Caput XXIV. 384, Damasi Pontificatus Postremo, Clearcho Et Richomere Coss.

Damasi ad Valentinianum pro Symmacho litterae; de Prisciliano, et Burdigalensi synodo. Hujus pontificis obitus, depositionis locus, et elogia.

Hi consules postremum signant Damasi pontificatus annum: ejus siquidem tunc superstitis Ambrosius meminit in epistola ad Valentinianum contra Symmachum, cujus, cap. 20, verba attuli, ac Symmachus ipse tunc Urbis praefectus in litteris ad Theodosium, Valentinianum et Arcadium pro se scriptis : hic enim delatus imperatoribus, quod praetextu inquirendi 0259C publicorum ornamentorum spoliatores, Christianos ex Ecclesiae penetralibus ad tormenta rapuisset, ac de longinquis finitimisque urbibus antistites in vincula duxisset, tragicasque de ministris Ecclesiae catholicae quaestiones agitasset, specie quidem mandatis imperatorum obsecuturus, at revera fana sua diruta, ac destructa Christianae legis injuriis vindicaturus, ut se purgaret, Damasum innocentiae suae testem dedit, qui litteris Valentiniano datis significavit Christianos nullam omnino a praefecto contumeliam passos; Symmachus addit, inter plures quos in custodia habebat variorum criminum reos, nullum fuisse repertum christianae legis cultorem: quod viri ab ea religione alieni testimonium eorum temporum mores haud parum commendat.

0259D Nunc ut ad annum elapsum revertamur, quin gravissimam Damaso molestiam attulisset Gratiani interitus, vix dubitaverit, qui secum reputet optimum illum principem ab eo pontifice filii loco habitum. Accesserat praeterea ad aegritudinis cumulum foeda Ecclesiae facies ob impia Priscillianistarum facinora. Hi enim corrupto Macedonio officiorum magistro, sedes a quibus ejecti fuerant iterum occupaverant, tractoque ad suas partes Volventio Hispaniarum 0260A proconsule, rerum domini effecti, catholicos aliquot episcopos ad fugam compulerant. Quamquam itaque Maximus, dum haec agebantur, in Gallias penetrasset, Gratianum magna celeritate oppressisset, Gallias sibi ipsas, ac Hispanias adjunxisset, pontifex tamen ad eum minime scripsit, sive gravi casu perculsus, sive consilii inops et dubitans, ne Valentinianum Justinae matris artibus in religione tunc nutantem, a Catholicis magis alienum faceret, atque ad Arianorum partes prorsus impelleret. Ex ejusdem igitur Maximi litteris ad Damasi successorem, non diu post usurpatum imperium datis intelligimus, Siricium ipsum primum in scribendo fuisse, ac novum principem ad catholicae fidei defensionem cohortatum esse. Cum vero Maximus Siricio rescribens, se statim ac in Gallias advenit, religioni, quam sceleratorum labe 0260B pollutam deprehenderat, opem celeriter attulisse asserat, hinc merito viri docti conficiunt Burdigalense concilium ad annum 384 Damasique pontificatum referri oportere: cum enim non diu post Gratiani obitum Treviros Maximus victor ingressus sit, atque eum Ithacius episcopus illico accesserit, cum statim deinde collapsis Ecclesiae rebus restituendis consilia, manumque admoverit Burdigalensis synodus, anno 383 convocari, eique omnes sequenti anno adesse commode potuerunt, Damaso nondum defuncto. Hinc ego vix dubito quin omnia ad illum relata de more fuerint; at fractas senio, tristitia morboque vires in causa fuisse puto, cur hoc negocium successori expediendum reliquerit, quod Siricius statim ac pontificatum iniit, diligenter aggredi 0260C visus est, ut ex memoratis ad eum Maximi litteris a Baronio productis constat; quas, ut obiter dicam, si quis attente legat, videatque Priscillianistarum scelera non argumentis, neque suspicionibus dubiis, vel incertis, sed ipsorum confessionibus inter judicia prolatis in aperto posita, eaque in gestis ad eumdem pontificem transmissis exposita; si quis etiam omnes, eorum temporum historias consulat, secum profecto statuet, quam leviter, ne dicam temere, Beausobrius eam hominum faecem, turpemque eorum causam defendendam susceperit; dignum prorsus patella operculum ; sed jam ad finem pergo.

Damasus itaque post 18 in pontificatu exactos annos, menses duos, ac dies decem, prope octogenarius, 0260D ut Hieronymus ait , rebus humanis ereptus est, die scilicet 10 Decembris, qua vetustissima kalendaria ejus depositionem collocant. Sepultus fuit juxta matrem suam ac germanam in basilica a se excitata, via Ardeatina in Catacumbis; cum vero locum ipsum, viris clarissimis Boldetto et Marangonio facem praeferentibus, quasi digito ostenderit illustrissimus Aesinus episcopus, eoque lectorem non sine multa voluptate manu ducat , ego plura non addam. 0261A Quamquam cum idem cl. Marangonus rem totam narraverit iterum in Commentariis ad Chronologiam Romanorum pontificum in picturis Ostiensis basilicae superstitem, quae nuper prodierunt, ejus ipsius verbis velut futuram lectori jucundiorem, descriptam dabo: Qui etiam sepultus est via Ardeatina in basilica sua, juxta matrem suam et germanam . . . Situm ejusdem basilicae inter coemeterium Callixti, seu Praetextati, et viam Ardeatinam, putamus nos detexisse anno 1736, una cum sepulcris tum etiam matris atque sororis. Cum enim anno ipso fossores eminentissimi cardinalis vicarii sub custode Marco Antonio Buldetha in ea parte coemeterii operi incumberent, sub vinea tunc Margaritae Bellotti sita inter viam Appiam, et Ardeatinam, invenerunt sarcophagum marmoreum ex candidissimo 0261B Pario lapide figurae ovalis, palmorum fere 14 longitudinis, sex altitudinis, latum quinque, cujus prospectus spiralibus undis in fronte exornatus erat, et utrinque desinens in praegrandis formae duos leones affabre sculptos. Ex hoc jamdiu corpus diligenter extractum fuisse apparebat, sed coopertum tamen erat praegrandi, sed diversi generis marmore effracto, quo super erecta fuerat fabrica lateritia, quae pertingebat usque ad superiorem partem cubiculi: juxta vero sarcophagum in superiori parte aderat janua parva, per quam patebat aditus in non admodum amplum cubiculum, XV fere passuum latitudinis, totidemque longitudinis et altitudinis; in cujus fronte aderat alter simplex marmoreus sarcophagus, sicuti in latere similis formae alius, qui pariter vacui reperti sunt. Post paucos etiam dies non 0261C longe ab ipso mausoleo reperta fuit quaedam ampla scala, seu descensus, per quem ipsummet vas marmoreum introductum olim fuit in coemeterium. Hisce attente consideratis in animo fuit nobis explorare quodnam in superiori parte hujus loci adesset aedificium, quod fulciretur eo muro, seu columna structili constituta supra grande illud marmoreum sepulcrum; unde reperimus adesse antiquam formam Ecclesiae longitudinis palmorum fere 60, in cujus parte septemtrionali exstant tres absidae circulares; unde dignoscitur eam olim exstitisse Ecclesiam, quae locum superiorem tum cubiculi inferioris, tum sarcophagi occupabat: insuper cognovimus illam fuisse olim depictam ex quibusdam residuis coloribus, qui adhuc supersunt. Ex his igitur probabilibus conjecturis judicavimus hanc esse potuisse basilicam 0261D S. Damasi, sub qua S. pontifex matrem, sororemque defunctas sepelivit in supra memorato cubiculo coemeterii, juxta quas et ipse sepeliri voluit in ea parte coemeterii, quae postea Damasi appellata fuit, prope viam Ardeatinam. Baronius epitaphium profert ex pervetusto codice Trevirensis bibliothecae a Browero exscriptum, quod sibi ipsi, si codici fides, Damasus fecerat. Illud iterum Sirmondus inter opera Theodulphi Aurelianensis lib. II, carm. 14, in obitu Damasi inscriptum, ac postremo Sarazanius edidit: quod tamen an revera tumulo incisum fuerit, nunc incerta 0262A res est, amisso scilicet, disjectoque superiori lapide sarcophagi, in quo eum pontificem depositum fuisse conjiciunt viri illi clarissimi. Vaticanae Ecclesiae codex, cupientem dissolvi, febri correptum, sumpto corpore et sanguine Domini, elevatisque in coelum oculis ac manibus orantem obiisse illum refert, quae forte est causa, cur eum febricitantes patronum aliquando elegerint . Hujus sanctissimi, ac sapientissimi pontificis in tuenda catholica fide constantiam, in moribus integritatem erga pauperes oppressosque episcopos misericordiam, atque humanitatem, christianam humilitatem, doctrinam, sacrorum aedificiorum curam, aliasque praeclaras virtutes, allata per Sarazanium ac P. Coustantium Graecorum ac Latinorum Patrum testimonia, ac ejus praeterea quae supersunt 0262B scripta, ita commendant, ut frustra sint omnes antiquorum, ac recentium haereticorum adversus illum calumniae.

§ I.—Damasi scripta referuntur. Cur Marius Mercator Bonosum ab eo Pontifice praedamnatum dixerit; an Bonosiaci Photiniani fuerint, an ejus tantum haeresis suspecti habiti sint?

Hieronymus inter scriptores ecclesiasticos Damaso locum dedit, ejusque elegans in versibus componendis ingenium, multaque in eo genere opuscula laudat . Alio loco memorat quae de Virginitate, metro prosaque composuerat, Eustochiumque monet ut ea legat non secus ac Tertulliani, Cypriani et Ambrosii scripta . Haec opuscula Baronius Ireni sorori ab eodem inscripta fuisse putat, quod tum praeterea 0262C acta ejusdem virginis a Bollando producta, tametsi haud magni ponderis sint, confirmant . Eginhartus, cujus alio loco testimonium attuli, acta Ss. Petri et Marcellini ab eo pontifice ad nos transmissa asserit; sed quae nunc apud Surium, et Bollandianos ad diem 2 Junii referuntur, alium auctorem habent. Quia vero in actis ipsis legimus Dorotheum, a quo Ss. martyres percussi fuerant, poenitentia peracta ad baptismum admissum sub Julio, qui Pontificatum iniit anno 337; videri posset, Damasum pubertatem egressum ac plus minus triginta annorum fuisse, eum ea scripsit, secus ac ipse de se et Eginhartus ait ; at cum fieri facile possit, ut Dorotheus ille, seu coacte, seu sponte per plures annos inter cathecumenos manserit, sua proinde tum actis, quae Tillemontius 0262D et Bailietus frustra sollicitant, ac cl. Mazochius egregiis notis illustrat , tum Damasi dictis fides constat. Oldoinus huic praeterea pontifici adscribit de Fide contra haereticos librum unum, ac de Trinitate libellum unum, quem ms. Verderius, et Possevinus Constantinopoli vidisse aiunt. At eum de Fide contra haereticos librum, illum ipsum fuisse puto quem Trithemius etiam indicat, alteram scilicet ad Paulinum epistolam, de qua a me actum est cap. 15. Libellus vero de Trinitate, aliud fortassis non est quam symbolum Damasi nomine saepe inscriptum, de quo mox dicam. 0263A Ex iis tamen, quae supersunt fragmentis, liquido constat, huic egregio pontifici, nec ingenii, nec judicii, nec doctrinae praesidium defuisse, neque immerito cum Ambrosio et Cypriano, a Theodoreto ejusdem doctrinae gratia comparari .

Caeterum, quamquam ille gravissimis Ecclesiae universae expediendis negotiis occupatus haud multa, et praeter necessitatem scripserit, in causa tamen fuit, et plura Hieronymi opuscula, quibus forte caruissemus, a nobis possideantur, ut sunt tractatus de Seraphim, binae Origenis homiliae in Cantica Canticorum, liber Didymi de Spiritu sancto, ac de perpetua B. M. virginitate contra Helvidium, quem ab eo pontifice lectum antea probatumque Hieronymus ipse innuit in litteris ad Pammachium . Helvidius ipse 0263B tunc praeterea ab eo pontifice videtur ejectus ab Ecclesia fuisse, siquidem Marius Mercator Bonosum a Damaso praedamnatum scripsit, in Helvidio scilicet, ut ego conjicio: enim vero Bonosum ob eam quam Helvidius professus fuerat, haeresim a Siricio reprehensum constat epistola ad Anisium Thessalonicensem, quam Ambrosio pridem inscriptam, Holstenius huic pontifici restituit . Me non latet, Mercatorem ipsum scribere, Bonosum, Ebionis, Pauli Samosateni, ac Photini exsecratum dogma secutum esse; Gelasium praeterea, ac Arelatensis II concilii Patres, Bonosiacos eodem cum Photinianis ac Paulinavistis errore abreptos asserere. At hoc factum, quia cum ii perpetuam B. M. virginitatem cum Helvidio negarent, merito in suspicionem venerant, de non servata in 0263C ipso etiam partu integritate ipsius Deiparae, eoque ex capite cum Photino et Ario facere videbantur, ac Deum puri hominis loco habere, ex quadam dumtaxat nefarii dogmatis consecutione. Hoc innuit Siricius ipse cum eos, ait, qui hoc adstruunt, aliud nihil adstruere, quam Judaeorum perfidiam; atque haec praeterea est ratio, cur Ambrosius, cum perpetua B. M. integritate adversus Bonosum ipsum, Filii quoque divinitatem defendendam suscepit , optimo scilicet, sapientique consilio advertens, quam haec duo inter se arcte conjuncta, ac colligata sint; atque hinc praeterea factum, ut Arelatensis II synodus, quae Photinianos et Bonosiacos ex eodem errore venientes dixerat, illos ad Ecclesiam redeuntes baptizari, hos vero veluti jure suspectos, si interrogati fidem nostram 0263D ex toto corde confessi fuerint, cum chrismate, et manuum impositione, Can. 17 et 18, recipiendos statuerit; sed iterum ad rem.

Ut Damaso hos Hieronymi tractatus; ita Hieronymo debemus binas Damasi epistolas, quas ille inter suas servavit integras, atque ejus praeterea, quae est de Filio luxurioso et frugi, partem. Quae integrae supersunt suo loco recensui. Postremae vero, quae periit, eam quam Hieronymus retinuit, ut Damasi propriam, hoc loco partem affero . Ais quis est iste in Evangelio pater, qui duobus filiis substantiam 0264A dividit? Qui duo sint filii, qui major, sive minor? Quomodo minor acceptam substantiam cum meretricibus dissipat? Fame facta a principe regionis praeponitur porcis, siliquas comedit, ad patrem redit, accipit anulum et stolam, et immolatur ei vitulus saginatus? Quis sit major frater, et quomodo de agro veniens susceptioni fratris invideat? Et caetera quae in Evangelio planius explicantur. Addis insuper, Scio multos in hac lectione diversa dixisse, et fratrem majorem Judaeum, minorem existimasse Gentilium populum; sed quaero, quomodo Judaico populo possit aptari: Ecce tot annis servivi tibi, et numquam mandatum tuum praeterii, et numquam dedisti mihi haedum, ut cum amicis meis epularer; et illud, Fili, tu mecum semper es, et omnia mea tua sunt: si autem, ut ais, de justo et peccatore 0264B voluerimus esse parabolam, justo non poterit convenire, ut de salute alterius et maxime fratris contristetur. Quid vero ad haec proposita dubia Hieronymus responderit, ex eadem epistola cupido lectori constare poterit. Aliae circumferuntur Damasi ejusdem ad Hieronymum, et Hieronymi ad Damasum epistolae; sed quin utrique falso adscriptae sint vix est qui dubitet. Ejusdem etiam generis sunt, quas hujus pontificis nomine ad Stephanum archiepiscopum et concilia Aphricae, ad Prosperum Numidiae primae sedis episcopum, ad episcopos Italiae, et Aurelio episcopo, Sarazanius edidit numero 8, 9, 11 et 12. Hinc Petrus Coustantius merito eas omnes rejicit a numero epistolarum Damasi a se editarum, cujus ego aliorumque judicium secutus, illas dumtaxat, quae certae prorsus, 0264C et minime dubiae fidei sunt, retinui.

At fructum praecipuum, quem hujus pontificis in sacras litteras studium ab Hieronymo obtinuit, ego facile collocaverim in novi Testamenti ad Graecos codices, et Psalterii juxta LXX castigatione. Quid in novi Testamenti emendatione praestiterit Hieronymus, explicat ipse in praefatione ad eumdem Damasum, ex qua praeterea colligimus, quae fuerit, et quanta consilii ab eodem capti necessitas et utilitas. Psalterium vero, cujus ipse S. Pater meminit in epistola ad Paulam, et Eustochium, illud ipsum esse creditur, quo una dumtaxat Vaticana basilica nunc utitur, Romanum deinde appellatum, quod ab initio esset Romani cleri proprium, eique a Damaso traditum: hinc idem Hieronymus adversus Rufinum ait, 0264D Psalterium quoque certe emendatissimum juxta LXX interpretes nostro labore, Roma suscepit, Damasi nempe jussu, quem praeterea hac accepta occasione divinam, ut Anastasius ait, ordinasse psalmodiam, putant viri docti, recto scilicet psallendi per Urbis ecclesias ordine constituto. Huic deinde illud successit, quod S. Pater Bethlhemi positus ex Hebraeis fontibus vertit, ac ubique praeterquam in Vaticana eadem basilica postremo obtinuit; qua tamen de re, ne quid ego amplius addam, fecit labore suo vir cl. abbas Antonius Martinettus ejusdem basilicae presbyter 0265A beneficiatus, singulari eruditaque dissertatione de Romano Psalterio inscripta, quam te, si lubeat, consuluisse non pigebit.

Sed haec, quae ego attigi, juvat nunc in gestis ejusdem Damasi ex archivio Vaticanae ipsius ecclesiae uberius expressa referre: Sciens virum (sanctum Hieronymum) in omnium diversitate linguarum sufficienter instructum, coepit eum ad explanationem divinarum Scripturarum impellere, et quaestionibus difficillimis pulsare. At ille libenter obediens, multa posteris profutura ejus nomini dedicavit, quorum quaedam inter ejus epistolas continentur, ut sunt solutiones quarumdam quaestionum libri Genesis, homiliae in Canticum canticorum, de Hosanna liber unus, de morte Oziae, de Seraphim et Calculo liber unus, et de Prodigo filio liber unus. Seriem quoque quatuor Evangeliorum, diversorum 0265B arbitrio confusam ad rectam lineam ejus jussione reduxit, sed et psalterium juxta LXX interpretes de Graeco transtulit in Latinum, cujus postea meram veritatem non ex aliarum linguarum rivis turbidis, sed ex ipsa fontis Hebraici puritate transfudit. Quae quidem translatio, licet in ecclesiis non cantetur, usu pristino praevalente, ad evitandam tamen Hebraeorum illusionem multum prodest. Epistolarum autem ejus ad eumdem incertus est numerus, nec scientiae nostrae prae multitudine subjacet: quod utique volens innuere vir ille doctissimus, in quodam loco sic ait: B. M. Damasus meus sermo erat, et in Apologetico ad Pammachium, quam sapiens fuerit beatus Damasus, quam pudicus sic commemorat: dum adviveret S. M. Damasus, librum contra Helvidium de B. Mariae virginitate 0265C perpetua scripsimus, in quo necesse nobis fuit ad virginitatis beatitudinem praeferendam, multa de molestiis dicere nuptiarum: num vir egregius, et eruditus in Scripturis, virgo virginis Ecclesiae doctor aliquid in illo sermone reprehendit? Sed et beatus Damasus plures luculento stylo scripsit epistolas, quarum quaedam inter epistolas Hieronymi continentur. Scripsit et passionem Ss. Marcellini, et Petri, quam sibi eorumdem spiculatorem in sua adolescentia asserit tradidisse. Librum quoque de laude Virginitatis versu prosaque composuit, sed et summam quorumdam voluminum, tam Novi Testamenti, quam Veteris, hexametris versibus composuit.

Sarazanius operibus a se editis addidit acta Damasi, seu potius lectionaria, quae ex Vallicellianae 0265D et Vaticanae Ecclesiae archivio Baronius saepe memorat; at ex iis, si pauca excipias, quae suo loco ego minime neglexi, vix colligas unde diuturni hujus pontificatus atque eorum temporum historiam illustrare possis; atque hinc conjicio acta ista aetatis esse a Damaso longissime remotae, atque ob eam causam censui illa omitti sine dispendio posse. Hoc tamen dumtaxat te monitum volui, Vitae Damasi, quam Sarazanius primo loco impressam dedit, initium deesse, quod ego ex antiquo Vaticano cod. olim S. Mariae Rotundae, ut Holstenius annotat, 0266A exscriptum, in Barberinam Bb. illatum, tibi sistendum hoc loco censui, ut dijudices quanta ejus etiam auctoritas esse posse videatur.