Scholium.

Philosophus ponit motum coeli esse perpetuum, et probat tribus rationibus. Negant Theologi, ut adducunt duo loca Scripturae, quae tamen glossari possunt secundun Doctorem. Rejicit clare rationem D. Thomae, qua hoc probat; tenet tamen ut probabilius motum coeli cessaturum; sed contra hoc objicit quadrupliciter, et solvit exacte.

Ad secundam quaestionem, qua quaeritur: Utrum motus corporum cessabit tempore judicii? videnda sunt duo: Primo quid. sentit Philosophus: secundo, quid alii, scilicet Theologi.

Opinio igitur fuit Philosophi, quod motus coeli nunquam cessabit. Probatur autem quod nullo modo cesset, in 8. Physicorum, text. 39. et 12. Metaphysicae. Sunt autem rationes fundamentales Philosophi istae, quia impossibile est nobilissimam substantiam non sortitam esse nobilissimum finem et optimum, qui est in communicando et influendo esse alteri, hoc autem non fit nisi per motum: sed quaelibet substantia separata est nobilissima substantia et optima: igitur sortitur istum nobilissimum finem, et per consequens sequitur quod quaelibet substantia separata necessario movet.

Ista ratio reputatur futilis ab aliquibus, et dicunt quod finis nobilissimus substantiae separatae est speculatio veritatis, et non movere vel influere in orbem, causando motum et esse in istis inferioribus.

Sed Avicenna primo Metaphysicae, distinguit duplicem utilitatem, prima est sicut servus est utilis domino, quia ordinatur ad dominum; secunda utilitas est e converso, quia dominus est utilis servo, non quia dominus ordinetur ad servum, sed quia ex dono, sive bono domini providetur servo. Isto modo substantiae inferiores ordinantur ad superiores primo modo, et superiores ad inferiores e converso, sicut eis utiles secundo modo. Similiter in proposito duplex est finis: unus qui est imperfectus, vel in perficiendo alia: et alius perfectus, scilicet ad quem est in cognoscendo et diligendo, quia jam substantia separata habet Deum ut cognitum, et ut desideratum, et iste finis perfectus correspondet primae utilitati, et alius finis, qui non perficit rem, sed est de perfectione rei, correspondet secundae utilitati. Non autem intelligit Philosophus quod finis substantiae separatae sit motus, sed finis, qui perficit rem. Perfectio intelligentiae est intelligere Deum, quem intelligit necessario, et in quo delectatur, et ex hoc fine sequitur ex quo amat ut desideratum et amatum, consequitur ejus finis in dando esse aliis, et communicando, et sic quaelibet substantia separata vult conformari primo moventi, non solum in interioribus, quia jam quaelibet, ut dictum est, habet eum, ut cognitum, desideratum et amatum. Imo vult ex hoc consequi finem ultimum, quem potest habere, et hoc est dare alteri esse, sive communicare; hoc autem non poterat esse nisi per motum; in interioribus enim prima Intelligentia assimilatur primae substantiae in amando, sed non in exterioribus, ut patet quod ista non est perfectio Intelligentiae, ut moveat orbem.

Item, ad hoc est alia ratio sua, scilicet Philosophi secunda, ta lis 8. Physic. 1. et 2. coeli, et 12. Met. perpetua et permanentia semper habent eamdem uniformem habitudinem; sed Intelligentiae sunt perpetuae; igitur inter eas nulla est difformis habitudo: igitur si Intelligentia modo movet, semper movet, unde nunquam haberent difformitatem, nisi mediante aliquo difformi, et ideo semper uniformiter se habet ad movibile, et per consequens semper movet. Sed motus habet partes, et ideo secundum hanc partem habitudinis, et secundum aliam potest esse difformitas in istis inferioribus, et secundum hanc diversam habitudinem partium motus orbis, et secundum diversum ejus aspectum est generatio et corruptio in eis.

Item, tertia ratio est ad hoc talis 2. Physic. text. c. 48. quidquid est in entibus, vel est necessario, vel ut in pluribus, vel ut in paucioribus: sed in coelo nihil est nisi necessarium, et non ut in pluribus, quantum ad motum; igitur nec aliquid erit ibi, ut in pau cioribus, quia ubi est unum in pluribus, necessario est aliquid in paucioribus, quia nihil evenit ut in pluribus, nisi tantum oppositum evenit in paucioribus. Et ideo sequitur quod quidquid est ibi, est simpliciter necessarium, et necessitas, quia nec ex parte agentis, nec ex dispositione materiae est ibi aliquid in paucioribus, nec per consequens erit ibi aliquid, quod sit in pluribus; igitur nunquam motus coeli cessabit.

Respondeo cum Theologis oppositum hujus, scilicet quod motus coeli aliquando cessabit; tamen auctoritates Scripturae non sunt ad hoc expressae. Unde illa auctoritas Isaiae 60. non cogit, quando dicit quod Sol non occidet, etc. id est, Deus tuus, qui erit ibi sicut Sol et Luna. Ad hoc tamen videtur esse una auctoritas, si tamen sit expressa, Apocal. 10. Amplius non erit tempus cum cecinerit tuba alius Angelus. Sed tamen potest exponi dicendo quod non erit tempus, quale prius fuit, scilicet delectationis.

Dico tamen quod cessabit motus coli, et ad hoc potest esse ratio talis: Actio agentis est propter finem; sed generatio hominis cessabit aliquando, qui est finis omnium motuum corporum superiorum; ergo motus coeli cessabit, et corporum superiorum. Confirmatur ista ratio ex 2. de Generatione in fine text. com. 56. de latione Solis in Zodiaco.

Sed haec ratio est nulla et frivola, apud Philosophum, quia superiora corpora sunt perfectiora istis inferioribus, et ideo non cessaret motus coeli, licet cessaret generatio hominis; generatio enim hominis non est finis motus coelestis, nisi sicut dictum est, scilicet, quia motus coeli utilis est propter generationem hominis, non quod ordinetur ad illam, sicut ad finem et perfectionem ejus. Tamen dato quod generatio esset finis motus coeli, adhuc non cessabit primus finis.

Dico tamen quod ista ratio potest colorari, et habere robur ex auctoritate Scripturae, Deuter. 10. ubi dicitur quod omnia creata sunt ad servitium hominis; quando igitur non erit tale servitium, frustra esset talis motus.

Item, potest esset alia ratio ab efficiente, quae mihi videtur probabilior, licet Philosophus derideret; motus coeli est ab Intelligentia movente immediate voluntarie, sicut dicit Avicenna 9. Metaph. c. 2. cum igitur moveat voluntarie, et non necessario, potest cessare a motu, ut videtur, sine inconvenienti.

Dico igitur quod non sunt ad hoc rationes demonstrativae, sed quaedam congruentiae. Quod autem Intelligentia moveat voluntarie, probat ibi Avicenna per duas rationes, prima talis est: Quando aliquid ordinatur ad aliquem finem, vel terminum, habito vel adepto termino, ad quem est, cessat naturaliter ab illo motu, mediante quo ordinabatur ad illud; sed habita generatione rerum per motum coeli, adhuc non cessat motus, quin res tendant ad corruptionem; igitur videtur quod motus orbis sit voluntarius ex parte moventis.

Item, ratio secunda est, quod in motu circulari si accessus ad unum terminum, vel ad unum punctum est naturalis et necessarius, tunc recessus ab illo puncto vel termino erit innaturalis, etsic involuntarius et violentus, et neutrum istorum de per se est perpetuum, igitur motus aliquando cessabit.

Dico igitur quod motus coeli cessabit. Sed tunc videtur quod si motus cesset, quod tempus cessabit, quod videtur inconveniens; tum, propter corpora damnatorum, et passiones eorum; tum, propter cogitationes bonorum, sive beatorum, quae tunc non mensurarentur tempore, sed aevo, vel alia mensura permanenti. Haec est una dubitatio.

Item sequitur similiter si starent corpora coelestia, et cessarent a motu, tunc haberent aliquam actionem inordinatam et immoderatam ad corruptionem aliquorum, tam elementorum quam istorum inferiorum, sicut modo si duae stellae manent diu, corrumpuntur inferiora ex immoderatione vel influentia earum; quod patet, quia in aestate generantur elementa superiora, scilicet aer et ignis, sed in hyeme ista inferiora, ut aqua et terra.

Item, si motus corporum caelestium cesset, tunc videtur quod nullus alius motus erit, quia cum sit primus motus, illo non existente, nullus erit quod, falsum est, et si alii motus manent, tunc oportet primum motum coeli esse, quia amoto primo, cessant posteriora.

Item, sequitur quod erit perpetua tenebra in aliqua parte terrae, quia si caelum cessat a motu, tunc necessario Sol stabit; igitur in parte opposita Soli erit perpetua tenebra.

Respondeo ad hoc, et dico quod non oportet ponere duas successiones temporis, nec credo quod tempus est in motu, sicut quantitas super quantitatem, ita quod sint duae successiones. Sed dico unam ibi esse quantitatem permanentem, et in illa aliam successivam, et tempus erit passio non de genere Quantitatis, quidquid sit illud, sive successio, sive relatio aliqua, et illud tempus non erit cessante motu coeli.

Et quando arguitur, quod tempus tunc non erit, quia motus localis non erit, dico quod erit ibi motus progressivus, ut infra dicetur. Et si dicitur quod non erit ibi tempus, quia primus motus non erit, dico per interpretationem, quod imo erit tempus, quia mensurae quantitativae non dependent essentialiter a sua mensura; et licet motus certus et regularis non manet, nec per consequens tempus, ut mensurat illum motum, tamen illa non manente alia mensurata quantitative mensura accidentali remanebunt. Unde patet hoc, quia tempore Josue erat motus hominum, et istorum inferiorum quando Sol stetit, et tamen tunc ( sicut potest probabiliter dici) nullum corpus caeleste movebatur, ex quo corpus Solis, quod est in coelo nobilissimum, stabat. Et licet aliqui hoc dictum derideant, tamen multum, ut dixi, videtur probabile, quod omaia corpora coelestia steterunt tunc, propter harmoniam corporum superiorum, quae postea non fuisset servata, si tantum Sol stetisset, et non alia corpora. Dico igitur quod tempus dicit relationem mensurae, non actualis, sed aptitudinalis tantum; nec mensuratio temporis est respectu alicujus mobilis, vel coeli actualiter mensurati, sed aptitudinaliter consistit in aliquo communi, quod mensuratur tempore, ita quod tempus aptitudinaliter non respicit hoc corpus ut mensuratum plus quam aliud, licet actualiter, et quasi accidentaliter plus respiciat motum primi mobilis.

Ad aliud argumentum, quando dicitur quod cessante primo motu, tunc nullus alius erit motus, dico quod iste articulus est condemnatus. Et posito quod non esset articulus, non esset aliqua causa naturalis impedimentum, quin aliquod agens posset agere, quare ignis non posset calefacere, quia si ignis vel aliud agens, habet formam aeque perfectam, mediante qua agit, et passum aeque dispositum et approximatum, cessante motu coeli, igitur aget. Articulus enim Episcopi Parisiensis aliter damnat, ut dictum est, et licet quando est motus in istis inferioribus non possit esse nisi in habitudine ad coelum, non tamen ut ad primam causam moventem; imo eamdem habitudinem habet ad caelum quiescens, sicut prius habebat ad coelum movens, et ideo si cessat motus in coelo, non propter hoc cessabit motus in istis inferioribus, quia non restat habitudo. Patet igitur ex istis quod ad cessationem motus corporum coelestium, non sequuntur tot correlativa, sicut isti ponunt, ut quod non esset alteratio in elementis, et quod corpora damnatorum erunt immortalia et impassibilia, et alia multa. Dico enim quod nullum eorum sequitur; motus enim coeli non est principium generandi, nec motus localis, nec alterationis in istis inferioribus, nec est ratio agendi, sed est prima dispositio generandi, vel alterandi, ita quod tantum adducit generans approximans quantum agens passo secundum viam Philosophi.

Ad argumentum, quando dicitur quod cessante vel deficiente primo motu, cessant et alii posteriores, quia remoto primo, removentur et ea quae sunt post, dico quod quando a primis ad posteriora est dependentia essentialis, tunc argumentum concludit; sed motus primi ad alios non est essentialis dependentia, sed est primitas accidentalis, quia non habet essentialem habitudinem ad ista inferiora, nec causalitatem. Et ideo destructo, vel cessante primo motu, non cessant alii, quia est sicut dispositio praevia et extrinseca ad id, quod primum est, quia motus est dispositio adducens coelum, quod est causa istorum inferiorum, nunc ad hanc partem terrae, nunc ad aliam, et coelum per formam suam agit.

Sed tunc arguo contra, quia tunc coelum stans aget per formam suam, non mediante motu, et sic erit corruptio aliquorum inferiorum propter continuam influentiam super eadem corpora, ut supra argutum fuit.

Respondeo quod propter eamdem rationem, propter quam non corrumpitur corpus damnati, propter eamdem non corrumperentur alia inferiora in terra, si coelum staret post judicium, quia Deus disponeret non agere per motum corporum coelestium.

Si dicas quod illud erit miraculum quod stent, et ita non esset naturale, dico quod eadem immobilitate, qua disponit agere ante judicium, ita eadem immobilitate disponit agere post, et per consequens ita naturale erit corporibus coelestibus non agere per motum, sicut est modo naturale eis agere mediante motu.

Sed dubium est, quomodo ista corpora stabunt, et in quo situ, sicut magister interrogat in littera? Hic dicunt aliqui quod non stabunt in eodem situ, in quo fuerunt creata, propter eos qui erunt in Inferno, et habetur ab Isidoro, vide Magistrum in littera.

Dico igitur quod congruum est quod non sint in eodem situ, in quo fuerunt creata, et hoc duplici ratione. Primo, quia in loco opposito congruit coelum quiescere illi parti, a qua incepit moveri. Secundo, quia ille situs, in quo incepit coelum moveri, magis congruebat ad productionem rerum; igitur in opposito debebunt esse quando quiescent, quia tunc non erit necessarium quod coelum moveatur ad productionem rerum, et ideo in illo situ, in quo tunc invenientur hujusmodi corpora, in illo stabunt et quiescent. In isto igitur hemisphaerio, ubi generatio hominum cessabit, stabit coelum, et Sol et Luna, nisi forte Deus tunc transferat ista, sicut transtulit Lunam in Passione Christi.

Sed quare plus stabunt in illo situ, quam in alio ? Dico, quia quilibet situs est naturalis, tamen de Sole et Luna, quae facta sunt propter homines, stabunt super hemisphaerium, ubi habitant homines; ex quo sequitur necessario quod erit perpetua umbra terrae, et tenebra ex opposito pyramidis. Ad primum de generatione, quod finis luminarium est, ut dividant diem ac noctem, lucem ac tenebras, dico quod hic est finis sub fine, quin alius finis est istorum luminarium, ut serviant homini, sicut dicitur Deuteronom. 4.

Ad aliud, quando dicitur cunctis diebus vitae hominis oestas et hyems, etc. Verum est in tempore sementis et messis, et quando illa erunt, tunc mutabitur tempus, et erit motus coelorum, et luminarium; quando autem non erunt ista, scilicet sementis et messis, non erunt motus luminarium et coelorum.

Ad aliud, quando dicitur quod Philosophus, 9. Metaphys. dicit quod Sol semper aget, et non est timendum quod stet aliquando, dicendum quod intentio Philosophi fuit, quod coelum nunquam staret, imo diceret quod non plus stabit coelum, quam terra acciperet alas, et volaret per coelum, utrumque enim fuisset sibi aeque irrationabile.

Ad aliud, quando dicitur quod quaecumque virtus, quae fatigatur, aliquando cessabit, secundum Philosophum, dico quod non sequitur e converso, scilicet quod id quod cessat, propter hoc fatigetur, quia talis motus a voluntate est, et ideo potest cessare.

Ad aliud, quando dicitur quod in innovatione mundi nulla perfectio tolletur corpori coelesti, igitur nec motus, qui est perfectio, dico quod motus est perfectio illi corpori secundum quid, quia motus ille circularis reddit, vel vertit coelum ad diversas partes terrae, ut possit res generare, et diversa producere, et si staret super unum hemisphaerium, et super unum corpus de istis inferioribus, illud incineraret, et sic perfectio motus coeli est, ut possit alias et alias res producere, quia quies est perfectio in se.

Sed quid est simpliciter perfectius, movere vel quiescere ? Dico quod simpliciter perfectius est idem esse, et permanere in esse, et habere semper idem esse, quam succedere aliud, et aliud esse per motum, et simpliciter est melior identitas, sive uniformitas in essendo, quam illud positivum, quod dicit motus. Sed idem esse succedere, quando est motus, et iste motus perfectior est quam sit illud negativum, scilicet non succedere, quod dicit quies. Sed habere idem ubi perfectius est simpliciter quam non habere ubi, co elum autem non habet ubi dum movetur. Sunt igitur duae positiones et duae privationes; positiones autem simpliciter perfectiores sunt privationibus, et ita patet quomodo perfectius est stare coelum quam moveri, quia simpliciter, licet secundum quid, perfectius sit moveri, inquantum ei opponitur quies, ut est privatio motus.

Ad aliud, quando dicitur quod motus coeli est naturalis et perpetuus, non autem violentus, dico quod naturale et violentum non sunt differentiae oppositae dividentes motum, vel aliquid aliud, quia potest esse neutrum, et ita est in proposito, quia dictum est supra, quod iste motus est voluntarius, non proprie naturalis vel violentus.

Ad rationes pro opinione Philosophi. Ad primam, quando dicitur quod nobilissima substantia sortitur finem nobilissimum, hoc autem est in communicando et dando esse alteri, quod non potest fieri nisi per motum. Dico quod verum est primum dictum de fine, qui est perfectio rei, et de fine, qui necessario sequitur ad talem rem; sic enim verum est, quod nobilissima substantia sortitur nobilissimum finem; sed talis finis non est communicare esse alteri per motum; hoc enim necessario non consequitur ad substantiam separatam, sed contingenter et voluntarie, sive libere, licet necessario amet et consideret illud bonum secundum Philosophum; non autem vult hoc pro semper, sed tantum pro illo instanti, vel tempore, pro quo vult illud communicare.

Ad aliud, quando dicitur, quod Intelligentiae sint perpetuae, quod in eis non potest esse aliqua difformis habitudo ad orbem, etc. dico quod non est verum, et hoc nos negamus. Si enim Deus moveret orbem immediate (quia dicimus quod Intelligentia movet orbem), voluntarie et libere moveret; et sicut voluntarie incepit movere, ita voluntarie continuat moium, et illa voluntate antiqua vult tunc non movere, sicut prius voluit movere. Et ita dicimus quod primum movens aliqua nolitione potest se habere difformiter ad coelum, et potest causare novum effectum, quod negat Philosophus et Commentator 8. Physicorum. Tamen rationes Philosophi bene concludunt de agente naturali.

Ad aliud, quando dicitur quod in coelo non est nisi necessarium, non autem in paucioribus, nec in pluribus, et quidquid non est in pluribus, nec in paucioribus, est necessarium simpliciter. Dico quod in coelo multa sunt ut in paucioribus, non ex defectu agentis, sed quia tales motus voluntarie dicuntur, et ex libertate agentis. Unde quod sit eclipsis Lunae, vel Solis, hoc est ut in paucioribus, et tamen fit modo naturali, Philosophus autem diceret, quod eclipsis est necessarium, quia habet causam necessariam, et diceret quod nihil est in coelo, ut in paucioribus.