466
δέ καί ἄλλως ἔστιν ἐκλαβεῖν τόν τόπον, οὐκ ἄκαιρον εἶναι νομίζω, καί τό τοῦ Σιράχ Ἰησοῦ προσθεῖναι τοῖς εἰρημένοις. Ἔστι δέ τοῦτο· Μουσικά ἐν πένθει, ἄκαιρος διήγησις. Ὡς οὖν τῆς μουσικῆς πάσας περιεχούσης τάς παιδεύσεις, ὧν μίαν φασί τήν γεωμετρίαν οἱ περί ταῦτα τήν σπουδήν ἐσχηκότες, τούτου χάριν, ὡς οἶμαι, συμφερόμενος τῷ τήν προῤῥηθεῖσαν ἐκθεμένῳ ῥῆσιν ὁ διδάσκαλος ἀνάρμοστον ἔφη τῷ πένθει τήν γεωμετρίαν. Εἰ δέ τις φαίη. Τί δήποτε τάς λοιπάς παρείς παιδεύσεις ταύτην μόνην ὡς ἀνάρμοστον τῷ πένθει παρείληφε; φαμέν ὅτι ταύτην ἐσκόπησε κατάλληλον εἶναι πάσαις ταῖς προλεχθείσαις ἐπιβολαῖς. Ἔπειτα δέ καί διά ταύτης τῆς μιᾶς καί αἱ λοιπαί συνεκδοχικῶς συμπαρελήφθησαν. Ταῦτα μέν, κατ᾿ ἐμέ φάναι, λελέχθω. Εἰ δέ τις τό κρεῖττον ἐξεύροι, ὁμολογήσω χάριν τῶν ἠγνοημένων παρ᾿ αὐτοῦ τήν γνῶσιν λαβών.
(1216) Τοῦ αὐτοῦ, ἐκ τοῦ μεγάλου θεολογικοῦ, εἰς τό, "τοῦ μέν γάρ εἶναι Θεόν καί τῶν πάντων ποιητικήν τε καί συνεκτικήν αἰτίαν, καί ὄψις διδάσκαλος καί ὁ φυσικός νόμος, ἡ μέν τοῖς ὁρωμένοις προσβάλλουσα καί πεπηγόσι καλῶς καί ὁδεύουσι, καί ἀκινήτως, ἵν᾿ οὕτως εἴπω, κινουμένοις τε καί φερομένοις, ὁ δέ διά τῶν ὁρωμένων καί τεταγμένων τόν ἀρχηγόν τούτων συλλογιζόμενος."
Ὁ τό μέγεθος τῶν ὁρωμένων ὡς ἔχει κάλλους καί φύσεως, σύν λόγῳ κατά τήν αἴσθησιν ἐπελθών, μή συγχωρῶν αὐτῇ παντελῶς καθ᾿ ἑαυτήν γενομένην ἐνεργεῖν τοῦ ἡνιοχοῦντος αὐτήν λόγου ἐχωρισμένην οὐδέν, μηδέ τόν λόγον αὐτόν τῆς τοῦ νοῦ ἁπλότητος ἄφετον, καθ᾿ ὅν τῆς μέν αἰσθήσεως τά τε εἴδη καί τά σχήματα διά μέσης τῆς κατά τόν λόγον δυνάμεως εἰς λόγους παντοδαπούς ἄγεσθαι πέφυκε, τῆς δέ τοῦ λόγου δυνάμεως ἡ κατά τήν διαφοράν ποικιλία τῶν ἐν τοῖς οὖσι παντοδαπῶν λόγων εἰς ἑνοειδῆ καί ἁπλῆν καί ἀδιάφορον συνάγεσθαι νόησιν, καθ᾿ ἥν ἡ ἀμερής λεγομένη καί ἄποσος καί ἑνιαία γνῶσις συνέστηκεν, οὗτος ἀληθῶς διά τῶν ὁρωμένων καί τῆς ἐν αὐτοῖς εὐταξίας τόν ποιητήν τούτων καί συνοχέα καί ἀρχηγόν, ὡς ἀνθρώπῳ δυνατόν, ἀνετυπώσατο, καί ἔγνω Θεόν, οὐ κατά τό τί ποτε τήν οὐσίαν εἶναι καί τήν ὑπόστασιν (τοῦτο γάρ ἀμήχανον καί ἀνεπιχείρητον), ἀλλά κατ᾿ αὐτό τό μόνον εἶναι μαθών. Καί ταῦτα μετά πᾶσαν τήν κατ᾿ αἴσθησιν ἐν σχήματι θέσεώς τε καί μορφῆς καί τυπώσεως καί φαντασίας διάβασιν, καί εἰ μή τῷ περιττός εἶναι δοκῶ, καί αὐτῆς ἔξω παντελῶς τῆς ἐν τοῖς λόγοις τῶν ὄντων διαφορᾶς γενόμενος, καί οἷον μεθόριον ἑαυτόν παρενθείς Θεοῦ τε καί πάντων τῶν μετά Θεόν, τόν μέν ὡς ὑπερέχοντος καί ἀψαύστου δι᾿ ὅλου μένοντος καί μηδεμίαν φθάνουσαν αὐτόν ἔχοντος νόησιν, τῶν δέ καταλελειμμένων καί τῇ περιουσίᾳ τῆς κατά νοῦν γνώσεως διαβαθέντων καί κατωτέρων ἐννοίας φανέντων τῷ τί ποτε εἶναι βεβαίως ὑπέρ αὐτά καί ἀληθῶς ἐννοῆσαι, ταῦτά μοι δοκεῖ διά τῆς ὄψεως καί τοῦ φυσικοῦ νόμου κατά τήν ἀποδοθεῖσαν αἰτίαν ὁ διδάσκαλος παραινίττεσθαι, ἀλλ᾿ οὐ ταὐτόν τίθεσθαι, καθώς τινες ᾠήθησαν, τήν ὄψιν τε καί τόν φυσικόν νόμον. Ἄμφω γάρ περί τά αὐτά τήν ἐνέργειαν ἔχοντα τήν ἀπ᾿ ἀλλήλων δύναται κατ᾿ ἐπίνοιαν δέχεσθαι διάκρισιν, τῷ τήν μέν ἀλόγως τῇ προσψαύσει τῶν ὁρατῶν μόνον στηρίζεσθαι περαιτέρω βαίνειν οὐκ ἔχουσαν, τόν δέ τῷ τε συνημμένῳ λόγῳ ταῦτα πολυπραγμονεῖν καί τῷ νῷ καλῶς τε καί σοφῶς ὑπερβαίνειν, καθ᾿ ὅ μάλιστα τήν περί τοῦ εἶναι Θεόν ἔννοιάν τε καί πίστιν ὁ φυσικός διά τῆς ὄψεως εἰσαγήοχε νόμος. Ὄψιν οὖν ἐκάλεσε τήν ἁπλῶς, ἀλλ᾿ οὐ τήν πῶς, πρός τά αἰσθητά τῆς αἰσθήσεως προσβολήν (οὐ γάρ αἰσθήσεως ἀπλῶς τό ἔκ τινος ἕτερόν τι συλλογίζεσθαι καθέστηκεν ἴδιον) , νόμον δέ φυσικόν τήν διά τῆς αἰσθήσεως γινομένην κατά νοῦν καί λόγον φυσικήν ἐνέργειαν, (1217) καθ᾿ ἥν ἡ πρός τό κρεῖττον μετ᾿ ἐμμελοῦς ἐξετάσεως καθ᾿ ὁδόν ἀπό τῶν ἡττόνων ἀνάβασις