▾
Thomas Aquinas, De Veritate
⎗←→⎘
▾
Quaestio est de cognitione primi hominis in statu innocentiae.
Et primo quaeritur utrum in statu illo cognoverit deum per essentiam.
Et videtur quod sic.
Dicit enim magister in IV sentent.
Dist. 1, quod homo ante peccatum deum sine medio vidit. Sed videre deum sine medio, est videre per essentiam. Ergo in statu innocentiae vidit deum per essentiam.
Sed dicebat, quod magister intelligit quod vidit deum sine medio quoad nubilum culpae, non autem sine medio creaturae. Sed contra est quod magister ibidem dicit, quod quia nos per medium deum videmus, oportet quod ex visibilibus creaturis in ipsum deveniamus.
Ergo videtur quod intelligat de medio creaturae.
Sed videre sine medio creaturae, est videre per essentiam. Ergo etc..
Praeterea, Phil. IV, 7 dicitur: pax dei quae exsuperat omnem sensum, hoc - secundum quod intelligitur de pace quam deus facit in beatis in patria - glosa ibid. Sic exponit: omnem sensum, idest intellectum nostrum, non eorum qui semper vident faciem patris.
Ex quo haberi potest quod pax sive gaudium beatorum excedit intellectum omnis illius qui gaudio illo non perfruitur. Sed Adam in statu innocentiae gaudia beatorum vidit: unde dicit Gregorius, IV dialogorum: homo peccando extra semet ipsum fusus iam illa caelestis patriae gaudia quae prius contemplari solebat, videre non poterat. Ergo Adam in illo statu gaudio caelestis patriae fruebatur.
Praeterea, Hugo de sancto victore, dicit, quod homo in statu illo creatorem suum cognoscebat ea cognitione qua tunc per praesentiam contemplationis manifestius cernebatur. Sed videre deum per praesentiam contemplationis, est videre ipsum per essentiam, ut videtur.
Ergo deum per essentiam in statu illo Adam vidit.
Praeterea, homo factus est ad videndum deum: ad hoc enim deus fecit rationalem creaturam, ut beatitudinis eius particeps esset, quae in eius visione consistit, ut habetur 1 dist. II Sent.. Si igitur Adam in statu innocentiae deum per essentiam non videbat, hoc non erat nisi quia aliquod medium impediebat.
Non autem impediebat medium culpae, quia tunc ab ea immunis erat; nec etiam impediebat medium creaturae, quia deus est intimior animae hominis quam quaelibet alia creatura.
Ergo Adam in statu innocentiae vidit deum per essentiam.
Praeterea, sicut affectiva hominis non perficitur nisi per summum bonum, ita cognitiva non nisi per summum verum, ut patet in Lib. De spiritu et anima. Sed unicuique inest desiderium suae perfectionis.
Ergo Adam in primo statu desiderabat deum per essentiam videre. Sed quicumque caret eo quod desiderat, affligitur. Si igitur Adam tunc deum per essentiam non vidit, affligebatur.
Hoc autem est falsum, quia afflictio, cum sit poena, culpam praecedere non potest. Ergo deum per essentiam vidit.
Praeterea, anima hominis ita facta est ad dei imaginem, ut nulla interposita creatura ab ipsa prima veritate formetur, ut dicitur in libro de spiritu et anima.
Sed imago manebat integra et pura in homine in statu innocentiae.
Igitur in ipsam summam veritatem ferebatur nullo mediante; et ita deum per essentiam videbat.
Praeterea, ad hoc quod aliquid intelligamus in actu, nihil aliud requiritur nisi ut species fiat intelligibilis in actu per abstractionem a materia et a conditionibus materiae: quod pertinet ad intellectum agentem; et ut in intellectu recipiatur: quod pertinet ad intellectum possibilem. Sed essentia divina est per se intelligibilis, utpote omnino a materia separata. Erat etiam animae ipsius hominis intima, cum in omnibus per essentiam deus esse dicatur. Cum igitur nullum esset impedimentum in anima hominis in statu innocentiae, videtur quod deum per essentiam videbat.
Praeterea, cum anima Adae in statu innocentiae esset debito modo ordinata, non erat ratio superior minus perfecta circa suum obiectum quam inferior circa obiectum proprium. Sed inferior ratio, cuius est temporalia intendere, ipsa temporalia immediate videre poterat. Ergo et ratio superior, cuius est aeterna conspicere, poterat immediate aeternam dei essentiam videre.
Praeterea, illud quo aliquid fit sensibile in actu, immediate a sensu visus cognoscitur, scilicet lux. Ergo et illud quo fit aliquid actu intelligibile, immediate ab intellectu hominis cognoscitur. Sed non fit aliquid intelligibile actu ab aliquo nisi in quantum est actu; et ita, cum solus deus sit actus purus, ipse est quo omnia intelligibilia fiunt. Ergo intellectus hominis in primo statu deum immediate videbat, cum tunc nullum haberet impedimentum.
Praeterea, Damascenus dicit, quod homo in statu innocentiae beatam vitam habuit, et omnium divitem. Sed beatitudo vitae consistit in hoc quod deus per essentiam videatur.
Ergo deum per essentiam tunc vidit.
Praeterea, Damascenus idem dicit, quod homo tunc reficiebatur fruitione dulcissimae contemplationis, sicut alius Angelus.
Sed Angeli vident deum per essentiam.
Ergo et Adam in statu illo deum per essentiam vidit.
Praeterea, natura hominis erat perfectior in statu innocentiae quam post statum peccati. Sed aliquibus post statum peccati concessum est ut deum per essentiam viderent adhuc in hac mortali vita existentibus, sicut de Paulo et Moyse Augustinus dicit, XII super genes. Ad litteram, et in Lib. De videndo deum.
Ergo multo fortius Adam in statu innocentiae deum per essentiam vidit.
Praeterea, genes. II, 21, super illud: immisit dominus deus soporem in Adam etc., dicit Glossa: extasis recte intelligitur ad hoc immissa, ut mens Adae particeps angelicae curiae et intrans in sanctuarium dei, novissima intelligeret.
Ex quo videtur quod sopor ille raptus quidam fuerit. Sed illi qui rapiuntur deum per essentiam vident. Ergo et Adam per essentiam vidit.
Praeterea, secundum Damascenum, Adam non tantum in corporali Paradiso fuit collocatus, sed etiam in spirituali. Spiritualis autem Paradisus nihil est aliud quam beatitudo in visione dei per essentiam consistens. Ergo vidit deum per essentiam.
Praeterea, Augustinus dicit, XIV de civitate dei, quod in statu innocentiae non aberat quidquam quod bona voluntas adipisceretur. Sed bona voluntas hoc adipisci poterat, ut deum per essentiam videret. Ergo hoc a primis parentibus non aberat; et ita deum per essentiam videbant.
Sed contra. Est quod Augustinus dicit in I de trinitate, quod dei visio per essentiam est tota merces sanctorum.
Sed Adam in statu innocentiae beatus non erat. Ergo deum per essentiam non vidit.
Praeterea, bernardus dicit, quod deus in statu viae potest quidem totus diligi, sed non totus videri. Videretur autem totus si per essentiam videretur, cum eius essentia sit simplex.
Ergo cum Adam esset in statu viae, deum per essentiam videre non potuit.
Praeterea, anima oppressa mole carnis, distinctam rerum cognitionem amittit; unde boetius dicit in Lib. De consolat.
Quod summam retinens, singula perdit.
Sed in statu innocentiae anima hominis aliquatenus per corpus deprimebatur, licet non tantum sicut post peccatum. Ergo retardabatur a visione essentiae divinae, ad quam requiritur perfectissima dispositio mentis.
Praeterea, esse viatorem et comprehensorem simul, soli christo est proprium. Sed Adam in statu innocentiae viator erat; quod patuit ex hoc quod peccare potuit; ergo non fuit comprehensor, et ita deum per essentiam non vidit.
Responsio. Dicendum, quod quidam dixerunt, quod deum per essentiam videre non solum contingit in patria, sed etiam in via, quamvis non ita perfecte in via sicut in patria.
Secundum hoc homo in statu innocentiae mediam visionem habuit inter visionem beatorum et visionem hominum post peccatum; quia minus perfecte vidit quam beati, perfectius autem quam homo post peccatum videre potuerit.
Sed istud dictum est contrarium Scripturae testimoniis, quae concorditer in divina visione beatitudinem hominis ultimam ponunt; unde ex hoc ipso quod aliquis deum per essentiam videt, beatus est. Et sic nullus adhuc in via ad beatitudinem existens, deum per essentiam videre potuit, nec etiam ipse Adam in statu innocentiae, ut communis opinio habet.
Cuius etiam veritas ratione ostendi potest.
Cuiuslibet enim naturae est aliquod ultimum assignare, in quo eius ultima perfectio consistit. Hominis autem, in quantum homo, est perfectio non consistit nisi in actu intellectus, ex quo habet quod homo sit.
In operatione autem intellectus possunt differentes gradus distingui dupliciter.
Uno modo ex diversitate intelligibilium.
Quanto enim quis excellentius intelligibile intelligit, tanto excellentior est eius intelligentia; unde, ut dicitur in X ethic., perfectissima operatio intellectus est intellectus bene dispositi ad optimum intelligibile; sicut et pulcherrima visio corporalis est visus bene dispositi ad pulcherrimum sub visu iacentium.
Alio modo in operatione intellectus accipiuntur gradus ex modo intelligendi. Possibile est enim unum et idem intelligibile a diversis diversimode intelligi, ab uno perfectius, ab alio minus perfecte.
Non est autem possibile ut ultimus terminus perfectionis humanae accipiatur secundum aliquem modum intelligendi: quia in istis modis intelligendi possunt considerari infiniti gradus, quorum unus alio perfectius intelligit. Nec est aliquis ita perfecte intelligens quo non possit excogitari alium perfectius intelligere nisi deus qui infinita limpiditate omnia intelligit.
Unde oportet quod ultimus terminus humanae perfectionis sit in intelligendo aliquod perfectissimum intelligibile, quod est essentia divina.
In hoc igitur unaquaeque rationalis creatura beata est, quod essentiam dei videt, non ex hoc quod ita limpide, vel plus vel minus eam videt. Non igitur visio beati a visione viatoris distinguitur per hoc quod est perfectius et minus perfecte videre, sed per hoc quod est videre et non videre.
Et ideo cum Adam fuerit adhuc in via ad beatitudinem, deum per essentiam non vidit.
Ad primum igitur dicendum, quod in aliqua visione triplex medium considerari potest: unum est medium sub quo videtur; aliud quo videtur, quod est species rei visae; aliud a quo accipitur cognitio rei visae. Sicut in visione corporali medium sub quo videtur, est lumen, quo aliquid fit actu visibile, et visus perficitur ad videndum; medium vero quo videtur, est ipsa species rei sensibilis in oculo existens, quae, sicut forma videntis in quantum est videns, principium est visivae operationis; medium autem a quo accipitur cognitio rei visae, est sicut speculum, a quo interdum species alicuius visibilis, ut puta lapidis, fit in oculo, non immediate ab ipso lapide.
Et haec tria etiam in visione intellectuali inveniuntur: ut lumini corporali respondeat lumen intellectus agentis, quasi medium sub quo intellectus videt; speciei vero visibili species intelligibilis, qua intellectus possibilis fit actu intelligens; medio vero a quo accipitur visi cognitio, sicut a speculo, comparatur effectus a quo in cognitionem causae devenimus; ita enim similitudo causae nostro intellectui imprimitur non immediate ex causa, sed ex effectu, in quo similitudo causae resplendet.
Unde huiusmodi cognitio dicitur specularis propter similitudinem quam habet ad visionem quae fit per speculum.
Homo igitur in statu post peccatum ad cognoscendum deum indiget medio, quod est quasi speculum, in quo resultat ipsius dei similitudo.
Oportet enim ut per ea quae facta sunt, in invisibilia eius deveniamus, ut dicitur Rom. I, 20.
Hoc autem medio non indigebat homo in statu innocentiae. Indigebat autem medio quod est quasi species rei visae; quia per aliquod spirituale lumen menti hominis influxum divinitus, quod erat quasi similitudo expressa lucis increatae, deum videbat.
Sed hoc medio non indigebit in patria, quia ipsam dei essentiam per seipsam videbit, non per aliquam eius similitudinem vel intelligibilem vel sensibilem, cum nulla creata similitudo adeo perfecte deum possit repraesentare, ut per eam videns ipsam essentiam dei cognoscere aliquis possit. Indigebit tamen lumine gloriae in patria, quod erit quasi medium sub quo videtur, secundum illud psalm. XXXV, 10: in lumine tuo videbimus lumen, eo quod ista visio nulli creaturae est naturalis, sed soli deo: unde nulla creatura in eam ex sua natura potest pertingere; sed ad eam consequendam oportet quod illustretur lumine divinitus emisso.
Secunda autem visio, quae est per medium, quod est species, naturalis est Angelo; sed est supra naturam hominis. Unde ad eam indiget lumine gratiae.
Tertia vero est competens naturae hominis; et ideo ea sola sibi relinquitur post peccatum.
Et ideo patet quod visio qua homo deum in statu innocentiae vidit, media fuit inter visionem qua nunc videmus, et visionem beatorum.
Patet igitur quod homo post peccatum triplici medio indiget ad videndum deum: scilicet ipsa creatura, ex qua in divinam cognitionem ascendit; et similitudine ipsius dei, quam ex creatura accipit; et lumine, quo perficitur ad hoc ut in deum dirigatur: sive sit lumen naturae, ut intellectus agentis, sive gratiae, ut lumen fidei vel sapientiae.
In statu vero ante peccatum indigebat duplici medio: scilicet medio quod est similitudo dei; et quod est lumen elevans vel dirigens mentem.
Beati autem uno tantum medio indigent, scilicet lumine gloriae elevante mentem.
Ipse autem deus seipsum videt absque omni medio, ipse enimmet est lumen quo seipsum videt.
Ad secundum dicendum, quod magister non removet quin per aliquam similitudinem creatam quasi per medium deus in statu innocentiae videretur; sed quia non indigebat ad hoc medio visibilis creaturae.
Ad tertium dicendum, quod Adam in statu innocentiae non videbat gaudia caelestis curiae ut comprehenderet quae vel quanta essent, hoc enim solum beatorum est; sed cognoscebat de eis an sint, per hoc quod eorum aliquam participationem habebat.
Ad quartum dicendum, quod deus in contemplatione videtur per medium, quod est lumen sapientiae, mentem elevans ad divina cernenda; non autem ut ipsa divina essentia immediate videatur: et sic per gratiam videtur etiam a contemplativis post statum peccati, quamvis perfectius in statu innocentiae.
Ad quintum dicendum, quod homo factus erat ad videndum deum non in principio, sed in ultimo suae perfectionis; et ideo quod in principio suae conditionis deum per essentiam non vidit, non fuit ex hoc quod aliquo obstaculo impediretur; sed solum proprio defectu, quia nondum ei inerat perfectio illa quae requiritur ad videndum divinam essentiam.
Ad sextum dicendum, quod Adam in statu innocentiae desiderabat deum per essentiam videre; sed eius desiderium erat ordinatum: ad hoc enim tendebat ut videret deum, quando tempus esset. Unde ex hoc quod deum ante tempus debitum non videbat, nulla ei afflictio inerat.
Ad septimum dicendum, quod mens nostra dicitur immediate formari ab ipsa prima veritate, non quin eam cognoscat interdum mediante aliquo habitu vel specie vel creatura; sed per modum quo exemplatum formatur ad suum exemplar immediatum.
Posuerunt enim quidam, ut patet per dionysium de divin. Nomin., superiora in entibus esse inferiorum exemplaria, et ita animam hominis a deo procedere mediante Angelo, et ad exemplar divinum formari mediante angelico exemplari. Quod quidem ex verbis inductis removetur. Ipsa enim humana mens immediate a deo creatur, et immediate ab ipso sicut ab exemplari formatur; et per hoc etiam immediate in ipso sicut in fine beatificatur.
Ad octavum dicendum, quod quamvis deus sit per se maxime intelligibilis, et adesset menti hominis in statu innocentiae, non tamen aderat ei ut intelligibilis forma; quia intellectus hominis nondum habebat illam perfectionem quae ad hoc requiritur.
Ad nonum dicendum, quod superioris rationis obiectum, secundum conditionem naturae, non est ipsa divina essentia, sed rationes quaedam a deo in mentem profluentes, et etiam a creaturis acceptae, quibus ad aeterna conspicienda perficimur.
Ad decimum dicendum, quod immediatum principium et proximum quo ea quae sunt in potentia, fiunt intelligibilia actu, est intellectus agens; sed primum principium quo omnia intelligibilia fiunt, est ipsa lux increata. Et ita ipsa essentia divina comparatur ad intelligibilia, sicut substantia solis ad visibilia corporalia.
Non est autem necesse ut ille qui videt colorem aliquem, videat substantiam solis; sed ut videat lumen solis, prout eo color illustratur.
Similiter etiam non est necessarium ut ille qui cognoscit aliquod intelligibile, videat essentiam divinam; sed quod percipiat lumen intelligibile, quod a deo originaliter manat, prout ipso est aliquid intelligibile actu.
Ad undecimum dicendum, quod dictum Damasceni non est intelligendum quod Adam simpliciter beatus esset; sed quadam beatitudine quae illi statui competebat; sicut etiam et in statu miseriae aliqui dicuntur secundum quid beati ratione alicuius perfectionis in eis existentis, Matth., V, 5: beati pauperes spiritu etc..
Ad duodecimum dicendum, quod etiam Angelus in statu naturae conditae non vidit deum per essentiam; sed hoc ei competit solum per gloriam. Adam autem in statu innocentiae per gratiam habuit illum modum visionis quem Angelus habet per naturam, ut dictum est; et ideo dicitur sicut alter Angelus vidisse.
Ad decimumtertium dicendum, quod Moyses et Paulus ex quadam privilegiata gratia deum per essentiam viderant. Et tamen, quamvis simpliciter adhuc essent in statu viae, secundum quid tamen, prout deum per essentiam videbant, non erant in statu viae. Et ideo etiam Adae secundum statum innocentiae, in quo adhuc viator erat, non competebat deum per essentiam videre. Si tamen per aliquem raptum ad hoc fuerit elevatus supra communem cognitionem, quae tunc ei competebat, ut deum per essentiam videret, inconveniens non est; cum talis gratia ita conferri potuerit homini in statu innocentiae sicut homini et post statum peccati.
Ad decimumquartum dicendum, quod si intelligamus talem extasim Adae fuisse qualis fuit raptus Pauli: tunc dicemus, quod illa visio erat supra communem modum visionis qui ei tunc competebat. Sed quia non expresse habetur quod in illo sopore deum per essentiam viderit, possumus dicere quod in illa extasi elevatus fuit non ad ipsam dei essentiam videndam, sed ad cognoscenda quaedam profundiora de divinis mysteriis quam secundum communem modum humanae cognitionis tunc sibi competeret.
Ad decimumquintum dicendum, quod Paradisus spiritualis, prout perfectam delectationem designat, quae beatum facit, in dei visione consistit sed prout simpliciter delectationem de deo habitam designat, in qualicumque contemplatione dei Paradisus spiritualis consistit.
Ad decimumsextum dicendum, quod non fuisset bona et ordinata voluntas, si desiderasset tunc habere quod tunc ei non competebat; et propter hoc ratio non sequitur.