485

Φύσει δέ οὐ πάντως μεῖζον οὐδέ Πατήρ, ἐντεῦθεν συναγαγεῖν, Τό μεῖζον οὐ πάντως μεῖζον, ἤ, Ὁ Πατήρ οὐ πάντως Πατήρ. Πρός δέ τό σαφέστερον ἡμῖν γενέσθαι καί συνεκτικώτερον διαγράψωμεν, εἰ δοκεῖ, σχήματι τό λεγόμενον, ἐκ μέν τῆς τῶν ἐναντίων ἐπιχειρήσεως ἀρχόμενοι, εἰς δέ τήν τοῦ Πατρός καταπαύοντες διδασκαλίαν.

Πρότασις Ἀρειανῶν, ἤγουν Εὐνομιανῶν· " Εἰ φύσει αἴτιος ὁ Πατήρ τοῦ Υἱοῦ, μείζων δέ ὁ Πατήρ του Υἱοῦ, μείζων ἄρα τῇ φύσει ὁ Πατήρ τοῦ Υἱοῦ." Ἐπίλυσις τοῦ ἁγίου Πατρός ἡμῶν Γρηγορίου διά τῆς εἰς ἄτοπον ἀπαγωγῆς περιτρέποντος τούς ἐναντίου· " Εἰ φύσει μείζων καθ' ὑμᾶς ὁ Πατήρ τοῦ Υἱοῦ, τό δέ φύσει οὐ πάντως μείζων ἤ Πατήρ. τό μεῖζον ἄρα οὐ μεῖζον, ἤ ὁ Πατήρ οὐ πάντως Πατήρ."

Οὕτω περιτρέπονται τοῖς οἰκείοις ἑαλακότες μηχανήμασιν οἱ τήν ἀλήθειαν ἀπαναινόμενοι, κενοί κενῶς τῆς εὐσεβείας ἐκτιναχθέντες. Ἐπί γάρ τῶν τοιούτων λόγων τά συμπεράσματα τῶν προτάσεών εἰσι συστατικά, τῶν δέ συμπερασμάτων αἱ προτάσεις ὑπάρχουσιν ὁριστικαί, οἷς περιπτώκασιν ἐκ πολλῆς ἀμαθίας οἱ ἑαυτούς οἰόμενοι σοφούς.

Ἔστω δέ καί ἐνεργείας, εἰ δοκεῖ, οὐδέ οὕτως ἡμᾶς αἱρήσετε. Αὐτό δέ τοῦτο ἐνεργηκώς ἄν εἴη τό ὁμούσιον, εἰ καί ἄτοπος ἄλλως ἡ τῆς περί τοῦτο ἐνεργείας ὑπόληψις."

Ἐπειδή οἱ τήν γλῶσσαν ὡσεί ξυρόν κατά τῆς ἀληθείας ἠκονημένην ἔχοντες ἔλεγον δῆθεν ἐρωτῶντες· Ὁ Πατήρ οὐσίας ἐστίν, ἤ ἐνεργείας ὄνομα εἶναι τό, Πατήρ, ἐντεῦθεν συναγάγωσι τό ἑτερούσιον εἶναι τῷ Πατρί τόν Υἱόν, ὡς τῆς αὐτῆς οὐσίας δύο μή ἐπιδεχομένης καί διάφορα κυρίως ὀνόματα (εἰ γάρ τό Πατήρ οὐσίας ἐστίν ὄνομα, οὐκ ἄν ποτε τῆς αὐτῆς ὄνομα εἴη τό Υἱός)· εἰ δέ ἐνεργείας, σαφῶς τοῦ Πατρός ποιήμα τόν Υἱόν ὁμολογοῦντας δείξωσιν, ὡς ἐνέργημα, μετά τό τήν κυριολεξίαν ἀντιθετικῶς διελθεῖν εὐθέως πρός αὐτούς τόν διδάσκαλον εἰρηκότα οὔτε οὐσίας εἶναι τό πατήρ ὄνομα, οὔτε ἐνεργείας, ἀλλά σχέσεως, καί τοῦ πῶς ἔχει πρός τόν Υἱόν ὁ Πατήρ, ἤ ὁ Υἱός πρός τόν Πατέρα, συμπεριφορικῶς ἐνήγαγεν εἰπών· " Ἔστω καί ἐνεργείας, εἰ τοῦτο δοκεῖ," καί ἐπιφέρει· "Αὐτό δέ τοῦτο ἐνηργηκώς ἄν εἴη τό ὁμοούσιον." Πῶς οὖν ἐνεργεῖ τό ὁμοούσιον; ζητήσαι τις ἄν τυχόν τῶν ἄγαν ἐξεταστικῶν καί μηδέν τῶν συμφερόντων ἀγνοεῖν ἀνεχομένων. Τοῦτο δέ κατά τοιόνδε τρόπον ὁμαλισθήσεται. ∆ύο καθόλου τάς ἐνεργείας εἶναί φασιν ἐν τοῖς οὖσι, 1268) μίαν μέν τήν προάγουσαν ἐκ τῶν ὄντων φυσικῶς τά ὁμογενῆ καί ὁμοούσια καί ἑαυτοῖς πάντη ταὐτά. Καθ᾿ ἥν συμπεριενεχθείς τοῖς λογολέσχαις ἐπιεικῶς πρός τό μικρόν γοῦν ἐπισχεῖν αὐτούς τοῦ βλασφημεῖν φησιν ὁ διδάσκαλος. " Ἔστω δέ καθ᾿ ὑμᾶς," κατά τόν ἀποδοθέντα σκοπόν τοῦ λόγου, " καί ἐνεργείας ὄνομα ὁ Πατήρ. Οἷς ἐπάγει· "Αὐτό δέ τοῦτο ἐνηργηκώς ἄν εἴη ὁ Πατήρ," δηλονότι τό ὁμοούσιον, ὡς ἐνέργειαν οὐσιωδῶς ὑφεστῶσαν καί ζῶσαν,ὥσπερ οὖν ἀμέλει καί λόγον ζῶντα καί δύναμιν καί σοφίαν αὐθυπόστατον τόν μονογενῆ Θεοῦ Λόγον καί Υἱόν τοῦ Πατρός εἰρήκασιν οἱ θεόφρονες τῆς ἀληθείας διδάσκαλοι. Τήν δέ ἑτέραν ἐνέργειάν φασιν εἶναι τῶν ἐκτός ἀπεργαστικήν, καθ᾿ ἥν περί τι τῶν ἔξωθεν καί ἑτερούσιων ἐνεργῶν τις ἕτερόν τι τῆς ἰδίας οὐσίας ἀλλότριον ἐκ προϋποκειμένη ὕλης τινός κατασκευάζει. Ταύτην δέ τήν ἐνέργειαν ταῖς τέχναις ἐπιστημονικῶς συγκεῖσθαί φασι. Περί ἧς ὁ θεόφρων διδάσκαλός φησι, "Εί καί ἄτοπος ἄλλως," παρ᾿ ὅν ἐλήφθη δηλονότι τρόπον, " Ἡ τῆς περί τοῦτο ἐνεργείας ὑπόληψις," καί μάλιστα ἐπί Πατρός καί Υἱοῦ λαμβανομένης, ἐφ᾿ ὧν οὐδέ τήν πρώτην κυρίως δέξασθε ὁ εὐσεβής ἀνέχεται νοῦς,