Liber Primus.

0817C Cogis nos, Constanti, absentem damnare consacerdotem nostrum religiosum Athanasium: sed divina id facere prohibemur lege; impellis auctoritate latius regali Domini sacerdotes ad effundendum cruorem, ignorans jura justitiae, tradita nobis divinitus, te conatum ex nostris auferre mentibus. An divinitus poteris asserere permissum, absentem, inauditum, et quod est maximum, innocentem damnari? Quomodo etenim arbitraris divinitus permissum, puniri inauditos, quando videas Adam et Evam principes nostri generis auditos sententia percussos Dei? Et vocavit Deus Adam, et dixit ei: Adam, ubi es? Et dixit: Vocem tuam audivi, Domine, 0817D in paradiso, et timui, quoniam nudus sum, et abscondi 0818C me. Et dixit illi Deus: Quis tibi indicavit, quia nudus es, nisi de ligno de quo praeceperam tibi, de hoc solo ne manducares, ex eo manducasti? Et dixit Adam: Mulier quam dedisti, ipsa mihi dedit de ligno, et manducavi. Et dixit Deus mulieri: Quid hoc fecisti? Et dixit mulier: Serpens persuasit mihi, et manducavi (Gen. III, 9) . Cum igitur hujusmodi formam judicandi dedisse Deum advertas, cum a latebris evocatis confessisque Deum sententiam dedisse de sacris Scripturarum collegeris fontibus, cujus fuisti atque es impudentiae judicandi Dei servos eam dare formam, quae non fuisset de lege veniens Domini? Nec timuisti, ne fuisset dictum ad Deum a nobis de te, quomodo fuerat 0818D dictum de refuga illo angelo: Serpens suasit me; 0819A Constantius imperator seduxit nos; credidimus ei, eum arbitrari fuisse hominem. Nonne videre potuisti, quia possis tali percuti Dei indignantis sententia, qua percussus videtur et serpens? cui dicitur: Quia tu fecisti hoc, maledictus tu ab omnibus pecudibus, et ab omnibus bestiis terrae, quae sunt super terram: super pectus et ventrem tuum repes, et terram edes omnibus diebus vitae tuae. Et inimicitiam ponam inter te et mulierem, et inter semen tuum et inter semen ejus: ipse tuum observavit caput, et tu ejus observabis calcaneum (Ibid. 14) . Nonne ita et te Dei offensam incurrere potuisse, ut ille incurrerit angelus, ex hac una sententia Domini debueras reminisci? praesertim cum cognosceres, tuum etiam opus fuisse serpentinum. An cum ille serpens fuerit factus ex angelis, tu ex 0819B hominibus serpentem te fieri potuisse es arbitratus? minime: sed dicas velim, quid intersit inter tuum atque hujus angeli refugae apostatae factum: si ille mendacio seduxit rudes homines, et tu, et quidem tu non rudes: si ille utilitatis gratia ad arboris eorum illexit mentes fructus edendos, et tu pacis causa te facere cum eis astruxeris; cumque omnium Christianorum bono te hoc opus dixeris aggressum, utique inspecta opera tua, datur intelligi serpentem te illum esse imitatum: cupiens Dei mandatorum fieri transgressores, dedisti praecepta, damnandum esse inauditum, absentem, negandamque audientiam, purgare posse se de crimine objecto proclamatum . Abel interficitur justus, et interrogatus Cain sumit sententiam; et tu Domini inauditum vis puniri sacerdotem? 0819C Factus est inquit (Ibid., IV, 2) , Abel pastor ovium, Cain autem erat operans terram. Et factum est, post dies obtulit Cain de fructu terrae sacrificium Domino, et Abel obtulit et ipse de primitiis ovium suarum, et respexit Deus super Abel, et super munera ejus, super Cain vero et super sacrificia ejus non respexit: et contristatus 0820A est Cain valde, et concidit vultus ejus. Et dixit Dominus Deus ad Cain: Quare tristis factus es, et quare concidit vultus tuus? Quare non recte obtulisti? Peccasti, quiesce. Et infra: Dixit Cain ad Abel fratrem suum: Eamus in campum. Et factum est, cum essent ipsi in campo, insurrexit Cain super Abel fratrem suum, et occidit eum. Et dixit Deus ad Cain: Ubi est frater tuus? Et dixit: Nescio. Numquid custos fratris mei sum ego? Et dixit Deus: Quid fecisti hoc? Vox sanguinis fratris tui clamat ad me de terra (Ibid. 8) . Numquid non licuerat Deo, priusquam Cain convocaret atque interrogaret, punire? sed noluit; dans formam, quo genere inciperemus judicare commissos nobis, nobis inquam, de quibus per Hieremiam prophetam dicit ad populos suae majestati dicatos: Et 0820B dabo vobis pastores secundum cor meum, et pascent vos pascentes cum disciplina. Damnate, inquis , eum, quem ignoratis deliquisse (Jer. III, 15) . Cur? nempe ad hoc ut jam non episcopi, sed mereremur nuncupari vesani atque carnifices. Non metuis, oro, haec mandans, Domini ad Noe sanctissimum dicentis vocem? Sicut olera feni dedi vobis omnia: praeter carnem et sanguinem animae non edetis. Etenim vestrum sanguinem animarum vestrarum exquiram de manibus omnium bestiarum: exquiram animam hominis. Qui effuderit sanguinem hominis, pro sanguine hominis effundetur , quia ad imaginem Dei feci hominem (Gen. IX, 3) . Non metuis, oro, tantorum te qui videas interfectorem Dei exstitisse servorum, ut adhuc et ipse innocentes jugules, et nos participes fieri 0820C tuorum cogas funerum? Cum dictum a socero suo Jethro fuisset Moysi, cur tota detineret populum die: Venit ad me, inquit, populus quaerens judicium a Deo (Exod. XVIII, 15) . Igitur si judicium Dei antistitum tam decet esse justum, quod Dei esse dicatur judicio terminatum, quomodo tu inauditum jubebas 0821A damnari a nobis? cum Moysen inveneris dixisse: Venit ad me populus quaerens judicium a Domino (Ibid.) . Si populus idcirco ad nos confluit, ut secundum Dei legem judicetur, cur tu inquies, Damnate innocentem? Itaque cum hoc praeceptum, quod prolatum est a te, non sit veniens ex lege Dei, sed sit plane ex voluntate firmatum diaboli, tandem intellige, quisnam sis. Uxor Loth conversa in salem est, quod implere nequiverit imperata; nobis, credo, interventu tuo, quia videlicet sis rex Romani imperii, nihil accideret malorum, si falsis praegravatum criminibus damnaremus. Sacra scriptura in Exodo, Moyses, inquit, ascendit in montem Dei et vocavit eum Deus de monte dicens: Haec dices domui Jacob, et annuntiabis filiis Israel: Ipsi vidistis, quanta 0821B fecerim Aegyptiis, et assumpsi vos tamquam supra pinnas aquilae, et adduxi vos ad me: et nunc si auditu audieritis vocem meam et custodieritis testamentum meum, eritis mihi populus abundans prae omnibus gentibus. Mea est universa terra. Vos autem eritis mihi regnum sacratissimum , et gens sanctu (Ibid. XIX, 3) . Quomodo gens sancta, si innocentium fuerimus necatores? Quomodo regnum Deo sacratissimum, si praecepta praetereamus ejus? Item dicit Deus: Non moechaberis, Non occides, Non falsum testimonium dices adversus proximum tuum (Ibid. XX, 13) . Tu inquis contra: Crede mihi dicenti falsa, et macta innocentem. Monens Deus dicit in Exodo: Non credes auditui vano, Non consenties cum iniquo fieri testis injustus, Non eris cum compluribus in malitia. Non 0821C appones cum compluribus declinare cum turba, ut declines judicium, et pauperi non miserearis in judicio ejus (Ibid. XXIII, 1) . Et infra: Non subvertes judicium pauperis in judicio ejus, ab omni verbo iniquo recedes, innocentem et justum non accides, non justificabis impium pro muneribus: munera enim excaecant oculos videntium, et pestiferant sermones justos (Ibid. 6) . Ad haec tu excludenda praecepta, subvertere judicium ejus servos compellis; justam tentans etiam muneribus nostram corrumpere dicatam conscientiam 0822A Deo. Si auditu, dicit Deus, audieris vocem meam, et feceris omnia quae dixero tibi, inimicus ero inimicis tuis, et resistam contrariis tuis (Ibid. 22) . Jam tuum sit probare, praecepisse Deum innocentes esse percutiendos, apostolicam deserendam fidem, et tuam suscipiendam perfidiam . Cur haec, quae mandatis Domini adversantur, fieri praecipiendum putasti? cum etiam in Levitico Dominum memineris dixisse ad Moysen: Loquere filiis Israel, et dices ad eos: Ego Dominus Deus vester, secundum studia terrae Aegypti, in qua inhabitastis, in ea non facietis, et secundum studia terrae Chananaeorum, in quam ego induxero vos, ibi non facietis, et in legitima eorum non ambulabitis. Judicia mea facietis, et praecepta mea custodite, et ambulate in eis: Ego Dominus Deus vester. 0822B Custodite omnia praecepta mea, et omnia judicia mea, et facietis ea: qui fecerit ea homo, vivet in ipsis, Ego Dominus Deus vester (Lev. XVIII, 2) . Si in praeceptis Domini docere vales conscriptum , justos esse ad injustorum suggestiones puniendos, recte cuncta te egisse atque agere poteris advertere. Doce in mandatis Dei conscriptum, calumniis petitos ejus cultores a te domus ejus persecutore per nos episcopos esse interimendos. Cur ad hanc per Coarianos tuos deductus es implendam malitiam? quae coegit te causa imperatorem petere calumniis Dei hominem? Nunquid non legeras in Levitico dixisse Deum: Nolite mendacio petere neque calumniemini unusquisque proximum (Ib. XIX, 11) ? Et infra: Non mentiemini neque calumniam facietis proximo, et non profanabitis nomen 0822C Domini Dei vestri. Ego sum Dominus Deus vester. Non nocebis proximo tuo, et timebis Dominum Deum tuum . Ego sum Dominus Deus tuus. Non facietis iniquum in judicio. Non accipias personam pauperis, neque miratus fueris ad personam potentis: in justitia judicabis proximum tuum. Non ambulabis in dolo in gente tua. Non consenties in sanguinem proximi tui, Ego sum Dominus Deus vester. Non odies fratrem tuum sensu tuo , corripiens corripies proximum tuum, et diliges proximum tuum sicut te ipsum, Ego Dominus 0823A Deus vester. Legem meam custodite (Ibid. 12) . Haec cum scripta memineris, existimas acceptatores personae nos tuae futuros? Ad innocentis rogasti necem, et cum te contemptum advertisses, tetendisti temet ad genera omnia ingerenda poenarum. Dicit Deus: A facie divitis ne timeas, et honorabis faciem presbyteri et timebis Dominum Deum tuum. Ego sum Dominus Deus tuus (Ibid. 32) . Et tu timeri te potuisse es arbitratus, et exhonorari Athanasium, quem Deus praeceperit honorandum? Non legeras dixisse Deum: Non facietis injuste in judicio, in mensura, et in penso, et in stateris: statera justa pensabitis (Ibid. 35) , et mensura justa est ut statuisses fuisse per nos necandum absentem? Si justum est judicium audiri se proclamantem, absentem 0823B puniri, tuae erunt justitiae allegationes apud Deum contra nos, qui tuae temeritatis praecepta respuerimus. In Deuteronomio reperitur gloriosus Moyses dixisse ad judices, quos populo dederat: Audite inter fratres vestros, et judicate juste inter medium viri, et inter medium fratris, et in medio proselyti ejus. Non accipietis personam in judicio, adversus minorem, aut adversus majorem judicabitis: non sumas personam hominis, quoniam judicium est Dei (Deut. I, 16) . Et vis, Constanti, credo, quia sis in sublimitate degens regali, accipi tuam personam: es magnopere cupiens eum, cujus sis sanguinem sitiens, mactari per nos Domini sacerdotes. Hinc itaque apud te nos detestabiles, quoniam judicium ad Dei sumus voluntatem promentes. Hinc ad gladium putasti tendendam 0823C carnificem dexteram tuam, tamquam possis gladio vincere, quos videres propter Dei Filium nec praesentem dubitare amittere vitam, nec perhorrescere mortem. Ad filios Israel narrat sanctissimus Moyses ex praecepto Dei: Videte, tradidit vobis Dominus Deus vester ante faciem vestram terram: ascendentes possidete, quemadmodum dixit Dominus Deus patrum nostrorum nobis: nolite timere neque formidetis (Ibid. 21) . Si illis neminem praeter Deum timendum mandatum est, illis imaginem nostrae vocationis portantibus, quanto magis praeter Deum neminem metuere condecet, qui non terras Chananaeorum, Jebusaeorum, et Gergesaeorum, atque Amorrhaeorum simus desiderantes consequi, sed coelestia regna, sed Dei perpetuum amorem? Quomodo etenim vigor inanis 0823D dignitatis tuae nos ab hoc potuit aut potest proposito flectere, cum praeter Deum statuerimus metuendum neminem? Non sumus Christiani ex illis, qui dixerunt: 0824A Propter quod odiit nos Dominus, eduxit nos de terra Aegypti, tradere nos in manus Amorrhaeorum, et disperdere nos (Ibid. 27) ; sed sumus ex illis, qui dixerunt, ac dicunt ad Deum: Propter te occidimur tota die, aestimati sumus, ut oves occisionis, sed in his omnibus superamus propter eum qui dilexit nos (Rom. VIII, 36) . Non timuimus, neque timemus minas tuas nos, qui novimus nihil posse Deo resistere, ne ut illi pereamus, qui audiunt a Moyse: Fratres vestri averterunt cor vestrum dicentes: Gens magna est et dura multa et potentior vobis, et civitates magnae, et muratae usque ad coelum, sed et filios gigantum vidimus illic (Deut. I, 28) . Non timemus gladium tuum Christiani, qui praesumamus prostratis vobis, Dei religionis inimicis, venturos nos ad convivium patriarcharum, 0824B prophetarum, apostolorum ac martyrum. Non metuimus virtutem caduci regni tui, milites divini. Non sumus ex illis diffidentiae filiis, qui plus inimicos suos, quam Deum fuerant arbitrati potuisse, ut tuam fragilem vereamur potentiam: si enim non ita Judaei credidissent, quod videlicet plus possent Chananaei, Jebusaei, et Amorrhaei, et caeteri inimici quam Deus, numquam profecto Moysis vocem superhabuissent dicentis: Ne loquamini, neque formidetis ab eis. Dominus Deus vester, qui antecedit ante faciem vestram, ipse simul expugnabit eos vobiscum, secundum omnia quaecumque fecit vobis in terra Aegypti, et in deserto hoc quod videtis quomodo fovit te Dominus Deus tuus, sicut quis foveat homo filium suum, in omnem viam quam ambulatis , quoadusque 0824C venistis ad hunc locum, deducens vos in igni nocte, ostendens vobis iter, ut ambularetis in ea, et in nube diei (Ibid. 29) . Si non post haec salutaria monita, plus potuisse quos contra pugnam gerebant, quam Deum, filii Israel fuissent credentes, numquam profecto ad omnem devenissent interitum. Potentem igitur esse novimus Deum ad eripiendos nos de manibus tuis, ad coeleste nobis regnum promissum tendentes: timere tuam crudelitatem non poterimus, maxime qui elegerimus a te, non a Deo puniri. Dixisti: Damnate Athanasium. Quem eramus, Constanti, damnaturi? illum ne quem videmus Dei Filium confiteri, ut sunt confessi patriarchae, prophetae, apostoli, ac martyres? an te, qui sis negans, ut negavit magister tuus Arius, ut negaverunt Scarioth Judas, 0824D et cuncti Judaei? Dicit Deus ad Moysem: Non erunt tibi dii alii praeter me: non facies tibi sculptile, neque omnem similitudinem eorum, quaecumque sunt in 0825A coelo sursum et eorum quae sunt in terra deorsum, et quaecumque sunt in aquis subtus terram: non adorabis illa, neque servies eis, quoniam ego sum Dominus Deus tuus, Deus zelans, reddens peccata patrum in filiis, in tertiam et quartam progeniem, eis qui oderunt me, et faciens misericordiam in millibus his qui diligunt me, et his qui custodiunt praecepta mea (Ibid. V, 7) . Et haec dicis divina mandata calcanda: Suscipite idololatriam meam, derelinquite Deum, interficite inimicum meum, non Dei, Athanasium, quo possitis inveniri inter eos, qui oderunt Deum, quibus promiserit se in tertiam et quartam progeniem redditurum; date operam, ne cum illis diligamini a Deo, propter quos dicit: Faciens misericordiam in millia his qui diligunt me, et his qui custodiunt praecepta mea (Ibid. 10) . 0825B Conspicis, prudentissime imperator, hoc tibi bonum videri, quod sit malum, et hoc malum quod bonum. Aut negabis bonum, aut negabis bona te mala esse intelligere? et mala bona si negas, responde. Bonum est damnare innocentem, an malum? bonum est derelinquere Deum, et ire post idololatriam, an malum? Si dixeris malum, dicetur tibi a nobis: Cur haec tu geris? Iterum clamat in Deuteronomio Moyses, dicens: Custodire mandata Domini Dei tui, et testimonia, et justificationes quascumque mandavit tibi: et facies quod placitum est, et quod bonum ante Dominum Deum tuum, ut benefiat tibi: et intrabis, et haereditate possidebis terram bonam, quam juravit Dominus patribus vestris (Ib. VI, 17) . Et tu haec esse bona elegisti, haec Deo placita, ut in contumeliam ejus majestatis 0825C idololatria firmetur per tui regni virtutem, et jugulentur hi, qui se ejus fuerint confessi cultores. Ecce ego, dicit Moyses, dedi ante conspectum vestrum hodie benedictionem et maledictionem: benedictionem, si audieritis mandata Domini Dei vestri, quaecumque ego mando vobis hodie (Ib. XI, 26) . Cum itaque illi sint benedicti qui innocentem non sint punientes, illi Domini servantes mandata, qui inauditum damnare noluerint, tu quomodo te benedictum putas, cum per opus tuum te probes inter maledictos constitutum? aut si non inter maledictos es, cur Moysem spernis dicentem? Si autem inveniatur in te in una civitatum tuarum, quas Dominus Deus tuus dabit tibi, vir aut mulier qui fecerit malignum ante Dominum Deum tuum, transire in testamentum ejus, et venientes 0825D servierint diis alienis, et adoraverint eos, aut soli, aut lunae, aut omni, qui sunt in mundo de coelo (Ib. XVII, 2) . Et infra: Produces virum illum, aut mulierem illam, et lapidabitis eos in lapidibus, et morientur: in duobus testibus, aut in tribus morietur. Moriens, non morietur in uno teste; et manus testium erit super eum in primis ad occidendum illum, et manus totius 0826A plebis postremo: et tolles malignum ex vobis ipsis (Ibid. 5) . Si non es, Constanti, currens cum maledictis, cur non mandatis Dei servi paruisti Moysis? Cur cum ille dicat, duobus tribusve testibus etiam idololatram perire, tu nec quidem audientiam volueris praeberi viro Deo dicato, eique negare fecisti audientiam, cui sis traditus a Deo? ei, inquam, cui si justa defendenti restiteris, morte mori jussus ore fueris Moysis? Ut enim judicia sacerdotis maneant inviolata, dicit sic: Exsurgens ascendes in locum quemcumque elegerit Dominus Deus tuus invocari nomen ejus ibi: et loquere ad sacerdotes, levitas, aut ad judicem, quicumque factus fuerit in diebus illis: et requirentes nuntiabunt tibi judicium, et facies secundum omne praeceptum quodcumque nuntiaverint tibi, 0826B qui sunt in loco illo, in quo elegit Dominus Deus tuus invocari nomen illius ibi, et observa te nimis: facies secundum omnia quaecumque constituerunt tibi; secundum legem, et secundum judicium, quodcumque dixerint, facies: non declinabis a verbo, quodcumque nuntiaverint tibi, facies quodcumque indicaverint tibi, non declinabis dextra aut sinistra: et homo quicumque fecerit in superbia, ne audiat sacerdotes astantes officia exhibere in nomine Domini Dei, aut judicem, quicumque fuerit in diebus illis, morietur homo ille, et tolles malum de Israel, et omnis populus audiens timebit, et non impie aget ultra (Ibid. 8) . Sed dicis; isto in loco Deo devotissimus Moyses quomodo sacerdotum fecit mentionem, sic et judicis. Proba te super nos factum judicem, proba ad hoc te constitutum 0826C imperatorem, ut nos armis tuis ad omnem implendam voluntatem amici tui diaboli perduceres; cum probare non possis quia praeceptum sit tibi, non solum non dominari episcopis, sed et ita eorum obedire statutis, ut si subvertere eorum decreta tentaveris, si fueris in superbia comprehensus, morte mori jussus sis. Quomodo dicere poteris, judicare te posse de episcopis, quibus nisi obedieris, jam, quantum apud Deum, mortis poena fueris multatus? Cum haec ita sint, tu qui es profanus, ad Dei domesticos, quare istam sumis in Dei sacerdotem auctoritatem? cum etiam ipsos judices Judaeos, tunc quando in lege manebant Dei, ex genere habere permiserit suo. Si enim, inquit Moyses, dixeris, Statuam supra me principem , quomodo et reliquae gentes, quae in circuitu 0826D meo: constituens constitues super te ipsum principem, quemcumque elegerit Dominus Deus tuus, ipsum de fratribus vestris constitues: non poteris constituere super te hominem alienigenam, quoniam non est frater vester (Ibid. 14) . Et subsequitur, cur noluerit alienigenam fieri principem, ne scilicet ad sectam suam traheret alios. Propterea dicit: Ne revocet nos in Aegyptum 0827A (Ibid. 16) , hoc est, ad idolorum cultum; quasi dicat: Quis es tu, inquam, qui tibi usurpasti hanc auctoritatem, quam tibi Deus non tradidit, et si traderet, et inter te esse permitteret, primo in loco Christianum te esse oportuerat, quia scelus esset alienigenam Dei servos judicare, inimicum religionis domesticos Dei. Deinde si fuisses Christianus, et te participem censuisset Deus sacerdotibus fieri ad gerendum populum ejus, accipe qualem te esse praeceperit in Deuteronomio. Et erit cum sederit in principatu suo, scribe hoc in libro ante sacerdotes et levitas, et erit cum ipso, et legetis eis omnes dies vitae ejus, ut discant timere Dominum Deum tuum, custodire omnia mandata haec, et justificationes has facere, ut non extollatur cor ejus a fratribus ejus, et non transgrediatur 0827B a mandatis dextra aut sinistra, ut longiturni temporis sit in principatu suo ipse et filii ejus cum ipso in filiis Israel (Ibid. 18) . Quid tu hujusmodi habes, nisi omnia contraria, nisi cuncta, quae Dei impugnent domum? Primo es haereticus, deinde persecutor Dei domesticorum; conatus es ac conaris ad Athanasium jugulandum, tamquam is homo, qui non memineris scriptum: Si fuerit homo odiens proximum et insidiatur eum , et surrexerit in eum, et percusserit eum animo, et mortuus fuerit, et fugerit in unam civitatum harum, mittent seniores civitatis illius, et accipient eum inde, et tradent eum in manus exquirentium sanguinem, et morietur; non parces oculo tuo super eum, et mundabis sanguinem innocentis ex illis, et bene tibi erit (Ib. XIX, 11) . Et iterum: Non manebit testis unus 0827C in testificationem adversus hominem secundum omnem iniquitatem, et secundum omne peccatum, quod cumque peccatur: in ore duorum testium aut trium stabit omnis sermo. Si autem steterit testis injustus adversus hominem, detrahens ei iniquitatem, stabunt duo homines, quibus est ipsis contradictio, ante Dominum et ante sacerdotem, et in conspectu judicis, quicumque fuerit in diebus illis: et interrogabunt diligenter judices, et ecce testis injustus testificatus est iniqua, resistens adversus fratrem suum, et facite ei, quemadmodum nequiter egit facere adversus fratrem suum, et auferes iniquum ex vobis ipsis; et caeteri audientes timebunt, et non apponent amplius facere verbum malignum hoc in vobis. Non parces oculis tuis super eum, animam pro anima, oculo pro oculo, dentem pro dente, manum pro manu, pedem pro pede (Ibid. 0827D 15) . Cum cernas haec fieri, de te, homicida, Deum statuisse dicas. Quaeso, quid sit aliud dicere, Damnate eum, quem scitis innocentem, facite contra Dei mandata; nisi, evellite corda, tollite vobismet 0828A sensus, ultro jugulate vestras animas, licet videntes quia fovea sit, fingite vos caecos, praecipitesque vosmet date in aeternam voraginem, mergite in eam foveam, a qua non vos eripi posse cernitis, vobis ipsis vitam auferte, sumite perpetuam mortem? Quid est aliud dicere, Fac quod Deus fieri prohibuit, nisi, estote inimici Deo, acquirite vobis diabolum amicum, date operam ne consequamini paradisum, ne denique regnum coelorum quod vobis promisit si mandata ejus servaveritis, Deus: amate inferna, diligite stagnum ardentem, desiderate esse cum omnibus, qui sunt semper dantes poenas, desiderate dici homines diaboli. Haec sunt praemia, quae tua egregia conquirunt consilia, haec illa optima quae mortem pariunt sempiternam, haec quae demergunt hominem coelo jam proximum ad 0828B inferna. Adhuc non sciebas scriptum, ut ad haec nos rogares mala gerenda? Non erit in sacco tuo pondus et pondus, majus aut minus: non erit in domo tua mensura et mensura major et minor: pondus verum et justum erit tibi, et mensura vera et justa erit tibi, ut multorum dierum sis, et bene tibi sit super terram, quam Dominus Deus tuus dabit tibi in sorte, quoniam abominabilis est Domino Deo tuo omnis qui facit haec, omnis qui facit iniqua (Ibid. XXV, 13) . Pondera integra, et mensuras justas qui non servaverit, abominabilem eum esse cum sacris referatur litteris, credo nos acceptissimos tunc fore putasti, si injuste in eum protulissemus judicium. Moyses, Maledictus, inquit, qui transfert terminos proximi: proximi evellere et de loco transferre in locum prohibemur terminos; 0828C et tu, Egredimini, dicis, Dei sacerdotes, terminos justitiae (Ib. XXVII, 17) . Maledictus, inquit Spiritus sanctus ore Moysi, quicumque declinaverit judicium advenae, orphani, et viduae; et tu ludos tibi praebens de nostro sanguine, dixisti: Punite eum quem ignoratis deliquisse (Ibid. 19) . Noluimus, Constanti, esse tecum maledicti; te magis cupientes sumus nobiscum benedictum in sancta inveniri Ecclesia. Non tuam audimus vocem, quae nos Dei incurrere offensam provocat; sed audimus vocem Moysis servi Domini dicentis: Et erit, si non audieritis vocem Domini Dei vestri, custodire et facere omnia mandata ejus, quaecumque ego mandabo tibi hodie, et venient super te omnes maledictiones hae, et invenient te. Maledictus tu in civitate, maledictus tu in agro, maledictae apothecae tuae, et quae sunt reliqua tua, et maledicti 0828D filii tui ventris, et nascentia terrae tuae, armenta boum tuorum, et greges ovium tuarum, maledictus tu in gressu tuo. Mittet tibi Dominus taedium et thlipsen , et anxietatem in omnia quocumque immiseris manum 0829A tuam, quaecumque facies, quoadusque disperdat te in brevi propter nequitiam studiorum tuorum (Ib. XXVIII, 15) . Si non sunt mala studia falsa mittere crimina, persequi Dei cultores, Dei idololatriam introducere in Ecclesiam, manu militari jugulare credentes in unicum Dei Filium, poterunt haec maledicta non te ac tecum apprehendere currentes. Convocasti nos ad Dei sacerdotem jugulandum, ad eum interimendum, per quem te praecepta sua audire sanxerit Deus. Et scripsit Moyses verba legis hujus in libro, et dedit eum sacerdotibus et levitis, qui tollunt arcam testamenti Domini, et presbyteriis Israel. Et mandavit eis Moyses in illa die, dicens: Post septem annos in tempore anni remissionis in die festo scenopegiae in coeundo omnem Israel apparere in conspectu Domini Dei 0829B tui, in loco quem elegerit, legetis hanc legem in conspectu Israel, in auribus eorum, convocatis in ecclesiam viris et mulieribus, et natis, et proselyto , qui fuerit in civitatibus vestris, ut audiant et discant timere Dominum Deum vestrum, et audiant facere omnia verba legis hujus: et filii eorum qui nesciunt, audientes discent Dominum Deum vestrum omnibus diebus, quibus ipsi vivunt super terram (Ib. XXXI, 9) . Persequeris eum, per quem te audire praeceperit Dominus; agente eo in rebus humanis cohaereticum tuum Georgium mittis successorem, cum tametsi fuisset liberatus jam Athanasius et corpore , tibi non licuerit mittere, sed fuerit ac sit in Dei manu, quem fuisset dignatus populo suo antistitem instituere, per servos videlicet suos, hoc est, catholicos episcopos. Neque 0829C enim posset impleri virtus Spiritus sancti ad Dei gubernandum populum, nisi is, quem Deus allegisset , cuique manus per catholicos episcopos fuisset imposita, sicut defuncto Moyse, impletum Spiritu sancto invenimus successorem ejus Jesum Nave. Loquitur scriptura sancta dicens: Et Jesus filius Nave impletus est spiritu intelligentiae. Imposuerat enim Moyses manum super eum. Et audierunt eum filii Israel, et fecerunt secundum quod mandavit Dominus Moysi (Ib. XXXIV, 9) . Conspicis ordinationi Dei te obviam isse, contra Dei faciendo voluntatem, temet mucrone gladii tui jugulatum; siquidem non licuerit ordinari nisi fuisset defunctus Athanasius, et defuncto Athanasio, 0830A catholicus debuerit per catholicos ordinari episcopos. Loquitur sacra scriptura dixisse ad Jesum Nave Deum: Moyses servus meus defunctus est: nunc itaque surgens, transi Jordanem tu, et omnis populus iste in terra quam ego dabo illis: omnem locum quemcumque ingressi fueritis vestigio pedum tuorum , vobis dabo illum, sicut dixeram Moysi; desertum et ante Libanum usque ad flumen Euphratem et usque ad mare magnum, usque ad solis occasum, erunt fines termini vestri. Non resistet homo in conspectu tuo per omnes dies vitae tuae, et sicut eram cum Moyse, sic ero tecum et non derelinquam te, neque despiciam te (Jos. I, 2) . Numquid potest Deus esse cum inimico suo Georgio? numquid ei quem non ordinaverit, quem non elegerit, poterit esse propitius? Talis est Georgius, qualis fuerat 0830B Arius, quales qui sunt Valens et Ursacius, vel ad quem me destinasti Germaniciensium, Adoxius : neque enim possent nisi de spinis spinae procedere. Haec ita se habere ex actibus ipsius Georgii legens contestationes Alexandrinorum poteris colligere; et quamvis tibi sceleratum blasphemum illum esse placeat; neque enim aliter tibi esset amantissimus, nisi quia sit sceleratus: tamen haec eo protulerim, ut eximiam possis cernere operam tuam. Cum igitur non esse Deum cognoscas cum Georgio, sed esse cum Athanasio, quem populo suo instituerit antistitem, cognoscere tandem poteris Dei te ordinationem fuisse conatum destruere, Deum te fuisse in Athanasio persecutum. Audis enim dicere Deum ad Moysis successorem: Sicut eram cum Moyse, sic ero 0830C tecum, et non derelinquam te, neque despiciam te (Ibid., 5) . Ecce alio loco: Invalesce et viriliter age, custodire et facere sicut praecepit tibi Moyses puer meus: et non declinabis ex illa dextra aut sinistra, ut intelligas in omnibus quaecumque agis: et non recedet liber legis hujus ex ore tuo, et meditaberis in eo die ac nocte, ut custodias facere universa quae scripta sunt: tunc dirigam vias tuas, et tunc intelliges. Ecce praecepi tibi, invalesce et viriliter age: non est quod expavescas, neque timeas, quoniam tecum est Dominus Deus tuus in omni loco (Ibid., 7) . Jam superest te, sive tu, sive Georgius quae geritis, si sunt venientia ex Dei mandatis, probare. Audis enim promittere 0831A se Deum futurum cum successore Moysis, quomodo fuerit et cum Moyse, si modo quae sunt in libro legis scripta servaverit. Si igitur ut haec geras scriptum non inveneris, tuae erit aequitatis tandem advertere vobiscum Arianis non esse Deum, sed illum in vobis mansitare, qui manserit et in Cain. Quae te causa ad haec, Constanti, impulit gerenda, ut potentia regni tui ad tantam perductus superbiam statuisses eum necandum, quem Deus sibi in sacerdotali honore elegerit? Non inveneras in primo Regnorum libro scriptum? Non glorietur sapiens in sapientia sua, neque glorietur potens in virtute sua, neque glorietur dives in divitiis suis; sed in hoc glorietur, qui gloriatur, scire et intelligere Deum, et facere judicium et justitiam in medio terrae (Jer. IX, 23) . Cur haec praeteriens, 0831B qui in omni tempore judicium justum facere debueras, injustitiam tecum etiam nos facere cogebas? Deponi per nos decreveras catholicum, firmari vero haereticum: sed quando istud sanae fecissent mentis homines? si enim Heli sacerdos, quod filios in sacerdotii honore constituisset indignos, illa audit, quae perpessus est a Domino; quid nos audire ac perpeti mereremur, si catholicum episcopum damnantes, et quidem inauditum, sineremus Georgium fieri Arianum Alexandrinis episcopum? Et venit, inquit, homo Dei , et dixit: Haec dicit Dominus: Manifeste ostendi me ad domum patris tui ex omnibus tribubus Israel mihi in sacerdotium, ut ascenderent ad sacrificium meum, et incenderent incensum, et tollerent ephod. Et dedi in domo patris tui omnia frumenta filiorum Israel in escam. Et tu quare respexisti 0831C in incensum meum ac sacrificium meum improbo oculo, et honorificasti filios tuos plus quam me, ut benediceres eos a primordio in omnibus sacrificiis Israel coram 0832A me? Propter hoc haec dicit Dominus Israel: Dixi, domus tua, et domus patris tui transiet coram me usque in aeternum, et nunc non est. Sic dicit Dominus: Nequaquam mihi, non sic erit a me, quoniam qui honorificant me, honorificabo eos, et qui spernit me, ad nihilum redigetur. Et ecce dies veniunt, et disperdam semen tuum, et semen patris tui, et non erit tibi senex in domo mea omnibus diebus, et virum disperdam a sacrario meo, ut deficiant oculi ejus, et defluet anima ejus: et omnis quae superaverit multitudo e domo tua decidet in gladio virorum. Et hoc tibi signum, quod veniet super duos filios tuos hos Ofni et Phinees: in uno die morientur ambo gladio virorum (I Reg. II, 27) . Si hanc ille accepit increpationem pro filiis a Deo, qualem nos mereremur 0832B accipere pro te, Constanti? credo dictum fuisset nobis: Plus honorificastis Constantium, quam me; quomodo illi dictum est, quod plus honorificaverit filios, quam Deum. Qua, inquis, de re? quia si tua fecissemus praecepta, Domini inveniebamur sprevisse; quia Georgius sit, ut fuerint filii Heli, filius pestilentiae, quem tu loco Dei hominis Athanasii collocandum per nos censueras. Deinde cum dicat Deus: Qui me honorificaverit, honorificabitur, et qui me spernit, ad nihilum redigetur (Ibid., 30) ; si tuam contra ipsius divina mandata prolatam vocem sacrilegam audiremus, honorificaveramus Deum? an si te nihil esse judicantes illius tantum sacris statutis parere niteremur? Interea tu gaude, quia sis exhonorans Deum. Audis enim ipsum dicentem, quod venturi sint ad nihilum omnes eum spernentes. An negabis 0832C te exhonorasse Dominum tollendo sacerdotes e plebibus, quos ordinavit ille? An negabis te exhonorasse Dominum, quando contra sancita ipsius coegeris 0833A sacerdotes ejus damnare absentem, inauditum, et quidem falsis criminibus per te ac tuos petitum? Non ergo exhonorasti Deum, quando tuleris apostolicam atque evangelicam traditionem, et idololatriam, quam Arius aedificaverit in corde, diabolus statueris ab hominibus cultoribus teneri Dei? Cum haec ita sint, jam tuae erit prudentiae aestimare, quid tibi agendum expediat, utrum ne hic corrigens errores tuos, consecutus veniam tantorum scelerum, inter Dei inveniri statuas domesticos; an redactus ad nihilum, sicut promittit spernentibus se Dominus, incipias in perpetuum dare poenas, quas dant hi quorum tenere delegeris itinera. Et ut plane videre possis, quae te maneant pericula, propterea quod sis exhonorans divinitatem, accipe Samueli 0833B etiam quae dicantur propter Heli filios: Et dixit Dominus ad Samuel: ecce ego facio verba mea in Israel, et omnis qui audierit ea, tinnient utraeque aures ejus, in illo die, quo suscitabo super Heli omnia quae locutus sum in domo ejus, et consummabo quae praedixi ei, quoniam ego ulciscor in domo ejus usque in aeternum propter iniquitatem filiorum ejus, quam ego scio; quoniam contemnentes Dominum mala locuti sunt filii ejus, et non monuit eos neque castigavit. Et nunc sic juravi domui Heli, si propitiabitur iniquitas in domo Heli, in incenso, aut in sacrificiis in sempiternum (I Reg. III, 11) . Si haec Heli sunt promissa propter delictum filiorum, quid tibi propter sacrilegium tuum? Si illi haec in aeternum sunt promissa, quid tibi agenti tanta? Si filios Heli dixit Deus male locutos de se, quanto magis 0833C dicat te qui susceperis Arii blasphemiam ad impugnandam scilicet fidem, quam patriarchae, prophetae, apostoli, et omnes tenuerunt martyres! Rogamus te inter haec gerere factorum tuorum poenitentiam, considerans saltem quae filiis Heli exhonorantibus Deum acciderint. Heli (Ibid., 21) , inquit scriptura, senex erat valde, et filii ejus euntes abierant, et erat maligna via eorum coram Domino. Et factum est in diebus illis, et convenerunt alienigenae in pugnam ad Israel (I Reg. IV, 1) . Et infra: Et inclinavit pugna, et cecidit vir Israel coram alienigenis, et vulnerati sunt in acie in campo, quatuor millia hominum: et venit populus in castra, et dixerunt majores natu Israel: Propter quid deficere fecit nos hodie Dominus coram alienigenis? Tollamus igitur arcam Domini Dei nostri 0833D ex Selon, et exeat in medio nostrum, et liberabit nos de manibus inimicorum nostrorum. Et misit populus ad Selon, et sustulerunt inde arcam Domini, ubi sedebat Cherubin: et ambo filii Heli cum arca Dei ibant, Ofni et Phinees (Ibid., 2) . Et infra: Expugnaverunt illos, et defecit vir Israel a conspectu alienigenarum, et fugit unusquisque in tabernaculum suum, et facta est plaga magna valde, et ceciderunt ex Israel triginta 0834A millia virorum: et arca Dei capta est, et ambo filii Heli mortui sunt (Ibid., 10) . Et infra: Et vir properans accessit ad Heli, dixitque ei: Ego sum qui veni de castris fugiens de praelio hodie. Et dixit Heli: Qui sermo factus est, filiole? Et respondit vir , et dixit: Fugit vir Israel a facie alienigenarum, et facta est plaga magna in populo, et ambo filii tui mortui sunt, et arca Dei capta est. Et factum est cum audisset, Arca Dei capta est, cecidit supinus de sella juxta portam, et contribulatum est dorsum ejus, et mortuus est; quoniam senex erat et gravis homo, et ipse judicabat in Israel viginti annis (Ibid., 16) . Si haec mala Heli sacerdoti et judici Israelitarum uno die venerunt, propterea quod non, ut fuerat dignum, suos castigasset filios, quid tibi religionis Dei destructori cernis 0834B venturum, isto in loco probandum tibi censui. Quod enim ex Dei veniat voluntate, ut nos ejus servi subjiciamur vobis persecutoribus nostris, dixisse te non negabis: Nisi nostra fides, hoc est, haec, quae dicitur a Lucifero Ariana, fuisset catholica, numquam in omnes plebes accepissem potestatem. Si ita est, potuit et illorum allophilorum, qui arcam ceperant Dei, quisquam fuisse melior, quam est Dei cultor. Utique tu dicis fidem tuam, quam nos novimus haereticam, hoc tibi praestitisse: sed et Maxentius, Nero, et cuncti illi persecutores domus Dei dixerunt deorum suorum potentia fuisse factum, ut Christiani sub illorum ditionem veniremus. Percurre quae acciderint illis, qui arcam se Dei coepisse laetabantur, qui virtute deorum suorum vicisse se Israelitas dicebant, 0834C et invenies unum te ex illis qui Dei fuerint domum persecuti. Et alienigenae abstulerunt arcam Dei ex Abenezer, et intulerunt illam in Azotum; et sustulerunt alienigenae arcam, et intulerunt illam in domum Dagon, et collocaverunt illam juxta Dagon: et mane vigilaverunt Azoti, et intraverunt in domum Dagon, et viderunt: et ecce Dagon cecidit in faciem suam ante arcam Dei; et sustulerunt Dagon: et statuerunt in locum suum. Et gravata est manus Domini super Azotos, et cruciabat illos, et percussit illos in domibus eorum, in Azotum, et regiones ejus. Et factum est, cum ante lucem vigilassent, et Dagon ceciderat in faciem ante arcam testamenti Domini; et caput Dagon, et ambo vestigia manus ejus ablata erant per partes centum, et ambo articuli manus illius ceciderunt 0834D in limen (I Reg. V, 1) . Et infra: Et gravata est manus Domini super Azotum, et induxit illis mures, et facta est confusio mortis magna in civitate: et viderunt viri Azoti, quoniam sic est, et dixerunt: Quoniam non sedebit arca Domini Dei Israel nobiscum: Quoniam dura est manus illius super nos, et super Dagon deum nostrum. Et mittunt, et convocant reliquos alienigenarum ad se, et dicunt, quid faciemus de arca Dei Israel? et dixerunt Gethaei: Transeat arca Dei Israel 0835A in Geth. Et factum est, postquam translata est arca Dei, facta manus Domini in civitate, et est facta turbatio magna valde: et percussit viros civitatis a minimo usque ad maximum, et ebullivit illis mures in sedibus, et fecerunt sibi Gethaei sedes pelliceas, et miserunt arcam Dei in Ascalonem. Et factum est, ut intravit arca Dei Israel in Ascalonem, exclamaverunt Ascalonenses dicentes: Ut quid misistis arcam Dei Israel ad nos, ut morti tradat nos, et populum nostrum? et mittunt et convocant regulos alienigenarum, et dixerunt: Remittite arcam Dei Israel, et reducatur in locum suum, et non morti dabit nos, et populum nostrum: quia acta est confusio gravis in civitate tota, gravis valde, ut intravit arca Dei: et qui vivebant, et non sunt mortui, percussi sunt sedibus suis: et ascendit clamor 0835B civitatum usque ad coelum (Ibid., 6) . Vides, Constanti, quomodo sinat Deus noster humiliatam videri religionem suam a vobis alienigenis, et eo quidem usque humiliatam, donec etiam vos, persecutores verae religionis, videatis non esse Deum alium praeter Deum nostrum. Sed ut iterum ad Athanasii redeam causam; numquid non sciebas scriptum in Regnorum libro primo: Et Samuel judicabat populum Israel in omnibus sanctificationibus (Ibid., VII, 16) ; ut imperandum putares per Domini sacerdotes fuisse damnandum innocentem? Legisti Samuel, quod in omni sanctificatione judicarit populum Dei; et quia nolumus ab hac recedere justa via judicandi, perpetimur persecutionem a te. At hoc non novum, quando Saul persecutus fuerit justum Samuelem, cur ei vera dixerit, 0835C equidem eum per quem fuerit in regem unctus, per quem eum Dominus ad tantam provexerat gloriam. Persequebatur Saul Domini prophetam atque sacerdotem, quia non compos fuerat mentis: Saul alioquin quomodo sospes persequeretur eum, quem sciret Dei ministrum, Dei spiritu plenum? persequebatur eum, quem jugiter propter persecutoris ignorabat ingemuisse salutem. Loquitur in libro primo Regnorum scriptura dixisse Dominum ad Samuel: Usquequo luges tu in Saul? ecce expello illum, ne regnet super Israel: imple cornu tuum oleo, et veni, mittam te in domo Jesse usque in Bethlehem, quoniam vidi in filiis Jesse mihi in regem. Et dixit Samuel: Quomodo ibo, ne audiat Saul, et occidat me (Ib. XVI, 1) ? Eum quaerebat consumere, quem jam multis 0835D meminerat modis Dei esse hominem: homo Dei veniam persecutori poscendo non desistit, contra pestilentiae factus filius ejus auferre animam quaerit: eo etenim usque persecutor exstitit Samuelis Domini sacerdotis Saul, ut dixerit Domino dicenti sibi: Veni, mittam te: Et quomodo ibo? audiet Saul, et occidet me (Ibid.) . Conspicis, Constanti, recedentibus vobis a Deo non vos homines, sed feras, sed belluas, atque latrones aestimari. Aut numquid in 0836A hoc, quod Athanasium injuste persequeris, non eris Sauli comparandus? quando sis ita jugulare cupiens innocentem Athanasium, quomodo et ille fuerit interficere desiderans, non solum Samuelem, sed et David. Eos Saul nempe interficere minabatur, cum quibus cognoscebat esse Deum. Et vidit, inquit scriptura, Saul, quoniam Dominus cum David est, et omnis Israel diligebat eum: et magis adjecit Saul timere a facie David (Ib., XVIII, 28) . Et locutus est Saul ad Jonathan filium suum, et ad omnes pueros suos, occidere David (Ib., XIX, 1) . Responde, imperator impudentissime; si haec gerere potest Dei habens spiritum. Quo Saul coepit haec gerere tempore? nempe quo per Samuel maledictus reprobatus est, eodem etenim tempore scriptum est recessisse 0836B Dominum ab eo, cum David vero fuisse. Quibus rebus probatur vos esse Arianos sine spiritu Dei, qui persequimini Athanasium virum plenum Spiritu sancto. Et erat, inquit, David in omnibus viis suis sapiens, et Dominus erat cum illo, et omnis Israel et Juda diligebant David (Ib., XVIII, 34) . Igitur ut ea te agere possis cognoscere circa Athanasium, quae egerit Saul circa David, accipe scriptum: Et Jonatha filius Saul diligebat David valde, et indicavit Jonatha David dicens: Saul quaerit occidere te (Ib. XIX, 1) . Et infra: Et locutus est Jonatha ad patrem suum dicens: Noli peccare, rex, in servum tuum David, quoniam non peccavit in te, et facta ejus bona sunt valde, et posuit animam suam in manibus suis, et occidit alienigenam, et fecit Dominus salutem in Israel; 0836C et omnis Israel viderunt, et gavisi sunt. Et ut quid peccas in sanguinem, et occidere vis David sine causa? Et audivit Saul vocem Jonathae filii sui: et juravit Saul dicens: Vivit Dominus, si mortuus fuerit David (Ibid., 4) . Et infra: Et adjectum est bellum fieri, et invaluit David, et expugnavit alienigenas, et percussit illos plaga magna, et fugerunt a facie David. Et factus est in Saul spiritus malus, et ipse in domo sua dormiebat , et erat in manu ejus lancea, et ecce psallebat in manibus suis: et quaerebat Saul percutere lancea David, et percussit, et declinavit David a facie Saul: et percussit lancea in parietem, et David fugit, et salvus factus est. Et factum est in illa nocte, et misit Saul nuncios ad domum David, ut custodirent illum, quo mane occideret illum (Ibid., 8) . Et David 0836D fugit, et salvus factus est: et venit ad Samuel in Armathen, et renunciavit ei omnia quae fecit Saul (Ibid., 18) . Et infra: Et factus est iratus in Jonathan Saul valde (Ibid., XX, 30) . Et infra: Et dixit: Mitte haec, accipe juvenem, quoniam filius mortis est. Et respondit Jonatha patri suo: Quare morietur, quid fecit? et sustulit Saul lanceam in Jonathan ut occideret eum (Ibid., 31) . Cui parceret Saul, vera sibi dicenti, quando nec filio pepercerit? sic estis praetereuntes 0837A Dei mandata, atque vestra statuentes. Denique non miramur, si quia dicitur, non potest damnari absens, Domini persequaris sacerdotes; quando videamus sic fuisse Deo famulantes persecutum Saul. Loquitur scriptura dicens: Et dixit rex: Morte morieris, Abimelech, et tu, et omnis domus patris tui (Ib., XXII, 16) . Et infra: Et dixit rex cursoribus, et stantibus sibi: Adducite, et occidite sacerdotes Domini, quoniam manus eorum cum David est, quoniam cognoverant quod David fugeret, et non decooperuerunt aurem meam. Et noluerunt pueri regis ingerere manus suas adversus sacerdotes Domini (Ibid. 17) . Quid dicis, aequissime rex? si illi regis pueri noluisse referuntur obedire imperio regis, si illi contempsisse monstrantur praecepta Saul, ne contra Dei fecissent 0837B mandata, nos episcopos fuerat dignum Domini calcantes praecepta, implere tua sacrilegi homicidae? Idcirco ergo nos dignaris persequi, quia non Domini mandatis tua anteponamus. Haec fecit et Saul, quae ita esse probat sacra scriptura dicens: Et dixit Saul ad Doeg: Converte te in obviam sacerdotibus Domini. Et conversus est Doeg Syrus, et mortificavit ipse sacerdotes Domini, et occidit illa die trecentos quinque viros, et omnes portantes ephod, et Oben civitatem sacerdotum occidit in ore gladii a viro usque ad mulierem, et ab infante usque ad nutrientem (Ibid., 18) . Simili nunc modo conatus es, atque conaris eorum laniare corpora, quos videas praeceptorum Dei memores tuo reniti praecepto. Non itaque mirari poterimus, si tu nos persequaris; quando videamus Saul, 0837C quod non servum Domini David in manus tradiderint ejus, non solum trecentos quinque sacerdotes, sed et totam perdidisse civitatem. Persequebatur Saul David, eum, in cujus ditione cum fuerit, saepe tamen ei ignoverit. Et factum, dicit scriptura, cum reversus esset Saul post alienigenas, et renuntiaverunt ei dicentes: Ecce David in deserto Gaddi est. Et sumpsit secum tria millia virorum electorum ex omni Israel, et abiit quaerere David et viros ejus ante faciem venationis cervorum: et venit ad greges ovium, quae erant ad viam, et erat ibi spelunca, et introivit Saul ad sellam, et David et pueri ejus interius speluncae sedebant. Et dixerunt viri David ad eum: Ecce dies hic quem dixit Dominus: Tibi dabo inimicum tuum in manibus tuis, et facies ei quae placita sunt ante oculos tuos. 0838A Et exsurrexit David, et dempsit pinnam chlamydis Saul occulte. Et factum est post haec, et percussit cor David eo quod dempsisset pinnam chlamydis: et dixit David ad pueros suos: Non mihi contingat a Domino si fecero hoc verbum domino meo, christo Domini, inferre manum meam in eum, quia christus Domini hic est. Et suasit David viros suos verbis, et non permisit illis, ut surgentes occiderent Saul: et surrexit Saul, et descendit in viam, et exiit David post Saul dicens: Domine rex. Et respexit Saul post se, et inclinavit se David in faciem suam super terram, et adoravit eum, et dixit David ad Saul: Quare audis verba populi dicentium: Ecce David quaerit animam tuam? et ecce in hac die viderunt oculi tui, quomodo tradidit te Dominus hodie in manibus meis in spelaeo , et nolui te occidere, 0838B et peperci tibi, et dixi: Non injiciam manum meam in dominum meum, quoniam christus Domini est: qui accepi pinnam chlamydis tuae in manu mea, et ego abscidi laciniam chlamydis tuae, et non occidi te. Cognosce et vide hodie quoniam non est in manu mea malitia, neque injustitia, et non peccavi in te, et tu quaeris animam meam accipere. Judicet Dominus inter me et te, et vindicabit me de te, manus autem mea non erit in te. Sicut dicitur parabola antiqua, ex iniquis exiet nequitia: manus autem mea non erit in te. Retro quem tu persequeris? canem mortuum, et retro pulicem unum. Fiat Dominus in judicem et in vindicem inter me et inter te: videat Dominus et judicet judicium meum, et justificet me ex manu tua (Ibid. XXIV, 2) . Talis mos est Dei cultoribus, ut totum reservent 0838C Deo, scientes esse magnum vindicari ab eo. Interea, sicuti superius dixi, vide Saul, ubi compos mentis est, quae dicat: at ubi impos efficitur, quomodo sitiens sit D

avid justi et innocentis sanguinem: Et factum est, inquit, cum consummasset David verba haec, loquens ad Saul, dixit Saul: Vox tua haec, fili David? et exclamavit Saul et ploravit, et dixit ad David: Justus es tu quam ego, quoniam tu reddidisti mihi bona, ego autem tribui mala tibi: et renuntiasti mihi hodie quae fecisti mihi bona, sicut conclusit me Dominus in manibus tuis, et non occidisti me: et sicut inveniat quis amicum suum, et praemittat eum in viam bonam, et Dominus retribuat tibi bona, pro quibus fecisti mihi hodie: et nunc ecce ego scio quoniam regnando regnabis, et constituetur in manu tua regnum Israel, et 0839A nunc jura tu mihi in Domino, si non eradicabis semen meum post me: et si non exterminabis nomen de domo patris mei. Et juravit David Saul (Ibid. 17) . Post haec utique debuerat jam mutari Saul; sed adhuc nec iste desinit persequi, nec deficit parcere David. Et surrexit, dicit Scriptura, Saul, et descendit in desertum opacum, et cum eo tria millia virorum electorum ex Israel quaerere David (Ibid. XXVI, 2) . Et infra: Et misit David exploratores, et cognovit quoniam venit Saul in Sicelet: et surrexit David occulte, et abiit in locum ubi dormiebat Saul, et Abner filius Ner princeps militiae ejus: et Saul dormiebat in stragulis praeclaris, et plebs erat circa eum. Et David dixit ad Amalech Cethaeum, et Abessa filium Sarviae fratrem Joab dicens: Quis introibit mecum in castris ad Saul? et dixit Abessa ad 0839B David: Ego ibo tecum. Et intraverunt David et Abessa ad populum nocte, et ecce Saul dormiebat in stragulis pretiosis, et lancea fixa ad caput ejus praeclara, et Abner dormiebat circa eum. Et dixit Abessa ad David: Conclusit Dominus hodie inimicum tuum in manibus tuis: et nunc occidam de lancea semel in terram figens, et non repetam illam. Et dixit David ad Abessa: Non continges illum: quoniam quis injiciet manum suam in christum Domini, et purus erit? Et dixit David: Vivit Dominus, quoniam nisi Dominus percusserit illum, aut nisi hora illius venerit, et moriatur, vel in pugnam descenderit et apponatur, mihi autem non sit a Domino injicere manum in christum Domini: et nunc accipe lanceam, quae est ad caput illius, et lentem aquae, et recedamus nos. Et accepit David lanceam, et lentem 0839C aquae a capite ejus, et abierunt ipsi: et non erat qui videret, neque qui sciret, et non erat qui vigilaret: omnes enim dormiebant, quoniam timor Domini irruerat in illos: et transivit David contra, et stetit in cacumine montis longe, et erat magnum iter inter eos: et deprecatus est David populum, et Abner, et locutus est dicens: Non respondis, Abner? Et respondit Abner, et dixit: Quis es tu qui vocas me? Quid est? Et dixit David ad Abner: Vir tu es; et quis sicut tu in Israel? quare non custodis dominum tuum regem? quoniam intravit unus de populo disperdere dominum tuum regem. Non est bonum hoc quod fecisti: vivit Dominus quoniam filii mortificationis vos estis, qui non custodiistis dominum regem vestrum, christum Domini: et nunc vide ubi est lancea regis, et lentis aquae quae erat ad 0839D caput ejus. Et cognovit rex Saul vocem David, et dixit: Vox tua haec, fili David? Servus tuus, domine rex. Et adjecit David: Ut quid hoc persequitur dominus meus retro servum suum? quoniam quid deliqui, et quae est a me malitia? et nunc audiat dominus meus rex verba servi: Si Dominus Deus tuus incutit te in meum dolorem, et victimam immolationis: quod si filii hominum, maledicti hi in conspectu Domini, quoniam ejecerunt me hodie non confirmatum esse in testamentum Domini, dicentes: Vade, servi diis alienis. Et nunc non cadet sanguis meus in terram ante conspectum Domini, 0840A quoniam exiit rex Israel quaerere pulicem unum, sicut persequitur noctua in montibus. Et dixit Saul: Peccavi; converte, fili David, quoniam non malignabor in te jam, ideo quoniam anima mea accepta est ante oculos tuos in diem hunc, in quo stultus factus sum, et ignoravi multa vehementer. Et respondit David dicens: Ecce lancea regis: accedat unus ex pueris et accipiat eam. Et Dominus restituat unicuique justitias, et fidem suam, sicut tradidit te hodie in manibus meis, et nolui injicere manum meam in christum Domini. Ecce sicut exaltavit se anima tua in diem hunc ante oculos meos, sic significetur anima mea in conspectu Domini, et abripiat me, et eruat me ex omnibus tribulationibus. Et dixit Saul ad David: Benedictus tu, fili, et faciens, et potens poteris. (Ibid., 4) Haec idcirco indidi, ut tandem posses conjicere, 0840B sic te, sive Athanasium, sive nos injuste persequi, sic te famulari in tuae salutis necem, sic tibimet mortis apud divinitatem contrahere pericula, ut sibi per haec quae egerit contraxerit Saul. Si haec non ita sunt, dic cur nos persequaris? nempe quia non fundamus sanguinem innocentem. Quem vis imitemur, tene, aut David? de David enim scriptum invenio: Et David regnavit in Israel, et erat faciens judicium et justitiam in toto populo suo (II Reg. VIII, 15) : te vero esse cernimus injustum judicem, cultorum Dei interfectorem. Cur nos persequeris? nempe quia noluerimus, ut tu es, fieri apostatae, quia noluerimus unicum Dei negare Filium. David liber et Trinitatem loquitur perfectam, et unam narrat deitatem Patris et Filii et Spiritus sancti; et tu esse inveniris apostata. Quem inquam, 0840C sequar, tene, an David? illumne cultorem Domini, misericordiae amatorem; an te sacrilegum, carnificem? cujus sapientiae homo persequeris Athanasium? Mirarer te haec agere, si non et Achab rex sic Heliam et caeteros Domini prophetas fuisset persecutus: mirarer te persequi Dei hominem, si non in omnibus te Achab esse cernerem. Denique talia tibi dicuntur a nobis, qualia et illi a Dei dicta sint domesticis: Noli Baal colere, noli idolis servire, sed Deo; servi Deo Abrahae, Deo Isaac, Deo Jacob, servi Deo Israel. Si talia meministi dixisse Heliam et caeteros prophetas Domini ad Achab apostatam regem, adverte similia tibi ab eis, quibus docendi dederit auctoritatem Dominus, dici. Noli, Constanti, cum Arianis pugnare contra Dei domum, noli idololatriam Arii introducere 0840D in ecclesiam, noli negare unicum Filium Dei, desine persequi apostolicam atque evangelicam fidem. Haec quia dicamus, videmur esse tibi inimici: sic fuerunt regi vera sibi dicentes inimici. Percurramus denique quaenam fuerint orta, quae facta inter Heliam Domini prophetam et Achab tuum coapostatam; et invenies te esse hodie Achab. Vivit, inquit Helias, Dominus, cui assisto ante conspectum, si erit annis istis ros et pluvia, nisi per verbum oris mei (III Reg. XVII, 1) . Quod utique cum impletum fuisset, debuerat vecors cognoscere verum Deum solum potentem 0841A totum non fuisse, nisi illum, cui serviret Helias. Quid agit Achab? Videt per triennium et eo amplius non esse pluviam, et magis est idolis serviens, magis est cupiens interficere Heliam. Audit Dei propheta ore sacrilegi Achab: Si tu es ipse, qui evertis Israel (III Reg. XVIII, 17) ? Sic et tu dicis Athanasio vel nobis, quod enim nos sumus vertentes Dei populum, cum tu sis ad tuam suscipiendam haeresim Christianos convocans: sed audis a nobis quae audiit Achab ille cultor idololatriae ab Helia glorioso: Non nos evertimus Dei domum, sed evertis tu et domus patris tui. Aut negabis nihil te cogitare, nisi ut omnes nos coapostatas efficias tuos? Sed ut coeperam de Heliae et Achab dicere actibus: Et dixit Helias: Ego non verto Israel, sed evertis tu et domus patris tui, 0841B dum relinquitis vos Dominum Deum nostrum, et itis post Baal. Et nunc mitte, et congrega ad me omnem Israel in montem Carmeli, et prophetas confusionis quadringentos quinquaginta, et prophetas lucorum quadringentos, manducantes et bibentes in mensa Jezabel. Et misit rex Achab ad omnem Israel, et collegit omnes prophetas in montem Carmeli: et accessit Helias ad omnes, et dixit eis: Usquequo vos claudicatis sensu vestro? si est Dominus Deus, ite post ipsum. Si autem Baal est, ite post illum. Et non respondit illi populus verbum: et dixit Helias ad populum dicens: Ego superavi solus prophetarum Domini unus, et prophetae hujus Baal quadringenti quinquaginta viri, et prophetae lucorum quadringenti; dentur ergo nobis duo boves, et eligant sibi illi unum, et demembrent, et imponant 0841C eum super lignum, et ignem non supponant; et ego faciam bovem alterum, et ignem non supponam. Et clamate in nomine deorum vestrorum et ego clamabo in nomine Dei mei, et erit hic Deus quicumque exaudierit nos in igne, hic erit Deus. Et respondit omnis populus, et dixerunt: Bonum verbum quod locutus est Helias. Et dixit Helias ad prophetas confusionis: Eligite vobis vitulum unum et facite priores, quoniam vos multi estis, et clamate in nomine deorum vestrorum, et ignem nolite supponere. Et acceperunt vitulum, et fecerunt; et invocabant in nomine Baal a mane usque ad vesperam, et dicebant: Exaudi nos, Baal, exaudi nos. Et non fuit istis vox neque auditio: Et apposuit Helias Thesbites dicens: Invocate in voce magna pariter, ne forte occupatus sit, vel dormiat ipse, et suscitabitur. Et 0842A illum vocabant in voce magna, et secabant se secundum consuetudinem suam gladiis et novaculis usque ad effusionem sanguinis super se, et prophetabant usque dum transiret meridies; et factum est quomodo tempus erat ut accenderet sacrificium, et locutus est Helias Thesbites ad prophetas dicens: Discedite amodo, et ego faciam holocaustomata. Et discesserunt et abierunt; et dixit Helias ad populum: Accedite ad me. Et accesserunt omnes populi ad eum, et accepit Helias duodecim lapides secundum numerum tribus Israel, sicut locutus est Dominus ad eum dicens: Israel erit nomen tuum. Et aedificavit lapides, et restituit altare Domini quod dissipatum fuerat, et fecit foveam, quae caperet duas metretas seminis in gyro altaris et constipavit scizas super altare quod fecit, et demembravit holocaustum, et 0842B imposuit scizam, et stipavit super altare, et dixit: Accipite mihi quatuor hydrias aquae, et effundite super holocaustum, et super scizam. Et dixit: Iterum afferte. Et iterum attulerunt. Et dixit: Repetite tertio. Et repetierunt tertio, et manabat aqua in circuitu sacrarii, et foveam impleverunt aqua. Et clamavit Helias in coelum, et dixit: Dominus Deus Abraham, et Isaac, et Israel, exaudi me, Domine, exaudi me hodie in igne, ut sciant omnis populus hic, quoniam tu es Dominus Deus Israel, et ego servus tuus, et propter te feci haec opera, et tu versasti cor populi hujus retro. Et cecidit ignis a Domino de coelo, et comedit holocausta, et scizas, et aquam quae erat in altare, et lapides et terram linxit ignis: et cecidit totus populus super faciem suam, et dixit: Vere Dominus Deus ipse est Deus. Et dixit Helias 0842C ad populum: Suscipite prophetas Baal, nemo sit salvus ex illis. Et susceperunt illos, et deduxit illos Helias ad torrentem Cison, et occidit illos ibi; et dixit ad Achab: Manduca et bibe, quoniam vox est pedum pluviae. Et ascendit Achab, ut manducaret et biberet: et Helias ascendit in Carmelum, et inclinavit se in terram, et posuit faciem suam inter genua, et dixit puero suo: Ascende et prospice viam maris. Et respexit puer, et dixit puer: Non est nihil. Circumage te septies. Et factum est in septimo, et ecce nubis pusilla, quasi vestigium hominis adducens aquam de mari. Et dixit illi Helias: Ascende, et dic ad Achab: Junge currum tuum et ascende, ne comprehendat te pluvia. Et factum est hinc et inde, et coelum contenebricavit nubibus, et ventis, et facta est pluvia magna: et plorabat et ibat Achab 0843A in Israel, et manus Domini erat in Heliam (III Reg. XVIII, 18) . Cognoscis in qua perversitate hodie tu sis manens in qua manserit et Achab: de tantis etenim signis ac prodigiis exhibitis non dignatur gaudere cum populo, sed dolet, cur Helias sacerdotes ac prophetas idolorum fuerit ausus interficere: nec post tanta dignatur semet vertere ad Deum, sed magis adhuc ejus persequitur cultorem. Videt quia est Deus in Helia, et magis quaerit ejus animam. Conspicit prophetas Baal et lucorum fuisse daemoniorum cultores, et illos magis etiam exstinctos diligit, quam eum, quem tot modis adverterat Dei domesticum. Ita et tu eos dignaris diligere, quos haeresis Arianae sectae vides homines, et es Dei cultores quam acerrime persequens. Pauca de multis gestis inter Achab et Heliam idcirco duxi 0843B tibi ingerenda, ut possis noscere vos, ex quo Deum derelinquitis, neque signis, neque prodigiis facile converti ad eum, sed magis in vestris durantes erroribus, ut bestias immanes saevire in gregem Dei cultorum. Deprecamur te, Constanti, ne adhuc in his tuis malis digneris demorari, sed magis emergas a turbinibus diaboli, ne illa comprehendant te mala, quae Achab et Jezabel. Nec in eo dicas felicem te, quia potens sis ad Dei persequendos homines: quando videas potuisse ad petitum Heliae exstingui Achab et Jezabel, et tamen fuerint reservati, ut plenius et Heliae Dei hominis tolerantia fuisset beatificata et illorum impleta impietatis mensura: quasi vero non posset Helias petere Deum, ut arderent persecutores religionis ejus idolorum cultores. Ignem petit dari de coelo ad sacrificia consumenda; illico descendit pluvia, quae triennio fuerat 0843C ablata et mensibus sex; petit, et illico datur aqua, quamplurima signa fiunt; et exstingui Dei inimici ad petitum Heliae non potuerunt, cum etiam illos honoratos quinquagenarios ad Heliae dictum descendens ignis consumpserit? Vides hodie posse, quia persequaris Athanasium, vel nos te fulmine aut quolibet modo exstingui , sed reservari ad hoc, ut aut te convertas, aut omnis possit impleri iniquitatis tuae mensura. Persequebatur Achab rex Heliam, ut tu persequeris nunc Athanasium. Dixit nempe Jezabel ad Domini prophetam, posteaquam comperisset per Heliam illas virtutes exhibitas, et prophetas confusionis atque religionum sacerdotes interfectos: Haec mihi faciant dii et haec mihi adaugeant, si non in hac hora cras posuero animam tuam, quemadmodum animam 0843D unius ex illis (Ibid. XIX, 2) . Sed quid audit Helias a Deo post quadraginta dierum ac noctium celebratum jejunium? nempe ut ungeret reges, per quos Achab et socii exstinguerentur. Est cum Helia misericordia 0844A Dei, cognoscit Helias diligi se a Deo: contra Achab Heliae persecutor ita est miser, ut in diaboli semper potestate fuerit. Sic Athanasium juste puniri mandasti quomodo et Jezabel Nabutheum Israelitem: sic tu veros testes produxisti contra Athanasium, ut illi produxerunt ad quos scripserat Jezabel dicens: Jejunate jejunium, et sedeat Nabutheus in primo populo, et collocate duos viros filios iniquorum contra eum, et testentur adversus eum dicentes: Maledixisti Dominum et regem; et deducite eum, et lapidetur, et moriatur (Ibid. XXI, 9) . Talia sunt opera nunc vestra Arianorum: reos nos dicitis, impingitis multa, nec testibus falsis egetis, ipsi enim testes in omnibus falsi estis. Sic vos filii perditionis Ariani interficere tentatis Athanasium, quomodo Nabutheum Jezabel; 0844B tamquam possetis omnia conspicientis effugere manum. Scis vindicasse Deum sanguinem Nabuthei, mortem ejus de manibus interfectorum exquisivisse; et arbitraris ex tuis manibus non Deum exquisiturum sanguinem sacerdotis sui Athanasii? Et dixit Dominus ad Heliam Thesbitem dicens: Surge et descende in obviam Achab regi Israel, qui est in Samaria, quia hic in vineam Nabuthei descendit, ut possideat eam. Et dices ad eum: Haec dicit Dominus: Quomodo occidisti Nabutheum, et possedisti vineam ejus, propter hoc haec dicit Dominus: In loco in quo linxerunt canes et sues sanguinem Nabuthei, ibi lingent canes sanguinem tuum, et fornicariae lavabunt in sanguine tuo. Et dixit Achab ad Heliam: Si invenisti me, inimicus meus? Et dixit Helias: Inveni, quoniam cogitasti facere maligne ante conspectum Domini, ut exacerbares eum. 0844C Haec dicit Dominus: Ecce ego induco super te mala, et succendam post te ignem, et disperdam tuum , Achab, mingentem ad parietem, et contemptum, et reliquum in Israel: et dabo domum tuam sicut domum Hieroboam filii Nabath, sicut domum Saba filii Acia, pro omnibus exacerbationibus, quibus exacerbasti, et peccatum dedisti in Israel. Et ad Jezabel locutus est Dominus dicens; Canes manducabunt eam ante murum Israel : et mortuos tuos in civitate manducabunt volucres coeli (Ibid. 17) . Quid tu, Constanti, dicis ad haec? minora astruis esse peccata tua, quam fuerunt Achab et Jezabel? illi sacerdotes Dei sunt persecuti, interimerunt Dei domesticos, religionem Dei tulerunt, et idololatriam statuerunt, populum averterunt a Deo, et tu haec omnia fecisti ac facis. Sic nos tu vocas inimicos 0844D tuos quomodo et Achab Heliam, qui cum audisset ore prophetae Domini indignationem, dixerit: Si invenisti me, inimicus Achab regi (Ibid. 20) ? Nempe quia diceret: Noli idolis servire, sed Deo soli Abrahae, 0845A Isaac, et Israel: et nunc quia tibi dicatur: Noli esse haereticus, sed esto Christianus, inimicos vocas, quod tibi idololatriam tradenti haec ingerentur , quae fuerint ingesta et per Heliam regi Achab; qui Achab dilexisset profecto Heliam, si ejus idolis Domini propheta censuisset serviendum, derelinquendum vero Deum. Negare tu id non potes, quod enim si esse elegissemus quod ipse es, fuisses nos singulari dilecturus affectu. Quibus rebus intelligeris esse filius pestilentiae, tenebrarum fons, gurges omnium malorum, caput totius nequitiae, sentina omnium blasphemorum, haereticorum fomes, radix amaritudinis; arbos igni destinata, quippe afferens fructus mortiferos; inimicus Dei, hostis ecclesiae, veritatis interpolator, pravitatis concinnator, injustitiae amator, justitiae adversarius; 0845B totus in tenebras, et quidem inextricabiles conversus; factus vero verius templum omnium daemonum, quorum instinctu haec cuncta, ut Achab, perpetratus fueris mala, ac perpetreris. Sed non diu, nisi te converteris ad Deum, esse poteris impunitus; cum cernas quae receperint Achab et Jezabel. Si enim Achab, sicut ei fuerat promissum ore Heliae, interit, si canes comedunt Jezabel, tu eris a tantis impunitus facinoribus? qui non solum non doles interfecisse te Deo mancipatos, sed et adhuc glorieris, existimans bene te fecisse. Nec mirum cum praescius futurorum, cujus tu negator es, dixerit in Evangelio: Veniet hora, ut omnis qui vos occiderit putet se officium Deo facere; sed hoc faciunt quia nesciunt neque Patrem, neque unicum Filium ejus (Joan. XVI, 2) : Sciens 0845C tu, degens sine notitia Dei persequeris Athanasium vera tibi dicentem, ex toto amantem Deum corde. Sic et Achab persecutus Heliam. Sed vide exitum Heliae atque inimici ejus Achab. Heliam conspice translatum ad amicitias Dei perfruendas aeternas; et nunc Achab torquetur in exterioribus tenebris. Est Helias de Dei gaudens amicitiis, et est Achab exsolvens perpetuas poenas. Erit sine dubio Athanasius in convivio ubi est Helias, et tu eris in loco illo tormentorum, nisi tibi consulueris, in quo detinetur Achab, cujus in omnibus imitator reperieris . Istud est sapere, ut elegisses infelicitatem aeternam Achab regis, magis quam frui felicitate perpetua, quam est consecutus Helias? cujus translationem loquitur scriptura in quarto Regnorum libro dicens: Euntibus 0845D autem illis et loquentibus, ecce currus igneus, et equi ignei, et separavit inter utrosque: et ascendit Helias in commotione quasi in coelum: et Helisaeus videbat, et ipse clamabat, et dixit: Pater, pater, agitator Israel. Et non vidit eum amplius (IV Reg. II, 11) . Non novum nobis tuum, haeretice, factum poterit videri, si 0846A nos persequaris Domini sacerdotes; cum in libro Paralipomenon secundo inveniamus Hieroboam et ejus filios haec egisse. Sacra scriptura, Juda, inquit, et Benjamin, et levitae, et sacerdotes qui erant in omni Israel, convenerunt ex omnibus finibus, quoniam dereliquerunt (levitae et tabernacula sua et possessiones suas, et abierunt ad Hieroboam , quoniam repellit eos Hieroboam, et filii ejus, ut non servirent Domino. Et constituit ibi sacerdotes excelsorum, et simulacris, et da moniis, et vitulis, quae fecit Hieroboam: et projecit eos a filiis Israel, et a tribubus Israel, qui dederant cor suum quaerere Dominum Deum Israel (II Paralip. XI, 12) . Non erit itaque admirandum, si tu nos vel nobis divinitus commissos persequeris, si de re nobis commissa nos pellis, si denique locis nostris ordines 0846B Dei inimicos eos, qui tecum dereliquerunt Deum, quando videas haec te implere quae fecerit Hieroboam. Quid est enim dicere: Fidem apud Nicaeam damnate conscriptam, et suscipite meam; nisi hoc quod dixit Hieroboam: Et relinquite Deum, et servile simulacris meis? Quis tu homo dicis: Damnate absentem, inauditum, innocentem? certe is, qui jam fidem apostolicam negaveras atque evangelicam; nempe is, qui traditionem beatorum destruxeras, quantum apud te ac tuos est, apostolorum: inde denique factum est, ut ad tantam venires vecordiam, quia fueris ut Hieroboam sine Deo. Caeterum si Deum habuisses, si te ejus meminisses cultorem, numquam profecto diceres: Damnate innocentem; percutite inauditum, absentem, consacerdotem vestrum. Et ut videas te non esse in 0846C Deo, unde et talla fieri mandaris, accipe regem, cum quo pro meritis fuerit Deus suus, accipe et ejus obsecrationem ad Domini sacerdotes, quos populo Dei impellebat justum judicare judicium: conspice etiam tuorum a te contra ecclesiam institutorum judicium , et illius ministrorum actus, et poteris perpendere, si tecum non immundi spiritus sunt, qui fuerunt cum Hieroboam. Et habitavit, inquit in libro secundo Paralipomenon, Josaphat in Jerusalem, et conversus est, et exiit in populo a Bersabee usque ad montem Ephrem, et convertit eos ad Dominum Deum patrum suorum, et statuit judices in omnibus civitatibus Juda munitis, et per singulas civitates dixit judicibus: Videte quid vobis facietis: non enim homini judicabitis, sed Domino, et vobiscum est in verbo, et 0846D nunc sit timor Domini super vos, ut servetis et faciatis. Neque enim est cum Domino Deo nostro iniquitas, neque personae acceptio, neque munerum acceptio. Et quidem in Hierusalem statuit Josaphat de levitis, et sacerdotibus, et principibus Israel in judicium Domini, et judicare habitantes in Jerusalem. Et mandavit super 0847A eos dicens: Ita facietis in timore Domini, in corde perfecto; et omne judicium quod acceptum fuerit super vos a fratribus vestris, qui habitant in civitatibus suis, inter medium sanguinis et sanguinis, inter medium legis, in mandatis ac justificationibus, et ad judicia: et distinguetis eis , et non peccabunt Domino, et non erit ira super vos et fratres vestros: sic facite, et non peccabitis. Ecce Amarias sacerdos princeps super vos in omne verbum Domini, et Jabadias filius Zmabel, qui princeps est domui Juda in omne verbum regis: et scribae, et levitae in conspectu vestro. Confortamini et facite, et erit Dominus vobiscum cum bono (II Paralip. XIX, 4) . Numquid dixit ad Domini sacerdotes, vel ad regni sui principes, vel ad caeteros judices: Condemnate justum, persequimini innocentem, damnate; interficite omnes 0847B credentes in Deum? Numquid dixit: Amate, quod non amat Deus; odite justitiam, diligite injustitiam, sicuti dicis tu? Aut numquid negare poteris te dixisse, Damnate Athanasium absentem, inauditum? Josaphat Deo dicatus rex Judae dicit secundum Domini judicandum legem; et tu dicis in apostasiam conversus rex, Damnate inauditum. Pone interea, Constanti, hodie in corpore esse Josaphat regem, et utrosque vos dicere ad nos, ille quidem haec: Videte quid vos facietis: non enim homini judicabitis, sed Domino, et vobiscum est in verbo, et nunc sit timor Domini super vos, ut servetis et faciatis. Neque enim est cum Domino Deo nostro iniquitas, neque personae acceptio (Ibid. 6) ; tu contra esse damnandum dicas inauditum, et eum quidem quem etiam ipse scias innocentem; cui obedire 0847C poterimus nos antistites Dei? nos, quos ante populo suo ore Jeremiae promiserat dicens: Et dabo vobis pastores secundum cor meum, et pascent vos, pascentes cum disciplina (Jer. III, 15) . Cui, inquam, obediremus, tibi ne an Josaphat dicato Deo viro, qui id nos facere compelleret, quod meminissemus fieri mandasse Deum? Si itaque illum cognoscis Domini implere praecepisse mandata, te vero exstitisse non solum Dei mandatorum destructorem, verum etiam ipsius desertorem, superest ut videas, quis vestrum fuerit homo Dei, quis ejus clementiae fecerit voluntatem. Legimus scriptum sic de illo: Et factus est Dominus cum Josaphat, quoniam ambulavit in viis patris sui primis, et non quaesivit simulacra, sed Dominum Deum patris sui, et in mandatis ejus ambulavit, 0847D et non sic opera Israel: et direxit Dominus regnum ejus: et dedit omnis Juda munera Josaphat: et factae sunt illi divitiae et gloria multa: et exaltatum est cor ejus in viis Domini, et adhuc amputavit et lucos a Juda: et tertio anno regni sui misit duces suos, et filios virtutum (II Paralip. XVII, 3) . Et infra: Et cum illis Elimasat, et Joram sacerdotes, et docebant Judam, et 0848A cum illis librum legis Domini, et pertransierunt in civitates Juda, et docebant populum. Et factus est pavor Domini in regnis terrae, et in circuitu Juda, et non bellaverunt Josaphat: et ab alienigenis afferebant Josaphat munera, et argentum, et dona, et Arabes afferebant illi arietes ovium septem millia septingentos; et erat Josaphat ambulans magnificatus usque in altum (Ibid. 8) . Quid tu tale facis? nempe misisti per omne regnum tuum, ut cuncti mandata Dei despueremus, susciperemusque praeceptum tuum, quod tentaret impugnare Domini praeceptum. Josaphat misit principes virtutis regni sui, misit consiliarios suos, misit levitas ac Domini sacerdotes, obsecrans ut cuncti cultores Domini fuissent in regno suo, ut omnes unanimes Deo tantum semet praeberent famulos; 0848B mittit etiam librum sacrae legis per gloriosum Moysem traditum, ut nihil extra fecissent , quam quae fieri mandasset Deus. Tu non solum legem Domini inveniris impugnasse, quae praecepit innocentem et justum non necandum, sed et ipsum dereliquisse Deum; siquidem non sis apostolicam tenens fidem, sed Arii perfidiam. Ille populum errantem ab idolis convertit ad Deum, tu populum Deo dicatum conatus es facere apostatam, quod es tu, hoc est, sacrilegus. Persecutus es atque persequeris Athanasium, ejus sitiens cruorem. Sed vide quid Spiritus sanctus dicat in nono psalmo, in quo tu mihi specialiter descriptus esse videris: Dixit in corde suo: Non movebor a saeculo in saeculum sine malo, cujus os maledictione plenum est, et amaritudine 0848C et dolo: sub lingua ejus labor et dolor: sedet in insidiis cum divitibus in occultis, ut interficiat innocentem. Oculi ejus in pauperem respiciunt: insidiatur in absconso sicut leo in spelunca sua; insidiatur ut rapiat pauperem, rapere pauperem, donec adducat eum in conversatione sua: in laqueo suo humiliavit eum, inclinavit se, et cadet dum dominatur pauperum. Dixit in corde suo: Oblitus est Deus, avertit faciem suam, ne videat usque in finem (Ps. IX, 6, post 21) . An si in hac perseveraveris nequitia, non erit dici dignum de te: Avertit faciem suam ne videat usque in finem (Ibid.) ? Tanta sunt funera tua, Constanti, ut cum dicitur in psalmo decimo ex persona populi nostri: In Domino confido, quomodo dicitis animae meae, Transmigra in montem sicut passer? quoniam ecce peccatores 0848D intenderunt arcum, paraverunt sagittas suas in pharetra, ut sagittent in obscuro rectos corde (Psal. X, 2) ; tu mihi descriptus esse cum scelerum tuorum participibus videaris. Cognoscimus etenim vos Arianos esse temporis nostri antichristos: aut si non is es, qui merearis numerari inter antichristos, aestima Dei unici Filii negator. Dicit Spiritus sanctus per 0849A prophetam: Dominus in templo sancto suo, Dominus in coelo sedes ejus: oculi ejus in pauperem respiciunt, et palpebrae ejus interrogant filios hominum. Dominus interrogat justum et impium: qui autem diligit iniquitatem, odit animam suam (Psal. X, 5) . Et tu statuisti eum puniendum, quem nec ipse cognoveris reum, nisi tantum in eo, quod tuae blasphemiae restiterit, factum apud te mortis reum. Audi dicere Dei spiritum: Qui autem diligit iniquitatem, odit animam suam (Ibid. 6) : et cogis iniquitatem amare magis quam justitiam. Si non est injustum damnare inauditum, accusantibus vobis haereticis, catholicum convince. Ego etenim cum adhuc scriptum invenio: Pluet super peccatores laqueos: ignis, et sulphur, et spiritus procellarum, et pars calicis eorum: 0849B quoniam justus Dominus, et justitiam dilexit: aequitatem vidit vultus ejus (Ibid. 7) ; te atque omnes tecum facientes in hac parte esse cognosco. Veniet utique super vos ignis et sulphur, et spiritus procellarum, nisi conversi fueritis ad Deum, quia sit pars calicis vestri negatorum unici Filii Dei, ejus divinae majestatis dicatorum persecutoribus: qui cum sciatis Deum justum, justitiam diligere, amare aequitatem, vos censueritis damnare innocentem, persequi Domini fidelissimum sacerdotem. Diligite, inquit, Dominum, in psalmo XXX. Spiritus sanctus, omnes sancti ejus, quoniam veritatem requirit Dominus, et retribuet facientibus abundanter superbiam (Ps. XXX, 24) . Et tu nos impuleras ad interficiendum innocentem, ad superbiam tuam possidendam. Non enim 0849C te negare possis esse superbum, cum et in Dei cultores funestas miseris manus, et evangelicam fidem destruere fueris conatus, atque firmare haereticam. In XXXII psalmo non legeras: Diligit Dominus misericordiam et judicium, et misericordia Domini plena est terra (Ps. XXXII, 5) ; ut juberes damnari absentem? Cognosce per haec opera tua quam sis inconsideratus, quamque tuae salutis hostis, qui cum scriptum memineris: Quis est homo qui vult vitam, et amat videre dies bonos? prohibe linguam tuam a 0850A malo, et labia tua ne loquantur dolum: et averte a malo, et fac bonum (Ps. XXXIII, 13) ; tu tamen non quietem capias haec gerendo, quae te prohibuerit gerere Deus. Hoc est nolle videre dies bonos, hoc est nolle vitam, hoc est petere sibi tribui mortem. Cum itaque sis talis, qui ad mortem aeternam hamiendam curras, etiam in XXXV tu mihi videris esse praeostensus. Dixit injustus, ut delinquat in semetipsum : non est timor Dei ante oculos ejus: quoniam dolose egit in conspectu ejus, ut inveniatur iniquitas ejus et odium. Verba oris ejus iniquitas et dolus: noluit intelligere, ut bene ageret: iniquitatem meditatus est in cubili suo, assistit omni viae non bonae, malitiam autem non odivit (Ps. XXXV, 2) . Qualis es adverte, justissime imperator, propter quem esse dicta sentiantur etiam illa 0850B quae in Scariotem Judam et populum Judaeorum fuerint dicta. Quomodo potueramus, Constanti, damnare innocentem ad superbiae tuae consilium? cum sciremus scriptum apud David: Ostende misericordiam tuam scientibus te, et justitiam tuam his, qui recto sunt corde. Non veniat mihi pes superbiae, et manus peccatoris non moveat me: ibi ceciderunt omnes qui operantur iniquitatem, expulsi sunt nec poterunt stare (Ibid. 11) . Quid dicis? talis est misericordia Dei ac justitia, ut absentes et inauditi damnentur? et quidem innocentes, quos punire nec praesentes licet. Sed quid mirum si haec fieri mandasti, homo nesciens Deum? Quid mirum, si ignorans ejus misericordiam atque justitiam, praeceperis perversa fieri, iniqua, injusta? Non te a tanto potuit 0850C removere scelere psalmographi sermo dicentis: Ibi ceciderunt omnes qui operantur iniquitatem, expulsi sunt nec potuerunt stare (Ibid. 13) ? nec ille in trigesimo sexto: Desine ab ira, et derelinque furorem; noli aemulari ut maligneris, quoniam qui malignantur, exterminabuntur (Ps. XXXVI, 8) ? Haec itaque legens, quia pro nihilo habenda statuta censueris Domini, idcirco te esse judico illum, de quo dictum est: Observabit peccator justum et stridebit super eum dentibus suis; Dominus autem deridebit eum, quia prospicit 0851A quia veniet dies ejus (Psal. XXXVI, 12) . Inter illos te habemus, de quibus dictum cerno: Gladium evaginaverunt peccatores, intenderunt arcum suum ut dejiciant inopem et pauperem, et trucident rectos corde: gladius eorum intret in corda ipsorum, et arcus eorum confringatur. Melius est modicum justum super divitias peccatorum multas: quoniam brachia peccatorum conterentur (Ibid. 14) . Tu inter istos inimicus es Domini constitutus, quos describit Dei Spiritus adhuc infra: Inimici Domini mox ut honorabuntur et exaltabuntur, deficientes ut fumus deficient (Ibid. 20) . Considera tandem te cum omni tua sublimitate, nisi temet correxeris, ut fumum interiturum, quippe Dei inimicum. Adhuc de te scriptum video, quod nisi conversus poenitueris, venturus sis ad nihilum: 0851B Vidi impium superexaltatum et elevatum super cedros Libani: et transivi, et ecce non erat; et quaesivi eum, et non est inventus locus ejus (Ibid. 35) . Tu es, inquam, ille, Constanti, de quo etiam haec dicta video: Conspicit peccator justum, et quaerit mortificare eum: Dominus autem non derelinquet eum in manibus ejus (Ibid. 32) . Dicit propheta plenus Spiritu sancto: Noli aemulari inter malignantes, neque zelaveris facientes iniquitatem: quoniam tamquam fenum velociter arescent, et sicut olera herbarum cito decident (Ibid. 1) . Et dicitur a te Constantio destructore Dei religionis, Meos imitamini? Quis vos imitetur, nisi qui velit vobiscum tamquam olera herbarum arescere? Quis? nisi qui velit Dei indignatione deleri? Si vere utique dicit: Justitiam loquimini, 0851C juste judicate filii hominum (Ps. LVII, 2) : et tu in innocentis exsurgis necem. Dubitare itaque non poterit te esse ex illis ad quos dicit Spiritus sanctus: Etenim in corde iniquitates operamini, in terra iniquitatem manus vestrae concinnant. Alienati sunt peccatores ab utero, erraverunt a venire, locuti sunt falsa: ira illis secundum similitudinem serpentis, sicut aspidis surdae, et obturantis aures suas, quae non exaudivit vocem incantantium incantatoris , quae incantatur a sapiente. Deus conterat dentes eorum, in ore ipsorum molas leonum confringet Dominus: ad nihilum venientes ut aqua decurrent, intendit arcum suum donec infirmentur. Sicut cera liquefacta auferantur, super eos cecidit ignis, non viderunt solem (Ibid. 3) . Audis te cum tuis ad nihilum venturum, ut jam illi 0851D venerunt, quorum esse delegeris imitator. Conspicis 0852A vos persecutores Dei servorum, unici Filii Dei negatores serpentibus et aspidibus comparatos; et non tandem times ad Dei te transferre domum? non te, qui unus esse monstraris ex illis aspidibus, ita formas ad diaboli calcandum caput, quo possis dignus effici regnare inter eos, quorum Joannes narrat gloriam: In sua propria venit, et sui eum non receperunt; quotquot autem receperunt eum, dedit illis potestatem filios fieri Dei, qui credunt in nomine ejus (Joan. I, 11) ? Non memineras scriptum in LVIII psalmo: Deus Israel, intende ad visitandas omnes gentes, non miserearis omnibus qui operantur iniquitatem (Ps. LVIII, 6) ; ut juberes dandam in absentem sententiam? nec LXI commonere pariter atque increpare Spiritum sanctum per haec verba cognoveras: Quousque irruitis in hominem? 0852B interficitis universos (Ps. LXI, 4) ? Timor, inquit Salomon, Domini, initium sensus; sapientiam autem et disciplinam impii spernunt (Prov. I, 7) . Hinc disciplinam et sapientiam spernis, quia sis sine Dei timore. Hinc impius esse sacris describeris litteris: impius utique, quia non solum ipse deserueris Deum, sed et qui colentes illum tam infeste persequaris. Vae tibi quia cum illis esse inveniris, de quibus in Proverbiis lego: Fili, non te seducant viri impii, neque acquiescas, si te rogaverint dicentes: Veni, communica nobiscum sanguinem, abscondamus autem in terra virum justum injuste: deglutiamus autem illum, velut inferi vivum (Ibid. 10) . Quid te Arianorum Judaeorum imitatorum delectaverat, Constanti, ut has illorum impias audiens voces ad effundendum 0852C sanguinem Dei servorum fuisses eosdem secutus? Cur non consilia audisti Salomonis dicentis tibi? Nec abieris vias cum illis, ne declinaveris pedem tuum ad semitas eorum: non enim inique tenduntur retia avibus: ipsi enim qui homicidii participes sunt, thesaurizant sibimetipsis mala. Hae sunt viae omnium consummantium iniqua: sua enim impietate suam animam auferunt (Ibid. 15) . Et iterum: Quanto tempore innocentes tenuerint justitiam, non erubescent; insipientes autem dum contumeliae cupidi sunt, impii facti oderunt intellectum, et subjecti facti sunt opprobriis (Ibid. 22) . Tu tibi, Constanti, haec quaesisti opprobria, tu temet damnasti, qui praecepta contemnens Dei, maledictis Judaeorum discipulis haerere censueris Arianis, cum quibus digne adhuc haec audis: 0852D Nam quoniam vocabam, nec obediebatis; et extendebam 0853A verba, nec attendebatis: sed irrita faciebatis mea consilia, meis autem increpationibus non intendebatis. Itaque et ego vestra perditione ridebo: gratulabor autem adversus vos, cum venerit vobis subito tumultus, eversio autem similis procellae, cum advenerit autem vobis interitus: erit enim cum me invocabitis, ego autem non exaudiam; quaerent me mali et non invenient. Oderunt enim sapientiam, verbum autem Domini non assumpserunt, neque voluerunt meis consiliis intendere: spreverunt enim meas increpationes: ideoque edent viae suae fructus, et sua impietate saturabunt animas. Nam quia decipiebant parvulos, interficientur (Prov. I, 24) . Interfici certe tecum merebamur, et quidem a Deo, si tecum Dei hominem fuissemus persecuti. Sed quomodo istud fecissemus? qui sciebamus 0853B scriptum: Noli fabricare in amicum tuum mala, in incolam et confidentem. Noli inimicitias exercere adversus hominem sine causa, ne quid tibi operetur malum (lb. III, 29) . Aut numquid non erat sine causa, si prout insanus furor cohaereticorum tuorum per te jusserat, in innocentem mortis tulissemus sententiam? Vae tibi, quia dictum de te persecutore nostro video: Oculus contumeliosus, lingua iniqua, manus sunt effundentes sanguinem justi, et cor fabricans cogitationes malas, et pedes festinantes ad male faciendum (lb. VI, 17) . Legisti: Fili, honora Dominum, et valebis: praeter eum ne timeas alterum (lb. VII, 1) ; et tamen te timeri voluisti, Deum vero contemni. Unde etenim solum Deum potuerimus reperiri metuentes, si minis tuis succumbentes, absentem, 0853C inauditum, et quidem eum, quem sciremus justum, damnaremus? Salomon dicit: Statera doli abominatio est coram Domino: pondus autem aequum acceptum est ei (lb. XI, 1) . Tu contra mandare non dubitas, Damnate injusto judicio virum, hoc rectum putans, quod perversum est. Adhuc Salomon de te ac tibi similibus: Viae insipientium rectae coram ipsis: exaudit autem consilia sapiens (lb. XII, 15) . Damnate, inquis, Athanasium: et quidem ubi valere non potuisti ingenio detestandae subtilitatis tuae, viribus imperii tui coepisti. De te itaque scriptum accipe: Malus cum contumelia agit mala (lb. XIII, 10) ; et iterum, quod temet sic laqueo jam necaveris, haerendo Arianis, sicuti et Judas Scarioth Judaeis: Lex sapienti fons est vitae, stultus autem laqueo 0853D morietur (Ibid. 14) . Adhuc dicitur de te: Rex audax incidet in mala (Ibid. 17) . Utique incidisti in haec mala, quia nihil sapientiae tibi reliqueris, negando unicum Dei Filium, sed totum temet verteris in stultitiam, quae res effecerit te mactare Deo charos. Scriptum est: Sapiens timendo declinabit a malo, insipiens autem miscetur confidens iniquo (lb. XIV, 16) . Non legeras scriptum: Qui contumeliam facit pauperi, 0854A irritat eum, qui fecit illum (Ibid. 31) ; ut innocentem tecum nos interficere traheris? Si enim contumeliam facienti irascitur Deus, quanto magis ei qui interfecerit ejus sacerdotem! Scriptum adhuc non retinebas: Initium viae bonae, facere justa: accepta autem sunt apud Dominum magis quam immolare hostias (Ib. XVI, 5) ; ut tu injusta nos facere cogeres? Sed et alio loco: Qui justum vocat injustum, injustum autem ut justum, abominabilis est apud Deum (Ib. XVII, 15) . Abominabiles sine dubio essemus, si te justum pronuntiaremus, et virum Deo acceptum Athanasium injustum judicaremus. Mirari, inquit, personam impii non est bonum, neque sanctum declinare justum in judicio (Ib. XVIII, 5) . Tu dicis contra qui in impii persona videris descriptus: 0854B Damnate insontem, imitati meam injusti personam: et licet haec nos facere coegeris, quae nobis possent Deum quaerere iratum, tamen hortamur te inimicum sospitatis nostrae, ex impio pium fieri, salvum ex aegro, vivum ex mortuo, religiosum ex sacrilego. Unde, inquis, haec assequi potero? quibus rebus? Desine persequi Dei domum; desine proscribere, deportare, interficere ejus servos; fatere te Christianum, exsecrare nobiscum catervam commento diaboli quaesitam Arianorum; crede sicuti credimus nos, qui ex beatorum Apostolorum successione sumus episcopi; confitere unicum Dei Filium, sicuti illi confessi sunt, ac nos confitemur; et veniam consequeris tantorum scelerum. Legisti enim apud Salomonem: Mors et vita in manibus linguae (Ibid. 21) , 0854C et apud beatum Paulum: Corde creditur ad justitiam, ore autem confessio fit ad salutem (Rom. X, 10) . Meministi scriptum: Testis falsus non impunitus erit; et qui accusat inique, non effugiet (Prov. XIX, 5) : et tamen fuisti ausus inficiari Athanasium. Non enim nobis fuerat aliqua causa cum collegis sectae tuae Arianis, cum eosdem jam pridem Dei potentia cum Ario apud Nicaeam, tempore quo non solum contra blasphemiam vestram, sed et contra omnes haereses fides descripta est, praeuniverit. Non, inquam, nobis cum illis pseudoepiscopis, inimicis Dei, magistris tuis, aliqua fuerat quaestio, ut iterum contra eosdem confligeremus, quos semel Deus pepulerat de populo suo. Itaque nunc nobis tecum est ratio, quia te auctorem institueris, quod enim Athanasius 0854D fuisset reus : quem inauditum quia punire noluerimus, homo qui temet testem scires falsum, ut fera immanis ac bellua coepisti nos cum Athanasio velle punire, tamquam frendoribus tuis possis servorum Dei vigorem superare. Licet enim Salomon dicat: Regis minae similes sunt gemitibus leonis (Ibid. 12) , tamen gemitus tui leonini contra nos habere virtutem non poterunt. Quare? quia sis tu praecursor 0855A antichristi, et nos sumus milites Christi. Quare? quia homines Dei vincere non valeas tu persecutor ejus religionis. Item alio loco, Nihil, inquit, interest inter minas regis et iram leonis (Prov. XX, 2) . Quid hoc ad Dei servos, qui praeter Deum neminem esse timendum statuerimus? qui in manu Dei animas positas nostras meminerimus? possunt rugitus tuos timere coariani tui, quia sitis sine notitia Dei, quia sint minime arma Dei induti. Caeterum Dei domestici ridemus rugitus tuos leoni similes. Quare? quia feram te cognoscentes, cujus rugitus habere describeris, rideamus te magis sub figura hominis constitutam rabidam feram cernentes, quam timeamus, necesse est. Sed si non es fera sub imagine latens hominis, dicito. Legisti apud Salomonem: Misericordia 0855B et veritas tutela est regi, et circumeunt justi sedem ejus (Ibid. 28) . Cum te contra caterva malignorum circumsepserit Arianorum, et esse cernamus misericordiae punitorem, veritatis exsecratorem, quid esse aliud te judicabimus, nisi feram ac belluam? excitaris in nos, ut leo rugiens, quod misericordiam et veritatem diligamus, quod non innocentem et justum puniverimus, et arbitraris non te esse immanem feram ac belluam saevissimam? Sed quae te voluntas ad haec perpetranda perduxerit, prorsus videre non possum, ut totius justitiae episcopum catholicum, Domini sacerdotem fuisses tali exitio persecutus. Numquid non memineras scriptum: Facere justitiam, et veracem esse, placet Deo magis quam hostiarum sanguis (Ibid. XXI, 3) ? Displicet tibi Athanasius, 0855C quod traditionem beatorum apostolorum custodiat, quod se christianum fateatur, quod nolit esse coapostata tuus. Non mirandum; quandoquidem scriptum teneamus: Sanctus autem immundus est apud malos (Ibid. 15) . Vobis malignis displicet is, qui Deo placeat, tibi praesertim temerario ac superbo, qui temerarius hinc esse intelligeris ac superbus, quod contra Dei ordinationem tetenderis manum, quod apostolicam traditionem putaveris destruendam, quod episcopos, sub quorum te sollicitudine agere oportuerat, sub tuam ditionem censueris redigendos. Quid igitur sis intellige, audiens per Salomonem quod tibi sit superbo nomen: Temerarius et superbus pestilentia vocabitur (Ibid. 24) . Pestilens licet sis homo, tamen morbo tuo vexare nos non poteris, 0855D quia tutelam nobis sit praebens divina clementia. Tentasti denique pestilens facere nos compestilentes tuos; sed ille, cui dicati vivimus, non sivit tua tentamenta adire corda recta: suggerit enim scriptum: 0856A Libera eos qui ducuntur ad mortem, et redimere eos qui interficiuntur, ne parcas . Si autem dixeris, Nescio hunc, scito quoniam Dominus corda omnium novit: et qui figuravit spiritum omnibus illis, scit omnia, qui reddit unicuique secundum opera ejus (Ibid. XXIV, 11) . Ad haec, te dicente, Damnate Dei cultorem, derelinquite fidem apostolicam, suscipite perfidiam meam, utique te aperit esse hominem pestilentem. Deus nobis subvenire vult in pressuris atque angustiis constitutis; et tu eos, quos benefacere oportet, male facere urges, et quidem admovens ea, quae timere posse existimaris. Adverte jam si non in te sit morbus ille qui vocatur pestis, est morbus ad hoc valens, ut non solum corpora, sed et animas morbidas possis efficere, eorum videlicet qui te velint audire 0856B dicentem: Damnate Domini antistitem, repudiate fidem quam semper tenuit ecclesia, et suscipite meam quam tradidit Arius. Erubescere, inquit sancta scriptura, personam in judicio non est bonum: et qui dicit impium justum esse, maledictus erit in populis, et odibilis gentibus. Nam qui arguunt, meliora sperabunt: in ipsos autem veniet benedictio optima (Ibid. 23) . Et tu existimasti erubescere nos potuisse personam tuam, et damnare eum quem scires etiam ipse innocentem, quem retineres esse reum in hoc tantum, quod noluerit se esse negare christianum. Interea quia te arguamus mortis iter tenentem, quia corripiamus, conspicis quae nobis merces promittatur: Aperi, dicit Propheta, os tuum verbo Dei, et judica omnibus integre: aperi os tuum et judica justa (Ibid. 0856C XXXI, 8) . Et tu dicis, Damnate innocentem? Retineo quidem sacris continens scripturis: Noli superbire coram rege (Ibid. XXV, 6) : sed si intra terminos potestatis tuae esse voluisses, et superbus exstitissem te contra, re vera ipse me ut praevaricatorem legis condemnassem. Nunc vero quia homicidae tibi ac sacrilego vera dicamus, non utique tamquam superbi puniri merebimur, sed magis praemiis afficiemur coelestibus, quod tibi erranti non pepercerimus. Scriptum est: Flagellum equo, et stimulum asino, virgam autem genti insipienti (Ibid. XXVI, 3) . Vos negatores Dei unici Filii recte insipientes vocamus, quos videamus in tanto versari sacrilegio. Nam cum esse scriptum video, quod sicut canis qui convertitur ad vomitum suum, et odibilis efficitur, ita stultus sua malitia 0856D conversus ad suum peccatum (Ibid. 11) ; de te specialiter dictum judico. Quare? inquis; quia litteris tuis jurasti Alexandrinis nihil te mali deinceps facturum Athanasio, et nunc quaeris eum interficere. 0857A Sed inquis: Pater meus illum miserat ad exsilium, et me oportuit patris mei parere statutis. Pone, ut vis, haereticum esse Athanasium: si recte fuerat missus ad exsilium, cur eum passus es contra patris tui statuta recipere dignitatem, quam ei se tulisse tuus arbitratus fuerat pater? Sed inquis: Fratris mei Constantis factum est interventu. Sed potuisti occurrere Constanti, dicens: Pater noster quem probavit haereticum nisi se correxerit, recipere in partes regni mei non possum. Sed inquis, Timui ne inter nos bella fuissent orta. Ergo quia Soporinus Persarum rex nunc contra te gerit praelium, si tibi dixerit: Suscipe religiones meas et ero tecum pacatus; te oportet cum omnibus in imperio tuo demorantibus facere transitum ad religiones daemonum? daemoniis enim 0857B sacrificans est Soporinus. Conspicis enim non te egisse ut Dei servum, suscipiendo eum, et loco revocando suo quem meminisses in causam fidei deportatum. Primo quod impotentem judicaveris Deum, tamquam te tueri non potuerit, tuentem veritatem, haereticis resistentem; deinde quod magis tibi propitium esse volueris Constantem, quam Deum: quem utique Constantem regem si haereticum factum memineras favendo Athanasio, quem tu jam probatum habebas sacrilegum, non solum non regnum tuum Deo debueras praeponere, sed nec ipsam tuam animam. Tu etenim ipse testis es conscientiae tuae, quod enim propter fidem quam semper tenuit ecclesia ac tenet, quod eam damnare noluerit, missus fuerit ad exsilium, quia videlicet noluerit esse Arianus: 0857C idcirco namque Athanasium perosum habitum a patre tuo non fugit te; quandoquidem et tu in ea eum digneris persequi causa, in qua fuerit et tuus pater persecutus. Dicat denique se non esse christianum, fateatur se Arianum, et erit apud te sapientissimus, magnus. Digne itaque comparatus es cani, qui redierit ad vomitum suum: jam enim christianus aestimabaris, et non esse Arianus, ex quo Athanasium 0858A cum talibus litteris divinitus sibi commissis repraesentaveris. At nunc cum esse comprobaris Arianus, et cupiens haeresen tuam invenire locum, virum justum persequaris, quia ille videlicet sit eamdem omni nisu impugnans, recte es comparatus cani redienti ad suum vomitum. Item etiam in illo facto tuo egregio recte comparandus cani, qui redierit ad vomitum suum, quod enim acceperis veritatem, non esse catholicum Adoxium Germaniciensium, et dederis contra eumdem litteras ad Antiochenos, et postea hunc eumdem Adoxium defendere coeperis veritatis esse doctorem, ipsius haeresen catholicam judicans fidem. Quare, Constanti, tam levis? quamobrem in causa fidei, ut ventis pulsantibus arundo, flecteris huc atque illuc? quid mirum si tam facilis fuisti, ad damnandum 0858B Athanasium, etiam cunctos Dei invitare sacerdotes? quandoquidem etiam in statu religionis tanta agere per tuam non dubitaris temeritatem. Efferbuisti ad innocentis fundendum sanguinem rex piissimus, tamquam non meminisses scriptum: Regis in veritate judicantis de pauperibus, sedes ejus in testimonium resurget (Ibid. XXIX, 14) ; sed tu hinc putasti te summum, si contra divinas ires scripturas, si cuncta quae prohibent fecisses. Odis Athanasium quod christianus sit; quod esse noluerit Arii, ut tu dicis, discipulus, summo eum persequeris odio: sed talem te circa eum futurum olim Spiritus sanctus ostenderat, ore Salomonis dicens: Abominatio est justus viro iniquo (Ibid. 27) . Noli, Constanti, adhuc demorari in his malis, noli Dei abuti patientia, retine scriptum 0858C in LXXVII psalmo: Excitatus est tamquam dormiens Dominus, tamquam potens crapulatus a vino, et percussit omnes inimicos suos in posteriora; opprobrium sempiternum dedit illis (Ps. LXXVII, 65) . In LXXXI psalmo, Quousque, dicit Spiritus sanctus, judicastis iniquitatem, et faciem peccantium sumitis? Judicate pupillum et egenum, humilem et pauperem justificate. Eripite pauperem, et egenum de manu peccatoris liberate 0859A (Ps.LXXXI, 2) . Tu, Interficite mecum, inquis, Deo dicatum, cupiens nos tecum haberi cum illis, propter quos dicitur: Nescierunt, neque intellexerunt, in tenebris ambulant (Ibid. 5) . Mandat Deus ne judicium proferamus injustum, ne tuam peccatoris reveriti faciem, sineremus te punire eum quem persequeris injuste. Praecepit Deus humilem justificari a nobis, eripi pauperem, et egenum de manu tua liberari carnificis. Et tu inquis, Damnate eum quem voluit Deus de mea manu peccatoris erui. Non mirum; nec enim poteras ire contra tuas exsecrabiles

dispositiones. Dicit Spiritus sanctus in XCVI: Qui diligtiis dominum, odite malum (Ps. XCVI, 10) : et tua indicant praecepta te dicere: Amate quod est malum. Si enim malum esse videtur Deo damnari innocentem, dare adversus absentem, 0859B et quidem justum virum, sententiam, quid est aliud quod nos cogis facere, nisi quod odio habeat Deus? Si igitur quod odit Deus fecerimus, utique non erimus ex illis, ad quos dicitur: Qui diligitis Dominum, odite malum (Ibid.) . Nempe tu idcirco non odis malum, quia non diligas Dominum: sed nos idcirco facere nolumus quod odit Deus, quia eum diligamus. Facis haec quia non sis servus ejus, cujus metus atque amor compellat nos odire malum. Neque enim in ecclesia Domini, persecutor ejus ecclesiae inveniris, ut putes ad vos dixisse Prophetam in psalmo: Qui diligitis Dominum, odite malum (Ibid.) ; quando et in centesimo dicat: Non habitat in medio domus meae qui facit superbiam; qui loquitur iniqua non direxit in conspectu oculorum meorum (Ps. C, 7) . Non ergo ad 0859C vos foris positos dicitur, sed ad nos: Qui diligitis Dominum, odite malum (Ps. XCVI, 10) . Odimus denique malum quod vos idcirco amatis, quia sitis non in ecclesia Dei. Quamodo etenim te in ecclesia esse poteris astruere Dei, homo qui non solum ecclesiam sis persequens, sed et ipsum negans qui fundarit ecclesiam? An non es superbus, et habitare poteris in domo Domini, quamdiu in hoc manseris supercilio? Quis enim merito poterit dici superbus, si tu possis humilis judicari, qui dicis: Damnate contra mandata divina innocentem, calcate praecepta Dei, mea servate? Sed fortasse non loqueris iniqua, et poteris inveniri inter christianos (tu negator Patris, negator unici Filii ejus, negator Spiritus sancti paracleti, Arianae haeresis fundator, destructor apostolicae fidei; non 0859D loqueris iniqua labiis tuis venenatis, nihil ore illo profers sacrilego quod sit iniquum. Ignorabas in psalmo centesimo secundo Spiritum sanctum dixisse de Domino: Faciens misericordiam Dominus, et judicium omnibus injuriam patientibus (Ps. CII, 6) ; ut injuste mandares judicari ? Cujus mandatis parere nos dignum est Domini sacerdotes? tuisne nondum erepti ab immundis spiritibus, an prophetae? per quem moneat 0860A Spiritus sanctus, ut omnis injustitiae pars vitetur a nobis cultoribus verae divinitatis? Non legeras, Constanti, dictum ad vos reges a Deo: Nolite tangere christos meos, et in prophetas meos nolite malignari (Ps. CIV, 15) ; ut ad domum Dei auderes tendere manus? Dicit plenus Spiritu sancto David in centesimo quinto psalmo: Beati qui custodiunt judicium, et faciunt justitiam in omni tempore (Ps. CV, 3) ; et tu: Facite, inquis, mecum injustitiam. Persequeris Athanasium, impius pium, haereticus christianum: sed orote, dicas, qui vestrum Deo esse possit acceptus? tu negator aeternae majestatis unici Filii Dei, aedificator falsae religionis atque institutor, an Athanasius? Legisti in psalmo CXVIII: Beati immaculati in via, qui ambulant in lege Domini. Beati qui perscrutantur 0860B testimonia ejus, in toto corde exquirunt eum (Ps. CXVIII, 1) : et dicito, quis vestrum exquirit Deum, quis fideliter ejus majestati famulatum praebet? tune, qui facis persecutionem Athanasio, quod se christianum fateatur; an ille qui te velit persecutorem suum e laqueis eripi diaboli? tune, qui sis destructor catholicae fidei; an ille apostolicae fidei praedicator? Si tu es serviens Deo, quomodo infra dicit Spiritus sanctus? Non enim qui operantur iniquitatem, in viis ejus ambulaverunt (Ibid. 3) . Vos igitur haeretici operarii iniquitatis, cum non in viis inveniamini Domini, utique manifestatis vos operibus vestris esse in via diaboli. Legisti: Nolite zelari mortem in errorem vitae vestrae, neque acquiratis perditionem in operibus manuum vestrarum; quoniam Deus mortem 0860C non fecit, nec laetatur in perditione vivorum (Sap. I, 12) . An meministi legisse? Cur praecepisti quaereremus nobismetipsis mortem? Si non legisti, cognosce quid nos facere fueris hortatus, tu qui in sortem delegeris esse illorum, quorum facinora describat ore Salomonis Spiritus sanctus dicens: Neque mercedem speraverunt justitiae, nec judicaverunt honorem animarum sanctarum; quoniam Deus creavit hominem inexterminabilem, et ad imaginem suae similitudinis fecit illum: invidia autem diaboli mors introivit in orbem terrarum (Ibid. II, 22) . Imitantur ergo illum qui sunt ex parte illius. Conspicis te imitatorem esse diaboli, in parte esse constitutum illius; cognoscis tu quod tibimet conquiras mortem, tu qui nolueris in imaginem Dei, quomodo es factus a Deo, manere, 0860D sed temet contuleris ad illum, cujus invidia mors intraverit in orbem terrarum. Contra accipe quantam felicitatem cupiat consequi Athanasius; unde et nolit esse, quod sis tu, Arianus apostata; accipe quantam fuerint etiam illi, quos jam quod se Christianos dixerint, es interficere dignatus, consecuti beatitudinem: Justorum autem animae in manu Dei sunt, et non tanget illos tormentum . Visi sunt oculis insipientium 0861A mori, et aestimata est malitia exitus illorum ab itinere justo. Abierunt in exterminium, illi autem sunt in pace. Etenim si coram hominibus tormenta passi sunt, spes illorum immortalitate plena est, et in paucis vexati, in multis bene disponentur, quoniam Deus tentavit illos, et invenit illos dignos se. Tamquam aurum in fornace probavit illos, quasi holocaustam hostiam accepit illos, et in tempore erit respectus illorum: fulgebunt tamquam scintillae, in arundineto discurrent, judicabunt nationes, et dominabuntur populis, et regnabit Dominus eorum in perpetuum (Sap. III, 1) . Desideras interficere Athanasium, existimans quod ei si eum mactaveris possis aeternum dare malum, ignorans scripptum: Condemnat justus mortuus vivos impios, et juventus celerius consummata, longaevitatem injusti. 0861B Videbunt etenim finem sapientis, et non intelligent quid cognoverit de illo, et quare munierit Dominus: videbunt et contemnent, illos autem Dominus irridebit: et erunt post haec decidentes sine honore, et in contumelia mortis in perpetuo, quoniam disrumpet illos sine voce inflatos, et commovebit illos a fundamentis, et usque ad supremum deserentur, et erunt in dolore, et memoria illorum periet : venient in cognitionem peccatorum suorum timidi, et transducent illos ex adverso iniquitates eorum (Ibid. IV, 16) . Cernis inter quos sit pars tua constituta: cernis cum qualibus temet feceris stare contra Dei domum; Athanasium vero videbis inter istos, de quibus infra scriptum accipe: Tunc stabunt justi in magna constantia adversus eos qui se angustaverunt , et abstulerunt labores eorum: 0861C videntes turbabuntur timore horribili et mirabuntur, in subitatione insperatae salutis dicent inter se poenitentiam habentes , et per angustiam spiritus gementes: Hi sunt quos habuimus aliquando in risu et in similitudinem improperii. Nos insensati vitam illorum aestimabamus insaniam, et finem illorum sine honore: quomodo computati sunt inter filios Dei, et inter sanctos sors illorum est (Ibid. V, 1) ! Tunc haec dicturus es, nisi tibi consulueris, quando videris te demersum in Tartarum: tunc dicturus haec, quae dicit dicturos suos persecutores militum Christi scriptura sancta: Ergo 0862A erravimus a via veritatis, et justitiae lumen non luxit nobis, et sol non est ortus nobis; lassati sumus iniquitatis in via et perditionis, et ambulavimus heremias difficiles, viam autem Domini ignoravimus. Quid nobis pro fuit superbia, aut quid divitiae cum exsultatione contulerunt nobis? transierunt omnia illa tamquam umbra, et tamquam nuncius percurrens (Ibid. 6) . Contra Athanasium visurus es inter illos, quorum gloriam narrans Spiritus sanctus dicit: Justi autem in perpetuum vivent, et apud Dominum est merces illorum, et cogitatio eorum apud Altissimum. Ideo accipient regnum decoris, et diadema de manu Domini, quoniam dextera sua proteget illos et in brachio suo defendet illos (Ibid. 16) . Tu contra si in hac manseris animi obstinatione, si censueris finire fragilem hanc vitam inter Arianos, eris 0862B inter illos, ad quos item loquitur ore prophetae Spiritus sanctus: Audite ergo, reges, et intelligite; discite, judices finium terrae: praebete aures, vos, qui continetis multitudinem , et placetis vobis in turbis nationum; quoniam data est a Domino potestas vobis, et virtus ab Altissimo, qui interrogabit opera vestra, et cogitationes scrutabitur regni , quoniam cum essetis ministri ejus , non recte judicastis, neque custodistis legem , neque secundum voluntatem Dei ambulastis. Horrende et cito apparebit vobis, quoniam judicium durissimum in his, qui praesunt, fiet: exiguo enim conceditur misericordia, potentes autem potenter tormenta patientur. Non subtransiet personam cujusque Dominus, nec reverebitur magnitudinem cujusquam, quoniam et pupillum et magnum ipse fecit, et aequaliter cura est illi de 0862C omnibus: fortioribus autem fortior instat cruciatio. Ad vos ergo, o mali tyranni , sunt sermones mei, ut discatis sapientiam et non excidatis (Ibid. VI, 2) . Tunc, si nec dum nos audieris, Constanti, visurus, quae nunc videre vales minime per incredulitatem tuam, videbis tunc cum inter contyrannos tuos fueris collocatus in illis locis tormentorum, non solum quod injusta amaveris judicia, sed et quod Dei domum destruere volueris, quod negator Dei Filii exstiteris, quod aliter fidem praedicari sanxeris per manentem potentiam tuam, quam prophetae et apostoli praedicaverunt. Nec 0863A poteris dicere: Non sum inter illos quos describit per Salomonem Spiritus sanctus; quando audias dicere: Ad vos ergo, o mali tyranni, sunt sermones mei (Sap. VI, 10) . Non poteris itaque negare te omnium esse contyrannorum tuorum principem, si modo penitus intuearis opera tua. Custoditio, inquit Propheta, legum, confirmatio incorruptionis est, incorruptio autem faciet te proximum Deo (Ibid. 19) . Tu ad haec, Corrumpite, inquis Dei legem; ut corrupistis vos, persecutores nostri. Quis tam vecors est, qui velit corruptus a te in aeternum perire? qui nolit manendo in integritate proximus fieri Deo? Cur haec aut ipse fecisti, aut nos facere fueras compellere ausus? Numquid non legeras dixisse in libro Sapientiae Salomonem ad Deum: Deus parentum , et Domine misericordiarum, 0863B qui fecisti omnia verbo tuo, et sapientia constituisti hominem, ut dominetur creaturae quae a te facta est, ut disponat orbem terrarum in justitia et aequitate, et in directione animi judicium judicet (Ib. IX, 1) . Et iterum: Docuisti populum tuum per talia opera, quoniam oportet justum esse, et humanae et bonae spei fecisti filios tuos (Ib. XII, 19) . Non, inquam, si haec scripta inveneras, auderes ad tantam provocare nos inhumanitatem. Quomodo vero bonae spei filii erimus? Quomodo justos nos et humanos ante Deum servos illius exhibebimus? cum praevaricatores legis neque justi neque filii Dei dicantur. Cognosce itaque a quali nos bono volueris pertrahere ad mortem, et quidem sempiternam. Siquidem omnis qui desinit esse inter eos, quos in filiorum adoptionem vocaverit 0863C Deus, sit amittens vitam, sit perpetuam possidens mortem. Cum igitur sitis Ariani inhumani, impii, crudeles, homicidae, quomodo dici christiani poteritis? sed et cum negetis Christum unicum Dei Filium, et confiteamini credidisse vos in antichristum, unde aut quomodo vos poteritis Christi probare servos, cum manifestaretis vosmet vestra professione esse famulos antichristi? Antichristus etenim, in quem Arius crediderit, re vera fuit, 0864A quando non fuerit: contra noster Salvator Dominus ac Deus Dei unicus Filius, non est, ut tu vis, Constanti creatura, sed est Dominus creaturae; est aeternus, inaestimabilis, sicut est, et cujus est Filius; induit sane perfectum hominem novissimis diebus de utero virginis; sed et cum suscepisset hominem, talis est immutabilis, incorruptibilis, inenarrabilis, et inconvertibilis, qualis est et cujus est Filius; non eum suscepti hominis causa in aliud, quam quod semper fuit, potuit convertere; quandoquidem in forma sit Dei patris sui, quandoquidem sit aequalis Filius Patri, ut refert beatissimus Apostolus: Qui cum in forma Dei esset , non est rapinam arbitratus esse se aequalem Deo, sed semetipsum exinanivit formam accipiens servi (Philip. II, 6) . Non enim quia 0864B dixit, semetipsum exinanivit, formam servi accipiens Deus Dei unicus Filius aliud fieri potuit ex illo, quod est incorruptibilis, inenarrabilis, immutabilis, cum sit semper in eo statu aeternae magnitudinis manens, in quo sit manens et ejus Pater. Sed utique intelligimus quod sit , sed semetipsum exinanivit, hoc est, cum sit similis atque aequalis Patri Filius, tamen quod et hominem se propter nostram salutem fieri voluerit. Cum itaque tu antichristum susceperis pro Christo, quia re vera ille fuerit, quando non fuerit, qua fronte adhuc es resistens christianis? nisi illa, qua solent et adulterae pudicis? Ausus fuisti tentare, dominari velle Dei populo, subjicere velle ecclesiam Dei tuo regno, divinam majestatem illius tantum metuentem tuo futili imperio: et hoc quidem 0864C fecisti, quia nesciens sis scriptum esse de vobis tyrannis: Propter hoc indisciplinatae animae erraverunt: dum enim persuasum habent iniqui posse se dominari nationi sanctorum, vincti tenebrarum catenis, et longa nocte compediti, inclusi sub tectis, fugitivi (Sap. XVII, 1) . Conspicis jam te esse inter illos Dei populi persecutores, de quibus legisti, quod una catena tenebrarum sunt omnes colligati (Ib. 17) . Et iterum: Digni quidem illi carere lumen et pati carcerem 0865A tenebrarum, qui inclusos custodiunt filios tuos, per quos incipiebat incorruptum legis lumen vitae omnibus dari (Sap. XVIII, 4) . An negabis Dei antistites te tenere in claustris? Et cum es detinens ne praedicemus certe Dei populo veritatem, cur nos retines in carcere? cur mittis ad exsilia? nisi quia sis metuens ne vos lupos Arianos, rapaces canes rabidosos atque antichristos esse temporis nostri, manifestemus sacris revelantibus scripturis. Sacrae enim scripturae probant vos ex actibus vestris non esse Dei servos, sed plane filios diaboli. Si enim non es unus ex illis, quos tales futuros sacrae clamant scripturae, cum scriptum inveneris in CXXXI psalmo: Surge, Domine, in requiem tuam, tu et arca sanctificationis tuae: sacerdotes tui induantur justitiam (Ps. CXXXI, 8) ; 0865B cur damnari a nobis absentem voluisti? certe ad hoc ut justitiam, qua nos induerat Dominus, amitteremus. Cum enim dicat: Sacerdotes tui induantur justitiam, et tu injustitiam nos urgeres facere, quid aliud essemus, si fecissemus quod tuae malevolentiae fuerat visum, nisi conscelerati tui, nisi totius iniquitatis fontes? hi scilicet, qui deponentes justitiae officium, injustitiae, ut tibi placeremus, essemus suscepturi. Persequeris Dei domum, Constanti, ignorans teipsum Deum persequi in domo ejus: domus etenim Dei est ecclesia, in qua est inhabitans Dominus, sicut scriptum est in eodem psalmo: Elegit Dominus Sion, praeelegit eam in habitationem sibi : haec requies mea in saeculum saeculi, hic habitabo quoniam praeelegi eam (Ib. 13) . Cum 0865C haec itaque sint, temet puniri conspice, quando aliquem nostrorum punis tuam; te salutem persequi, quando sis Deo repugnans, non nos, in quos audias Deum dicere, quod enim dignetur requiescere. Tu ergo qui templa Domini tentas violare, nisi te converteris, eo dispereas genere, quo illi, de quibus dicit David in psalmo CXXXV: Qui percussit Aegyptum cum primitivis eorum, quoniam in saecula misericordia ejus, et eduxit Israel de medio eorum, quoniam in saeculum misericordia ejus, in manu forti et brachio excelso, quoniam in saeculum misericordia ejus. Qui divisit mare rubrum in divisionem , quoniam in saeculum misericordia ejus, et transduxit Israel per medium ejus, quoniam in saeculum misericordia ejus, et excussit Pharaonem et exercitum ejus in mare 0865D Rubrum (Ps. CXXXV, 10) . Qua de re haec scripta invenio? 0866A nisi ut crederem, quia cum tu me premere tentares, Deus meus quod sic potuisset, nisi te convertisses, exstinguere, quomodo Pharaonem, et me quod sic fuisset erepturus de manibus tuis, quomodo et illos de Pharaonis potestate. Idcirco etenim dicit ad singulas virtutes, quoniam in saeculum misericordia ejus, ut mihi aperiret, quoniam Domini misericordia mecum sit semper permanens, qui ei tantum sim serviens, tecum vero esse non posse, quia videlicet inimicus illius sis, quomodo fuit et Pharao. Noluimus damnare absentem; noluimus in eum quem scimus innocentem, et in eum quem novimus catholicae fidei praedicatorem, dare juxta desiderium tuum sententiam. Quare? quia nos christiani in Deum porreximus spem nostram, non in te, 0866B ac regnum tuum caducum. Noluimus de gloria regni tui nobis placere, qui gloriam consecuturi sumus, exspectantes ab eo, in quem solum confidendum esse atque sperandum docens dicit David in psalmo CXLV: Nolite confidere in principibus, et in filiis hominum, quibus non est salus: exibit spiritus ejus et revertetur in terram suam: in illa die peribunt omnes cogitationes eorum. Beatus cujus Deus Jacob adjutor ejus, et spes ejus in Domino Deo ipsius qui fecit coelum et terram, mare et omnia quae in eis. Qui custodit veritatem in saeculum, facit judicium injuriam patientibus (Ps. CXLV, 2) . Noluimus injuste tecum persequi justitiae plenum fructibus, ne dum de te vindicta coepisset consequi, fuisset consecuta etiam de nobis: non fecimus quod injuste praecepisti 0866C nos implere, ne tecum veniremus ad illum locum, qui in Ecclesiastico describitur: Et Deus requiret eum, qui persecutionem patitur (Ecc. III, 15) ; et adhuc: Vidi sub sole locum judicii, illic impius: et locum justi, illic pius (Ib. 16) . Noluimus vobis conjungi haereticis, noluimus tecum dare manus ad Dei impugnandam domum, noluimus tecum idololatriam suscipere in contumeliam Dei, noluimus sacrilegio tuo misceri, ne et nos audire mereremur tecum illa, quae ore Oseae prophetae audient sacerdotes, populus et rex Israel, qui cuncti derelicto Deo ad idololatriam se contulerant: Audite haec, sacerdotes, et attendite, domus Israel, et domus regis intuemini : ad vos est judicium, quia ut laqueum facti estis ad insidiam, et sicut retia extensa ad aviarium 0866D venantis (Os. V, 1) . Apud Amos prophetam sciebas 0867A utique scriptum, quando dedisti disciplinam, exemplum damnandi scilicet innocentem; Qui fecit in excelso judicium, et justitiam in terra posuit (Am. V, 7) . Dei justitiae violator, Michaeam prophetam dixisse numquid ignorabas de Juda et eorum principibus? Non levaverunt ad Deum manus suas, et concupiebant agros, et diripiebant orphanos, et domum per potentiam invadebant, et diripiebant virum et domum ejus, virum et haereditatem ejus: propter hoc haec dicit Dominus: Ecce ego cognosco super plebem mala, ex quibus non levabitis services vestras (Mich. II, 1) . Sed tibi cum proscribere digneris, deportare, mittere in carcerem, torquere, postremo interficere Dei cultores, nihil malorum repraesentabitur? Noluimus misceri actibus tuis nefandis, ne tecum ad aeternam damnati 0867B poenam haec audiremus, quae dicuntur apud Michaeam a Deo: Audite itaque haec, praepositi domus Jacob, et residui domus Israel, qui abominamini judicium, et omnia recta pervertitis. Qui aedificastis Sion et Jerusalem in sanguinem iniquitatibus. Judices ejus cum muneribus judicabant, et sacerdotes ejus cum mercede respondebant, et prophetae cum pecuniis divinabant, et in Domino requiescebant, dicentes: Dominus in nobis est, et non venient in nos mala (Ib. III, 9) . Non legeras adhuc apud istum sanctissimum prophetam, ut damnari juberes virum Deo dicatum? In quo comprehendam Dominum, assumam Deum meum excelsum. Si comprehendam eum in holocaustis aut in vitulis anniculis; aut si suscipiet Dominus in millia arietum, aut in decem millia 0867C haedorum pinguium, aut dabo primogenita mea impietatis , fructum ventris mei pro peccatis animae meae. Renuntiandum tibi est, homo, quod sit bonum, aut quid Dominus exquisivit a te aliud, nisi ut facias judicium et justitiam, et diligas misericordiam, et paratus sis ire cum Domino Deo tuo (Ib. VI, 6) ? Nec apud Habacuc inveneras scriptum: Impius per potentiam oppressit justum (Habac. I, 4) ? ut ita sceleratum fuisses aggressus opus quod te apud Deum posset facere impium. Item infra non inveneras positum? Cur inspicis super contemptores? tacebis ob hoc, 0868A quod devoret impius justum (Ib. 23) . Et idcirco nos videntes quia tu impius justum devorare tentaveras, verum non solum non tacuimus male te agere, sed nec tacebimus. Non enim alius es ab eo, propter quem dicitur: Placens et contemptor vir superbus nihil proficiet, qui dilatavit sicut inferus animam suam, et ipse ut mors insatiabilis (Ib. II, 5) . Non poterit dici quod non conveniat dici de te, si digneris mecum recordari scelera facinorum tuorum, et si funera tua non fueris tardus recensere. Quis etenim alius nostris diebus sibi placens, contemptor, superbus, nihil proficiens, qui dilataverit sicut inferus animam suam, et quia aestimari possit esse ut mors insatiabilis, reperiri potest, nisi tu? Sed conspice nihil te posse proficere, dici tibi a Deo. Licet 0868B enim contemptor Dei praeceptorum sis, ejus licet religionem cupiens persequi, eo usque dilataveris animam tuam ad Dei mactandos cultores, ut toto in regno non digneris desinere gregem vexando Domini; tamen nihil proficit omnis infestatio tua. Cuncti etenim, quos persequeris, Dei semper et sunt et erunt servi. Tu vero, nisi tibi provideris, in aeternum eris periturus: tibi placens, contemptor, superbus, quia sis dilatans animam tuam tamquam inferus ad nos devorandos pariter et absorbendos, propterea quod male tibi agenti resistamus, factus ut mors insatiabilis, furiis ageris in nostram necem. Adeo nequam es, Constanti, ut cum prophetam invenio dicere: O qui mihi fundat fundationem malam domui suae, ut collocet in altum nidum suum (Ib. 9) , 0868C tu mihi atque haereditas antichristi, cui faves, ante oculos obversetur, cognoscens conatus tuos illos sacrilegos. Non enim potest dubitari te conatum et conari, ut toto in regno tuo posset fundari haeresis tua, destrui vero fides catholica. Sed et cum audio dicatum Deo prophetam dicere: Vae qui aedificant civitatem in sanguinibus, et praeparant civitatem in iniquitatibus (Ib. 12) ; tu mihi esse videris, qui speluncam latronum sis per sanguinis fusionem aedificans, per necem Dei servorum. Aut negabis speluncam latronum esse vestrum malignum concilium 0869A Arianorum? Si non estis latrones, quomodo interficere invenimini Deo dicatos? Civitates in sanguine qui aedificant, vae habent. Prudentissimus imperator, non vidisti, vae tibi posse esse, quia haeresem tuam per sanguinis Dei hominum fusionem putasti reaedificandam? Dicit Spiritus sanctus per Sophoniam prophetam: Quaerite Dominum, et omnes humiles terrae judicium operamini, et justitiam quaerite, et respondete, ea sic ut tegamini in die irae Domini: tu dicis: Damnate innocentem, estote mecum homicidae, sacrilegi (Soph. II, 3) ; an non haec sunt, quae nos facere praecipis? Imperasti damnari Domini sacerdotem, nec non imperasti Arianam perfidiam tenendam, rejiciendam vero fidem apud Nicaeam conscriptam. Si haec impleri mandasse te refragari non 0869B potes, conspice et homicidas et sacrilegos nos efficere voluisse. Dicit Deus: Et erit in illo die: Scrutinabo Jerusalem cum lucerna, defendam super viros, qui contemptores sunt, ne custodiant mandata (Ib. I, 12) : et tu inquis, tua magis atque conblasphemorum tuorum custodienda. Quomodo poteramus damnare injuste justitiae fructibus plenum Domini sacerdotem, cum videamus qualis comminatio fuerit oborta contra Judaeorum praepositos, vel contra omnes? eorum conscios qui haec quae agis egisse noscantur? O quae erat splendida et redempta civitas, columba: non exaudivit vocem, non percepit disciplinam, in Domino non confidit, et ad Deum suum non accessit. Principes ejus sicut leones fremunt, judices ejus sicut lupi Arabiae, non subreliqui erunt in mane: 0869C prophetae ejus spiritales, viri contemptores, sacerdotes ejus contaminant se et impie agunt. Dominus autem justus est in medio ejus, et non faciet injuste (Ibid. III, 1) . Cum haec ita se habeant, et nobis licitum minime sit injustum proferre judicium, superest autem unum te facias esse ex ejus servis, et discas judicium proferre; aut si semper Dei vis esse inter adversarios, judicium tuum solus prome injustum, desine nos cogere facere quod fieri cernas divinitus prohibitum. Desine jam criminari Athanasium vel nos quod nos Dei destruamus domum, quando invenias apud Zachariam te atque contyrannos tuos 0870A esse descriptos, quod enim futuri essetis Dei haereditatis persecutores vos, quos dicit supra modum vobis usurpasse potestatem. Crudelitatem etenim narrans vestram dicit Dominus: Zelatus sum Jerusalem et Sion zelo magno, et ira magna ego irascor super gentes, quae se superponunt vobis, propter quod ego iratus sum minima. Ipsi autem composuerunt se in mala (Zach. I, 14) . Audes, tenebrarum amator, exsecrator luminis, dicere: Damnate innocentem, cum dignetur praecipere nobis Deus per Zachariam dicens: Judicium justum judicate, et pietatem et misericordiam facite unusquisque ad fratrem suum: et viduam, et orphanum, et proselytum , et pauperem, per potentiam nolite nocere, et malitiam unusquisque non reminiscatur fratris sui in corde 0870B suo (Ib. VII, 9) . Cum haec sint mandata coelestia, tu cujus auctoritate dixisti, Laniate conservum vestrum? Si Dei mandatis te protulisse hanc auctoritatem dixeris, non poteris probare, quoniam quidem inveniri non possit in sacris scripturis praeceptum Dei, innocentem damnandum. Cum itaque ea feceris, quae lex prohibet Dei, constat te hanc auctoritatem ex voluntate illius protulisse, qui vocetur inimicus Dei; unde et illis compareris necesse est, quibus dicitur per prophetam: Et dissuaserunt ne observarent, et dederunt dorsum stultitiae, et aures suas et cor suum statuerunt insuadibile, ne obedirent; degravaverunt, ut non obedirent legem meam (Ibid. 11) . Et infra: Non exaudierunt; si clamabunt, et non exaudiam eos, dicit Dominus omnipotens (Ib. 13) . 0870C Animae, quiestote : haec sunt verba quae faciatis: loquimini veritatem unusquisque ad proximum suum , et judicium pacificum et justum judicate in portis vestris: et unusquisque malitiam proximi sui nolite cogitare in cordibus vestris, et jusjurandum falsum nolite diligere, quoniam haec omnia odi, dicit Dominus omnipotens (Ib. VIII, 15) . Quid me cogis facere ea, quae odio se habere dicit Dominus omnipotens? Sed instruens Dominus de jejunio, Pacem, inquit, et veritatem diligite (Ib. 19) . Quomodo pacis atque veritatis amatores esse poteramus, si innocentem falsis per te ac tuos criminibus praegravatum, tamquam 0871A reum puniremus? aut quae erat pax? cum haec faciendo etiam a pace Domini potuissemus rejici. Neque enim pax Domini dicentis: Pacem meam relinquo vobis, pacem meam do vobis (Joan. XIV, 27) , relinqueretur ab eo in nobis, cum alio ipsi tulissemus injuste. Quis ignorat recedente disciplina recedere et gratiam? Apud Malachiam dicit Deus: Filius honorificat patrem, et servus Dominum suum . Et si pater sum ego, ubi est honor meus ? dicit Dominus omnipotens (Mal. I, 6) . Quem igitur timorem atque honorem Deo facturi eramus, si fecissemus, quae tu fieri mandasti? Illa enim tua praecepta et timorem et honorem Dei nituntur auferre dicatis ejus clementiae. Sed et infra tuam specialiter operam manifestans, dicit: Exacerbatis Deum in verbis vestris, 0871B et dixistis: In qua re exacerbavimus eum? in eo quod dicatis: Omnis qui facit malum, bonum est coram Deo, et in ipsis benedicet: et ubi est Deus justitiae (Ibid. II, 17) ? Propheta dicit: Ubi est Deus justitiae, contra eos qui dicunt: Qui facit malum, bonum est coram Deo, et ipsis benedicet: et tu das mandata, fundendum cruorem justorum, et adhuc dicis te Dei servum, cum sis ipsius dissipator legis. Justum est damnare absentem, et quidem innocentem, aut injustum? Si justum non est, quia cogis facere nos eam rem per quam puniri mereamur a Deo? Tobias, Omnibus, inquit, diebus vitae tuae, fili, Deum in mente habe, et noli peccare velle, vel praeterire praecepta illius. Justitiam fac omnibus diebus vitae tuae, et noli ambulare per viam iniquitatis, quoniam agente 0871C te ex veritate, erit respectio operibus tuis et omnibus qui faciunt justitiam (Tob. IV, 6) . Dic, Constanti, justitiam facit, qui interficit innocentes? qui servorum Dei fundit sanguinem? Si non facit justitiam, sed magis iniquitatem, restat ut te videas esse iniquitatis amatorem, atque omne iniquum fabricantem opus. Etenim cum justitiam nos in omni tempore facere hortetur sacra lex, et tu compellas facere injustitiam, quem te alium velis habeam nisi et injustitiae amatorem et perpetratorem? Omnibus, inquit, diebus vitae tuae, fili, Deum in mente habe (ibid.) ; cum eumdem reliqueris haerendo Arianis. Hi etenim non eum derelinquimus, qui fidem tenemus apostolicam. Quomodo non praecepta ejus praeteris, qui interficias servos ejus 0872A nomini majestatique dicatos? cum sis eos cogens derelinquere eum, et fieri conserpentes atque coapostatas tuos? Nos odio apud te laboramus, quia tibi vera dicamus, quia te vivere nobiscum velimus in aeternum; illos vero es diligens, qui ad te transitum fecerint, illos qui cum tibi primum contraxerint , postea tamen servire nefariis meditationibus tuis, quam Dei parere praeceptis maluerint. Gaudens es quod eosdem tua calliditate illiciens ad suscipiendam perduxeris haeresim tuam, quod in omnibus eos habeas subjectos, illos quos jampridem videras pro nihilo te dicere , quos cernebas calcare propter veritatem regni tui auctoritatem. Sed scire te volumus non esse novum hoc factum, sed saepe ita esse actum a perfidis atque inconsideratis, ab eis, quos praescius 0872B futurorum ore sanctissimi Malachiae praeostenderit prophetae (Mal. III, 13) : Gravastis adversum me consilia vestra, dicit Dominus omnipotens, et dixistis: In qua re detraximus de te? quia dixistis: Vanus est omnis qui servit Deo, et quid amplius? Quod custodivimus praecepta illius, et ambulavimus deprecantes ante conspectum Domini omnipotentis. Et nunc nos magnificamus alienos, et renovantur omnes facientes iniqua: et restiterunt Deo , et salvati sunt. Haec detraxerunt qui timent Deum, unusquisque ad proximum suum: etintendit Dominus, et exaudivit, et scripsit librum memorialem coram se timentibus Dominum et metuentibus nomen suum. Et erit mihi, dicit Dominus omnipotens, in die qua ego facio, in possessione; et eligam eos, quemadmodum eligit homo filium suum bene servientem 0872C sibi: et conversi videbitis quantum sit inter justum et injustum, inter servientem Deo et non servientem. Quia ecce dies venit Domini, ardens sicut clibanus, et uret eos, et erunt omnes alienigenae, et omnes qui faciunt scelera ut sarmenta, et succendet eos dies Domini, quae venit, dicit Dominus omnipotens, et non derelinquetur ex eis radix, nec vitis (Ib. IV, 1) . Deum dicere haec audiens, quia adhuc in malis tuis esse digneris, gaudere te etiam in hoc arbitror, quod cum praevaricatoribus, cum Deum derelinquentibus, illa percepturus sis ab eo. Vae tibi homicidae atque sacrilego, quoniam nisi poenitentiam factorum tuorum egeris, eris ut nunc es inter illos, quos ore Esaiae increpat Deus dicens (Is. I, 4) : Vae, gens peccatrix, 0873A populus plenus delictis , semen malignum, filii sine lege, dereliquistis Dominum, et exacerbastis sanctum Israel. Eris semper unus ex illis, qui propter nequitias studiorum suorum principibus Sodomorum et populis Gomorrhae comparantur, dum dicitur (Ib. 10) : Audite verbum Domini, principes Sodomorum: attendite legem Dei, plebs Gomorrhae. Cum illis eris nisi te correxeris, de quibus scriptum legisti (Ibid. 15) : Si multiplicaveritis preces , non exaudiam vos: manus enim vestrae sanguine plenae sunt. Vae tibi, Constanti, qui tantam Dei incurreris offensam, ut non videre potuisses quid tibi fuisset cavendum. Cum enim dicat ore Esaiae illis prophetarum sanctorum et omnium justorum interfectoribus (Ibid. 16) : Lavamini, mundi estote, auferte malitias ab inimicis vestris 0873B ante oculos meos, desinite a malitiis vestris, discite bonum facere, inquirite judicium, eripite injuriam accipientem, judicate pupillo et justificate viduam; ad haec tu contra juberes trucidandos Dei cultores, ipsum deserendum Deum, suscipiendam vero idololatriam; hoc fuit audisse Dei monita, et fuisse correctum. Qua de re istud cogis nos facere? nisi quia sis cupiens nos tecum gladio consumi? Et si volueritis , dicit Deus, et exaudieretis me, bona terrae edetis. Si vero nolueritis, neque exaudieretis me, gladius vos comedet: os enim Domini locutum est ista (Ibid. 19) . Cui obtemperabimus, Deone haec dicenti, an tibi ejus inimico? Deus dicit Judaeis, ut jam derelinquerent errores suos, abjicerent malitias suas ex cordibus suis, discerent bonum facere, justum judicarent 0873C judicium. Tu inquis, Damnate injuste. Qua de re istud suades me facere? nisi quia velis me effici illiusmodi hominem, quales sint illi, ad quos dixerit Deus (Ibid. III, 14) : Vos autem, dicit Deus, quid succenditis vineam meam, et rapina pauperum in domibus vestris? quid vos injuriam facitis populo et faciem inopum confunditis? Et tu ita haec es faciens, ita cuncta gerens, quae quia faciant, indignatur facientibus: tamquam placere te non posse sis sciens, nisi et Domini succendisses vineam, et rapinam pauperum constituisses intra domum tuam, et multis modis servis Dei irrogasses injurias. Aut dicere tentabis haec omnia te non fecisse? Numquid non succendisti vineam Domini, quando coegisti eam jam 0874A non scire Dominum Abrahae, Deum Isaac, Deum Jacob, Deum apostolorum, Deum prophetarum ac martyrum, sed idololatriam per Arium inventam, per te vero exaltatam? Numquid non est rapina pauperum haec Dei servorum christianorum in domo tua, propter quos legisti scriptum: Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum (Matth. V, 3) ? cum scias te proscripsisse resistentes sacrilegio tuo. Numquid dicere audebis: Non feci, nec facio injuriam populo Dei? Et quis tantam aliquando fecit quantam tu? qui neque omnia genera tormentorum inferendo desinis , neque varie puniendum. Noluimus innocentem tamquam reum punire, ne ista et nos percuteret sententia, quae ore adhuc prophetatur Esaiae (Is. X, 1) : Vae scribentibus nequitiam; 0874B scribentes enim nequitiam scribunt, declinantes judicium pauperum, et rapientes judicium egentium plebis meae, ut sit illis vidua in rapinam, et pupillus in direptionem: et quid facient in diem visitationis. Tribulatio enim a vobis longe superveniet, et ad quem refugietis? Non temperavimus tuo consilio venenato, cupientes confugere in omnibus tribulationibus nostris atque anxietatibus ad eum, ad quem confugerit ille justitiae amator in omnibus probatione Job; non obedivimus praecepto tuo crudeli, quia voluerimus imitatores inveniri istius Dei servi Job dicentis (Job XXIX, 12) : Liberavi pauperem de manu potentis, et orphano qui sine adjutorio erat, ego eram adjutor. Os autem viduae me semper benedixit. Justitia enim eram vestitus, et coopertus judicium ; et eram oculus caecorum, et 0874C pater in infirmorum, iniquorum autem molas confregi, et dentibus illorum rapinam abstuli. Et infra (Ib. XXXI, 6) : Positus sum statera justitiae, et scit Dominus simplicitatem meam, quoniam numquam pes meus exerravit a via recta, sed nec oculus meus conspexit. Quae est recta via, a qua se refert gloriosus Job non deorbitavisse? utique haec, quae nec innocentem interfecit, nec alium scit Deum; quia nec scit nisi Deum angelorum archangelorumque, quem non posse nos sentis eripere de tua potestate Quando enim dicis de fide beatae Ecclesiae: Si catholica est apud Nicaeam descripta fides, eripiat eos in quem crediderunt de mea potestate; non habere utique virum ad eripiendum nos de manibus tuis Deum dicis, non posse te stare 0875A contra; asseris Ecclesiae apostolicae Deum non habere tantam potentiam, quae possit tuam excludere virtutem. Quid enim aliud confitetur beata Ecclesiae fides, nisi quia sit credens in Deum Patrem et in unicum Filium ejus, natum ex innato et vero Patre, et in sanctum Spiritum paracletum? Quid aliud confitetur fides catholicae Ecclesiae, nisi quia et Trinitas sit perfecta, et una sit dealitas Patris et Filii et Spiritus sancti? Quid aliud confitetur beatae Ecclesiae fides, nisi quia neque Pater susceperit hominem, neque Spiritus sanctus paracletus, sed unicus Filius Dei? Quid aliud astruit gloriosae Ecclesiae fides, nisi quia sit Dei unicus Filius immutabilis, inconvertibilis, inaestimabilis, immensus, aeternus, sicuti sit et cujus sit Filius? Credidit sancta Ecclesia 0875B unam potentiam habere, unicamque dominationem Patrem et Filium et Spiritum sanctum, hanc fidem, quam dicis haereticam; et tuam astruis catholicam, illam quae dicat Deum non habere verum Filium, quae dicat fuisse quando non fuerit, quae dicat factum ex nihilo, utique ex illis sensibus, quibus Rabsaces, dux Assyriorum regis, exprobrabat Deum Abrahae, et Deum Isaac, et Deum Jacob, dicens: Non vos seducat Ezechias, quia possit vos liberare de manibus regis Assyriorum Deus vester (Is. XXXVI, 14) . Ita et tu, dux Antichristi, dicis per tuos: Non vos seducant verba episcoporum vestrorum, qui mihi contradicunt, quia vos liberare non potest fides, quam illi praedicant. Licet enim sermonem varient, tamen res ad hoc perducitur ut constare possit, te sic nobis 0875C exprobrare Deum, quod impotens sit ad eripiendos nos, quomodo rex exprobrarit Assyriorum (Ibid. 16) : Haec dicit rex Assyriorum: Si vultis benedici, exite potius ad me, et manducabitis unusquisque fructum vestrum vineae et ficus, et bibetis aquam de lacubus vestris, donec veniam et accipiam vos in terra tali, sicut est terra vestra, terra tritici, et vini, et panis, et vinearum. Non ergo vos seducat Ezechias, dicens: Deus vos liberabit. Et infra (Ibid. 20) : Quis liberabit Jerusalem de manu mea? Sed quod contra talis esse monstratus es, dicit ore Esaiae Deus ad Ezechiam (Ibid. XXXVII, 6) : Non est quod paveas a sermonibus istis, quos audistis, quibus exprobraverunt me legati Assyriorum: ecce mitto meum spiritum, et audito nuntio revertetur in regione sua, et cadet gladio in 0875D terra sua. Illa nunc, Constanti, circa te stare cernimus pericula, nisi tibi feceris esse consultum, quae circa illum steterint, qui dicebat (Ibid. X) : Sic dicetis Ezechiae regi Juda: Non te seducat Deus tuus, in quo confidis, dicens: Non tradetur Jerusalem in manus 0876A regis Assyriorum. Sic in periculis es tu, blaspheme, ut ille, et non vides; contra nos Dei cultores videmus tutos defensosque stare incolumes. Unde tuti sumus ac defensi? nisi quia sanctam teneamus fidem quam tenuerunt patriarchae, prophetae, apostoli ac martyres, hanc quam judicasti haereticam. Sed ut iterum ad Athanasium redeamus, in quo hanc persequeris sacram fidem, non timuisti, oro te, indignationem Domini contra illos prolatam, qui exprobrare tentaverunt Job justissimum, ut falsis criminibus peteres Dei antistitem? Non metuis etiam nunc ne ad te dicat Deus, quae dixit illi regi loquenti contra Job sanctissimum (Job XLII, 7) : Peccasti tu, et amici tui ambo . Nihil enim veri locuti estis coram me. Interea sic vos Ariani superiores poteritis Athanasio inveniri 0876B nunc apud Deum, quomodo et illi tunc inventi sunt, qui Job exprobrant . Utile est tibi, Constanti, ut per Athanasium Domini sacerdotem pro facinoribus tuis sis supplex Deo, per ipsum dirigas vota tua, sicuti et illi per Job; per Athanasium sive per coepiscopos ejus des operam, salutarem consequi baptismum . Caeterum quo velitis vos torqueatis modo adversus Athanasium, vos de filiis esse invenimini, quippe haeretici, illius anguis, colubri, refugae, desertoris; Athanasius vero est Dei domesticus, ut fuit Job; est de filiis lucis, et ipsam tenens justitiae viam quam tenuit servus Dei Job; est ipse possidens fidem, unde et de filiis Athanasius Abrahae est. Sic Dei Filium confitetur Athanasius, ut confessus est Job; qui Job unde de filiis Abrahae? nisi quia sic crediderit, 0876C quomodo fuit credens et Abraham. Si haec ita se habere ignoras, percurre beatum Paulum apostolum non solum ad Romanos, sed ad Galatas, et invenies vera esse quae defendam. Aut numquid, quia Job justi beatus apostolus nominis specialiter non fecit mentionem, negabitur Job de filiis esse Abrahae? Si non potest negari Job esse de filiis Israel, dubitari non potest, hinc illum tantum factum ac talem, quia crediderit in Deum, ut fuerit credens beatus Abraham. Non enim operibus legis, sed per fidem justificari credentes revelat apostolus: neque enim illarum tentationum victoria ei fuisset reputata ad justitiam, nisi fuisset sic credens in Deum ut crediderit Abraham: aut unde vinceret diabolum, nisi quia fuisset credens in Deum Patrem , et in 0876D unicum Filium ejus, natum ex innato et vero Patre, et in sanctum paracletum spiritum? aut si putas quia non ita est semper creditum, ut hodie credimus, proba beatos apostolos ac martyres potuisse superare concarnifices tuos, atque victo amico vestro 0877A diabolo consequi regna coelestia, nisi credentes in Patrem et in Filium et in Spiritum sanctum. Igitur si ita hi credendo vicerunt, qui post Domini unici Filii Dei adventum crediderunt, crede quia et ante adventum ejus, qui vicerunt diabolum, non aliter crediderunt, quam quomodo hodie credimus. Neque enim Daniel leones, et tres pueri vincerent ignes, nisi quia credentes fuissent, ut hodie credit Ecclesia. Inde denique Abrahae fidem provocat apostolus, probans auctoritate usus sacrarum litterarum, sic credidisse Abraham, quomodo nunc fuerit credens Paulus, tunc vero se fuisse filium irae erroneum, quando cum Judaeis negabat unicum Dei Filium. Cum haec ita sint, obsecro te ut jam contra Dei domum gerere pugnam desinas, accipiasque hortamenta 0877B coelestia; quae te perducere possint ad consequendam salutem perpetuam. Ore accipe quae dicat ad vos Isaiae Deus (Is. XLVI, 12) : Audite me, qui perdidistis cor vestrum , qui longe estis a justitia. Aut si cor tuum tecum est, si non a justitia es longe, cur dicis nobis Dei sacerdotibus: Damnate absentem, punite innocentem? Si enim cor tuum non amisisti, et justitiae tenes viam, cur non retines scriptum (Ib. LVI, 1) : Custodite judicium, facite justitiam: appropiavit enim salutare meum advenire, et misericordia mea revelari. Beatus vir qui facit eam , et homo qui amplectitur eam, sabbata mea non violare, custodiens manus suas ne faciat injustitias. Et iterum (Ibid. LVII, 21) : Non est gaudere impiis, dicit Dominus. Exclama in virtute, ne parcas: sicut tubae exalta vocem tuam, et annuntia populo meo peccata eorum; et domui 0877C Jacob iniquitates suas: me de die in diem quaerunt, et scire vias meas volunt, tamquam populus qui justitiam fecerit et judicium Dei non dereliquerit. Petunt a me nunc judicium justum, et appropiare Deo desiderant (Ib. LVIII, 1) . Quam, infelix, spem habere potes, nisi poenitentiam malorum tuorum factorum egeris? cum audias Deum dicere (Ibid. LVII, 21) : Non est 0878A gaudere impiis. Aut negabis te impium Dei cultorem, cum te non neges fusorem sanguinis? Deinde si tempore jejuniorum subditos quia percusserint pugnis, et aliis injuriarum generibus laeserint, contra eos hujusmodi increpationes pretulit Deus, qualem contra nos protulisset si contra praecepta divinae magnitudinis ejus damnaremus inauditum, absentem et quidem innocentem? Nec si flectas ut circulum cervicem tuam, et cilicium, et cinerem substernas, nec sic vocabitis jejunium acceptum (Ib. LVIII, 5) . Cernimus per hanc comminationem quanta esse possit adversus nos Dei ira, si innocentem damnaremus. Si enim tempore jejuniorum pugnis subditos nobis percusserimus, taliter indignatur Dominus, quanto magis si ejus cultores mactaverimus! Si pugnis non 0878B licet mihi percutere subditos tempore jejuniorum, poterit licere quovis tempore gladio percutere consacerdotem meum? Non tale jejunium elegi, dicit Dominus, sed solve obligationes violentorum contractorum ; dimitte confractos in remissionem, et omnem conscriptionem iniquam disrumpe; frange esurienti panem tuum et egenos , qui sine tecto sunt, induc in domum tuam: si videris nudum, operi, et domesticos seminis tui noli despicere (Ibid. VI) . Quam tenes, rex prudentissime, spem? cum haec omnia verteris in contrarium. Quomodo enim omnem nodum solvisti iniquitatis, cum sive incredulitate tua, qualem te institueris adversum nos, sis talis permanens, et magis magisque sis crescens in malevolentia tua ad nos disperdendos, sive in blasphemia tua auctor sacrilegii creveris, magis etiam edicto blasphemiam 0878C tuam, catholicam esse asserendo fidem, more scilicet meretricum, quae primo clam scortentur, postea vero ita sint inverecundae, ita amittentes pudicitiae decus, ut velint scortari in propatulis? Quomodo dissolvisti omnem nodum iniquitatis, cum contra beatum Athanasium, susceptum ante annos furorem adhuc ita retineas, ut velis ejus fundi 0879A cruorem? Quomodo dimisisti confractos in requiem, cum torquendo varie non desinas servos Dei? Et quomodo dimisisti confractos in requiem, quando videas carceris metalla, exsilia, vix jam capere posse christianorum numerum per te damnatorum? Quomodo etiamsi fregeris esurientibus panem tuum, acceptum habebit Dominus, cum servos fame neces dicatos ejus aeternitati? Quomodo si inducas egenos sine tecto in domum tuam, respicere dignabitur super opus tuum Deus, cum videat servos suae claritatis rejectos de domibus privatis, propterea exsules factos, quod noluerint suscipere idololatriam tuam per Arium institutam? Quomodo si nudos texeris, poteris Deo placere, cum servis ipsius patrimonia tuleris, et dixeris: Si damnaveritis fidem apostolicam, 0879B atque arianam susceperitis, cuncta vestra recipietis? Sane unum de his omnibus Domini sacris mandatis inveneris implere, quod enim domesticos seminis tui non despicias. Non despicis re vera conviperinos tuos Arianos, natos videlicet de impuderato patre vestro diabolo; diligis f

ratres tuos quia hos videas tibi proximiores, hos amas singulari affectu, his cunctam gloriam regni tui exhibes, hos socios atque participes ad Dei delendam haereditatem in tuo regno habes; illos fecisti locupletes, illos extulisti supra omnes constitutos in sublimitate, hoc est, eos, qui se vestris miscere censuerunt tenebris. Igitur cum sis haec agens, quae odio habeat Deus, quomodo arbitraris te audiri posse a Deo? aut si feceris eleemosynam, 0879C posset ibi ferri accepto? cum audias eum dicere: Tunc orietur matutinum lumen tuum, et sanitas tua cito orietur, et praecedet ante te justitia, et majestas Dei circumdabit te. Tunc clamabis, et Deus exaudiet te. Adhuc loquenti tibi dicet: Ecce adsum (Ibid. 8) . Aliquid te eorum posse consequi arbitraris, quandoquidem non ortum tibi fuerit matutinum lumen, sed tenebrae inextricabiles obsederint animum tuum, atque pertexerint errorum caligines ? quae sanitas tibi oborta est, cum sis positus in omni vulnere mortis, cum quotidie augmenta parias vulneribus tuis, cum dans operam sis, quo possis penitus temet exstinguere? Nobis etenim non aliunde est sanitas, nisi primo in loco quia crediderimus, ut crediderunt patriarchae, 0880A prophetae, apostoli ac martyres. Quomodo potest te praecedere justitia, cum totus in injustitia sis permanens? cum sentina sis Ariani dogmatis? cum Christianorum sis fusor sanguinis? Quomodo te majestas Dei circumdabit, cum expugnans ipsam majestatem sis, quam derelinquens, idololatriam Ariani dogmatis suscipere censueris? Quomodo tunc clamabis, et Deus exaudiet te? adhuc loquenti tibi dicet: Ego adsum? cum sis negans Deum Patrem, negans unicum Filium ejus, negans sanctum paracletum Spiritum. Quomodo aut exaudire te poterit, aut dicere tibi: Ecce adsum? cum vertis, quantum apud te est, ejus religionem, cum ejus antistites catholicos removeris, et haereticos constitueris? quomodo te exaudiet, quem calcandum putasti modis omnibus, 0880B nisi poenitentiam malorum factorum egeris, nisi vias tuas nefarias deserens, sanctae ecclesiae justum iter comprehenderis? Tunc utique haec promissa Dei consequi poteris. Scriptum est enim propter eos, qui corde ex toto sese ad Deum converterint: Haec dicit Excelsus in excelsis habitans , in aeternum sanctus in sanctis, nomen ei Dominus Altissimus in sanctis requiescens, et pusillanimis dans animae aequitatem, et dans vindictam contribulatis corde. Non in aeternum irascar vobis, nec semper vindictam de vobis exigam (Ib. LVII, 15) . Sed quibus hoc dicit? nempe eis, qui se converterint per satisfactionem ad delicta sua delenda. Unde et, Non tale jejunium elegi, dicit Dominus, sed solve omnem nodum iniquitatis, sed solve obligationes violentorum contractorum; dimitte confractos in remissionem, 0880C et omnem conscriptionem iniquam disrumpe: frange esurienti panem tuum, et pauperes qui sine tecto sunt induc in domum tuam: si videris nudum, operi, et domesticos seminis tui non despicies. Tunc orietur matutinum lumen tuum, et sanitas tua cito orietur, et praecedet ante te justitia, et majestas Dei circumdabit te. Tunc clamabis, et Deus exaudiet te: et adhuc loquenti tibi dicet: Ecce adsum (Ib. LVIII, 6) . Aderit tibi Deus, si primo credas in eum, si deinde ad haec verteris temet, quae etiam infra dicit implenda: Si auferas a te vinculum iniquitatis et obligationis, et verbum murmurationis, et dederis esurienti panem tuum ex animo, et animam humiliatam satiaveris. Tunc orietur in tenebris lumen tibi, et tenebrae tibi ut meridies erunt: et erit Deus 0881A tuus tecum semper, et repleberis sicut desiderat anima tua, et omnia ossa tua pinguescent. et erunt sicut hortus ebrius, et sicut fons cui non defecit aqua (Ibid. 9) . Haec, ut jam dictum est, consequi poteris, si te ad ecclesiam conferas, si coarianos tuos vites, si illam malignorum congregationem vestram odire digneris. Tunc erit Deus tecum semper, tunc in tenebris orietur lumen tibi, tunc tenebrae tibi ut meridies erunt, tunc in bonis dirigetur iter tuum. Caeterum si in hac pervicacia manseris, si in hac crudelitate, ut servos ejus crucies, non tecum Deus erit, sed ille, qui et hodie esse in vestro coetu Arianorum invenitur, hoc est diabolus. Ista etenim quae agere dignaris, non sunt Dei, sed diaboli. Si opera sunt illa Dei, ut proscribas 0882A certos quod aut Athanasium antistitem Dei non damnaverint innocentem, aut quod non cohaeretico tuo Georgio communicaverint, aut quod se dicant Christianos, quod nolint effici coapostatae tui, possunt sane aestimare , si illa opera Deo sint placita; item si eleemosyna est ista, quam de lacrymis das alienis, de eorum bonis, qui deportari, interfici, proscribique maluerint a te, quam aut innocentem damnare, aut negare unicum Dei Filium, in quem credentes sciebant glorificatos Abraham, Isaac, et Jacob, et omnes prophetas, apostolos ac martyres, quorum te fieri socium, atque omnibus participem me cupere, mea circa te haec esse vota, ille est testis qui nobis tribuere hoc potens est.