Incipit Libellus Precum.

I. Deprecamur mansuetudinem vestram, piissimi imperatores, Valentiniane, Theodosi et Arcadi, ut haec in contemplatione Christi Filii Dei qui vestrum 0083D juvat imperium, infatigabiliter legere dignemini. Sublime regnum vestrum tum ad sublimiora, Dei Patris omnipotentis et Christi unigeniti Filii ejus opitulatione conscendit, cum nec in exiguis hominibus despicitis veritatem, nec in multis vel potentibus mendacium roboratis. Hoc etenim justissimum est et saluberrimum apud regnum justitiae, ut personae probentur ex merito veritatis, non veritas praesumatur ex potentia personarum. Siquidem jus saeculi ideo scriptum est, ne contra verum aequumve potentia vel multitudo praevaleat, etiamsi ab exiguis vindicetur. Quod si haec tanta cura, etiam in rebus 0084A reipublicae, vestrae tranquillitatis provisione servanda est, ut contra omnem vim potentiamve, etiam in minimis jus veritatis obtineat, quo possit tradita vestro imperio Dei nutu florere respublica: quomodo in negotiis divinis sanctae fidei veritas impiorum caterva et fraudulentissimis eorum circumventionibus obfuscatur et premitur? maxime cum vos principes Romani imperii piam Christianae religionis fidem puritatemque tot vestris constitutionibus vindicetis. Totum quidem, quia veneratores Christi Filii Dei, pro fide catholica decernitis, et omni nixu contra haereticos et perfidos imperii vestri auctoritate conscribitis. Non quasi aliqua propriae sententiae nova tentantes, sicut quidam anteriores principes in suam aliorumque perniciem conati sunt, sed 0084B ut ostendatis vestras sententias, vestramque fidem, cum sacris scripturarum divinarum sententiis et piis confessionibus convenire.

II. Sed hoc, cum magis post atrocissimas prioris temporis persecutiones juvare sanctam deberet Ecclesiam, magis affligit, cum iidem ipsi egregii episcopi, qui eam antehac sub assertione vel assensu haereseos persecuti sunt, nunc quoque sub auctoritate catholici nominis persequuntur, et quanto nunc sub ementita piae fidei professione hoc fraudulentius agunt, tanto et perniciosius grassantur, et dolentius aestuat veritas, quod ei adhuc non licet nec sub vobis imperatoribus qui piam fidem defenditis, respirare. Sed ne hoc ad invidiam sine rei probatione referre videamur, causam ut possumus explicamus. 0084C Quaesumus autem supplices, quatenus regias aures vestras nobis exiguissimis commodetis, dum ostendimus non nos esse haereticos, et tamen quasi haereticos vehementer affligi: cum nec ipsi qui nos vehementer affligunt, vel socii eorum, possint nunc dicere vel probare quod simus haeretici. Sed ne quidem de se negare, quod superiori tempore haeresim aut acerrime vindicaverint, cum intolerabili supplicio fidelium, aut certe ei manus dederint, damnata catholica fide quam prius asserebant, dum metuunt pro Christo Filio Dei exsilium perpeti, pro quo etiam laico fideli quaevis mors atrocissima subeunda est: quia nobis donatum est, ut ait Apostolus (Philipp., I, 29) , pro Christo non tantum ut in eum credamus, sed ut et pro illo patiamur. Talis 0084D enim mors vel passio, immortalitatis occasio est.

III. Non latet mansuetudinem et devotam Deo religionem vestram, quam impia quamve pestifera sit haeresis Ariana, contra quam a patribus nostris apud Nicaeam speciali vigore conscriptum est: ita ut apostolicae fidei pia confessio servaretur, atque ipsius haereseos perpetua damnatione firmaretur, ne quis falli posset in posteris. Sed Arius, ut cor Pharaonis, non credens divinam in se tunc datam fuisse sententiam, nescio qua ratione subripuit apud Constantinum, sperans quod ipsius suffragio specialium sacerdotum sententia rescissa, recipi posset in Ecclesiam. 0085A Denique ipse Constantinus jusserat, ut ei sanctus ac beatae memoriae episcopus Alexander communicaret: non ille Alexander, qui fuit divinae fidei episcopus in Alexandria, qui et plenus sapientia et Spiritu sancto fervens, eumdem Arium primus et detexit et expulit, et in perpetuum damnavit; sed iste Alexander, qui in hac urbe Constantinopolitana fuit et ipse admirabilis episcopus. Qui cum videret quod Arius saeculi istius rege niteretur, exclamavit ex imo pectoris dolore, stans in loco sacrarii, ad Christum verum et sempiternum regem et Dominum omnium regum, ne illam labem in Ecclesiam pateretur intrare. Cujus oratio quam constans fuerit, quam fidelis, hinc probatum est, quod idem Arius, antequam intraret Ecclesiam, dedit poenas novas et gravissimas 0085B usque ad turpem interitum. Nam cum pridie quam se putavit sanctam Ecclesiam imperatoris auxilio homo impius intraturum, cum nihil languoris, nihil doloris in corpore pateretur, sed quod gravius est, solo animi morbo insanabiliter aegrotaret, humana consuetudine secessum petiit, atque illic cum sederet, gravissimo repente dolore cruciatus, omnia sua viscera, et ipsum cor quod erat thesaurus impietatis, effudit in stercora; atque ita, mirabile dictu, internis omnibus evacuatis attenuatus est, et ad momentum sicut luridati corporis tabe resolutus est, ut per angustias foraminis et sedilis totus ipse laberetur. Digna haec poena impio, digna haec mors turpis pestifero haeretico, atque de spiritu diaboli foetidissimis membris digna haec sepultura. Novo enim 0085C exemplo et cruciari debuit et perire, qui novas adversus unigenitum Filium Dei commentatus fuerat impietates, dicens eum non vere de patre natum: et quia erat quando non erat: et quia ex nihilo substitutus est, ne ejusdem substantiae et divinitatis et sempiternitatis et omnipotentiae, cujus et pater est, crederetur.

IV. Hoc ideo retulimus augustae mansuetudini vestrae, ut vero intenta vestra prudentia animadvertat, quam venerabilis fides sit conscripta apud Nicaeam adversus Arium, cui et Deus non solum per auctoritatem Scripturarum divinarum, sed etiam per sacratissimam orationem sancti quoque Alexandri testimonium dedit: et quam exsecrabilis est impia doctrina Arii, quam in ipso Ario novo genere 0085D supplicii sententia divina damnavit, non exspectans in illo diem judicii, ut exemplo poenae ejus caeteri perterriti praecaverent. Quo utique exemplo nec illud dubitandum est, etiam hos apud Deum esse damnatos, qui Arii impiam doctrinam renovandam vel suscipiendam esse crediderunt. Quomodo enim eos perpetua poena disjungit, quos impia doctrina non separat? Pares reos etiam vestris legibus unus carcer includit, atque una ferit sententia. Sed et illud ambigi non potest, hos esse vere catholicos, qui per exsilia, per genera suppliciorum, per atrocitatem mortis, illam fidem sine dolo vindicant, quae apud 0086A Nicaeam evangelica atque apostolica ratione conscripta est, quam Deus apertissime probavit supplicio Arii impugnantis eam. Quod si haec apud vos vera sunt, quae apud scripturas divinas vera roborantur, advertite, piissimi et religiosissimi imperatores, in quo rei sint qui sub his divinis regulis et professionibus fidem suam ac devotionem Christo Deo consecraverunt, nullum timorem divino timori praeponentes. Sed licet Arius sit sepultus in stercoribus, aliquos tamen reliquit suae impietatis haeredes. Denique non defuerunt vermes, qui de ejus putrido cadavere nascerentur. Per quos quae gesserit diabolus artifex erroris, longum est exsequi, etiam si exsequi possemus: infinita sunt enim et incredibilia, non tamen falsa.

0086B V. Illud vero nunc quod ad praesentem causam facit exponimus, quod qui imperatorem Constantium per fraudulentam disputationem Arianae impietatis participem fecerunt, dedissent et isti in praesenti poenas, si non oporteret, secundum Apostoli sententiam (I Cor., XI, 9) , et haereses esse, ut probati manifesti fierent. Habentes ergo, hi quos diximus vermes Arii, assentientem sibi regiam potestatem, primum quidem per singulos in eversionem catholicae fidei et in excidium sacrae religionis, pro Ariana impietate contendunt: ita ut resistentes, aut calumniis appeterent, vel poenis vel exsilio cruciarent et necarent. Ubi tantum amplius per suam rabiem grassati sunt, et fecerunt sibi ubique terrorem, non jam contenti ire per singulos. Postremo cogunt 0086C undique in unum episcopos convenire, et datur locus ad synodum, Orientalibus quidem Seleucia Isauriae, Occidentalibus vero civitas Ariminensis. Atque illic primum quidem episcopi pro sancta fide venientes, confirmant illam expositionem quae apud Nicaeam conscripta est, ita ut nihil inde minueretur, quod evangelicam fidem verbis inexpugnabilibus explicaret, et Arii impiam doctrinam divina auctoritate damnaret. Tunc demum oblatam ab Ursacio, Valente, Germinio et Caio hujusmodi fidei conscriptionem, quae et fidem catholicam reprobaret, et Arium absolveret, imo et introduceret pestiferam ejus doctrinam, exsecrantur et damnant tam impiam fidem eorum. Quin etiam ipsos, inexpiabile scelus esse judicantes, si patrum fidem venerabilem 0086D violent, si hos tam impios, atque impiam eorum conscriptionem pateretur Ecclesia. Mittunt quoque decem legatos ad imperatorem Constantium, scribentes quae gesta sunt, et hortantes simul ut ipse quoque decreta Patrum pro fide venerabili contra haereticos inviolata servaret. Mittunt sane et haeretici legatos, quos tunc familiarissime, et ut suos suscepit Constantius. Eos veros legatos qui pro fide catholica contra haereticos venerant, reprobat, et per suos nunc gratia invitat, nunc minis perterret, et interim sola dilatione discruciat, ut in ultimum, cum iram regis metuunt, cum non dignantur pro 0087A Christo Filio Dei exsilium perpeti, cum propriis sedibus et ecclesiarum perniciosissimis possessionibus oblectantur, rescindant quod pie vindicaverant, et suscipiant quod ut impium damnaverant.

VI. Liceat in hoc apud vos religiosos imperatores in causa Dei dolentius ingemiscere: Episcopi plus iram regis terreni timuerunt, quam Christum verum Deum, et sempiternum regem. Gravius exsilium temporale esse crediderunt, quam perpetuam poenam secundum Esaiam indormitabilis vermis (Isa., LXVI, 24) , et ignis inexstinguibilis. Suaviora habuerunt propria domicilia et possessiones, quam in regno Christi beatam et perpetuam habitationem. Sed Constantius, non contentus ruina et labe decem legatorum, mittit Ariminum, ut omnes illic episcopi 0087B similiter verterentur. Qui et ipsi, malo exemplo illo legatorum suorum, piam fidem patrum quam vindicaverant, reprobant, subscribentes in illa fide Arianorum quam integro et libero judicio damnaverant. Advertit sapientia vestra, Ariminensem synodum piissime coeptam, sed impiissime terminatam. Eadem autem et apud Seleuciam Isauriae ab episcopis impietas commissa est. Judicate, piissimi et religiosissimi imperatores, in quo rei sunt, et in quo merentur affligi, qui nolunt cum talibus episcopis convenire: qui cum primum fidem integram vindicarent et impiam fidem reprobarent, postea cum metuunt exsilium, cum rebus suis e tsedibus oblectantur, vertunt sententias, damnantes ad nutum haeretici imperatoris, illam apostolicam quam vindicaverant 0087C fidem, vel suscipientes illam Arii quam reprobaverunt impietatem.

VII. Nonne gratum habere debuerunt, si tamen credebant futurum Dei judicium, omnia mala perpeti, quam esse venerabilis fidei proditores, cujus veritas sancti quoque Alexandri orationibus et Arii supplicio fuerat approbata? maxime cum et gloriosae passionis praecessisset exemplum, licet paucissimorum episcoporum, qui ne evangelicam apostolicamque fidem violarent, ne impiis acquiescerent, non exsilium, non supplicium, nec aliquam mortis atrocitatem recusarunt. Denique ante synodum Ariminensem Paulinus de Treveris constantissimus episcopus datur in exsilium, piam fidem vindicans et exsecrans consortium Arianorum. Sed et apostolicus 0087D vir Lucifer de Sardinia Caralitanae civitatis episcopus, ob hoc quod bene esset agnitus per contemptum saeculi, per studium sacrarum litterarum, per vitae puritatem, per constantiam fidei, per gratiam divinam, a Romana Ecclesia missus est legatus ad Constantium, et ob hoc quod fidem venerabilem vindicavit, quod detexit et convicit haereticos, ductus est in exsilium cum omni atrocitate injuriarum. Similiter 0088A et Eusebius a Vercellis, nec non et Dionysius Mediolanensium, Constantio regi primum familiaris, cum adhuc ignoraret eum fautorem esse haereticorum, postea tamen quam ei cognitum est et probatum, quod haereticos vindicaret, respuit regis impiam familiaritatem, malens exsilium, ne Christi Dei amicitiam perderet, ne sanctorum consortium non haberet. Sed et Rodanius mittitur in exsilium, necnon et Hilarius, qui et scripta contra haereticos et praevaricatores edidit: licet postea vero interruperit favens praevaricatoribus, ut non dicamus interim quia ubi et haereticis, in quos eloquentiae suae viribus peroraverat. Maximus quoque de Neapoli Campaniae, eo quod esset inhabili stomacho et corpore delicatior, primum quidem ut caderet diu afflictus injuriis, deinde ubi ob animi constantiam 0088B fideique virtutem, carnis infirmitate non vincitur, ductus est in exsilium, atque illic martyr in Domini pace requievit. Sed et Rufinianus, mirae quidem simplicitatis, sed admirabilior in tuenda fide, effusione sui sanguinis praevenit exsilium. Denique cum pro fidei integritate persistit, hunc Epictetus, atrox ille et dirus de Centumcellis episcopus, ante rhedam suam currere coegit, et cum diu currit, sic in via ruptis vitalibus sanguinem fundens exspiravit. Sciunt hoc Neapolitani in Campania, ubi reliquiae cruoris ejus in obsessis corporibus daemonia affligunt: pro gratia utique fidei illius, pro qua sanguinem fudit. Fuerunt et alii episcopi de Aegypto licet pauculi, quorum alii in fugam versi sunt, alii vero 0088C in exsilium dati, eo quod nollent cum episcopis impiis et crudelibus convenire.

VIII. Quam utique salubre fuerat, quam pulchrum quamve gloriosum, si omnes illi episcopi, pari virtute et simili conspiratione, fidem quam recte semper vindicaverant, in finem usque servassent, non exsilia, non supplicia pertimescentes, ad capiendam utique futuram in Dei Christi regno perpetuam beatitudinem! Et tacemus, quod fortassis etiam et intelligere fecissent magnum pretium esse istius fidei, pro qua nullus episcoporum exsilium, proscriptiones, tormenta, mortemque recusaret. Sed paulum territus tantus episcoporum numerus catervatim dederunt manus impietati, et ad majorem jam vesaniam inclinavit impietas tam facili strage multitudinis. 0088D Non hoc minus sacrilegium est, non hoc minor impietas, quam si sub persecutore gentili idolo sacrificatum esset: quoniam et haeresi perterritum subscribere, daemoniis sacrificare est. Siquidem docentibus scripturis divinis, doctrina daemoniorum est haeresis, sicut et idololatria. Interea quia apud quosdam multitudo praeponitur veritati, eo quod pauculos habeat sectatores, et ob hoc affligimur, 0089A quod in paucis sequimur inviolabilem fidem, et multos vitamus propter impias haereses, et sacrilegas praevaricatorum subscriptiones: quid censetis in hac causa, o justissimi imperatores et catholicae fidei vindices, de his duabus partibus cui calculum datis? Una est pars, in qua sunt multi episcopi. Sed ubi sunt multi, illic per praevaricationem sacra Christi fides violata est, semper ante defensa; illic metu regis, Arii suscepta impietas est, semper ante damnata. Ubi vero paucissimi sunt, illic per exsilia, per cruciatus, per effusionem sanguinis, per ipsam mortem fides Christi vindicatur, et Arii impietas atque omnis haeresis, ut summum malum exsecrabiles sunt. Sed etsi non est dubitandum paucos episcopos esse pretiosos de merito confessionis et inviolabilis 0089B fidei, multos vero nullificari merito haereseos vel praevaricationis, quia in causa veri, maxime in causa religionis et sacrae fidei, non numerus numero comparandus est, sed pura illa apostolica fides, probata exsiliis, probata cruciatibus licet unius, multorum infidelitatibus praeponenda est; tamen necessarium est damnatae praevaricationis divinum quoque praesens proferre documentum: et sicut in Ario impia secta ejus, divina animadversione punita, praejudicat et de sectatoribus ejus, quod eadem illos poena maneat qua torquetur et Arius: ita de praevaricatoribus poenis praesentibus divino judicio determinatum est.

IX. Potamius Odyssiponae civitatis episcopus, primum quidem fidem catholicam vindicans, postea vero praemio fundi fiscalis quem habere concupiverat, 0089C fidem praevaricatus est. Hunc Osius de Corduba apud ecclesias Hispaniarum et detexit et repulit ut impium haereticum. Sed et ipse Osius, Potamii querela accersitus ad Constantium regem, minisque perterritus, et metuens ne senex et dives exsilium proscriptionemve pateretur, dat manus impietati, et post tot annos praevaricatur in fidem, et regreditur in Hispanias majore cum auctoritate, habens regis terribilem jussionem, ut si quis eidem episcopus jam facto praevaricatori minime velit communicare, in exsilium mitteretur. Sed ad sanctum Gregorium, Eliberitanae civitatis episcopum constantissimum, fidelis nuntius detulit impiam Osii praevaricationem. Unde non acquievit, memor sacrae fidei ac divini judicii, in ejus nefariam communionem. Sed Osius, qui hinc plus torqueretur, 0089D si quis ipso jam lapso staret fidem integram vindicans illapsa firmitate vestigii, exhiberi facit per publicam potestatem strenuissimae mentis Gregorium, sperans eodem terrore quo ipse cesserat, hunc quoque posse cedere. Erat autem tunc temporis Clementinus vicarius, qui ex conventione Osii et generali praecepto regis, sanctum Gregorium per officium Cordubam jussit exhiberi.

X. Interea fama in cognitionem rei cunctos inquietat, et frequens sermo populorum est, Quinam est ille Gregorius, qui audet Osio resistere? Plurimi enim et Osii praevaricationem adhuc ignorabant, 0090A et quinam esset sanctus Gregorius nondum bene compertum, habebant. Erat etiam apud eos qui illum forte noverant, rudis adhuc episcopus, licet apud Christum non rudis vindex fidei, pro merito sanctitatis. Sed ecce ventum est ad vicarium, et multi ex administratoribus interfuerunt, et Osius sedet judex, imo et super judicem, fretus regali imperio; et sanctus Gregorius, exemplo Domini sui, ut reus assistit, non de prava conscientia, sed pro conditione praesentis judicii: caeterum fide liber erat. Magna exspectatio singulorum, ad quam partem victoria declinaret. Et Osius quidem auctoritate nititur suae aetatis, Gregorius vero nititur auctoritate veritatis. Ille quidem fiducia regis terreni, iste autem fiducia regis sempiterni. Et Osius 0090B scripto imperatoris nititur, sed Gregorius scripta divinae vocis obtinet. Et cum per omnia Osius confutatur, ita ut suis vocibus quas pro fide et veritate prius scripserat, vindicaretur, commotus ad Clementinum vicarium, Non, inquit, cognitio tibi mandata est, sed exsecutio: vides ut resistit praeceptis regalibus: exsequere ergo quod mandatum est, mitte eum in exsilium. Sed Clementinus, licet non esset Christianus, tamen exhibens reverentiam nomini episcopatus, in eo maxime homine quem videbat rationabiliter et fideliter obtinere, respondit Osio: Non audeo, inquiens, episcopum in exsilium mittere, quamdiu in episcopi nomine perseverat. Sed da, tu, prior sententiam, eum de episcopatus honore dejiciens, et tunc demum exsequar in eum 0090C quasi privatum quod ex praecepto imperatoris fieri desideras. Ut autem vidit sanctus Gregorius, quod Osius vellet dare sententiam, ut quasi dejectus videretur, appellat ad verum et potentem judicem Christum, totis fidei suae viribus exclamans: Christe Deus qui venturus es judicare vivos et mortuos, ne patiaris hodie humanam proferri sententiam adversum me minimum servum tuum, qui pro fide tui nominis ut reus assistens spectaculum praebeo. Sed tu ipse, quaeso, in causa tua hodie judica; ipse sententiam proferre dignaberis per ultionem. Non hoc quasi metuens exsilium fieri cupio, cum mihi pro tuo nomine nullum supplicium non suave sit: sed multi praevaricationis errore liberentur, cum praesentem et momentaneam viderint ultionem. Et cum multo invidiosius 0090D et sanctius Deum verbis fidelibus interpellat, ecce repente Osius, cum sententiam conatur exponere, os vertit, distorquens pariter et cervicem, de sessu in terram eliditur, atque illic exspirat, aut, ut quidam volunt, obmutuit. Inde tamen effertur ut mortuus. Tunc admirantibus cunctis, etiam Clementinus ille gentilis expavit. Et licet esset judex, tamen timens ne de se quoque simili supplicio judicaretur, prostravit se ad pedes sancti viri, obsecrans eum ut sibi parceret, qui in eum divinae legis ignoratione peccasset, et non tam proprio arbitrio, quam mandantis imperio. Erat tunc stupor in 0091A omnibus, ac divinae virtutis admiratio: quod in illo spectaculum totum novimus visum est. Nam qui proferre voluit humanam sententiam, mox divinam perpessus est graviorem; et judex qui judicare venerat, jam pallens et reus timebat judicari, et qui quasi reus in exsilium mittendus adstiterat, a judice prostrato rogabatur ut parceret quasi judex. Inde est quod solus Gregorius ex numero vindicantium integram fidem, nec in fugam versus, nec passus exsilium, unusquisque timeret de illo ulterius vindicare.

XI. Videtisne damnatae a Deo praevaricationis mira documenta? Scit melius omnis Hispania, quod ista non fingimus. Sed et Potamio non fuit inulta sacrae fidei praevaricatio. Denique cum ad fundum properat, quem pro impia fidei subscriptione ab 0091B imperatore meruerat impetrare, dans novas poenas linguae per quam blasphemarat, in via moritur, nullos fructus fundi vel visione percipiens. Non fuit avari hoc tormentum leve. Moritur qui propter concupiscentiam fundi fiscalis fidem sacram violaverat, et cum ad fundum properat, poenali morte praevenitur, ne vel visionis solatio potiretur. In sacro Evangelio legimus verba improperantis ad divitem, qui sibi de conditis vanissime gloriabatur: Stulte, inquit, hac nocte anima tua abs te auferetur; quae praeparasti cujus erunt (Luc., XII, 20) ? Si quis hoc scriptum et de Potamio convenire consideret, intelliget in eum non leviter judicatum, maxime passum linguae supplicium, in qua et dives ille apud inferos vehementius cruciatur. Sed et Florentius, qui Osio et 0091C Potamio jam praevaricatoribus sciens in loco quodam communicavit, dedit et ipse nova supplicia. Nam cum in conventu plebis sedet in throno, repente eliditur et palpitat, atque foras sublatus vires resumpsit. Et iterum et alia vice cum ingressus sedisset, similiter patitur, nec adhuc intelligens poenas suae maculatae communionis. Nihilominus postea cum intrare perseverasset, ita tertia vice de throno excutitur, ut quasi indignus throno repelli videretur, atque elisus in terram, ita palpitans torquebatur, ut cum quadam duritia et magnis cruciatibus eidem spiritus extorqueretur. Et inde jam tollitur, non ex more resumendus, sed sepeliendus. Scit hoc quod referimus magna civitas Emerita, cujus in Ecclesia plebs hoc ipsum suis vidit obtutibus. Sed et hoc considerandum 0091D est, quia Florentius haec passus, qui nondum subscripserat impietati, sed tantum quod communicavit praevaricatoribus fidei, non ignorans eorum praevaricationem. Hoc ideo retulimus, ut videant illi quid sibi agendum sit, qui cum non subscripserint ut praevaricatores, tantum per communionem praevaricatoribus sibi cognitis copulati sunt. Et puto quod intelligent quid exemplo Florentii timere debeant.

XII. Sed longum est referre alia quoque documenta poenis praesentibus damnatae praevaricationis, quae 0092A divinum judicium variis in locis exercuit; ad hoc scilicet, ut qui scripturas divinas quadam ratione non respicit, vel praesenti ultione divina animadversione intelligat, quid sibi sectandum est quidve vitandum. Vindicare voluit Deus vel in paucis sine dubio, et illa ratione, ne quae per scripturam divinam de praevaricatorum futuris suppliciis minitatur, velut fabula putaretur, si nunc hoc in saeculo in neminem vindicaret. Intelligant nunc omnes episcopi praevaricatores fidei, quam gravissimis suppliciis reservati sunt, quando in suos socios in hoc quoque saeculo ad stuporem omnium vindicatum est. Ad hoc enim praesentes poenas praevaricationis exposuimus, ut quod in paucos vindicatum est, credatur et in eorum omnes similes vindicari, maxime 0092B cum et scriptura divina hoc ipsum asseveret, quod et per praesentia documenta demonstratum est. Et hoc consideretur, piissimi imperatores, in quo rei sunt qui cum talibus divina sacramenta non copulant, quorum et perpetua supplicia sacris leguntur in libris, et suppliciorum exempla videntur in saeculo. Sed quaesumus miram benevolentiam vestram, ut adhuc nobis contemplatione Christi Dei infatigabilem audiendi patientiam commodetis, dum adhuc, summatim licet, exponimus in quantum crevit impietas.

XIII. Exsecrabiles enim Ariani, in partibus Orientis, et maxime in Aegypto, non fuerunt hoc solo contenti, ut episcopi, damnata fide integra, in eorum impiam sententiam declinarent: sed hos ipsos qui primum fuerant per catholicos episcopos ordinati, 0092C ubi pro eorum desideriis subscripserunt, in laicorum numerum exigebant, et postea iterum eos iidem haeretici episcopos ordinabant; ut non solum fidem catholicam damnare viderentur, sed ordinationem factam per episcopos catholicos. Intendite in hoc adversus catholicos quasi quemdam triumphum haereticorum, et in miseram et quasi ultimam et foedissimam captivitatem, in his episcopis condemnata pia fide, et catholicis episcopis; in eorum se dominium delusionemque tradiderunt metu exsilii, et ut episcopale nomen apud homines retinere viderentur, quod utique jam apud Deum post subscriptiones impias non habebant. Sed ideo nominis istius etiam cum omni dedecore quaerebatur auctoritas, ne illis possessiones Ecclesiae tollerentur, quas 0092D utinam numquam possedisset Ecclesia, ut apostolico more vivens fidem integram inviolabiliter possideret. Et nunc his talibus non communicare summa impietas dicitur; et hoc sub vobis imperatoribus, qui ut vestrae constitutiones eloquuntur, venerabilis Ecclesiae divinam sanctimoniam judicatis: non est autem mirum, si tam haec atrocia eorum commissa, occupati reipublicae provisionibus ignoratis. Has eorum impietates exsecrantes episcopi, qui pro fide poenas exsilii perpetiebantur, vel qui se in fugam dederant, licet essent corpore discreti per intervalla 0093A regionum, tamen spiritu in unum positi, per mutuas litteras apostolico vigore decernunt, nullo genere talibus episcopis posse communicari, qui fidem illo modo quo supra retulimus prodiderunt, nisi si laicam postulaverunt communionem, dolentes suis impietatibus.

XIV. Sed mortuo Constantio patrono haereticorum, Julianus solus tenuit imperium, ex cujus praecepto omnes episcopi catholici de exsiliis relaxantur. Solet hoc facere divinitas, ut etiam per adversarios Christianae religionis suae consulat, ut tanto magis qui cultores sunt Christi pro fidelibus elaborent. Sed non multo post Juliano interempto, Jovianus efficitur imperator, qui vindicans fidem catholicam, dedit calculum episcopis catholicis. Sed illi egregii episcopi, quam sub Constantio integram 0093B vindicaverant fidem, haeretica subscriptione damnaverunt, videntes quod imperatoris arbitrio episcopi nunc ex catholicis fiunt haeretici, et iidem episcopi ex haereticis ad fidem catholicam revertuntur. Sed etsi quidam confessores fatigati, in ultimo talium se communioni jungendos esse crediderunt, evertentes illa forte statuta quae prius adversus eos prophetica atque apostolica auctoritate decreverant, numquid hoc potest divinam obruere veritatem? numquid hoc potest evangelicis praejudicare doctrinis? numquid apostolicas labefactare sententias, et illam praesertim Dei vocem dicentis: Qui perseveraverit usque ad finem, hic salvus erit (Matth., X, 22) ? Sed et Apostoli Pauli vas electionis a Christo Domino pronuntiantis, cujus ad Galatas scribentis haec verba 0093C sunt: Sed etsi nos, aut angelus de coelo evangelizaverit praeterquam evangelizavimus vobis, anathema sit (Gal., I, 8) . Unde et idem ipse inferius in eadem epistola prosequitur dicens: Si enim quae destrux: haec iterum aedifico, praevaricatorem me constituo (Gal., II, 18) . Confessor utique factus est de Evangeliis, de vocibus Prophetarum, de doctrinis Apostolorum, qui fideles dubitat tunc confessionis meritum non habere, si scripturarum divinarum jura subvertens, incipiat aedificare quae destruunt Evangelia.

XV. An non Scripturae divinae impugnantur quando cum episcopis Filii Dei negatoribus pax Ecclesiae copulatur? Quis est enim, qui considerans vim divinae religionis, pacem perfidorum Deo placere confidat, nisi ut a Patribus decretum est, in laicorum se numerum 0093D tradant suae perfidiae dolentes? Sed esto, habeant pacem cum infidelibus: in quo tamen offendunt, in quo laedunt imperatores, in quo rempublicam vexant, qui divini contemplatione judicii hujusmodi pacem respuunt, quae sacrilegos recipit, praevaricatores fidei honorat, favet hypocritis, despicit veritatem, Christi Dei veri Filii negatores tamquam dominos Ecclesiae constituit, populum perfidiae labe contaminat, evertit Evangelium? Hinc rei sumus, hinc sub nominis vestri auctoritate patimur 0094A persecutiones ab his episcopis, qui pro nutu prioris imperatoris haeresim vindicantes, contra fidem catholicam peccabant. Heu gemitus! iidem episcopi adversus fideles et catholicae fidei defensores catholicorum imperatorum jura praeponunt. Haec cum dolore omnium viscerum loquimur deflentes: non quod non sit fidelibus gloriosum, sub quolibet puero perpeti; sed quia tantus est stupor in saeculo, ut haec illorum tantis involuta perfidiis non agnoscatur impietas, ut nemo intelligat quomodo etiam regias aures semper inludunt in vexatione Christianorum et fidelium sacerdotum. Sed sub vocabulo pacis impietas tegitur, et speciosum nomen veritatis opponitur ad patrocinium perfidorum. Sed bene quod ipse Salvator virtutem suae pacis exposuit, ne quis 0094B simplici pacis vocabulo caperetur, et eam quicumque saeculi impietatibus copularet, dicens: Pacem meam relinquo vobis, pacem meam do vobis: non sicut hic mundus dat, ego do vobis (Joan., XIV, 27) . Pacem suam a mundi pace discrevit. Nam si haec pax Deo grata est quae in Ecclesiam recipit episcopos infideles, quid ergo opus est in persecutionibus aestus perpeti, carcerem sustinere, ire obviam gladiis, atque omnia genera suppliciorum mortisque tolerare; quandoquidem post negationem, post perfidiae sacrilegia, propter pacem hanc quam Deo placere confidunt, securus unusquisque infidelium, tamquam inlibatus, salvo episcopali honore suscipitur? Vani jam secundum hanc assertionem et martyres judicandi sunt. Ad quos enim fructus poenas mortemque 0094C ferre maluerunt? Si enim qui metu persecutionis negaverunt Filium Dei non habent poenam, imo potius honorantur; nec martyres coronam passionis sperare debuerunt, imo potius pendant supplicia suae temeritatis. Hoc enim necesse est consequatur. Non enim fieri potest, ut non ibi contraria judicentur. Nonne manifestum est ad quam vocem arctantur vocabulo pacis istius, vel quod pronuntiare cogantur, ut si negatores Filii Dei recte in honore corroborantur, credantur martyres tamquam pro sua temeritate puniri. Sed absit: absit ut hoc admittat conscientia Christiana. Credimus enim Filio Dei pronuntianti: Qui me negaverit coram hominibus, et ego negabo eum coram Patre meo: et qui me confessus fuerit coram hominibus, ego confitebor 0094D eum coram Patre meo (Matth., X, 33) .

XVI. Verumtamen et in hac causa divinum judicium cognoscite probatum praesentibus documentis, ne quis putaret acceptandam pacem talium episcoporum, etiam si ad verae fidei confessionem reverterentur post subscriptiones impias, vel nefarias haereticorum communiones, quibus scienter succubuerunt, ne aut possessiones Ecclesiae perderent aut honores. Sanctus vir Maximus episcopus, cujus supra meminimus, fidem vindicans rectam consortiumque 0095A reprobans haereticorum, ductus est in exsilium. In loco ejus praevaricatores ordinant nomine Zosimum, qui et ipse prius quidem catholica vindicabat. Res ista in Neapoli civitate Campaniae acta est. Cognoscit hoc sanctus Maximus, et de exsilio scribens dat in eum sententiam, non solum episcopali auctoritate, sed etiam aemulatione ac virtute martyrii fruens in gloriam divinam. Sed post aliquot annos beatus Lucifer de quarto exsilio Romam pergens, ingressus est Neapolim Campaniae: ad quem Zosimus venire tentavit, illa forte fiducia, qua scilicet jam de impietate correxisse videbatur. Sed hunc Lucifer confessor suscipere noluit, non ignorans quae gesserat: imo et sancti Spiritus fervore episcopi et martyris sententiam robustius exsequitur, 0095B dicens quod episcopatum ipsum quem sibi ut adulter vindicat, speciali Dei judicio non habebit, et sic quoque sentiet poenam suae impietatis. Sed non post multum tempus, idem Zosimus, cum in coetu plebis vult exsequi sacerdotis officia, inter ipsa verba sacerdotalia ejus lingua protenditur, nec valet eam revocare intra oris meatum, eo quod contra modum naturae extra os penderet, ut bovi anhelo. Sed ut vidit se linguae officium perdidisse, egreditur basilica; et res mira, foris iterum in officium lingua revocata est. Et primum quidem non intelligitur in eum compleri sententiam martyris et confessoris: sed cum hoc ipsum toties iterum patitur, quoties in basilicam diversis diebus intrare tentavit, ipse postremo recognovit, ob hoc sibi linguam inter pontificii 0095C solemnia verba denegari, ut sanctorum episcoporum in eum rite prolatam sententiam probaret. Denique cessit episcopatui, ut lingua quae cesserat redderetur. Non res antiquas referimus, quae solent quadam ratione in dubium venire. Nam et Zosimus hodieque in corpore est, usum jam linguae non amittens, postquam maluit cum episcopatus amissione vivere dolens suis impietatibus.

XVII. Nonne etiam de similibus praejudicatum est, nihil illis prodesse, quod quasi sub correptione episcopi esse perseverent? Non enim correptio est ista, sed illusio, prout sunt imperatorum tempora, fidem vertere. Haec, haec res decepit et Valentem imperatorem, cum in haereticis vidit constantiam defensionis, in istis autem egregiis catholicis inconstantiam 0095D fidei. Nam utique probatur illi, quod hi qui se catholicos asserebant, subscripsissent prius cum haereticis, damnantes quam primum defenderant fidem; et dicebant haeretici: Si nostra fides mala est, quare sub Constantio pro ipsa subscriptum est ab his qui nunc se catholicos dicunt, hanc fidem vindicantes, quam cum primum defenderent, convicti rationibus 0096A sub Constantio damnaverunt? His rebus Valens motus, ignorans virtutem verae fidei, et constantiam cum inconstantia conferens, impietatem haereticorum cum quadam justitia vindicabat. Et tacemus, quod etiam sub Valente iterum se quidam haereticis tradiderunt, quos nunc nihilominus videmus inter catholicos nominari. Inde est unde etiam plebes haereticorum ad fidem impiam roboratae sunt, dum haeretici in malo perseverant, et qui putantur catholici, de bono recedunt, aliquoties succumbentes haereticis. Qua enim auctoritate hi tales episcopi contra haeresim praedicant, cui se subscripsisse negare non possunt? et qua fiducia catholicam fidem plebi suadere nitantur, cum constet quod eam impiis subscriptionibus reprobaverint?

0096B XVIII. Videtisne, etiam vestris temporibus (sed ut credimus ignorantibus vobis), fidem quidem piam, atque utinam vel vere, sed etsi vere, cum quadam tamen injustitia vindicari, cum per indignos episcopos vindicatur in afflictionem piam fidem defendentium sacerdotum, et in perniciem fidelium laicorum? Sed nefas putatur tot praevaricatores dejicere, consentientem ad injustitiam turbam reprobare. Et ubi est justitia verae religionis, si addicenda est impiae multitudini, et hoc sub piissimis et religiosissimis imperatoribus? Non sic in diluvio judicatum est ut turba vinceret infidelium. Sed Noe ille justissimus ideo magis Deo placuit, quod in illo excidio mundi solus justus inventus est. Nihilominus et in Sodoma et Gomorrha graves poenas dedit impia multitudine: 0096C unde hospitalis unus Loth ob justitiam liberatus est cum duabus tantummodo filiabus. Sed nec Dei aemulator Elias, qui fuit singularis, obtentus est, cum adversus illum quadringenti quinquaginta falsi sacerdotes mitterentur. Sed omnis turba illa impia sacerdotum luit poenas sub unius fidelis manum, et hoc sperante rege Achab, qui falsos sacerdotes impie vindicabat. Sed nec Jehu rex Israel detulit impiae multitudini sacerdotum. Denique omnes falsos sacerdotes, qui sub rege Achab fuerant in culmine, cum religiosa fraude in domum religionis impiae convocasset, quasi eos post ritus religionis remuneraturus, jussit occidi, ita ut nemo de his superesset. Et legimus quia ob hoc factum ita placuit Domino, ut filii ejusdem regis quarta progenie sederent in throno 0096D Israel.

XIX. Sunt et alia multa simillima exempla. Quae quidem nos non ideo dicimus, quasi qui velimus alicujus sanguinem fundi. Absit hoc a votis nostris: hoc enim qui fieri cupit, exorbitat a legibus Christianis. Factum est quidem tunc, quia et illo tempore id ipsum divina lege fieri licebat, quando adhuc 0097A totum corporaliter agebatur, donec cresceret instructio spiritualis. Sed non, quia nunc non licet bonis et fidelibus falsorum sacerdotum sanguinem cupere, idcirco fideles falsis sacerdotibus addicendi sunt, ita ut gravissimis eorum persecutionibus affligantur. Falsum videatur quod dicimus, si non variis in locis Ecclesiae fidelium sacerdotum alibi invasae, et alibi destructae sunt: si non interpellationibus illorum sancti quique comprehensi, et diu ad injurias inclusi, et postremo missi sunt in exsilium: si non etiam et caeteri quidam in carcere, alii autem tracti et caede multati animas reddiderunt, ob nullam aliam causam, quam quia metu divini judicii nolebant communicare cum perfidis vel sociis perfidorum.

0097B XX. In Hispania Vincentius presbyter, verae fidei antistes, quas non atrocitates praevaricatorum passus est, eo quod nollet esse socius impiae praevaricationis illorum, eo quod beato Gregorio communicaret? illi, inquam, Gregorio, cujus supra ut potuimus fidem virtutemque retulimus. Contra quem primum quidem interpellarunt Baeticae provinciae consularem: tunc demum, sub specie intercessionis postulatae, ex aliis locis plebeia colligitur multitudo: et irruunt die dominica in ecclesiam, et Vincentium quidem non inveniunt, eo quod ipse praemonitus, etiam populo praedixerat ne illo die procederet, quando cum caede veniebant. Hoc enim putavit fieri melius, si irae locum daret. Sed illi qui ad caedem parati venerant, ne sine causa furor illorum 0097C venisse putaretur, certa Christo Deo devota ministeria quae illic inventa sunt, ita fustibus eliserunt, ut non multo post exspirarent. Sed quia plebs sancta Vincentii presbyteri magis eos precabantur post illas eorum caedes quae in Dominico factae sunt, egressi episcopi, ut plebs universa terreretur, ab ipsis principalibus incipiunt. Denique postulant exhibitionem decurionum civitatis illius, ut includerentur in carcerem: ex quibus unus principalis patriae suae, eo quod fidem firmiter ut fidelis in Deo retineret, exsecrans labem praevaricationis, inter eos et ipse catenatus fame, frigore necatus est, cum gemitu et fletu illius provinciae quae honestam vitam ejus optime noverat. Egregii et catholici episcopi Luciosus et Hyginus hujus crudelitatis auctores fuerunt, 0097D et interea invaserunt quidem basilicam, sed fidem plebis invadere non potuerunt. Denique alibi in agello eadem plebs basilicam sibi fabricavit, ad quam cum sancto Vincentio conveniret. Sed satanas qui nusquam patitur Christum pie coli, inflammat eos, et iterum deposita postulatione ex diversis urbibus decurionum et plebeia multitudo colligitur. Simul etiam et presbyteri ejus ad locum veniunt. Ecclesiae illius januas confringunt, diripientes inde quidquid ad sacra ministeria pertinebat. Et postremo, quod horroris est dicere, ad cumulum perpetrati sacrilegii, ipsum altare Dei, de Dominico 0098A sublatum, in templo sub pedibus idoli posuerunt.

XXI. Haec utique illi faciunt qui per poenitentes de impia subscriptione suscepti sunt ad catholicam disciplinam propter bonum pacis et unitatis. Quid gravius gentilis cultor idolorum faceret, si haberet licentiam Ecclesiam persequendi? Sed apud Treviros Bonosus presbyter inclusus, intestatus, ac diu poenas senex dedit propter observantiam intaminatae fidei illius, pro qua et inclytus Paulinus ejusdem civitatis episcopus in exsilio martyr animam dedit. In ipsa quoque urbe Romana quam graves persecutiones fidelibus illatae sunt, ubi et beatus Aurelius episcopus communicans beatissimo Gregorio afflictus est! Sed hic vir sanctus, licet sit saepenumero afflictus, 0098B tamen propria accersione requievit. In Macarium vero presbyterum multa impiorum commissa sunt. Hic erat in eadem urbe Roma presbyter mirae continentiae, non vino stomachum relevans, non carnis esculentia corpus curans, sed oleo solo escas asperiores mitigans, jejuniis et orationibus vacans. Sane pro merito fidei et abstinentiae habebat gratiam sancti Spiritus in hoc, ut de obsessis corporibus ejiceret daemonia. Ideo vitam ejus meritumque memoravimus, ut tanto magis impii judicentur ii, qui tales vivere non sinunt in Romano imperio.

XXII. Eodem tempore gravis adversus nostros persecutio inhorruerat, infestante Damaso egregio archiepiscopo, ita ut fidelibus sacerdotibus per dies 0098C sacros plebis coetus ad deserviendum Christo Deo convocare libere non liceret. Sed quia pro conditione rerum quolibet tempore, vel clam salutis nostrae sacramenta facienda sunt, idem sanctus presbyter Macarius dat vigilias in quadam domo convocare fraternitatem, ut vel noctu divinis lectionibus fidem plebs sancta roboraret. Sed diabolus qui favet impiis, quia et impii favent diabolo, nec in occulto patitur divina sacramenta celebrari. Denique tendunt insidias clerici Damasi, et ubi cognoverunt quod sacras vigilias celebraret cum plebe presbyter Macarius, irruunt cum officialibus in illam domum, et plebem dissipant non resistentem, ipsumque presbyterum comprehensum, non jam ducere dignantur, sed per silices trahunt, ita ut in 0098D coxa ejus perniciosum vulnus fieret: atque alio die sistunt eum ante judicem, ut magni criminis reum. Cui quidem judex veluti sub imperiali rescripto et minis extorquere contendit, ut cum Damaso conveniat. Sed presbyter memor divini judicii, praesentem judicem non timens, repulit perfidiae communionem; atque ideo datur in exsilium; et cum esset apud Ostiam, atrocitate illius vulneris moritur. Cujus quidem tanta fuit sanctitas, ut eum et episcopus loci illius nomine Florentius, communicans Damaso, cum quadam veneratione suspexerit. Namque cum in quodam vetusto monumento eum 0099A fratres sepelissent, non est passus idem Florentius jacere eum illic, ubi indigna sepultura videretur: sed transferens eum inde, sepeliit in basilica Martyris Asterii, ubi in loco presbyteri qui juxta sepulturam habent: hoc pio suo obsequio, in quantum poterat, Damasi scelus a se facere contendebat alienum.

XXIII. Advertat tranquillitas vestra, si hoc fieri vultis in Romano imperio adversus sanctos et fideles, ab his qui praevaricatores sunt; nonne metus est, ne sanguis fidelium Romanum gravet imperium? Nam idem Damasus, accepta auctoritate regali, etiam alios catholicos presbyteros, nec non et laicos insecutus, misit in exsilium, perorans hoc ipsum per gentiles scholasticos, faventibus sibi judicibus: cum utique vestrae constitutiones 0099B adversus haereticos decretae sint, non adversus catholicos, et tales catholicos, qui fidem integram nec sub haereticis imperatoribus reliquerunt, et quidem gravia multa perpessi. Sed et nuper tentavit graviter persequi beatissimum Ephesium episcopum, sanctae fidei aemulatione ferventem, ordinatum intaminatae plebi Romanae a constantissimo episcopo Taorgio, et ipso illibatae fidei viro, sub invidia falsi impositi cognomenti, per suos defensores interpellans judicem Bassum, quasi adversus Luciferianos. Sed Bassus, olim catholicam fidem venerans, sciebat in Lucifero nullam haereseos fuisse pravitatem; quippe quem et bene noverat pro fide catholica decem annos exsilia fuisse perpessum, et pro constantiae 0099C suae integritate repulit accusationes Damasi, negans se facturum, ut homines catholicos et integrae fidei viros insequeretur: dicens maxime quod ipsae constitutiones imperatorum contra haereticos solummodo promulgatae videantur, non contra hos qui sanctissimam fidem sine saeculi ambitione conservant.

XXIV. Et tunc primum erubuit Damasus, quod inventus est judex, qui solus imperialia scripta piissime interpretans tueretur. Nam et hoc ipsum necessarium est, ut falsi cognomenti discutiamus invidiam, qua nos jactant esse Luciferianos. Quis nesciat illius cognomentum tribui sectatoribus, cujus et nova aliqua doctrina transmissa est ad discipulos ex auctoritate magisterii? Sed nobis Christus magister 0099D est: illius doctrinam sequimur, atque ideo cognomenti illius sacra appellatione censemur: ut non aliud jure dici debeamus quam Christiani, qui nec aliud sequimur, quam quod Christus per Apostolos docuit. Haereses autem ideo hominum appellationibus denotatae sunt, quia et hominum commenta tradiderunt. Perdit enim in se Christiani nominis appellationem, qui Christi non sequitur disciplinam. Dicant nunc quid Lucifer novum docuerit, quod non ex Christi magisterio traditum est, quod non ab Apostolis discipulis Salvatoris transmissum est in posteros. Et bene, quod libros scripsit ad Constantium, 0100A non ut plerique gloriam captans ingenii, sed divina testimonia aptissime congerens contra haereticos, et contra ipsum patronum haereticorum, ad divinam aemulationem pro Filii Dei amore succensus. Denotent quid illic contrarium Scripturis, quid novum quasi haereticus scripsit. Quos quidem libros, cum per omnia ex integro ageret, suspexit et Athanasius, ut veri vindices, atque in Graecum stylum transtulit, ne tantum boni Graeca lingua non haberet. Parum est, quin etiam propriis litteris idem Athanasius eosdem libros praedicat, ut Prophetarum et Evangelistarum atque Apostolorum doctrinis et pia confessione contextos. Et quamvis plurimis in eum laudibus erigatur, tamen non aequat ad meriti ejus praeconium, et quidem cum amplius laudare 0100B non posset: ita rerum supereminentia quaevis laudans lingua superatur.

XXV. Sed Lucifer, ignarus licet artificiosae eloquentiae, tamen ut prophetico et evangelico atque apostolico more scriberet, quod super omnem humanam eloquentiam est, habuit gratiam sancti Spiritus ex merito rectae fidei et sincerissimae conscientiae, per quem et divinas virtutes operatus est, non solum in Sardinia, sed in ipsis quoque quatuor exsiliis: usque adeo ut eum adversarii magnum dicerent, cum apostolicas per eum virtutes fieri negare non possent. Venit ad hunc et sanctus Gregorius, et admiratus est in eo tantam doctrinam scripturarum divinarum, et ipsam vitam ejus vere quasi in coelis constitutam. Jam quantus vir Lucifer fuerit, 0100C cum illum admiretur et Gregorius, qui apud cunctos admirabilis est, non solum ex collisione illa Osii, sed et ex divinis virtutibus, quas habens in se gratiam sancti Spiritus exsequitur! Quid ergo et in hoc impii sunt? Cum Lucifer secundum scripturas divinas et crediderit, et docuerit, et vixerit, et in nomine Christi sit virtutes operatus; ad opprimendos verae fidei vindices Luciferi nomen imponunt, nescientes miseri summum se committere sacrilegium, cum doctrinam Christi sub hominis appellatione designant; sicut et in hoc impii sunt, quando sacrilegas institutiones pro arbitrio hominum editas, sub Christiani nominis auctoritate defendunt. An non summa impietas est, iniquitates suas et sacrilegia sub Christi nomine vindicare? an non impietas 0100D est, piam doctrinam sub Christi nomine consecratam, humanis appellationibus denotare? Sed haec fraus, haec atrocitas, adversus fideles in Hispania, et apud Treviros, et Romae agitur, et in diversis Italiae regionibus.

XXVI. Asserendum nunc necessario est quod in his partibus gestum est; ubi egregii episcopi, non fidei veritate, sed sola catholici nominis appellatione vestiti, non solum per judices, neque tantummodo per manum militarem, fideles et veros catholicos dissipant, sed et interdum per suos clericos, ignorantibus judicibus vel etiam dissimulantibus, 0101A atrocia exercent. Et qui finis erit, si cuncta referamus, quae singuli quique fidelium passi sunt atque patiuntur? Unum tamen atrox persecutionis facinus ad compendium referendum est, quod in Aegypto apud Oxyrinchum commissum est sub totius testimonio civitatis. Certa pars est apud Oxyrinchum sanctae plebis, in cujus sacro numero plerique, quanto intentius ad res divinas studium curamve posuerunt, tanto sollicitius diligentiusve fidem catholicam inviolabiliter servare contendunt: ita ut se nullis haereticis, nullisque praevaricatoribus per divina commisceant sacramenta. Ad hanc observantiam plerique eorum eruditi sunt exemplo et monitu beati Pauli, qui iisdem fuit temporibus quibus et famosissimus ille Antonius, non minori 0101B vita neque studio, neque divina gratia, quam fuit sanctus Antonius. Novit hoc et ipsa civitas Oxyrinchus, quae hodieque sanctam Pauli memoriam devotissime celebrat. Sed et ipsa pars plebis, ubi vidit episcopum illius civitatis, nomine Theodorum, in impiam praevaricationem fuisse collapsum, ita ut non solum fidem integram condemnaret, neque ut tantummodo impie subscriberet, sed ut laicum se fieri ab impio Georgio pateretur, et denuo ab ipso haeretico episcopum ordinari, exsecrata est ejus communionem, habens secum presbyteros et diaconos illius illibatae fidei, per quos fruebatur divinis sacramentis, una cum supermemorato beatissimo Paulo. Sed postea etiam episcopum sibi per tunc temporis episcopos catholicos ordinavit, 0101C sanctum Heraclidam, tanto magis idoneum, quanto et firmius contra haereticos et praevaricatores debuit ordinari, qui et in vita esset perspicuus, a prima aetate Deo deserviens, contemptis bonis saecularibus, et in fide, et doctrina perfectus exsistens. Unde et pro apostolica fide, et pro doctrina evangelica, pro conversatione coelesti apud cunctos illic venerabilis est, solis tantummodo haereticis et praevaricatoribus displicens. Unde et Deo magis placet cum talibus displicet. Sed hic tantus ac talis ita coepit exercere pontificium, ut ad opinionem fidei ejus et doctrinae, atque ipsius sanctissimae conversationis, plerique etiam de longissimis regionibus advenirent, exsecrantes nefariam praevaricatorum societatem, ejusque sacrosanctum consortium desiderantes. Sed 0101D ille egregius bis episcopus hoc non patitur. Et primum quidem vexat per publicas potestates: ita ut aliquoties solum intempesta nocte raptum per lancearios de urbe sustulerit. Sed cum eaedem potestates non in hoc perseverant in quo temerarie coeperant: quod enim jus habere poterant contra episcopum catholicum? unde et merito a coepta persecutione cessarunt, maxime unus ex ipsis etiam divina plaga admonitus. Tunc egregius iste bis episcopus, jam propriis viribus nititur, et mittit turbam clericorum ad ecclesiam beati Heraclidae catholici episcopi, eamque evertit, destruens undique parietes: ita ut 0102A ipsum altare Dei securibus dissiparet, cum horrore totius civitatis et gemitu, quod illa Ecclesia everteretur, cujus episcopum etiam diversae partis homines rectae et illibatae fidei confitentur.

XXVII. Advertite, quaesumus, piissimi imperatores et rectae fidei vindices, numquid pro tam impiis episcopis edicta proponitis, ut hi affligantur, qui ob meritum fidei et sanctissimae vitae, mundo ipso pretiosiores sunt? Credite, religiosissimi imperatores, beatum Heraclidam unum esse de illo numero sanctorum, de quibus refert Scriptura divina, dicens: Circuierunt in melotis et in caprinis pellibus, indigentes, in tribulationibus et doloribus afflicti, quorum non erat dignus mundus (Heb., XI, 37) . Quomodo enim beatus Heraclida non talis est, qui omnia saecularia 0102B respuens oblectamenta, per ipsas amaritudines confragosae vitae istius, aemulans dominica vestigia, nudus expeditusque virtutum iter salutare sectatur; qui sic pro divinae amore fidei conspirat, sicut et sanctos legimus conspirasse, nihil habens de saeculo, quam pro fide tribulationes et dolores, sic vivens, sic incedens, sicuti et illi sancti de quibus supra positum est testimonium? Merito ergo et beatus Gregorius, caeterique sancti episcopi, sanctimoniae istius venerabili consortio, in malis afflictae Ecclesiae, velut divinis solatiis relevantur. Non solum autem in tam venerabilem episcopum grassatus est Theodorus, sed et in ipsam sanctissimam plebem ejus, quae pro sincerissimi et fidelissimi sacerdotis doctrina et moribus instituta est. Et longum est referri, 0102C quae contra pudorem propositumve sacrarum virginum molitus est, quarum monasteria pro merito sanctimoniae earum civitas ipsa veneratur. Sed et ipsos servos Dei aliquoties atrocibus afflixit injuriis, quos magis probaverat sanctiores. Sed quid mirum, si oves ut lupus affligeret, quarum bonum pastorem frequenter affligit?

XXVIII. Ecce qui sub vobis piis imperatoribus, et pro fide catholica venientibus, jactat se esse catholicum, evertens Ecclesiam catholicorum, persequens catholicos sacerdotes et servos Christi, necnon et sacras ejus virgines impie affligens. Hic est egregius et sanctissimus ille episcopus, qui cum fuisset primum a catholicis episcopis ordinatus episcopus, postea ab impio Georgio in laicorum numerum redactus, 0102D nihilominus ab ipso Georgio episcopus ordinatus est, in vexatione fidelium: sedens et communicans in una eademque civitate cum Apollonio Meletianorum episcopo, consentienti impietatibus Georgii, et cum ipso item Apollonio idem Theodorus persequens beatum Heraclidam, catholicae fidei vindicem. Ecce cui quasi catholica basilica nunc tradita est Apollonii ex generalis edicti vestri auctoritate: cum utique idem Theodorus, qui quasi catholicus haeretici Apollonii basilicam accepit, similiter impie gessit, ut gessit et Apollonius: nisi quia atrocius gessit Theodorus, cum de episcopo catholico fit 0103A laicus, piam damnans fidem, et subscribens Arianae impietati, ut ab haeretico iterum episcopus ordinetur. Sane hinc se vult catholicum videri quod et ipse nunc quosdam presbyteros seu diaconos Apollonii facit suasu quodam laicos, et eos iterum ordinat ut videatur turpissimae istius ordinationis vicem referre quam passus est. Numquid non excedit omne sacrilegium, haec ludibria sub nomine catholico vindicare, in afflictionem fidelium sacerdotum atque laicorum?

XXIX. Sed et apud Palaestinam in Eleutheropoli est sacra virgo Christi, nomine Hermione, generosis quidem edita natalibus, sed fide et sanctimonia multum facta generosior, ipsam virginitatem condecorans contemptu rerum saecularium et humanae gloriae, 0103B ad quam plerique affectant, etiam qui se saeculo et concupiscentiae carnis abrenuntiasse gloriantur. Haec in quantum castimoniam corporis sacro rigore custodit, in tantum animae puritatem casta piae fidei observatione conservat: non haereticis, non praevaricatoribus communicans; eo quod intelligat corporis virginitatem nihil prodesse, nisi et integritatem animae sacra confessione tueatur, labem adulterinae communionis effugiens, et sectans salutaria sacramenta fidelium sacerdotum. Denique supplicat religiosis litteris apud beatum Heraclidam, ut ejus sacris visitationibus juvaretur. Sed pro beato Heraclida sanctus Ephesius visitat, qui id temporis ob utilitates ecclesiasticas ad episcopum Heraclidam de urbe Roma venerat. Hic est Ephesius, quem supra 0103C diximus illibatae plebi Romanae episcopum a constantissimo Taorgio episcopo ordinatum. Sed cum venisset Eleutheropolim, non solum Hermione cum suo sacro monasterio relevatur, sed et quidam fidelissimi servi Dei. Inter quos etiam nobilis domus religiosi ad fidem catholicam Severi ex tribunis, diu quidem non communicans haereticis et praevaricatoribus, sed nondum qui invenisset catholicorum sacram communionem. Ubi autem vidit sanctum Ephesium, post multas examinationes probans eum catholicum, tradidit se ei in sacram communionem, beatum se judicans, quod domum suam ex insperato divina misericordia visitasset: tantam sancti sacerdotis adventu ductus in admirationem, non solum vitae ejus puritate, sed et quibusdam coelestibus 0103D documentis. Est enim tantae fidei et sanctimoniae beatus Ephesius, ut quocumque perrexerit, eum gratia divina comitetur. Probavit hoc et plebs sancta apud Oxyrinchum, beato Heraclidae communicans, quae illum ob meritum divinae gratiae pia ejus dilectione constricta, ut quondam Asiani apostolum Paulum cum magno fletu deduxit proficiscentem.

XXX. Non haec laudandi studio loquimur, sed ut scire possitis, quam sanctae et fideles animae sub vestri nominis auctoritate gravissimis persecutionibus affligantur ab his, quos constat, ignorantibus vobis, etiam nunc usque aut haereticos esse, aut praevaricatores, 0104A aut socios talium. Sed adversus sanctum Ephesium modicum quid conati in Palaestina hi, quibus sacra veritas onerosa est, postea destiterunt, metuentes in illo et fidei libertatem, et constantiam animi, et hoc ipsum cogitantes, quod magis haeresis eorum et impietas prodi poterat, si sub vobis catholicis imperatoribus integrae et constantis fidei episcopum acrius inquietassent. Ubi autem idem beatus Ephesius, invitatus fidelium litteris, in Africam navigavit, nobis apostolico more dans praeceptum, ut circa sanctam fraternitatem divinis et ecclesiasticis officiis incumberemus, id ipsum, sancta illic fraternitate poscente, egregius Turbo Eleutheropolitanae episcopus civitatis nostram exiguitatem despiciens, in nos coepit velle consummare, quod 0104B in sanctum Ephesium consummare non ausus est, nesciens quod Christi Dei gratia etiam minimissimis servulis ejus patrocinetur, maxime pro causa rectae fidei laborantibus. Namque hic Turbo, postquam audivit quosdam se integrae fidei copulare, et per Dei gratiam rem veri crescere, nobis exitia minitatur, et turbat. Sed et Severi domus incendium minitatum veritati, qui tanto magis fidem Dei vindicat, quanto et Romano imperio fideliter militavit. Tentat quoque et sacram virginem Hermionem insequi: quam feminam quicumque didicit, ut aliquam de evangelicis feminis admiratus est. Sed et singulis quibusque tendit insidias, qui nobiscum sacrae communionis consortio copulantur: veluti nefas objiciens, ex lege illa Babyloniae, quod intra 0104C nostra domicilia, sine labe haereseos, et sine communione perfidiae, secundum evangelicas et apostolicas traditiones, desiderantibus fidelibus divina sacramenta celebramus. Simile enim furore et quondam Babylonii sanctum Danielem hostilibus odiis insecuti sunt, quod in sua domo Deum observantia divinae legis adoraret. Hic est Turbo, qui diaconus fuit Eutychii haeretici, sub quo beatus Lucifer Eleutheropolitanae civitatis patiebatur exsilium: qui et ipsum Luciferum, fidem libere vindicantem, multis atrocitatibus vehementer afflixit.

XXXI. Sunt adhuc hodie in Palaestina, qui in illo tempore insequentibus illis poenas gravissimas dederunt, eo quod cum catholicae fidei episcopo Lucifero convenirent. Negent, si non inter caetera sua 0104D atrocia, januam clausam securibus effregerunt: si non irruentes in Luciferum fidelissimum sacerdotem, divina quoque sacramenta verterunt, unumquemque illic de his fratribus qui convenerant impia caede multantes. Negent, si non hodie apud se sancta mystica vasa quae tunc impie Lucifero diripuerunt, cum sacris codicibus possident. Tunc utique Turbo cum Eutychio haeretico versabatur. Ex tunc se catholicum dicens, catholicos persequitur sub vestri nominis auctoritate, piae spei contemplatione fidem catholicam vindicantis. Permittitis, piissimi imperatores, ut sub vestri nominis auctoritate, adversus 0105A fideles diu ubique dominetur impietas? Expedit enim hoc Romano imperio, quod tamen affectu et fide ejus quam Christo Deo exhibetis observantiae dicimus, ut qui Christum pie praedicant, persecutiones mortesque patiantur, ita ut nusquam liceat Deo pia altaria collocare, aut certe, cum collocata fuerint, destruantur? Sub impio Achab rege Israel, occisis prophetis altaribusque destructis, interpellat Helias Deum adversus Israel, dicens in libro Regnorum: Domine, prophetas tuos occiderunt, altaria tua destruxerunt, et ego relictus sum solus, et quaerunt animam meam (III Reg., XIX, 14) . Hanc invidiosam interpellationem etiam vestris temporibus sinitis ad Deum fieri a singulis quibusque fidelibus sacerdotibus? Si enim et taceant, numquid Deus haec ipsa 0105B fieri ignorat? Quid putamus, quod sine offensione Dei haec in veros catholicos et in veram ejus Ecclesiam perpetrentur, quae olim adversus servos Dei perpetrata gravissime divinis animadversionibus vindicata sunt? Et unde sunt tot plagae, quibus orbis Romanus quatitur et urgetur? Non opus est nunc nos singula quaeque plagarum recensere, quae tranquillitas vestra recognoscit cum aestu et sollicitudine imperii sui. Communem istum dolorem vel tacendo mitigemus, ne non tam compati, quam exulcerare videamur.

XXXII. Hoc quaesumus, piissimi imperatores, cogitare dignemini, quibus ex causis ista proveniant. Utrum quia fideles servi Christi, metuentes leges divinas, nolunt cum infidelibus convenire, an 0105C quia veri catholici a falsis sacerdotibus obteruntur. Quomodo enim non falsi sacerdotes sunt qui jam non solum ob causam praevaricationis supra expositam devitandi sunt, sed etiam quod plurimi quique eorum proprias etiam nunc haereses vindicant sub ementita apud vos catholici nominis professione? Quis enim jam timeat episcoporum impia praedicare, cum toties commissa impietas honorata est, cum minime dejicitur sacerdotio? Denique cum sint alii eorum Origenistae, alii Anthropomorphitae, alii autem Apollinaris impii sectam tuentes, et triplici cuneo alii adversus sanctum Spiritum diversis studiis blasphemantes. Sed et ipsi quoque, qui pie inter eos putantur credere, Patris et Filii et Spiritus sancti tres esse substantias vindicantes, vel respuentes, 0105D nihilominus hi omnes de vestris gloriantur edictis, et sibi Ecclesias vindicant, cum has impias sectas patres nostri semper apostolica et evangelica auctoritate damnaverint. Quos quidem nunc discutere non est praesentis opusculi: sed tantum quod moveat ad horrorem intentum verae fidei animum vestrum, dicimus.

XXXIII. Una, ut opinamur, haeresis apud Ariminum sub haeretico rege suscepta est, et nunc sub vobis piis catholicis imperatoribus tot haereses vindicantur, non minus impiae, quam est Arii impietas. Et cum adversus se libros vel epistolas singuli quique 0106A conseribant, tamen sibi omnes, vel ex directo, vel ex obliqua concatenatione communicant: inani studio philosophorum solis disputationibus litigantes, non ut Christiani ex devotione sacramenti, alter alterum velut impium devitantes; ut jam sicut in scholis ingenii videatur inter eos esse certamen, non autem sacra defensio verae religionis: quandoquidem inter se sacramenta non separant, cum impiis sententiis ab invicem separentur. Hoc autem ideo faciunt, quia quidam eorum humanae gloriae, quidam vero avaritiae student: et inde est quod sibi invicem sub impia dissimulatione colludunt, ut nec possessiones perdant Ecclesiae, nec honores. Et interea, ut tot suas velent impietates, ad illusionem singulorum, veluti benignissimae mentis indicia praeferentes, aiunt 0106B ideo se etiam contraria sentientibus ecclesiasticae communionis consortio copulari, ne bonum pacis in Ecclesia pereat. Quasi vero hujusmodi pax Christo Deo placeat, quae in ejus Ecclesiam tantas recipit impietates. Sed hoc qui ita putant, audiant descriptum: Et viam pacis non cognoverunt, non est timor Dei ante oculos eorum (Psal. XIII, 3) . Sed apertius quoque et apud Hieremiam legimus de pace impia et iniqua, sicut exsequitur testimonium subjectum: A pusillo eorum usque ad magnum, cuncti perpetrarunt iniqua, a sacerdote usque ad pseudoprophetam, universi operati sunt falsa, et meditabantur obtritionem populi mei, pro nihilo constituentes et dicentes, Pax, pax, et ubi est pax (Jer., VI, 13) ? Et intendendum est quam atrocia de illis prosequatur, qui hac vanissima pace 0106C gloriantur. Sequitur enim: Confusi sunt quoniam defecerunt, et ne sic quidem confusionem sustinentes convenerunt, et ignominiam suam non cognoverunt. Propterea cadent in ruina sua, et in tempore visitationis infirmabuntur (Ibid., 15) .

XXXIV. Quid mali committimus, quid impie facimus, si servantes fidem Christo hujusmodi pacem respuamus, cujus tanta confusio et ignominia gravissimique exitus describuntur? Sed et isti egregii pacis amatores fidelibus sacerdotibus bellum exagitant. Quid enim vult diabolus, quam ut impii et praevaricatores saeculi pace glorientur? Quid enim vult diabolus, quam ut hi qui pii sunt et fideles infestantium persecutione vexentur? Haec ideo prosecuti sumus, ne per vestram ignorantiam diu fundatur sanguis 0106D Christianorum pristinam fidem defendentium. Quid enim prodest, si sitis catholicae fidei vindices, et patiamini catholicae fidei sectatores ubique cruciari? ubique effugari? nusquam libere piam fidem praedicari? Habeant illi basilicas auro coruscantes, pretiosorumque marmorum ambitione vestitas, vel erectas magnificentia columnarum; habeant quoque porrectas in longum possessiones ob quas et fides integra periclitata est: quid etiam suis impietatibus vindicant communes Romanis omnibus civitates, ut neminem in his pie vivere permittant, in quibus a plurimis etiam vana superstitio sine periculo colitur, 0107A et sine illorum invidia vindicatur? Liceat saltem veritati, vel inter ipsa vilissima et abjecta praesepia, Christum Deum pie colere ac fideliter adorare, ubi et aliquando natus secundum carnem idem Christus infans jacere dignatus est. Hoc quod petimus, non ideo petimus, quasi expavescamus pro vero interfici. Deus testis est, qui verus speculator est cordis, quia per Dei gratiam nobis et summum refrigerium est, et certa spes futurae beatitudinis, si pro hac fideli assertione jugulemur. Non ergo quasi qui timeamus perpeti, ideo sumus ista prosecuti: sed ne aliorum impietatibus et crudelitatibus sanguis effusus Christianorum diu piissimum vestrae principalitatis gravet imperium. Maxime sub te, religiosissime Theodosi auguste, qui mira devotione contra omnes haereticos 0107B christianae religionis pia confessione conspiras, magnum nobis apud Deum fore supplicium credidimus, si apud te tam religiosum, tam piissimum imperatorem, et Christo Deo divino ac plenissimo timore consecratum, quem vere ad imperium Deus Christus elegit, quae sunt verae fidei ac verae Ecclesiae taceremus. Post hoc non ambigimus, quo sollicitus agas qua pater imperii, ne in orbe Romano professae fidei communionisque sinceritas affligatur. Quidquid in causa sacrae fidei ac professae veritatis sanctius gesseritis, tanto gloriosius et hic et in perpetuum Christi favore regnabitis. Ego Marcellinus presbyter, optans felicissimo imperio vestro securam quietem, et in regno Christi et Dei perpetuam beatitudinem, piissimi imperatores. Ego Faustinus, qui non possum dignus 0107C vocari presbyter Dei, optans ut et hic multos annos clementissimae divinitatis auxilio feliciter imperetis, et in futuro Christi Filii Dei regno perpetuam cum sanctis beatitudinem consequamini, gloriosissimi imperatores.

Ad has preces ita lex Augusta respondit: Rescriptum Theodosii Pro Marcellino Et Faustino Presbyteris.

0107D Salve, Cynegi carissime nobis. Etsi nulla humanis pectoribus major quam divinae legis debet esse reverentia, nec adjici quidquam ad eamdem possit, cujus ambitiosa praestantia, mundi terraeque moderatrix, omne quod sub nobis esse voluit, favore omnipotentis Dei propitiata custodit: tamen per Faustinum et Marcellinum 0108A plenissimos fidei sacerdotes interpellata clementia nostra, veriti sumus, ne si per nos nihil fuisset responsum petentibus, nos videremur annuere iis, qui divinae legi cui servimus, contra propositum nostrum aliquid addidissent. Atque ideo ita utrumque moderamur, ut petitionem quae est oblata veneremur; fidei autem nihil ex nostro arbitrio optemus vel jubeamus adjungi. Nemo umquam tam profanae mentis fuit, qui cum sequi catholicos doctores deberet, quid sequendum sit doctoribus ipse constituat. Et sane probabilis et justa laudatio precum est, quae omnem prope seriem haereticae superstitionis, quae contraria est catholicae fidei, ordinemque complexa est. Nam et unde exorta, et quo provecta auctore fuisset aperuit. Quippe cum persuasu quorumdam, 0108B totius saeculi antiquitate mutata, acti pro fide in exsilium innocentes, vitam cum summa laude posuerunt. Sed circa eos non est dilata ultio, qui insidiati bonis moribus et coelestibus institutis, paulisper ex contentione, non fide, sed factione, multorum mentes detestanda insinuatione perverterent. Nam usque adeo omnipotentis Dei mota patientia est, ut poena quae criminosis post facta debetur, exemplo omnia ante facta sentirent. Sed ne hoc quidem facto converti ad praeceptum Dei flectique potuerunt: catholicos occultis molitionibus urgent, insequuntur, oppugnant. Tanta perseverantia erroris est, ut cum aliis diversae observantiae sectatoribus quotidie peccare malint, quam cum catholicis recta sentire. In quo petentium laudanda illatio est, qui communicantes Gregorio Hispaniensi 0108C et Heraclidae Orientali, sanctis sane ac laudabilibus episcopis, optant in fide catholica sine oppugnatione alicujus ac molestia vivere, nullisque appetentium insidiis circumventionibusque pulsari: quippe quibus placeat susceptam semel fidem omni cum religione servare. Sit itaque inviolatum quidquid esse meruit aeternum. Non conventio aliquid, non appetitio, non fraus attentet aliena. Utantur quo in loco voluerint proposito suo; utantur ad catholicam fidem amore divino. Cynegi, parens carissime et amantissime, sublimitas tua praeceptum nostrae serenitatis quo fidem catholicam omni favore veneramur, et sine qua salvi esse non possumus, ita jubeat custodiri, ut Gregorium et Heraclidam sacrae legis antistites, caeterosque eorum consimiles sacerdotes, 0108D qui se parili observantiae dederunt, ab improborum hominum atque haereticorum tueatur et defendat injuriis, sciantque cuncti id sedere animis nostris, ut cultores omnipotentis Dei non aliud nisi catholicos esse credamus.