▾
Thomas Aquinas, De Veritate
⎗←→⎘
▾
Decimoquarto quaeritur utrum scientia dei sit causa rerum.
Et videtur quod non.
Origenes enim super epistolam ad Romanos ait: non propterea aliquid erit, quia id scit deus futurum; sed quia futurum est, ideo scitur a deo antequam fiat. Ergo magis videtur quod res sint causa scientiae dei quam e converso.
Praeterea, posita causa ponitur effectus.
Sed scientia dei fuit ab aeterno. Si ergo ipsa est causa rerum, videtur quod res ab aeterno fuerint, quod est haereticum.
Praeterea, a causa necessaria sequitur effectus necessarius; unde et demonstrationes quae sunt per causam necessariam, habent conclusiones necessarias. Sed scientia dei est necessaria, cum sit aeterna. Ergo et res, quae sunt scitae a deo, omnes essent necessariae; quod est absurdum.
Praeterea, si scientia dei sit causa rerum, tunc hoc modo se habet scientia dei ad res sicut res se habent ad scientiam nostram.
Sed res ponit modum suum in scientia nostra, quia de rebus necessariis habemus necessariam scientiam. Si ergo scientia dei esset causa rerum, modum necessitatis imponeret omnibus rebus scitis; quod est falsum.
Praeterea, causa prima vehementius influit in causatum quam secunda. Sed scientia dei, si est causa rerum, erit causa prima.
Cum ergo ex causis secundis necessariis sequatur necessitas in effectibus, multo magis a scientia dei sequetur necessitas in rebus; et sic idem quod prius.
Praeterea, essentialiorem comparationem habet scientia ad res ad quas comparatur ut causa, quam ad res ad quas comparatur ut effectus; quia causa imprimit in effectum, sed non e converso. Sed scientia nostra, quae comparatur ad res ut effectus earum, requirit necessitatem in rebus scitis ad hoc ut sit ipsa necessaria. Ergo si scientia dei esset causa rerum, multo amplius necessitatem requireret in rebus scitis; et ita non cognosceret contingentia; quod est contra praedicta.
Sed contra. Est quod Augustinus dicit XV de trinitate: universas creaturas, et spirituales et corporales, non quia sunt, ideo novit deus; sed ideo sunt quia novit. Ergo scientia dei est causa rerum.
Praeterea, scientia dei est quaedam ars rerum creandarum, unde dicit Augustinus in VI de Trinit., quod verbum est ars plena rationum viventium. Sed ars est causa artificiatorum. Ergo scientia dei est causa rerum creatarum.
Praeterea, ad hoc facere videtur opinio Anaxagorae, quam commendat philosophus, qui ponebat primum principium rerum esse intellectum, qui omnia movet et distinguit.
Responsio. Dicendum, quod effectus non potest esse simplicior quam causa; unde oportet quod in quibuscumque invenitur una natura, quod sit reducere in unum principium illius naturae; sicut omnia calida reducuntur in unum primum calidum, scilicet ignem, qui est causa caloris in aliis, ut dicitur in II metaph..
Et ideo, cum omnis similitudo attendatur secundum convenientiam alicuius formae, oportet quod quaecumque sunt similia, ita se habeant, quod vel unum sit causa alterius, vel ambo ex una causa causentur.
In omni autem scientia est assimilatio scientis ad scitum; unde oportet quod vel scientia sit causa sciti, vel scitum sit causa scientiae, vel utrumque ab una causa causetur.
Non potest autem dici quod res scitae a deo sint causae scientiae in eo; quia res sunt temporales, et scientia dei sit aeterna, temporale autem non potest esse causa aeterni.
Similiter non potest dici quod utrumque ab una causa causetur; quia in deo nihil potest esse causatum, cum ipse sit quidquid habet.
Unde relinquitur quod scientia eius sit causa rerum.
Sed e converso scientia nostra causata est a rebus, inquantum, scilicet, eam a rebus accipimus.
Sed scientia Angelorum neque est causa rerum, neque ab eis causata; sed utrumque est ab una causa; sicut enim deus formas naturales influit rebus, ut subsistant, ita similitudines earum infundit mentibus Angelorum ad cognoscendum res.
Sciendum tamen, quod scientia inquantum scientia, non dicit causam activam, sicut nec forma inquantum est forma; actio enim est ut in exeundo aliquid ab agente; sed forma inquantum huiusmodi, habet esse in perficiendo illud in quo est, et quiescendo in ipso; et ideo forma non est principium agendi nisi mediante virtute; et in quibusdam quidem ipsa forma est virtus, sed non secundum rationem formae; in quibusdam autem virtus est aliud a forma substantiali rei, sicut videmus in corporibus, a quibus non progrediuntur actiones nisi mediantibus aliquibus suis qualitatibus.
Similiter etiam scientia significatur per hoc quod aliquid est in sciente, non ex hoc quod sit aliquid a sciente; et ideo a scientia nunquam procedit effectus nisi mediante voluntate, quae de sui ratione importat influxum quemdam ad volita; sicut a substantia nunquam exit actio nisi mediante virtute, quamvis in quibusdam sit idem voluntas et scientia, ut in deo; in quibusdam autem non, ut in aliis.
Similiter etiam a deo, cum sit causa prima omnium, procedunt effectus mediantibus causis secundis; unde inter scientiam dei, quae est causa rei, et ipsam rem causatam invenitur duplex medium: unum ex parte dei, scilicet divina voluntas; aliud ex parte ipsarum rerum quantum ad quosdam effectus, scilicet causae secundae, quibus mediantibus proveniunt res a scientia dei.
Omnis autem effectus non solum sequitur conditionem causae primae, sed etiam mediae; et ideo res scitae a deo procedunt ab eius scientia per modum voluntatis, et per modum causarum secundarum; nec oportet quod in omnibus modum scientiae sequantur.
Ad primum igitur dicendum, quod intentio Origenis est dicere, quod scientia dei non est causa quae inducat necessitatem in scito, ut ex hoc cogatur aliquid evenire, quia deus illud scit. Quod autem dicit, quia futurum est, ideo scitur a deo, non importatur causa essendi, sed causa inferendi tantum.
Ad secundum dicendum, quod quia res procedunt a scientia mediante voluntate, non oportet quod in esse prodeant quandocumque est scientia, sed quando voluntas determinat.
Ad tertium dicendum, quod effectus sequitur necessitatem causae proximae, quae etiam potest esse medium ad demonstrandum effectum: non autem oportet quod sequatur necessitatem causae primae, quia potest impediri effectus ex causa secunda si sit contingens; sicut patet in effectibus qui producuntur in generabilibus et corruptibilibus per motum corporum caelestium, mediantibus virtutibus inferioribus: sunt enim effectus contingentes propter defectibilitatem virtutum naturalium, quamvis motus caeli sit semper eodem modo se habens.
Ad quartum dicendum, quod res est proxima causa scientiae nostrae, et ideo modum suum ponit in ea; sed deus est causa prima; unde non est simile. Vel dicendum, quod non propterea scientia nostra est necessaria de rebus necessariis, quia res scitae causant scientiam; sed magis propter adaequationem veritatis ad res scitas, quae requiritur in scientia.
Ad quintum dicendum, quod quamvis causa prima vehementius influat quam secunda tamen effectus non completur nisi adveniente operatione secundae; et ideo, si sit possibilitas ad deficiendum in causa secunda, est etiam eadem possibilitas deficiendi in effectu, quamvis causa prima deficere non possit: sed multo amplius si causa prima posset deficere, et effectus deficere posset.
Quia ergo ad esse effectus requiritur utraque causa, utrisque defectus inducit defectum in effectu; et ideo quaecumque earum ponatur contingens, sequitur effectum esse contingentem: non autem si altera tantum ponatur necessaria, effectus erit necessarius, propter hoc quod ad esse effectus utraque causa requiritur. Sed quia causa secunda non potest esse necessaria si prima sit contingens, inde est quod ad necessitatem causae secundae sequitur necessitas in effectu.
Ad sextum dicendum sicut dictum est ad quartum.