dei visionem esse elevatus, ut testis illius gloriae existeret quae sanctis repromittitur: unde Augustinus dicit X super Genesim ad litteram: cur non credamus quod tanto apostolo, doctori gentium, rapto usque ad ipsam excellentissimam visionem, voluerit deus demonstrare vitam in qua post hanc vitam vivendum est in aeternum? sed in illa sanctorum visione quae post hanc vitam erit in videntibus deum, non fiet abstractio a sensibus corporeis post resurrectionem.
Ergo nec in Paulo huiusmodi abstractio facta fuisse videtur, cum deum per essentiam vidit.
Praeterea, martyres in ipsis tormentorum suorum suppliciis interius aliquid de divina gloria percipiebant: unde vincentius dicebat: ecce iam in sublime agor, et omnes principes tuos saeculo altior, tyranne, despicio; et in aliis sanctorum passionibus multa leguntur quae hoc sonare videntur. Sed constat quod in eis non fiebat abstractio a sensibus; alias doloris sensum non habuissent. Ergo ad hoc quod aliquis sit particeps gloriae, qua deus per essentiam videtur, non requiritur abstractio a sensibus.
Praeterea, propinquior est operationi, quae circa sensibilia versatur, intellectus practicus quam speculativus. Sed non est necessarium quod intellectus practicus semper intendat his quae homo circa sensibilia operatur, ut dicit Avicenna in sua sufficientia.
Alias contingeret quod optimus citharoedus imperitissimus videretur, si ad singulas cordarum percussiones oporteret eum artis consideratione uti: fieret enim nimia sonorum interruptio, quae impediret debitam melodiam.
Ergo multo minus intellectus speculativus cogitur intendere his quae homo circa sensibilia operatur; et sic liberum ei remanet in quaelibet intelligibilia ferri, etiam in ipsam divinam essentiam, dum sensitivae vires circa operationes sensibiles occupantur.
Praeterea, Paulus dum vidit deum per essentiam, adhuc fidem habebat. Sed fidei est videre per speculum in aenigmate. Ergo Paulus simul dum videbat deum per essentiam, videbat per speculum in aenigmate. Sed aenigmatica cognitio est specularis, et est per sensibilia.
Ergo simul videbat deum per essentiam, et intendebat sensibilibus; et sic idem quod prius.
Sed contra. Est quod Augustinus dicit, XII Sup. Genes. Ad litt., et habetur in Glossa II Cor. C. XII: in illa specie quae deus est, nemo deum videns vivet vita ista qua mortaliter vivitur in istis sensibus corporeis.
Sed nisi ab hac vita quisque quodammodo moriatur, sive omnino exiens de corpore, sive ita aversus et alienatus a corporeis sensibus, ut merito nesciat utrum in corpore an extra corpus sit; in illam non rapitur et subvehitur visionem.
Praeterea, II Cor., V, 13, super illud: sive mente excedimus, deo etc., dicit Glossa: excessum mentis dicit quod mente levatur ad intelligenda caelestia, ita ut quodammodo a memoria labantur inferiora. In hoc mentis excessu fuerunt omnes sancti quibus arcana dei mundum istum excedentia revelata sunt. Ergo quicumque videt deum per essentiam, oportet quod avertatur a consideratione inferiorum; et ita per consequens ab usu sensuum, quibus nonnisi inferiora considerantur.
Praeterea, in Psal. Dicitur: ibi beniamin adolescentulus in mentis excessu, Glossa: beniamin, id est Paulus, in mentis excessu, mente scilicet alienata a sensibus corporis, ut quando raptus fuit usque ad tertium caelum, sed per tertium caelum intelligitur visio dei per essentiam, ut dicit august., XII super genes.
Ad litteram. Ergo visio dei per essentiam requirit alienationem a sensibus corporis.
Praeterea, efficacior est operatio intellectus qui ad videndam dei essentiam elevatur, quam quaecumque imaginationis operatio.
Sed aliquando homo propter vehementiam imaginationis abstrahitur a corporeis sensibus.
Ergo multo fortius oportet quod abstrahatur ab eis, quando in divinam provehitur visionem.
Praeterea, bernardus dicit: delicata est divina consolatio, non dabitur admittentibus alienam. Ergo, eadem ratione, divina visio non compatitur secum alterius rei visionem; et ita nec usum sensuum.
Praeterea, ad videndum deum per essentiam requiritur summa cordis munditia; ut habetur Matth., V, 8: beati mundo corde etc.. Sed cor dupliciter immundatur: scilicet peccato et phantasiis materialibus: ut patet per hoc quod dicit dionysius, VII cap. Caelestis hierarchiae: puras esse eas, scilicet caelestes essentias, extimandum est, non ut immundis maculis et inquinationibus liberatas, in quo tangitur immunditia peccati, quod nunquam in beatis Angelis fuit: neque ut materialium receptivas phantasiarum, in quo tangitur immunditia quae est per phantasias; ut patet per Hugonem de s. Victore.
Oportet igitur mentem videntis deum per essentiam non solum a sensibus exterioribus, sed ab interioribus phantasmatibus abstrahi.
Praeterea, I ad Cor. XIII, 10, dicitur: cum venerit quod perfectum est, evacuabitur quod ex parte est. Sed perfectum ibi nominatur visio dei per essentiam; et imperfectum visio specularis et aenigmatica, quae est per sensibilia. Ergo, quando quis elevatur ad visionem dei per essentiam, abstrahitur a visione sensibilium.
Responsio. Dicendum, quod, sicut ex auctoritate Augustini patet, homo in hoc mortali corpore constitutus non potest deum per essentiam videre, nisi a sensibus corporeis alienetur. Cuius ratio ex duobus potest sumi.
Primo quidem ex hoc quod est commune intellectui et aliis potentiis animae. Hoc enim in omnibus animae potentiis invenimus, quod quando una potentia in suo actu intenditur, alia vel debilitatur in suo actu, vel ex toto abstrahitur; sicut patet in illo in quo operatio visus fortissime intenditur, quod auditus eius non percipit ea quae dicuntur, nisi forte sua vehementia ad se trahant sensum audientis.
Cuius ratio est, quia ad actum alicuius cognoscitivae potentiae requiritur intentio, ut probat Augustinus in Lib. De Trinit..
Intentio autem unius non potest ferri ad multa simul, nisi forte illa multa hoc modo sint ad invicem ordinata, ut accipiantur quasi unum; sicut nec alicuius motus vel operationis possunt esse duo termini non ad invicem ordinati. Unde, cum sit una anima, in qua omnes potentiae cognoscitivae fundantur unius et eiusdem intentio requiritur ad omnium potentiarum cognoscitivarum actus: et ideo, cum totaliter anima intendit ad actum unius, abstrahitur homo ab actu alterius potentiae.
Ad hoc autem quod intellectus elevetur ad videndam divinam essentiam, oportet quod tota intentio in hac visione colligatur, cum hoc sit vehementissimum intelligibile, ad quod intellectus pertingere non potest, nisi toto conamine in illud tendat: et ideo oportet, quod quando mens ad divinam visionem elevatur, quod omnino abstrahatur homo a corporeis sensibus.
Secundo vero potest eiusdem ratio assignari ex eo quod est intellectui proprium. Cum enim cognitio de rebus habeatur secundum quod sunt in actu, et non secundum quod sunt in potentia, ut dicitur in IX metaph., intellectus qui summam cognitionis tenet, proprie immaterialium est, quae sunt maxime in actu. Unde omne intelligibile vel est in se a materia immune, vel est actione intellectus a materia abstractum: et ideo, quanto intellectus purior est a materialium quasi contactu, tanto perfectior est.
Et ideo est quod intellectus humanus, quia materialia contingit ad phantasmata intuendo, a quibus intelligibiles species abstrahit, est minoris efficaciae quam intellectus angelicus, qui semper ad formas pure immateriales intuetur.
Nihilominus tamen, inquantum in intellectu humano puritas intellectualis cognitionis non penitus obscuratur, sicut accidit in sensibus quorum cognitio ultra materialia ferri non potest; ex hoc ipso quod in eo de puritate remanet, inest ei facultas ad ea quae sunt pure immaterialia contuenda.
Et ideo oportet quod, si aliquando praeter communem modum ad summum immaterialium videndum, scilicet divinam essentiam, elevetur, quod saltem in illo actu penitus a materialium intuitu abstrahatur. Unde, cum sensitivae vires non nisi circa materialia versentur, non potest aliquis videre divinam essentiam nisi abstrahatur ab usu sensuum corporeorum penitus.
Ad primum igitur dicendum, quod alia ratione coniungetur anima beata corpori post resurrectionem, et alia nunc coniungitur.
In resurrectione enim corpus erit omnino spiritui subditum, in tantum quod ex ipso spiritu proprietates gloriae redundabunt in corpus, unde et spiritualia corpora appellantur.
Quando autem duo adiunguntur quorum unum super alterum totaliter dominium obtinet, non est ibi mixtio, cum alterum totaliter transeat in potestatem dominantis; sicut cum una gutta aquae in mille vini amphoras infunditur, in nullo puritati vini praeiudicatur.
Et ideo in resurrectione ex coniunctione ad corpus qualicumque, nulla erit impuritas intellectus, nec in aliquo virtus eius debilitabitur: unde et sine abstractione a corporeis sensibus contemplabitur essentiam divinam.
Nunc autem corpus non est hoc modo spiritui subditum; et ideo non est similis ratio.
Ad secundum dicendum, quod ex hoc corpus nostrum corruptibile est, quod ipsum corpus non est plene animae subditum: si enim ei plene subderetur, ex immortalitate animae redundaret immortalitas etiam in corpus, sicut post resurrectionem erit. Et exinde est quod corruptio corporis aggravat intellectum: quamvis enim secundum se intellectui non contrarietur, tamen eius causa, intellectus puritati praeiudicat.
Ad tertium dicendum, quod christus ex hoc quod erat deus et homo, habebat plenariam potestatem super omnes partes animae suae, et super corpus; unde ex virtute deitatis, secundum quod nostrae reparationi competebat, permittebat unicuique potentiarum animae agere id quod est ei proprium, ut dicit Damascenus.
Et sic non erat necessarium in ipso neque quod fieret redundantia ex una potentia in aliam, neque quod una potentia a suo actu abstraheretur per vehementiam actus alterius; unde per hoc quod intellectus eius videbat deum, non oportebat aliquam abstractionem a corporeis sensibus fieri.
Secus autem est in aliis hominibus, in quibus ex quadam colligantia potentiarum animae ad invicem sequitur de necessitate quod fiat redundantia vel impedimentum ex una potentia in aliam.
Ad quartum dicendum, quod Paulus postquam cessavit videre deum per essentiam, memor fuit illorum quae in illa visione cognoverat, per aliquas species in intellectu eius remanentes, quae erant quasi quaedam reliquiae praeteritae visionis.
Quamvis enim ipsum dei verbum per essentiam viderit, et ex ipso viso multa cognoverit, et sic illa visio nec quantum ad ipsum verbum, nec quantum ad ea quae videbantur in verbo, fuerit per species aliquas; sed per essentiam solam verbi; tamen ex ipsa inspectione verbi imprimebantur in intellectum eius quaedam rerum visarum similitudines, quibus postmodum cognoscere poterat ea quae prius per essentiam verbi viderat. Et ex illis speciebus intelligibilibus per quamdam applicationem ad particulares intentiones vel formas in memoria vel in imaginatione conservatas, postmodum poterat memorari eorum quae prius viderat, etiam secundum actum memoriae quae est potentia sensitiva.
Et sic non oportet ponere, quod in ipso actu divinae visionis aliquid fieret in eius memoria quae est pars potentiae sensitivae, sed solum in mente.
Ad quintum dicendum, quod quamvis non per quemlibet actum imaginativae virtutis fiat abstractio a sensibus exterioribus, fit tamen abstractio praedicta quando actus imaginationis est vehemens. Et similiter non oportet quod per quemlibet actum intellectus fiat abstractio a sensibus. Oportet tamen quod fiat per actum vehementissimum, qui est visio dei per essentiam.
Ad sextum dicendum, quod quamvis naturale sit intellectui humano quod quandoque ad visionem divinae essentiae perveniat; non tamen est sibi naturale quod ad hoc perveniat secundum statum viae huius, ut prius dictum est; et ideo ratio non sequitur.
Ad septimum dicendum, quod intelligentia nostra, qua divina apprehendimus, quamvis non admisceatur sensibus per viam apprehensionis, admiscetur tamen eis per viam iudicii.
Unde dicit Augustinus, XII super Genesim ad litteram, quod per intelligentiae lumen et ista inferiora diiudicantur, et ea cernuntur quae neque sunt corpora, neque ullas gerunt formas similes corporum; et ideo intelligentia quandoque a sensibus abstrahi dicitur, cum de eis non iudicat, sed solis supernis conspiciendis intendit.
Ad octavum dicendum, quod substantia beatitudinis sanctorum in visione divinae essentiae consistit; unde dicit Augustinus quod visio est tota merces. Unde ex hoc ipso quod divinam essentiam vidit, potuit esse illius beatitudinis idoneus testis. Nec tamen oportuit quod omnia in se experiretur, quae in beatis erunt; sed ut ex his quae experiebatur etiam alia scire posset: non enim rapiebatur ut esset beatus, sed ut esset beatitudinis testis.
Ad nonum dicendum, quod martyres in tormentis existentes percipiebant aliquid de divina gloria, non quasi eam in suo fonte bibentes, sicut illi qui deum per essentiam vident: sed aliqua illius gloriae aspersione refrigerabantur; unde dicit Augustinus, XII super Genesim ad litteram; ibi, scilicet ubi deus per essentiam videtur, beata vita in suo fonte bibitur: inde aspergitur aliquid huic humanae vitae, ut in tentationibus huius saeculi temperanter, fortiter, iuste prudenterque vivatur.
Ad decimum dicendum, quod intellectus speculativus non cogitur ut attendat his quae circa sensibilia aliquis operatur; sed potest circa alia intelligibilia negotiari. Tanta tamen potest esse in actu speculationis vehementia, quod omnino a sensibili operatione abstrahet.
Ad undecimum dicendum, quod quamvis in illo actu Paulus habuerit habitum fidei, non tamen habuit actum, unde ratio non sequitur.