SCHOLIUM Ii.

Dominium transfertur primo, auctoritat elegis, ut in praescriptione etusucapione, et ponitur clara hujus ratio. Secundo, voluntate proprii domini liberaliter, si alius acceptet, alioquin res erit derelicta. Tertio, voluntate domini non liberaliter, sed per contractum, in quo servanda est aequalitas in substantia, quantitate et qualitate. Declarat optimis exemplis. Notat etiam pretium non consistere in indivisibili, sed habere latitudinem, aut etiam licere rem carius emere ad vitandum damnum. Item, pacisci de paena solvenda, si pecunia locata (idem de mutuata) tali die non solvatur. Vide ipsum in Oxon. hic quaest 2. num. 17. et ibi scholium, aliud num. 26. ubi circa hoc habes quaedam notanda de mutuo et usura.

De secundo principali, quomodo scilicet dominia juste possunt transferri de uno in alium ? dico quod duobus modis in genere, vel voluntate domini proximi, vel voluntate domini superioris juste dominantis inferiori. Quod autem dominus superior possit juste transferre dominia, patet. Si enim dominus superior ut Princeps, potest justam legem condere, de divisione et definitione dominiorum ad pacificam conversationem habendam, ut propter finem, cum tanta auctoritas remaneat apud eum, post distinctionem dominiorum, sicut prius, potest propter eumdem finem, scilicet propter pacificam conversationem subditoorum dominia distincta et diversa transferre juste. Si enim nunquam possent dominia transferri post mortem unius, haberet alius movere lites pro bonis suis, et alius similiter tertius, et omnes, et ita nunquam foret pax, sed semper lites et pugnae mortales, et bella mortalia, et ita destructio pacis Reipublicae; igitur lex condita de dominiis transferendis usque ad certum tempus propter conversationem pacificam Reipublicae, non injusta est.

Hujusmodi lex est de praescriptione et usucapione, quarum prima est de translatione dominii rei immobilis; secunda de translatione rei mobilis, unde in transportationem alicujus rei per talem legem sub conditionibus debitis requisitis, fit verus et justus dominus illius rei, et filii sui succedentes sibi similiter. Conditiones autem requisitae sunt, quod sit fidei possessor, et quod intret in illam possessionem justo titulo, ut habetur extra de praescript, et usucap. et si illae conditiones conserventur, est pax et certitudo dominii, aliter non.

Item non tantum est hoc rationabile semper propter istum finem bonum, sed etiam ex parte Legislatoris. Ille enim, qui ita diu siluit in petendo jus suum, quantum in eo erat, dedit occasionem contentionis et litis communitati, ut quilibet quaereret jus illius rei, potest juste puniri a Legislatore propter suam negligentiam, quae vergebat in damnificationem communitatis, et sicut potest istum punire in pecunia juste, et dare communitati damniflcatae, ita potest illam rem quam neglexit, applicare communitati vel transferre in aliquem, qui est minister legis, et hoc et illo modo potest translatio dominiorum esse justa. Secunda translatio justa potest fieri de voluntate proximi domini immediati, et haec translatio est duplex; vel mere liberalis, vel non mere liberalis. Dicitur autem esse liberalis, quando est simplex translatio dominii in alium sine expectatione alicujus retributionis pro ista. Et haec translatio liberalis requirit duas conditiones, quibus concurrentibus, translatio vel donatio dicitur esse justa. Prima conditio est, quod adsit voluntas et consensus domini superioris, ita quod dominus superior non contradicat illi donationi, et quod non sit contra voluntatem ejus, quia si sic, donatio non solum est injusta, sed nulla etiam, sicut patet extra de censur. cap. Romana, et de procurat. et exact. ideo, etc. ubi praecipit Papa quod Clerici Episcoporum in visitationibus nihil recipiant in munusculis a personis visitatis, sed omnia restituantur integre. Et Dominus Bonifacius in 6. libro extr. de Visitat. eodem til. jubet reddi duplum infra mensem illi a quo sic ceperunt, sub poena irregularitatis et suspensionis per mensem, et addit, nulla eis indulgentia valitura, et etiamsi dans vellet sibi totaliter et liberaliter remittere, non posset.

Hoc est ad propositum. In illo igitur casu et similibus, non potest aliquis Clericus, vel subditus, vel spiritualis aliquid mere liberaliter transferre in alium, si sit contra voluntatem domini sui Superioris vel Episcopi, vel Papae, nec subditus alicujus Principis, nec filiusfamilias de bonis patrisfamilias potest aliquid transferre, si paterfamilias contradicat.

Secunda conditio in translatione et donatione rei mere liberalis est, quod ille cui fit donatio, et in quem transfertur dominium alicujus rei, sit volens illud recipere, quia nullus efficitur dominus alicujus rei, nisi volens, cum omne dominium sit liberum. Si enim non vult illud recipere, nec alter, qui dat, res est derelicta, quia neuter vult, et per consequens primo occupanti conceditur. Si igitur non contradicente domino superiori ( si adsit voluntas recipientis rem liberaliter donatam, ) potest dominus proximus in alium transferre dominium juste alicujus rei, et recipiens eodem jure, quo dans dat, juste possidere et recipere, et haec translatio dicitur donatio liberalis.

Idem dico de translatione usus rei liberalis retento dominio apud se, quae potest dici accommodatio liberalis, quia dominium rei retinetur, et remanet penes actorem, nec est inconveniens, vel inutilis talis translatio usus sine dominio; patet cxtra, Exiit, qui seminat, sed meritoria et sancta. De hoc alias. *

. Alia est translatio dominii non liberalis, sed expectans retributionem, quia non est simplex alienatio rei a transferente: et dicitur contractus mutuus, quia illo contrahuntur simul et mutuo voluntates duorum, quia in illo quilibet dat ut recipiat, quia neuter alienat simpliciter liberaliter rem suam a se, sed ut pro ista aliud recipiat. Et contractus mutuus, sive translatio rei pro re, habet multas species. Nam quidam est contractus emptionis, quidam venditionis, quidam mutuae commutationis; et sic dividitur contractus de translatione rei in illas species; et dicitur in illis esse justitia, vel injustitia, secundum translationem rei istis diversis modis. Sic potest distingui de translatione usus justa vel injusta, secundum omnes illas species contractus.

In translatione autem rerum inventum est quoddam medium ad faciliter commutandum rem aliquam, quod est numisma, quia sine illo non potest ita convenienter fieri translatio rerum, ut domus, vel agri, vel alicujus immobilis, et ille contractus factus per hoc meflium, dicitur translatio oeconomica proprie, quia hoc medium est inventum ab eo, sicut dicit Philosophus 1. Politicae c. 3. Una dicitur translatio commutativa rei pro re, dando pannum, ut recipiat lanam, domum pro agro, et hujusmodi.

Translatio autem pro numismate ex parte illius, qui dat et transfert dominium numismatis, dicitur emptio, et ex parte illius, qui recipit numisma, et transfert rem a se, dicitur venditio; sed translatio numismatis pro numismate, sicut fit per campsores et in mutuis, dicitur cambium vel mutatio, cui correspondet multiplicatio, vel solutio, vel redditio.

In omnibus istis contractibus ad hoc quod sint justi, observandum est quod fiant sine fraude in substantia, et qualitate, quantitate et in vero valore, pro quo res venditur. In substantia quidem, ut scilicet non detur, vel vendatur, vel quomodolibet commutetur aurichalcum pro auro, aqua pro vino, et semper servanda est aequitas valoris secundum rectam rationem, inquantum possibile est sine fraude. Item, quod non sit fraus in qualitate et utilitate rei, ut vendatur vinum corruptum, vel mixtum pro vino puro, pannus obsoletus pro panno novo, et hujusmodi.

Item, quod non sit fraus in quantitate, sed sit justa mensura, et justum pondus, ut non vendatur uncia pro libra, vel modius pro sextario, vel quarta pro lagena.

In omnibus enim istis vel aliquo istorum, decipiens aliquem, tenetur ad restitutionem faciendam, quia injuste detulit, vel abstulit alienum, sicot habetur extra de injuriis et damno dato, qui injuriam fecit alteri, etc.

In istis contractibus necessarium est observare secundum medium rectae rationis, verum valorem rei ad rem, ut quod tantum valeat istud ad necessitatem, et usum illius, sicut illud quod datur pro isto ad usum istius, et e converso, quilibet in gradu suo; non tamen oportet quod semper sit aequalitas valoris naturalis secundum medium rei, sed secundum medium rectae rationis. Vinum est nobilius et melius omni non vino in natura, non tamen quantum ad usum necessarium sustentationis humanae.

Illa autem aequalitas, vel hoc medium, quandoque determinatur per legem positivam, quandoque per voluntates contrahentium, quibus committitur a lege, vel Principe, hujusmodi medium rectae aequalitatis secundum rectam rationem determinare, et non est istud medium existens in indivisibili, ut dicit quidam Doctor, quia est quaedam justitia, quae habet medium rei tantum, sicut ostenditur in tertio, * sed habet magnam latitudinem sicut medium temperantiae, quae est aequalitas quaedam inter nimis parum, et nimis multum; et ideo quilibet contractus emptionis et venditionis, vel commutationis rei pro re debet regulari secundum justitiam, quae consistit in medio ordinantis secundum rectam rationem, et debitas circumstantias legum, et consuetudinum, et temporum, et similium, justum pretium non excedens totale medium rectae rationis in contractu vendentis vel ementis. Et hoc medium potest sciri vel cognosci secundum leges et consuetudines, quae in diversis nationibus sunt diversae.

In contractu autem venditionis, potest vendens juste et licite attendere ad damnificationem suam, quam incurrit ex alienatione illius rei venditae alteri propter necessitatem alterius, et sic juste et licite potest illam carius vendere, quamalias, quando translatio talis rei non esset sibi damnosa, quia sic potest vendere damnum suum licite. Si enim aliquis ex mira instantia ementis, et necessitate illius, vendat sibi bovem, vel equum, quibus tunc multum indiget, vel necessario indigebit cito, et quorum carentia est sibi damnosa, magis tamen damnosa ementi, potest licite attendere secundum rectam rationem, non solum ad valorem rei in se, sed quantum valeret, etsi illam non venderet; et ne damnificetur in aliquo, potest illum valorem sibi carius vendere.

Sed si vendens attendat ad necessitatem et utilitatem ementis, et quam emens reportat ex re sibi vendita, et ideo sibi carius jam vendit, injuste facit, et defraudat eum, et quod jam vendit, non est suum; in nullo enim damnificatur vendens, si vendat necessario indigenti re sua, vel non indigenti. Per hoc enim quod res est mihi necessaria, nec res in se est pretiosior, nec ipsi vendenti, et ideo est ibi maxima fraus. Patet in usurariis, qui vendunt non damnum, sed necessitatem alterius, et tempus, quorum neutrum est illorum; et ideo hic est necessario restitutio facienda.

Et quomodo dictum est de translatione rei in se, quomodo potest esse injusta, dicendum est de translatione rei quantum ad usum ejus, tantum retento dominio. Sicut enim vendens rem suam debet respicere ad damnum suum quod incurreret, si carrius rem venciat, quam valeat, et non ad necessitatem ementis, quod non est suum, sic conducens, vel locans alteri domum, vel equum, vel librum, semper debet attendere et servare se indemnem in dando usum necessarium sibi; et sic potest plus accipere, et nullo modo debet respicere ad commodum et utilitatem, quam reportat emens; et talis semper fiat contractus, ne excedat medium rectae rationis ordinatum a lege, vel consuetudine, et aliis circumstantiis debitum, ad justum contractum requisitis.

In contractu autem, et translatione numismatis pro numismate, quae dicitur mutuatio, cui correspondet mutui datio, debet esse medium rei indivisibile, ut quantum accepisti, tantum reddas aequaliter, et non plus. De hoc in tertio in materia de usuris. * Ratio autem quare in hoc contractu est medium indivisibile, assignatur ab uno Doctore talis: usus pecuniae est ejus consumptio; igitur non debet aliter distrahi, vel mutuari, quin semper reidatur tantum, vel aequale, quia non potest locari usus sine dominio, cum sint inseparabilia. Sed haec ratio habet fundamentum falsum. Dicitur enim extra de verb. signif. Exiit qui se minat, et est hodie in 6. lib. quod usus rei est separabilis a dominio, cum usus rei concedatur dominio remanente.

Et ideo pon? aliam rationem: Pecunia quantum ad suum naturalem usum, qui est quoddam pulchrum ad videndum, et tangendum, vel ordinandum aliquid, potest locari, non mutuari, quia locans non est mutuans, sicut equus, vel domus, sed retento dominio pecuniae, sicut retento dominio equi, vel domus, translato usu ejus ad tempus aliquod per locationem. Sed illa est differentia inter contractum locationis et mutuationis, quod mutuans ex natura mutuationis, sicut sonat nomen mutui, simul cum usu rei transfert dominium rei in alium, faciendo de meo tuum, et de suo alienum; nec in illo contractu debet creditor reddere idem numero creditori, quia creditor trans tulit dominium in debitorem illius rei, sed tantum debet sibi reddere debitor de quanto et aequali, secundum rectam rationem determinatam a lege, vel consuetudinibus locans alteri pecuniam ad usum, quem habet de se naturaliter, scilicet ad attrahendum, ut ostendat se divitem, vel ad ordinandum, vel aliquid hujusmodi, non transfert dominium simpliciter a se, sed tantum usum ex natura locationis, sicut nec locans domum vel equum, transfert dominium a se; igitur ex quo dominium justum retinetur apud aliquem illius rei, tempore quo conceditur ad usum, est eadem res numero reddenda, et ita numisma probatur in substantia, quanto, et quali.

Item, in contractu mutuationis numismatis pro numismate, magis habet esse medium indivisibile quam in aliis, propter illam rationem. Pecunia enim de se non habet fructum naturalem, nisi de industria utentis illa, et non ex se, sicut ager, vinea et hujusmodi, quae ex se proferunt fructus naturaliter, in quibus pars et sors in lucro debetur mutuanti. Igitur si mutuans pecuniam vult aliquid ab eo, cui mutuavit ultra pecuniam suam, similem in pondere et mensura, vult aliquid non suum, sed de industria aliena; et si ex pacto petat hoc ab eo in faciendo sibi mutuum, facit contractum usurarium; tenetur tamen sibi ex natura mutuationis reddere aequalem pecuniam, non eamdem, quia tunc esset locatio, et non mutuatio, ut aequalitas attendatur in substantia, quanto et quali, pondere et mensura, et tenetur sibi ut conservet eum indemnem, licet alius juste non posset petere, nec teneatur sibi ex pacto plus dare, ut dictum est, nisi forte aliud interesset, ut si creditor mutuans faceret tale pactum, nisi solvas ad talem diem, vel tale tempus, quando est necessaria mihi pecunia mea pro mercationibus meis, solves mihi tantum plus, ut duplum, vel tantum, vel partem aliquam majorem, vel minorem, quia verisimile est quod tantum posset lucrari de pecunia sua, si eam haberet in manu sua, et unusquisque potest licite conservare se indemnem.

Dico quod tunc debitor tenetur suo creditor plus reddere ex pacto, dummodo non sit in fraudem usurarum, non est enim aliqua fraus, vel usura quando creditor ex pacto vult habere suum illo tempore, quo videt se magis indigere, et magis posse proficere in mercationibus, et in lucro. Tenetur etiam creditori ad conservandum eum indemnem in foro conscientiae, licet alius non posset ex jure aliquid petere, nisi in tenendo se damnificatum: nec hoc facit in fraudem usurarum, tunc enim est contractus usurarius, et fraus usurae, quando creditor qui commodat; magis vult prolongare diem, et differre diem statutam, ut lucretur, quam quod debitor solvat die determinato et statuto, quia manifesta usura est, quando vendit non suum, ut industriam alterius, vel tempus aliquod pro quo commodat et magis accipit quam tradidit.