Scholium.

Declarat et probat actum procreandi prolem, etsi non sit de se bonus, honestum esse posse, et debite ciroumstantionatum. Prima circumstantia ejus est debitus finis, ut scilicet intendatur prolem procreare debite educandam ad cultum Dei. Secunda, quod fiat per determinatas personas, et ponit rationes hujus. Tertia, quod illae personae indissolubili vinculo conjungantur, quia sine hoc proles non debite procrearetur. Quarta, quod ista indissolubilis obligatio fiat mutuo personarum consensu. Quinta, quod praecipiatur a Superiori, quia non est evidenter nota lumine naturae, quod obligat, licet constet quod sit maxime congrua. Hic tangit an matrimonium sit de jure naturae, de quo vide in Oxoniens. scholium dist 26. num. 9. et 18.

Ad illas quaestiones simul respondeo. Ad quarum solutionem melius intelligendam ponam et ostendam duodecim vel tredecim conclusiones, quarum prima est ista: Hominem velle procurare prolem est actus circumstantionabilis certis circumstantiis, et non dico quod sit bonus de se, quia nullus est bonus de se, nisi qui respicit immediate Deum pro objecto: sed potest esse bonus et malus moraliter ex certis circumstantiis talibus. Hanc conclusionem probo sic: Omnis actus humanus, qui de se nec est bonus, nec malus, sed indifferens, potest esse circumstantionatus certis circumstantiis; sed ille actus velle procurare prolem est actus humanus. Patet, quia est electivus: sed non est malus de se, quia non magis repugnat speciei humanae quod homo conservet speciem suam generando prolem, quam quod alia animalia conservent suam speciem, sed magis, ut videtur secundum Philosophum primo de Coelo et Mundo text. com. 138. Natura non magis in necessariis deficit perfectis quam imperfectis; nec minus est recta respectu perfectorum, quam respectu imperfectorum; sed recta ratio naturae universalis ordinat aliquem actum ad generationem prolis in aliis animalibus; ergo et in homine.

Item, esto quod homo esset immortalis, non magis esset contra bonitatem et perfectionem naturalem communicare suam perfectionem, quam contra naturalem perfectionem aliorum animalium, quia hoc non repugnat perfectioni alicujus naturae. Imo nec naturae divinae perfectissimae, quia ipsa communicatur sine sui tamen divisione: ergo si nec sit contra rationem naturalem, nec contra naturam, videtur quod non sit actus de se malus.

Item, de actu secundum se malo non datur praeceptum in Scriptura, quia actus malus non fit bonus ex hoc quod praecipiatur: sed hujusmodi actus praecipitur Genes. 2. ante lapsum et post lapsum: Cre scite et multiplicamini, Gen. 29. ergo non est actus de se malus.

Item, actus secundum rectam rationem innitens fidei, non est de se malus; sed procreatio prolis est actus innitens fidei secundum rectam rationem: ergo. Minor probatur, quia per procreationem prolis in natura humana restauratur civitas civium supernorum, et ad hunc finem per se ordinatur natura humana multiplicata, quia ad hunc finem disponit eam Altissimus secundum fidem, ut reparet ruinam Angelorum; ergo non est de se actus malus; ergo vel de se est actus bonus moraliter, vel saltem circumstantionabilis bonis et rectis circumstantiis.

Quod autem ille actus non sit de se bonus, patet ut prius, quia nullus actus est hujusmodi, nisi qui transit super objectum, quod est de se volibile, et simpliciter bonum ultimum; sed tale objectum non est proles, quae appetitur procreari.

Item, quod ille actus sit indifferens, potest probari per quoddam exemplum, et quod nec sit malus, nec bonus moraliter. Ille actus est de se malus moraliter, cujus objecto repugnat omnis bonitas moralis, et e converso, ille actus est de se bonus moraliter, cujus objecto per se repugnat omnis malitia moralis, cum conditio actus sequatur conditionem objecti, quantum ad bonitatem et malitiam. Sed objecto procreationis prolis non repugnat malitia moralis, ut si aliquis procreet de non sua, nec repugnat ei bonitas moralis, patet procreando honeste prolem de sua; ergo talis actus neque est de se bonus moraliter, neque malus. Nullus tamen actus est bonus in genere ex solo objecto, nisi amare Deum, qui amor est objecti per se volibilis et boni infiniti, qui non potest esse moraliter malus, quia nullus potest nimis amare amore amicitiae, et propter se; et solus actus est ex genere malus, qui est oppositus isti actui, respectu ejusdem objecti, ut odisse Deum, qui nullo modo potest circumstantionari, ut sit bonus: ergo omnis alius actus est indifferens, qui est respectu alterius objecti, et potest esse circumstantionabilis bene aut male.

Secunda conclusio, quod prima circumstantia ad faciendum aliquem actum bonum moraliter, est circumstantia finis; ergo actus procreandi prolem ex hoc potest esse bonus moraliter, quia proles appetitur ad religiose educandam, propter cultum divinum, quia quilibet juste hoc debet velle de altero, maxime de prole, quod vult de seipso, ut sit ad illum finem, scilicet cultum Dei, quia ad illum creatus est, secundum Anselmum 2 Cur Deus homo, cap. 2. ergo quilibet debet velle illum finem, et appetere suae proli. Unde Augustinus 9. super Genes. cap. 7. Non omnes qui habent prolem, habent bonum prolis, sed oportet ad hoc bonum habendum, ut proles religiose educetur ad cultum Dei ampliandum.

Tertia conclusio est, quod circumstantia finis boni non sufficit ad moralitatem bonam illius actus, licet sit circumstantia principalis; sed ad hoc quod ille actus procreationis prolis sit bonus moraliter, requirit certas personas, scilicet marem et foeminam, et actum naturalem, quo fiat procreatio prolis, quae est hic quasi objectum. Hae conditiones, naturalitas actus scilicet, et determinatio personarum, non sunt circumstantiae propriae, sed de necessitate includuntur in actu, qui est procreare. prolem, et absolute requiruntur ad talem actum procreationis, et ad istius actus objectum.

Quod autem conditiones praemissae requirantur, ut determinatus mas naturaliter, patet; ratio enim naturalis non tantum dictat prolis procreationem, sed etiam ipsius educationem et instructionem, 8. Ethicorum cap. 12. Filii a parentibus habent esse, nutrimentum et disciplinam; filii autem commode nutriri, et disciplinari non possunt, nisi habeant certos parentes, et perpetuo invicem obligatos. Filii enim fornicationis, licet habeant certos parentes, non tamen habent ita diligentem custodiam, sicut ii qui sunt ex legitimo thoro; ergo oportet quod habeant determinatos parentes, et ad determinatam prolis procreationem, et ad ejus iterationem, quia sicut una proles est mortalis, ita et illa multiplicata: et oportet quod actus sit naturalis.

Primum patet, quia quod quilibet indifferenter conjungeretur alteri, hoc natura non patitur, nec etiam in bestiis brutis simile invenitur ad procreationem suae prolis, nam communiter quaevis bestia determinata ad hujusmodi actum naturalem habet suam comparem. Praeterea, si virunus determinatus non haberet unam determinatam, sed indifferenter quamlibet, esset contra bonum prolis, quia sic quaelibet proles, et quilibet filius haberet vagum patrem, et tolleretur reverentia et obedientia filii ad patrem, et disciplina patris respectu filii, quia sic nesciret si proles procreata esset sua. Sed isti actus filiorum ad parentes, et e converso, sunt naturales, nam pater habet naturaliter disciplinare filium per praeceptum suum et informationem; et filius etiam e converso habet praeceptis patris naturaliter obedire. Neque haec tria bona naturalia et actus naturales, dilectio scilicet, disciplina, reverentia vel obedientia esset bonum matrimonii, si quilibet esset cujuslibet. Unde non tantum debet determinata esse alicujus determinati viri, quantum ad primum actum, vel primam procreationem prolis, sed etiam quantum ad iteratam procreationem propter illos tres actus naturales.

Item, esset contra primam institutionem matrimonii. Patet Genes 2. Erunt, inquit Deus, duo in carne una. Si duo tantum, ergo determinatus determinatae.

Item, si quilibet esset cujuslibet, et non determinatus determinatae, esset contra bonum commune, et ordinem et amicitiam Reipublicae, nam per matrimonium et gradus propinquitatum servatur amicitia in civibus, et per consequens amicitia et confederatio civium fundatur super certas personas. Sed si matrimonium non esset conjunctio certarum personarum, ut haec esset illius, et illa istius, essent omnes propinquitates quomodocumque, vel per consanguinitatem, vel per affinitatem confusae et indistinctae, quia sic nescirent filii parentes, nec parentes scirent, quis filius esset suus, ita nec scirentur gradus posteriores in sanguine, quod esset magnum malum in Republica. Unde et in hoc bene improbat Aristoteles Platonem 2.

Polit. qui ponit omnes uxores esse communes; ipse vero ponit determinatum debere habere determinatam.

Quarta conclusio est, quod vir et mulier sint invicem vel mutuo matrimonio obligati et conjuncti vinculo indissolubili. Et haec conclusio sequitur ex praedicta, ex quo determinata et certa persona debet habere prolem certam et determinatam, tam propter actum primum procreandi prolem, quam etiam propter iterationem illius, propter prolem et speciem conservandam, obligatio et vinculum debet esse in ista persona respectu illius, et e converso. Si enim esset dissolubile vinculum, esset contra bonum prolis, quia non magis constaret quod foemina pareret ex illo quam isto, nisi certum esset et inviolabile vinculum.

Ex his quatuor conclusionibus sequitur quod matrimonium est certa et determinata obligatio, et conjunctio determinati maris ad determinatam foeminam in specie humana, ordinata ad procreandam prolem et religiose educandam; et ita patet quod ille actus est bonus moraliter, quia rectis et bonis circumstantiis circumstantionabilis. Est enim honestus et determinatus, certus et indissolubilis, et mutuus: honestus ex fine, determinatus, indissolubilis et mutuus ex conditione agentium, et etiam ipsius objecti. Ex his ad propositum potest deduci:

Quinta conclusio, quod illa obligatio indissolubilis viri et mulieris determinatae innascitur ex parte conjugum, et non ex virtute alicujus legis positivae indictae eis. Nam ista obligatio certa et mutua, vel est a Superiore vel legislatore, vel ab ipsis conjugibus? Non a Superiore, ut Judice, vel a lege, quia nullus Judex, vel lex determinat hunc illi primo, ut ille mas habeat hanc foeminam, quia matrimonium debet esse cum talibus conditionibus, quae juvent, et faciant ad illius vinculi indissolubilitatem, cum ipsum sit essentialiter tale vinculum, et non talibus, quae impediant ipsius firmitatem et indissolubilitatem. Sed si aliqua lex, vel aliquis Superior determinaret hunc illi, ut determinatum marem determinatae foeminae, tunc posset aliquis conjungi alteri invitae, ex praecepto legis vel latoris, et esset occasio dissolutionis vinculi, et contractus matrimonialis. Ex his ulterius sequitur:

Sexta conclusio, quod actus iste, quo conjuges mutuo se obligant, non potest esse nisi actus voluntatis, quia ex ista obligatione transfert uterque conjugum potestatem et dominium corporis sui in alterum illorum, et sic transferendo se, quilibet fit servus alterius ex contractu mutuo inter illos, et nullus nisi volens sic se subdit, sicut experimur in omnibus contractibus communicationis et venditionis, et similium. Illa autem obligatio, quae fit per illum actum, non esset certa utrique obliganti per actum intrinsecum voluntatis, neque esset sic nota, cum non possint videre sua interiora mutuo, nec consensus; ergo ad hoc quod sit certa et mutuo nota, oportet quod fiat per actum, vel actus duarum voluntatum mutuo exprimentium se in aliquibus verbis vel signis exterioribus, et ad dationem fidei, quia aliter non potest innotescere alicui voluntas alterius citra Deum. Ex his sequitur quod illa mutua obligatio proprie dicitur contractus, quia est simul contractus duarum ad invicem voluntatum; et honestus, quia secundum rectam rationem innascitur ex actibus voluntatum conjugum mutuo se obligantium, sicut supra * dictum est in contractu, in quaestione de restitutione facienda in bonis corporis.

Septima conclusio sequens ex istis, quod illa obligatio vel contractus debet esse donationis mutuae, et non promissionis, vel conjunctionis, quantum ad translationem potestatis corporum. Nam haec obligatio est in mutua et libera translatione potestatum corporum, quantum ad jus et usum mutuum corporum in se habendum, et hoc quoad illos actus tantum, qui aliquo modo respiciunt procreationem filii, vel prolis, vel infirmitatem alterius conjugum, quia secundum hoc est regula Apostolica, 1. Corinth. 7. universalis: Vir non habet potestatem corporis sui, sed mulier, et e converso. Illa autem translatio potestatis corporum est donatio suae rei, et non promissio, quia promittentes se dare, non dant se, et non rei alienae, et non ad alium simpliciter, sed ad seipsum aliqualiter, quia vir et conjux sunt duo in carne una; et ideo non est contractus liberae commutationis, sed liberae donationis et mutuae.

Ex quibus sequitur quod matrimonium est obligatio mutua, quae innascitur ex actibus duarum voluntatum, maris et foeminae, mutuo se donantium, quantum ad potestatem corporum ad procreandum prolem religiose educandam, et cultum Dei ampliandum, et ita patet quod est contractus honestus. Ex istis sequitur:

Octava conclusio, scilicet quod matrimonium sit contractus secundum legem naturae, tanquam ei conveniens et institutus ab auctore naturae. Nam ex quo illa obligatio est contractus honestus, tam secundum rectam rationem quam etiam naturalem, congruit ut sit ordinatus, vel saltem approbatus a lege naturae, sicut quilibet contractus licitus et honestus est institutus, vel saltem approbatus a lege naturae. Nam ex quo iste contractus non est primum principium practicum, oportet quod ejus rectitudo approbetur a legislatore, cujus voluntas est primum principium rectitudinis practicae, et quod talis contractus approbetur principaliter ab eo tanquam rectus. Nullus autem legislator est supra totam speciem humanam, nisi solus Deus; ergo congruit quod ille contractus sit rectus, inquantum principaliter instituitur, vel saltem approbatur a Deo. Addo autem signanter, quod oportet institui a Deo, quia illa quae sunt remota a principiis practicis non apparent esse de lege naturae, sicut ipsa principia practica, quae sunt nota omnibus ex terminis, nisi explicarentur termini, quod non novit aliquis legislator particularis; ergo congruum est hoc explicare per legislatorem universalem, qui est auctor humanae naturae et totius entis creati.

Item, quod sacramentum sit institutum a Deo, patet, quia magis timetur quod ab aliquo auctore praecipitur et statuitur quam quod lex naturalis ostendit esse naturaliter faciendum vel non faciendum, quia lex naturalis non est sufficiens motivum ad consecrationem illorum, quae sunt de rectitudine naturae, quia lex naturae parum movet multos, patet de se. Ergo ad hoc quod aliquis arctius teneatur et obligetur, expedit ut super hoc fiat praeceptum talis superioris, qui habeat potestatem super totam speciem humanam; talis est solus Deus; ergo. Ex his ultra sequitur: