Caput XI. 376, Damasi 11, Valens Aug. V Et Valentinianus Aug. Coss.

I. Dorotheus Romam profectus cum sanctissimo altero Antiochenae Ecclesiae presbytero litteras affert ad Damasum a Basilio et Orientalibus scriptas, quae expenduntur, ac tota Damasum inter et Basilium rei gestae series exponitur. II. Idem pontifex cum synodo, cui Petrus Alexandrinus aderat, morem gerit Orientalium votis, ac iis rescribit, cujus tunc scriptae synodicae fragmentum adducitur, et explicatur. III. Hac eadem synodo damnati Apollinarius et Timotheus. IV. De Meletii agitata coram Damaso causa, ejusque apud eum pontificem statu, et quid de eo pontifex senserit; Dupinius refellitur. V. Anonymi Amstelodamensis aut mira inconsiderantia, aut mala fides.

0172D

I. Gregorius Nyssenus, quem sibi socium adjungi Dorotheus optaverat, de Romano itinere minime cogitare visus est, sive quod recusaverit, sive quod 0173A eum alia negotia, ac quibus paulo post vexatus fuit, Arianorum persecutiones detinuerint. At Dorotheus ipse, cui sanctissimus alter Antiochenae Ecclesiae presbyter comitem sese obtulerat, illud urgebat diligenter eique sese parabat circa hujus anni initium. Haec constant ex Basilii epistola ad Eusebium Samosatenum, cujus haec sunt verba: De rebus autem Occidentalibus prius ipse didicisti, narrante omnia fratre Dorotheo, cui quales dandae rursus litterae abeunti? Fortasse enim se itineris socium junget optimo sanctissimo, qui magno ardet studio, ac Orientem peragrat, et ab insignioribus quibuscumque subscriptiones et epistolas colligit . Accuratissimus postremi operum tomi editor, qui ab hoc anno numerat primum Dorothei presbyteri Romanum iter, primamque ejus 0173B ad Damasum legationem, haec allata verba interpretatur, ac si Basilius quaerat quae rursus dandae litterae Dorotheo, non ad Urbem, sed in Orientem abeunti ex Cappadocia, aut alio Cappadociae finitimo loco, ad quem ille forte venisse poterat ab Eusebio, quem inviserat, redux . At si quis epistolam illam attento animo legerit, facile deprehendet, eo loco sciscitari illum, quid iterum scribendum per Dorotheum Romam cum sanctissimo profecturum; siquidem statim prosequitur, quae igitur per ipsos scribenda sint, aut quomodo cum scribentibus consilia conjungenda, equidem dubito. Sed si cito reperias, qui ad nos proficiscantur, nobis exponere non graveris: mihi enim venit in mentem illud Diomedis usurpare, utinam precatus non esses, quoniam, inquit, vir est superbus. 0173C Etenim si nobis placetur Dominus, quonam alio adminiculo indigemus? Sin autem perseverat ira Dei, quale nobis praesidium supercilii Occidentalis? Recens animi dolor ob praelatum Meletio Paulinum, haec a viro sanctissimo duriora expressit; at ex iis aperte liquet, de quibusnam litteris Dorotheo dandis, quove ejus itinere tunc Basilius ageret. Minime itaque necesse est, ut Dorotheum ipsum, Eusebium in Thracia Scythis forte proximiore exsulantem accessisse dicamus, ut illi Occidentalium rerum statum praesens exponeret, quod facere per epistolam facile poterat: praetereaque minime credibile est, presbyterum illum Meletii causam, in eo, quod scripserat, discrimine Antiochiae positam deserere voluisse, ut iter nihil profuturum, sive in Thraciam, sive in Cappadociam 0173D institueret, hyemali potissimum tempore, quod iis in locis perdifficile, ac perincommodum esse solet, quodve jam prope aderat, cum Basilius ad eum Antiochiae agentem rescripsit, ut superiori capite vidimus. Certum itaque ratumque sit, Basilium ipsum hoc loco, ab Eusebio quaerere, quae rursus dandae litterae Dorotheo, in Occidentem, unde non diu antea advenerat, iterum abeunti.

II. Abiit igitur Dorotheus presbyter iterato Romam, secumque tulit epistolam Orientalium nomine a Basilio scriptam, in veteri editione 74, in nupera 263. Haec vero lenitate, atque humilitate tanta, 0174A adeoque praeclaris sinceri erga Romanum pontificem obsequii significationibus referta est, ut verissimum sit, quod magnus Baronius ait, sanctos viros capi humana aliqua animi perturbatione aliquando posse, minime autem detineri. Agit itaque Damaso primo loco gratias, ob eam, quam fecerat in anterioribus alicujus auxilii spem, operamque illam, quam posuerat, ne ea frustraretur. Huc enim pertinet, eoque respicit hoc ejus epistolae initium: Dominus Deus noster, in quem speravimus, tantam cuique vestrum gratiam largiatur, ut ad propositam spem perveniatis, quanto ipsi gaudio corda nostra implevistis, tum ex commiseratione, quam aerumnis nostris impendistis, ut induti viscera misericordiae, quemadmodum praedicti viri annuntiaverunt nobis, Dorotheus scilicet ab Urbe 0174B tunc redux, et qui comites ei fuerant. Quapropter rursus etiam per dilectos, et salutamus, et adhortamur, ut si Dominus quidem facultatem vobis dederit ad nos proficiscendi, ne pigremini nos invisere, . . . Quod si bonus Deus, ac sapiens vitae nostrae moderator hoc beneficium in aliud tempus reservat, saltem nobis scribite, quaecumque a vobis scribi decet ad solamen afflictorum, et erectionem confractorum . . . nec aliunde expectatio ulla auxilii, nisi Dominus per vos, a quibus sincere colitur, miserit medelam. Tum deinde rem aggreditur, causasque gravissimas, ob quas apostolicae sedis auctoritatem efflagitat, ac pauca de Ariana haeresi veluti ab Ecclesiae corpore abscissa, atque ideo minus ad nocendum apta cum attigisset, ita pergit: Qui autem pelle ovina induti sunt, ac speciem blandam prae se 0174C ferunt ac lenem, intus vero dilaniant crudeliter Christi gregem, et propterea, quod ex nobis exorti sunt, facile perniciem inferunt simplicioribus, hi sunt, qui molestiam exhibent, ac aegre vitari possunt. Nos rogamus ut vestra diligentia omnibus Orientis Ecclesiis denuntiet . . . Necesse est autem horum nominatim meminisse, ut et ipsi cognoscatis eos, qui turbas apud nos movent, eosque nostris Ecclesiis Manifestos facite. Primum inter eos locum assignat Eusthatio Sebasteno, alterum Apollinario; hisque tandem Paulinum adjungit, quamquam minori hunc cum libertate, ac velut subdubitans tangat. Eusthatium itaque post acceptam Romae Patrum fidem, et ad communionem admissum, nunc inter eos esse ait, qui consubstantiale condemnant, ac ducem se praebere Pneumatomachorum haeresis: Apollinarium 0174D vero, intemperanti scribendi facilitate usum, ac non petitis ex Scriptura probationibus, sed humanis rationibus innixum, in varios errores lapsum esse, in iis praesertim, quae de Incarnatione tradiderat, ut jam pauci, qui ab eo scripta legerant, priscam pietatis formam servarent. Denique quod ad Paulinum attinet, haec pauca dumtaxat scribit. Paulinus utrum aliquid et circa ordinationem reprehensioni obnoxium habeat, ipsi dixeritis. Nos sane moerore afficit, quod in Marcelli dogmata propendet, ac illius sectatores sine discrimine ad suam communionem admittit: quod tamen non diu postea ab eodem etiam Basilio, re 0175A melius perpensa ac cognita, factum fuisse alio loco probavimus . Scitis enim spem nostram omnem everti Marcelli dogmate, quod neque Filium in propria hypostasi confitetur, sed prolatum esse, et rursus reversum esse ad eum, ex quo processerat. Quibus Romano pontifici denuntiatis, epistolae finem imponens haec ait: A vobis ut horum curam suscipiatis, efflagitamus. Suscipietis autem, si omnibus Orientis Ecclesiis scribere non gravemini, eos qui haec depravant, si corrigantur, admittendos ad communionem: sin autem pertinaciter novitatibus adhaerere voluerint, ab Ecclesiis abscindendos.

Haec itaque rerum inter Damasum et Basilium gestarum, et litterarum hinc inde scriptarum series est. Basilius anno 371 Dorotheum diaconum legat 0175B ad apostolicam sedem cum epistola in nupera editione 70. Rescribit Damasus anno sequenti per Sabinum diaconum Mediolanensis Ecclesiae, ad Orientales missum. Basilius eodem ipso anno scribit rursus epistolam 90, eamque Sabino in Occidentem redituro ferendam dat. Cum ea forte non placuisset Damaso, idem Caesariensis praesul Evagrii monitis excitatus scribit iterum anno 374 ineunte, epistolas 242 et 243, easque tulit in Occidentem Dorotheus presbyter: eodemque anno ad Orientales rescribit Damasus per ipsum Dorotheum, ut constat ex Damasiano primo fragmento, atque ex hac ipsius Basilii ad Damasum epistola 263. Haec vero hoc anno scripta, Damasoque per dictum Dorotheum reddita, omnium postrema est, eique ab eodem Damaso responsum 0175C fuisse constat longiori epistola synodica, cujus dumtaxat fragmentum alterum ab Holstenio servatum superest, quod numero secundo a primo distinguimus. Duplicem ego hanc synodum colligo ex mutua utriusque fragmenti collatione. In primo siquidem Damasus pontifex multam futuri auxilii Orientalibus spem facit, ob quam Basilii animus mirifice erectus est, et exultare visus, ut constat ex ejus epistola 253, 254, 255. In altero nullum spei locum dat. Nam tametsi sapientissimus pontifex episcopos Orientales certos esse jubeat, esse se pro membris sollicitum, aperte tamen fatetur, nullum aliud praesens refrigerium expectari a se posse, quam quod ex mutua in retinenda fide concordia, capi poterat. Si itaque fieri non potest, ut haec inter se contraria, sibique 0175D repugnans oratio ab una eademque synodo, atque uno eodemque tempore profecta sit, eorum alterum fragmentorum ad unam, alterum vero ad alteram pertineat necesse est, primum scilicet ad eam, quae anno 374 congregata fuerat, ac Basilio pergrata accidit, alterum vero ad eam, de qua nunc agimus.

III. Damasus igitur his acceptis a Basilio litteris, convocata synodo, cui Petrus Alexandrinus adfuit, ac Dorotheus presbyter Orientalium legatus, Apollinarium cum Timotheo damnavit, amentemque eorum haeresim ab Ecclesia proscripsit. Quo vero ad Eusthatium 0176A Sebastenum, aliosque Pneumatomachos, ac Marcellianum dogma, cujus Paulinus insimulatus fuerat, brevibus sese expedit, hac proposita fidei regula: Ut enim Nicaeni concilii fidem inviolabilem per omnia retinemus, sine simulatione verborum, aut sentu corrupto, nullo modo Spiritum sanctum separamus, sed perfectam in omnibus, virtute, honore, majestate, deitate cum Patre conveneramur et Filio; itaque etiam plenitudinem Dei Verbi, non prolativi, sed nati, neque in Patre remanentis, ut non sit, sed ex aeterno in aeternum subsistentem, perfectum, id est integrum hominem assumpsisse, id est salvasse confidimus. Nam quod ad ejusdem Paulini ordinationem attinet, cui Basilius aliquid vitii objecerat, cum eam Damasus judicio suo jam probavisset, non erat cur aliquod 0176B addere necesse esset.

Nunc vero minime difficile est statuere ejus concilii tempus. Nam si hoc anno nondum provecto citata Basilii epistola scripta est, ad eumdem profecto, aut ad sequentis initium, tum hoc fragmentum referri debet, tum ea synodus, cui a me adscribitur. Hoc facile praeterea dijudicabit, qui epistolam illam cum eodem fragmento conferat, observetque ab eo tria illa confici, quae Basilius a Damaso potissimum postulaverat. Accedat insuper Socratis testimonium scribentis, Petrum Alexandrinum ad Ecclesiam suam jam reversum, cum Valens Antiochia discedere coactus est, iturus contra Gothos , anno scilicet 377 jam ad finem inclinato . Si vero idem Petrus Alexandrinus illi synodo adfuit, necesse est, ut intermedio 0176C hoc tempore, atque ideo vel hoc ipso anno, vel alio nondum adulto confectam illam dicamus, ac praeterea errare illos, qui concilium, in quo damnatus Apollinarius cum Timotheo fuit, in annum conferunt 378.

IV. Fatendum quidem est, ex hoc fragmento Apollinaris nomen, ac Timothei in ea synodo damnatum fuisse, minime probari posse, sed ejus dumtaxat impium dogma proscriptum; at hoc validis argumentis aliunde petitis conficitur. Enim vero quin Damasus in concilio, cui Petrus Alexandrinus adfuit, utrumque damnaverit, graduque moverit, nemo dubitaverit, qui ejusdem Damasi ad Orientales epistolam sextam legerit. Hoc praeterea aperte asserunt Rufinus , Sozomenus , ac episcopi nonnulli in 0176D litteris ad Rufum Thessalonicensem Ephesino concilio insertis . At utrumque in hoc ipso, de quo agimus, concilio damnatum, graduque motum et ab Ecclesia projectum, ex Basilio ni fallor, manifestum fit. Neque enim Apollinarius meritam hanc sententiam passus fuerat, cum idem Basilius eum detulit ad apostolicam sedem, petiitque tam anxie ut damnaretur. Hinc in litteris ad Patrophilum Aegensis Ecclesiae episcopum circa hoc tempus scriptis, Apollinarium ait se non habere inimicum, quamquam nec ita amicum habeat, ut ejus in se accusationes suscipiat, 0177A cum potius sint, quae in eo reprehendat nonnullis lectis ipsius libris . Contra vero Apollinarium pro haeretico, projectoque habuit ab Ecclesiae corpore, statim ac Dorotheus ab Urbe rediit, attulitque synodicam illam Damasi epistolam. Scribit enim ad Eulogium, Alexandrum et Harpocrationem, exsules pro fide episcopos, de quibus alio loco actum a nobis est, eosque laudat, quod Apollinaris communionem rejecerant, atque hortatur, ut eum conentur ad bene constitutum Ecclesiae ordinem reducere, eique fortiler rectae fidei dogmata proponant, ut illius emendatio manifesta fiat, ac fratribus innotescat illius poenitentia . Cur vero alia de Apollinario ante Dorothei iter, alia vero post ejus reditum Basilio mens, agendique ratio fuisse potuit, quam quia post eam 0177B synodum nullus supererat de ejusdem damnatione ambigendi locus?

Huic itaque concilio praeter Petrum Alexandrinum, ac Dorotheum presbyterum Orientalium episcoporum nomine agentem, Timotheus adfuisse debuit eo missus, ut Apollinaris causam tueretur . At hic etiam cum magistro suo damnatus, ut in Orientem rediit, simulatione omni deposita, in apertum furiosumque schisma prorupit, ac Petrum eumdem Alexandrinum, Basilium praeterea, Epiphanium, ac Paulinum anathematizare ausus est, alios scilicet ut Sabellianos, alios autem ut Tritheitas, ut ego puto, cum Apollinariani de recta prae caeteris in Trinitate fide sese efferrent, atque alia nulla excogitari possit causa, cur viros illos sanctissimos atque integerrimos 0177C excommunicare ausus fuerit. Hujus rei testis est Petrus ipse in epistola ad episcopos, presbyteros, et diaconos pro vera fide in exsilio constitutos, cujus fragmentum Facundus recitat. An vero Timotheus id sceleris ausus sit, postquam idem Petrus ad Ecclesiam suam reversus fuerat, an vero cum moram Romae adhuc traheret, statui non potest. Quod affirmari a me posse puto, illud est, hoc accidisse, postquam Epiphanius cum Vitali Antiochiae congressus fuerat, ab eoque Apollinarista detecto, sese separaverat, ac postquam Basilius ad sedem apostolicam Apollinarium detulerat, damnarique obtinuerat: neque enim erat causa, cur iis ante hoc tempus vesanus homo anathema diceret: videtur tamen verosimilius, haec a Timotheo perpetrata flagitia, postquam 0177D Petrus Alexandriam reversus Romanam hanc synodum, ut Rufinus ait, confirmaverat, eorumque haereticorum damnationem episcopis et Ecclesiis sub se positis denuntiaverat. Apollinarius enim ejusque asseclae, tunc quaerere qui sibi communicarent, contra praecipua catholicorum episcoporum capita calumnias serere, ac dissensiones ubique, et scissiones Ecclesiarum excitare coeperunt, ac nefaria quaeque, pudore omni deposito, audere. Hinc quippe factum, ut idem Petrus, et Basilius, uno eodemque tempore iisdem exsulibus episcopis scriberent, alter ut summam Timothei aliorumque Apollinaristarum 0178A impudentiam iis notam faceret, alter ut eos laudaret, quod eorum communionem aperte rejecerant.

V. Praeter haec, quae feliciter confecta vidit, Dorotheum non neglexisse episcopi sui Meletii causam, tum verisimile est, tum Basilius probat in eadem ad Petrum Alexandrinum epistola, quin potius eam vehementiori, quam forte par erat, studio ab eo tractatam discimus ex his ejusdem Basilii verbis: Nos autem in tristitiam conjecit frater noster Dorotheus, quod ut ipse scripsisti, non omnia leniter et mansuete dixerit dignitati tuae. Is reversus mihi narravit, quos coram Damaso reverendissimo episcopo cum tua praestantia sermones, disputationes, habuisset, ac dolorem mihi afferebat, cum diceret numeratos in Arianis fuisse religiosissimos fratres comministros nostros Meletium 0178B et Eusebium. Forte itaque cum Dorotheus vehementior esset, quam deceret, ac Meletii prae Paulini communionem retinendam contenderet, Petrus, qui Athanasii vestigiis inhaerens a Paulino stabat, ut disputatoris vehementiam retunderet, objecit iterum tum retentam a Meletio et Eusebio cum Acacio, atque Arianis societatem; tum praeterea, quod cum homoeusion praeferrent, ab homousio recedere viderentur, atque ad Arianos ipsos transire. Haec enim quae tunc invaluit suspicio, deinceps etiam diu permultis haesit, ac Hieronymum induxit, ut in Chronico scriberet, Meletium, in Antiochena synodo, homousio, anomoeoque rejecto, medium inter haec homoeusion, Macedonianum dogma vindicavisse: ac causam dedit libro inter Athanasii opera impresso, qui inscribitur 0178C Refutatio hypocrisis Meletii, et Eusebii Samosateni, et sociorum adversus Consubstantialitatem.

At Damasus ea, qua praeditus erat sapientia, atque animi constantia, nihil decessit a concepta semel definitaque sententia. Neque enim ecclesiasticae disciplinae ratio patiebatur, ut Paulinus, qui legitime ordinatus fuerat, ac nulla unquam haereticorum, communione se polluerat, qui magno animo magnaque constantia, neque Valentis, neque Arianorum minis perterritus, catholicam fidem palam professus fuerat, quem Hieronymus confessorem, Rufinus virum sanctum, ac per omnia sacerdotio dignum appellat, posthaberetur Meletio, qui Antiochenam Ecclesiam veluti praemium criminis obtinuerat, quamquam eorum societati renuntiasset. Contra vero, atque ob hanc causam, quod 0178D Ario anathema dixisset, ac pro vera fide exsul tunc esset, quae a Petro Alexandrino tunc forte illatae sunt veteres criminationes, minime effecerunt, quin Damasus cum Basilio, aliisque Meletii et Eusebii communicatoribus societatem sacrorum servans, cum eodem etiam Meletio communionem mysteriorum sacrorum retineret. Hinc Dorotheum ipsum et sanctissimum Meletianarum partium presbyteros semel iterumque ad se missos perhumaniter suscepit, ac ad sacra omnia admisit. Habitus itaque Meletius pro catholico episcopo fuit, at minime cum eo inita et retenta arcta illa conjunctio, ac fraterna charitas, qua 0179A fruebantur, qui plena Romani episcopi communione minime carebant, atque haec cum Flaviano Meletii successore agendi ratio a sede apostolica deinde etiam servata est, donec cum eorum altero, transactione, de qua redibit sermo, cum altero vero Theophilo Alexandrino, et Chrysostomo conciliatoribus, controversia finem habuit. Hinc vero liquet, quam fallaci captiosaque ratione utantur Dupinius, aliique ejus ingenii homines, qui hoc Meletii et Flaviani exemplo abutuntur, ut probent, in Ecclesia catholica esse posse aliquando, qui extra Romanae Ecclesiae communionem sit. Quae enim cum Meletio et Flaviano non habebatur communio, non ea sacrorum mysteriorum privatio fuit, sed arctae illius ecclesiasticae societatis et confoederationis, quae presbytero 0179B cum suo episcopo, episcopo cum suae provinciae episcopis, ac cum Romano potissimum intercedebat, disjunctio: cujusmodi sunt, mutua visitatio, formatarum ac commendatitiarum commercium, in conciliis consessus, ac alia quae ad externam Ecclesiae politiam attinent, ac quibus carere, gravissima iis temporibus poena reputabatur . Hoc enim est, quod Sozomenus scite indicat, cum ait Occidentales ob Flaviani ipsius ordinationem non mediocriter indignatos, ad Paulinum quidem tamquam episcopum Antiochiae consuetas scripsisse epistolas, ad Flavianum vero nullas. Haec vero externae societatis disjunctio, quae aliquando latius porrigebatur, aliquando angustioribus finibus coarctabatur, non prohibebat, quominus illi, qui ita abstenti essent, in 0179C ecclesiis, in quibus iis communio concessa erat, cum aliis etiam, cum quibus erat vetita, episcopis communicarent. Hinc Theophilus Alexandrinus, cum Flaviano ipso, a quo Aegyptus disjuncta erat synodo Constantinopolitanae cuidam adesse non dubitavit, nullaque est ratio, cur Tillemontius , mirari se dicat, quomodo illud ab eo fieri potuerit. Caeterum ut redeam unde diverteram, cum Damasus Dorothei sermones et acriores etiam disputationes, ipso Basilio teste, patienter audierit, humani aliquid passus est Caesareae episcopus alioquin sanctissimus cum scripsit, elatum illum, sublimem, et altius sedentem, audire non posse veritatem humi praedicantem .

VI. Haec vero cum ita sint, nunc anonymi transfugae sive oscitantia, sive mala iterum fides lectorum 0179D oculis exponenda est. Hic igitur primo loco nihil unquam tum Athanasio, tum Basilio, a Damaso rescriptum fuisse asserit, sive quia litibus propriis occupato nihil esset opus alienis, sive quia timuit ne Valentis imperatoris, rebus suis nihil profuturam in se provocaret iram. Secundo litteras, quas Basilius scripserat, ab Evagrio Antiocheno tum Romam allatas, tum ab eodem ad Basilium relatas. Tertio hinc factum ait, ut Basilius omnem cum Romano episcopo litterarum consuetudinem abruperit. Quarto ne quid vero interea religio detrimenti caperet, ab Athanasio 0180A postulasse ut ad Damasum ipse scriberet, peteretque ut Legatos in Orientem mitteret. Quinto Occidentis episcopos acceptis Basilii litteris, Meletium contra Damasi sententiam praetulisse Paulino. Sexto presbyterum sanctissimum ab Occidentalibus iisdem, in Orientem cum Sabino aliisque aliquot clericis legatum missum. Haec enim omnia, quae ille scribit, quam falsa sint, tum ex recensita a nobis rerum gestarum serie constat, tum praeterea nos docent, quae deinceps indiligenti huic, mendaci ac insulso scriptori in caeteris etiam fides haberi possit.