251

γνωρίσας ἤδη κατά τήν πεῖραν ἐναργῶς τό οἰκεῖον ἀξίωμα· πῶς ἀποδίδοται τῇ εἰκόνι τό κατ᾿ εἰκόνα· πῶς τιμᾶται τό ἀρχέτυπον· τίς τοῦ μυστηρίου τῆς ἡμῶν σωτηρίας ἡ δύναμις, καί ὑπέρ τίνος Χριστός ἀπέθανε· πῶς τε πάλιν ἐν αὐτῷ μεῖναι δυνάμεθα, καί αὐτός ἐν ἡμῖν, καθώς εἶπε· καί πῶς Ἐστίν εὐθύς ὁ λόγος τοῦ Κυρίου, καί πάντα τά ἔργα αὐτοῦ ἐν πίστει. Ἀλλ᾿ ἐπανάγωμεν πρός τόν εἱρμόν τοῦ λόγου τόν λόγον, τούτοις περί τούτων ἀρκεσθέντες.

Τόν γάρ νοῦν διά τῆς σοφίας ἔφασκε κινούμενον, εἰς θεωρίαν ἰέναι· διά δέ τῆς θεωρίας, εἰς γνῶσιν· διά δέ τῆς γνώσεως, εἰς τήν ἄληστον γνῶσιν· διά δέ τῆς ἀλήστου γνώσεως, εἰς τήν ἀλήθειαν· περί ἥν ὁ νοῦς ὅρον τῆς κινήσεως δέχεται, περιγραφομένης αὐτῷ τῆς τε οὐσίας καί τῆς δυνάμεως, καί τῆς ἕξεως καί τῆς ἐνεργείας.

Νοῦ γάρ ἔλεγε δύναμιν εἶναι τήν σοφίαν, καί αὐτόν εἶναι τόν νοῦν δυνάμει σοφίαν· τήν δέ θεωρίαν ἕξιν· τήν δέ γνῶσιν ἐνέργειαν· τήν δέ ἄληστον γνῶσιν, σοφίας τε καί θεωρίας καί γνώσεως· ἤγουν δυνάμεως καί ἕξεως καί ἐνεργείας· τήν περί (677) τό γνωστόν τό ὑπέρ πᾶσαν τήν γνῶσιν ἀκατάληκτον καί ἑκτικήν ἀεικινησίαν· ἧς πέρας ἐστίν, ὡς ἀλάθητον γνωστόν, ἡ ἀλήθεια· ὅ καί θαυμάζειν ἄξιον· πῶς τό ἄληστον λήγει περιγραφόμενον, ἤ δηλονότι ὡς Θεῷ τῇ ἀληθείᾳ περατούμενον; Θεός γάρ ἡ ἀλήθεια, περί ὅν ἀκαταλήκτως τε και ἀλήστως κινούμενος ὁ νοῦς, λήγειν οὐκ ἔχει ποτέ τῆς κινήσεως, μή εὑρίσκων πέρας ἔνθα μή ἔστι διάστημα. Τό γάρ θαυμαστόν μέγεθος τῆς θείας ἀπειρίας, ἄποσόν τί ἐστι καί ἀμερές καί παντελῶς ἀδιάστατον· καί τήν οἱανοῦν πρός τό γνωσθῆναι, ὅ τί ποτέ ἐστι κατ᾿ οὐσίαν, φθάνουσαν αὐτόν οὐκ ἔχον κατάληψιν. Τό δέ μή .ἔχον διάστημα ἤ κατάληψιν καθ᾿ ὁτιοῦν, οὐκ ἔστι τινί περατόν.

Τόν δέ λόγον ὡσαύτως διά τῆς φρονήσεως κινούμενον, εἰς τήν πρᾶξιν ἰέναι· διά δέ τῆς πράξεως εἰς ἀρετήν· διά δέ τῆς ἀρετῆς εἰς τήν πίστιν, τήν ὄντως βεβαίαν καί ἄπτωτον τῶν θείων πληροφορίαν· ἥν πρώτην ἔχων δυνάμει κατά τήν φρόνησιν ὁ λόγος, ὕστερον ἐνεργείᾳ κατά τήν ἀρετήν ἐπιδείκνυται, διά τήν ἐπ' ἔργων φανέρωσιν. Ἡ γάρ χωρίς ἔργων πίστις νεκρόν τι, καθώς γέγραπται· πᾶν δέ νεκρόν καί ἀνενέργητον, οὐκ ἄν ποτέ τις εὖ φρονῶν τοῖς καλοῖς εἶναι θαρσήσειεν εἰπεῖν ἐνάριθμον. ∆ιά δέ τῆς πίστεως εἰς τό ἀγαθόν, περί ὅ δέχεται τέλος, παυόμενος τῶν οἰκείων ἐνεργειῶν ὁ λόγος, περιγραφομένης αὐτοῦ τῆς τε δυνάμεως καί τῆς ἕξεως καί τῆς ἐνεργείας.

Λόγου γάρ ἔφασκεν εἶναι δύναμιν τήν φρόνησιν· καί αὐτόν εἶναι δυνάμει τόν λόγον, φρόνησιν· ἕξιν δέ, τήν πρᾶξιν· ἐνέργειαν δέ, τήν ἀρετήν· τήν δέ πίστιν φρονήσεως τε καί πράξεως καί ἀρετῆς, ἤγουν δυνάμεως ἕξεώς τε καί ἐνεργείας ἐνδιάθετον πῆξιν καί ἀναλλοίωτον· ἧς πέρας ἔσχατόν ἐστι τό ἀγαθόν, περί ὅ καταλήγων τῆς κινήσεως ὁ λόγος παύεται. Θεός γάρ ἐστι τό ἀγαθόν, ᾧ πέφυκε πᾶσα καί παντός λόγου παρατοῦσθαι δύναμις. Πῶς δέ καί τίνα τρόπον τούτων ἕκαστον κατορθοῦται, καί εἰς ἐνέργειαν ἄγεται· καί τίνα τούτων ἑκάστῳ ἠναντίωται, ἤ προσῳκείωται, καί ἐπί πόσον, διαιρεῖν τε καί λέγειν, οὐ τῆς παρούσης ἐστίν ὑποθέσεως· πλήν τοῦ, ὅσον γιγνώσκειν, ὅτι πᾶσα ψυχή ἡνίκα διά τῆς χάριτος τοῦ ἁγίου Πνεύματος, καί τῆς οἰκείας φιλοπονίας καί σπουδῆς ἀλλήλοις ταῦτα συνάψαι τε καί ἱστουργῆσαι δυνηθῇ· τόν λόγον φημί τῷ νῷ, καί τῇ σοφίᾳ τήν φρόνησιν, καί τῇ θεωρίᾳ τήν πρᾶξιν, καί τῇ γνώσει τήν ἀρετήν, καί τῇ ἀλήστῳ γνώσει τήν πίστιν, οὐδενός ἐλαττουμένου πρός τό ἕτερον ἤ πλεονάζοντος, πάσης αὐτοῖς περικοπείσης ὑπερβολῆς καί ἐλλείψεως· καί, ἵνα συνελών εἴπω, μονάδα τήν ἑαυτῆς δεκάδα ποιῆσαι· τηνικαῦτα καί αὐτή (680) τῷ Θεῷ ἀληθινῷ τε καί ἀγαθῷ, καί ἑνί καί μόνῳ ἑνωθήσεται· καλή τε καί μεγαλοπρεπής, καί αὐτῷ [κατά τό ἐφικτόν] ἐμφερής γενομένῃ, τῇ συμπληρώσει τῶν τεσσάρων γενικῶν ἀρετῶν· τῶν