253

δι᾿ αὐτῶν καί ἐναρμονίως πρός αὐτόν φερομένη, τόν πάντός λόγου καί πάσης αἰτίας περιεκτικόν τε καί ποιητήν.

Ἐπειδή ταῦτα τοίνυν τῆς ψυχῆς εἰσίν, ὡς ἔφαμεν, κατά νοῦν μέν ἐχούσης δυνάμει τήν σοφίαν, ἐκ δέ τῆς σοφίας τήν θεωρίαν, ἐκ δέ ταύτης τήν γνῶσιν· ἐκ δέ τῆς γνώσεως τήν ἄληστον γνῶσιν· δι᾿ ἧς πρός τήν ἀλήθειαν ὡς πέρας καί τέλος οὖσαν τῶν κατά νοῦν ἀγαθῶν ἄγεται· κατά δέ τόν λόγον ἐχούσης τήν φρόνησιν, ἐκ δέ ταύτης τήν πρᾶξιν, ἐκ δέ τῆς πράξεως τήν ἀρετήν, ἐκ δέ ταύτης τήν πίστιν, καθ᾿ ἥν εἰς τό ἀγαθόν ὡς τέλος μακάριον τῶν λογικῶν ἐνεργιῶν καταλήγει· δι᾿ ὧν ἡ τῶν θείων ἐπιστήμη , κατά σύνοδον τῆς πρός ἄλληλα τούτων ἑνώσεως, συλλέγεται· πρός ταῦτα πάντα σαφῶς ἁρμόζεται, κατά τήν θεωρίαν εἰκαζομένη τῇ ψυχῇ ἡ ἁγία τοῦ Θεοῦ Ἐκκλησία. Τά μέν κατά νοῦν πάντα καί ἐκ τοῦ νοῦ κατά πρόοδον εἶναι δειχθέντα, διά τοῦ ἱερατείου σημαίνουσα· τά δέ κατά τόν λόγον καί ἐκ τοῦ λόγου κατά διαστολήν εἶναι δηλωθέντα, διά τοῦ ναοῦ σαφηνίζουσα· καί πάντα συνάγουσα πρός τό τελούμενον ἐπί τοῦ θείου θυσιαστηρίου μυστήριον· ὅπερ διά τῶν κατά τήν Ἐκκλησίαν ἐπιτελουμένων ὁ δυνηθείς ἐμφρόνως καί σοφῶς μυηθῆναι, Ἐκκλησίαν ὄντως Θεοῦ, καί θείαν τήν ἑαυτοῦ ψυχήν κατεστήσατο· δι᾿ ἥν ἴσως, καί ἧς ἡ χειροποίητος ἐκκλησία σοφῶς διά τῆς ἐν αὐτῇ τῶν θείων ποικιλίας (684) κατά σύμβολον οὖσα παράδειγμα, πρός ὁδηγίαν τοῦ κρείττονος ἡμῖν παρεδόθη.

ΚΕΦΑΛ. Στ´.

Πῶς καί ποίῳ τρόπῳ ἄνθρωπος λέγεται καί ἡ ἁγία Γραφή. Ὥσπερ δέ τῇ κατά ἀναγωγήν θεωρίᾳ τήν Ἐκκλησίαν ἔλεγεν ἄνθρωπον εἶναι

πνευματικόν, μυστικήν δέ Ἐκκλησίαν τόν ἄνθρωπον· οὕτω δή καί τήν ἁγίαν πᾶσαν κατά συναίρεσιν Γραφήν, ἄνθρωπον ἔφασκεν εἶναι· τήν μέν Παλαιάν ∆ιαθήκην, ἔχουσαν σῶμα· ψυχήν δέ καί πνεῦμα καί νοῦν, τήν Καινήν. Καί πάλιν, ὅλης τῆς ἁγίας γραφῆς, Παλαιᾶς τέ φημι καί Νέας, τό καθ᾿ ἱστορίαν γράμμα, σῶμα· τόν δέ νοῦν τῶν γεγραμμένων, καί τόν σκοπόν, πρός ὅν ὁ νοῦς ἀποτέτακται, ψυχήν· Ὅπερ ἀκούσας ἐγώ, μάλιστα τῆς εἰκασίας ἠγάσθην τό ἀκριβές, καί τόν κατ᾿ ἀξίαν ἑκάστῳ διανέμοντα χαρίσματα, δεόντως ἀνύμνησα κατά δύναμιν. Ὡς γάρ θνητός ὁ καθ᾿ ἡμᾶς ἄνθρωπος, κατά τό φαινόμενον, κατά δέ τό μή φαινόμενον, ἀθάνατος· οὕτω καί ἡ ἁγία Γραφή τό μέν φαινόμενον γράμμα, παρερχόμενον ἔχουσα· τό δέ κρυπτόμενον τῷ γράμματι πνεῦμα, μηδέποτε τοῦ εἶναι παυόμενον, ἀληθῆ τόν λόγον τῆς θεωρίας συνίστησι. Καί ὥσπερ οὗτος ὁ καθ᾿ ἡμᾶς ἄνθρωπος, φιλοσοφίᾳ κρατῶν τῆς ἐμπαθοῦς ὀρέξεώς τε καί ὁρμῆς, μαραίνει τήν σάρκα· οὕτω καί ἡ ἁγία Γραφή νοουμένη πνευματικῶς, τό γράμμα ἑαυτῆς περιτέμνει. Φησί γάρ ὁ θεῖος Ἀπόστολος, Ὅσον ὁ ἔξω ἡμῶν ἄνθρωπος διαφθείρεται, τοσοῦτον ὁ ἔσω ἀνακαινοῦται ἡμέρᾳ καί ἡμέρᾳ. Τοῦτο νοείσθω καί λεγέσθω καί ἐπί τῆς ἁγίας Γραφῆς, ἀνθρώπου τροπικῶς νοουμένης. Ὅσον γάρ αὐτῆς τό γράμμα ὑποχωρεῖ, τοσοῦτον τό πνεῦμα πλεονεκτεῖ· καί ὅσον αἱ σκιαί τῆς προσκαίρου λατρείας παρατρέχουσι, τοσοῦτον ἡ ἀλήθεια τῆς πίστεως ἡ παμφαής τε καί ὁλολαμπής καί ἄσκιος ἐπεισέρχεται· καθ᾿ ἥν καί δι᾿ ἥν προηγουμένως καί ἔστι καί γέγραπται, καί Γραφή λέγεται, τῷ νῷ διά χάριτος πνευματικῆς ἐγχαραττομένη· ὥσπερ καί ὁ καθ᾿ ἡμᾶς ἄνθρωπος, διά τήν ψυχήν τήν λογικήν τε καί νοεράν, προηγουμενως ἄνθρωπος μάλιστα καί ἔστι καί λέγεται· καθ᾿ ἥν καί δι᾿ ἥν εἰκών τε καί ὁμοίωσίς ἐστι Θεοῦ, τοῦ ποιήσαντος