Epistola II. De Symproniani litteris.

1058B Pacianus episcopus Symproniano fratri salutem.

I. In quaestione prolixa, quantum potero brevitatem sequar. Neque tibi, frater, sub interrogationis bonae specie, occulta verborum tela jaculanti atque objicienti, quae ipse machinare, aliquam vicem malitiae repensabo. Orare pro persequentibus jubemur, maledicentibusque benedicere (Matth. V, 44) . Fraus enim quasi vulpeculae, vis autem leonis est: utrumque ab homine alienissimum; sed fraus odio digna majore. Nam cum plus nocere credas, quasi ignarus interrogas; cum docere te putes, simulas erudiri. Rabbi, Dominum vocabant veteres Pharisaei, cum aenigmata legis opponerent; Magistrum appellabant, cum sibi omne magisterium vindicarent. Quidlibet agas, frater, totum ex me simpliciter recognosces. 1058C Malo imperitus, quam malitiosus intelligi: malo fatuus quam callidus judicari. Quare prius quam rationem fidei nostrae (de qua moveris) assignem, accipe pauca de litteris tuis quas tractatui praetulisti.

II. Refectum esse te dicis prioribus epistolis meis, et statim addis me cum amaritudine respondisse quae scripserim. Si amara reficiunt, quid dulcia operentur ignoro; nisi quia, ut in medicinae poculis, solet amarum magis quam dulce medicari. Sed quaeso, litteras meas repetas, an aliquo felle respersae sint, quid superbum, quid insuave responderim. Plures me, ais, haereses nominasse, de quibus nemo quaesierit. Age, quid tua si haereticus non eras? Qui cum de fide nostra moveres quaestionem, 1058D et doceri velle te diceres, scripsi ignorantiae causas esse multiplices, quae vos potissimum haberet, ut aperires, ne retexendis pluribus aestuarem. De Catholico nomine multa respondi placide. Dixi enim, nihil alterius interesse quid alius vocaretur. Ac si vim nominis postulares, quodcumque illud esse mirificum, seu unum in omnibus, seu unum super omnia, seu quod ante non dixi, filius regis, id est populus Christianus. Adeo certe non inditum nobis quod per saecula tanta non caderet. Et sane gratulor quod licet alios anteposueris, etiam circa nos assentiare de nomine. Quid si negares? Natura clamaret. 1059A Aut si adhuc dubitas, taceamus. Ambo, quod vocabimur, hoc erimus teste nominis vetustate. Caeterum si pertinacius flagitaveris, vide ne tibi vir ille virtutis exclamet: Quid interrogas nomen meum? Et ipsum est mirabile (Judic. XIII, 18) . Tunc addidisti sane, unde Catholici nomen hoc traherent, non esse reputandum; quia nec Valentinis si a Valentino, nec Phrygibus si a Phrygia, nec Novatianis si a Novatiano vocarentur, imputari solere.

III. Hic tu graviter commoveris, et quasi aculeo fixus erigeris; nam sic iratus exclamas: Numquid Cypriano sancto viro hoc obest, quod populus ejus apostaticum nomen habet, vel Capitolinum, vel Syndreum? Conviciaris; et ecce non moveor. Horumne aliquid appellati sumus? Interroga saeculum, 1059B frater, totosque ex ordine annos; an nobis nomen hoc haeserit, an Cypriani populus aliud quam Catholicus nominatus sit. Numquam nomen ullum ex his audivi. Jam vide, si vocari aliquis eo nomine potuit, quod sibi nescit impositum. Quid ergo? Maledicta sunt ista, non nomina; et maledicta irascentium, maledicta petulantium. Quotvis et ego vos possum appellare nominibus, si liceat irasci. Cyprianum sanctum vocas, et populum ejus apostaticum? Quomodo? si initium sanctum, et farina; et si radix sancta, et rami (Rom. XI, 16) . Egone apostaticus, an Novatus? Novatus, inquam, patre prodito, Ecclesia derelicta, partu uxoris effuso? Egone apostaticus, an Novatianus, quem absentem epistola episcopum finxit; quem consecrante nullo, linteata 1059C sedes accepit? Verum ista posterius: interim ipsi vos dicite quid vocemini. Negatisne Novatianos a Novatiano vocari? Quodlibet nomen imponas, semper istud haerebit. Scrutare totos (si videtur) annales, et crede tot saeculis: respondebis Christianum. Inquirente me genus sectae; Novatianum non inficiaberis. Nec tamen ego Novatiani tui nomen accuso, quod toties requisitum circumloquentibus lineis, et operto quodam sinu claudis. Fatere simpliciter: nihil est sceleris in nomine. Quid te toties interrogatus abscondis? quid causam nominis erubescis? Cum primum scripseras, Cataphrygem putabam. Tune secundis quidem litteris confiteris? Meo invides nomini, et tuum vitas? Vide qui sit pudoris in causa, quae refugit quod vocatur.

1059D IV. Quae castigas et agis? Quasi ad rhetorem venerimus, aut ars sit tractanda, aut de versibus Virgilii, versus enarrarem? Cum plures haereticos nominassem, addidi: Et quos fama recondit obscura. Et unde tu hoc de Virgilii versu tractum putas, si Virgilium omnino non noveras? Atqui nego, non ex ordine versum posui. Dixi enim: Quos fama recondit 1060A obscura; ut loquentibus moris est, ex copia sermonis humani dicere aliquid quod ante dictum sit. Tu vero versum suo ordine sua compage repetisti. Adeo Virgilium plus amasti, ut ne fas fieri putares, si versum ejus infringeres? Et tamen ego a parvulo didiceram. Quid mirum si in ea incidi quae sciebam? In te, frater, tantus est labor, ut ea nunc demum legas quae lecta quondam ab aliis erubescebas? Latinis institutum, Latine loquentem tam accusare debebis, quam Graece Graecum, quam Parthice Parthum, quam Punice Poenum: Medis, Aegyptiis, Hebraeis sua lingua est secundum copiam Domini, qui eam in centum viginti ora modulatus est. Poeticum versum episcopus dixit. Quid Paulus Apostolus? Erubescit, cum Atheniensem illum versum 1060B et dixit et comprobat? Nam in Actis Apostolorum ita ponit; Quidam etiam secundum vos dixerunt: Hujus namque genus sumus: cum igitur genus simus Dei (Act. XVII, 28, 29) . Et rursus ad Titum dixit: Dixit quidam ex illis proprius eorum propheta, Cretenses semper mendaces, malae bestiae, ventres pigri (Tit. I, 12, 13) . Et addit: Testimonium hoc verum est. Sic peccamus exemplo: nec rhetores sumus, sed quamcumque vocem, copiam Dei credimus. Latium, Aegyptus, Athenae, Thraces, Arabes, Hispani Deum confitentur; omnes linguas Spiritus sanctus intelligit. Tu ipse cur ais, Litteras tuas vivaci cedro perlinam propter cariosos hostes musarum. Quarum, oro, musarum? An quae invenerint litteras et scripserint chartas quas tincae persequentur? Dic, 1060C oro, frater, musae litteras repererunt? Nonne per Dominum omnia, et a Deo omnia? Praeter illas centum et viginti linguas, fuit adhuc alia musarum? Hesiodus istud in Helicone mentitus est, sed Atheniensium studio, quibus, ut Apostolus ait, nihil vacabat nisi loqui (Act. XVII, 21) . Nos teste Apostolo (I Cor. XIV, 10, 18) omnium vocum modos, omnium genera linguarum a Deo inspirata retinemus. Ignosco tamen, frater, si quid et tu de tuo auctore praesumis, et Novatiani philosophiam per quam ille in naufragium religionis incurrit, cum Hesiodi auctoritate conjungis. Verumtamen Apostoli neminisse debueras, qui ait: Videte ne quis vos decipiet per philosophiam et inanem seductionem (Coloss. II, 8) .

V. Jam quale illud est quod Catholicis imputandum 1060D putas, si quando vos reges aut imperia persecuta sunt? Ergo e contrario vobis debuit imputari quoties regum et persecutionem Catholici pertulerunt: atque nostros pagani principes, persecuti sunt. Vos Christianorum odia pertulistis? Sed nostri magis questi sunt. Viderit qui hoc fecit, qua mente, quo spiritu; pacemne an discordia procurarit. 1061A Verum et si quidam eorum deliquerunt, inquit, numquid fidem Dei destruunt (Rom. III, 3) ? Nec tamen tu querelam putes fuisse nostrorum. Sed cum per nostram fidem Christiani principes esse coepissent; ipsi principes Catholicae, hoc est suae parti faventes proprio dolore commoti sunt; nisi forte Danieli imputabitur quod a Dario vindicatus est; aut Hesteri sanctissimae feminae, cum pro ea dux regis occiditur; aut tribus pueris, quod propter eos post experimenta flammarum, profanis et incredulis rex Babylonius comminatur. Nonne Simonem Petrus, judice astipulante, confundit? Non Helima, favente Sergio, Paulus excaecat? Vindicatus esset et Hierosolymis, si quid fidei ligatus habuisset. Nescis servire ipsas innocentibus potestates, 1061B et in bonum sanctis patribus ministrare? Sicut Apostolus dicit: Principes non sunt timori bono operi, sed malo. Vis autem non timere potestatem? Bonum fac, et habebis laudem ex ea per Dominum: Minister enim est tibi in bonum (Rom. XIII, 3, 4) . Et tamen ego de nullo questus sum, de nemine vindicatus. Nec impedire mihi Novatianos puto, quorum parvitate si vellem atque defectu poteram gloriari. Ecce plebem tuam imperatori nullus accusat, et solus es. Oportet nos tamen omnes stare ante tribunal Dei (Rom. XIV, 10; II Cor. V, 19) . Quod unum scio, quererentur Novatiani, si causa eorum esset ullis grata principibus.

VI. Utilius esset, ais, vincere quam placere. At qui vincendi ardore ducuntur, contentione proficiunt. 1061C Apostolus vero ait: Si quis autem videtur contentiosus esse, nos talem consuetudinem non habemus, nec Ecclesia Dei (I Cor. IX, 16) . Contra de studio placendi: Omnibus, inquit, per omnia placeo, non quaerens quod mihi utile sit, sed quod multis, ut salventur (I Cor. X, 33) . Vos autem dum vestra non fratrum commoda cogitatis, vincendo mavultis elidere, quam placendo recreare. Malum bono vicisse, rationis est; caeterum in quacumque causa velle superare, praesumptionis insanae est. Non de Apostolico jure, sed de Graeco, apud quos scriptum putatur, omnem morem Lacedaemoniorum inflammatum esse cupiditate vincendi. Sus quoque ille lutulentus, et insana tigris, quid aliud velint nisi vincere quam placere? Vacare tibi scribis; et ideo te contentiosa delectant. Mihi vero 1061D catholicis negotiis occupato, post triginta ferme dies litterae tuae traditae sunt, post alios quadraginta repetitae.

VII. Irasci me ais; absit. Stimulari ut apem, credo quae interdum aculeo mella defendit. Verum recole utrimque litteras; jam videbis spiculisne an floribus 1062A paginam conseramus. De similibus quidem Apostolus, quos oportet indentari (Tit. I, 11) . Sed attende. Nos tecum quasi columbae, ore potius quam dente, confligimus. Utinam verum esset quod doceri velle te dicis! jam ipse tibi manibus meis sancti Spiritus unguenta suggererem, Amas me? Non laesi, scio. Sed tunc demum amares, si non diversa sentires, atque operi meo blandus accederes. Cypriani epistolas mihi placere miraris? Quidni beati martyris et catholici sacerdotis? Novatianum mihi ingeris? Philosophum saeculi fuisse audio; nec satis miror ab Ecclesia Dei vivi degenerasse. Cognosco, radicem legis antiquae, fontem veteris populi reliquisse, Cornelio invidentem, Novati insaniae commodatum, sine consecratione legitima episcopum factum, 1062B ideoque nec factum per epistolam eorum qui se Confessores esse simularent, qui matris unius membra divellerent. Haec ego tibi, frater, confessione vestrorum, litteris approbabo. Ita tuus iste philosophus, sapientiam suam quaerens statuere, sicut Apostolus ait (Rom. X, 3) , sapientiae Dei non est subjectus; quoniam per sapientiam suam mundus non recognovit sapientiam Dei. Nam quod, ante passum Novatianum putas, et Cyprianum dixisse subjungis; Praecessit me adversarius meus; vide quam manifeste respondeam. Novatianus martyrium numquam tulit, nec ex verbis beatissimi Cypriani auditum istud aut lectum est. Habes ejus epistolas quibus Cornelium Urbis episcopum, cui tunc Novatianus inviderat, inimicis principibus resistentem, saepe confessum, 1062C saepe vexatum refert; plurimis Confessoribus, plurimis quoque Martyribus ducem factum, et cum plurimis gloriosissime coronatum vivente tunc Novatiano etiamque securo. Nam et ideo ab ecclesia Christi recesserat, ne illum labor confessionis urgeret. Qui primum stimulatus invidia, episcopatum Cornelii non ferebat; inde se Novato, paucorum epistolis derisus addixerat. Haec te omnia de Novatiano Cypriani litterae perdocebunt. Porro etiam si passus est aliquid Novatianus, non tamen etiam occisus: etiam si occisus, non tamen coronatus. Quidni? Extra Ecclesiae pacem, extra concordiam, extra eam matrem cujus portio debet esse qui martyr est. Audi Apostolum: Et si habuero omnem fidem, ita ut montes transferam; charitatem autem non habeam, nihil sum. Et 1062D si in cibos pauperum divisero omnem substantiam meam, et si tradidero corpus meum ad comburendum, charitatem autem non habeam, nihil mihi prodest (I Cor. XIII, 2, 3) . Cyprianus autem in concordia omnium, in pace communi, in Confessorum grege passus est, et saepe confessus iteratis persecutionibus, 1063A et multa laceratione vexatus, et novissime salutari calice propinatus est. Hoc fuit coronari. Quare sibi habeat Novatianus epistolas suas; sibi tumorem, sibi superbiam, qua dum in altum levatur, elisus est; dum nemini parcit, effusus. En qui salutis viam fratribus inexorabili religione praecludat! En qui se palam ferre, et aream Domini purgare confidat!

VIII. Miserere tui, Symproniane frater, nec te Novatianus sub hac fronte decipiat; et ideo justior putetur, quia reliquos sui comparatione despexit. Saepe fiduciam mentitur audacia; et desperatis quibusque peccatoribus, falsa bonae conscientiae imago blanditur. Contra vero omnis humilitas innocentia est, etiam illa debitrix, etiam illa peccatrix, etiam 1063B illa quae animam suam cum peccatore blanditur. Dele me, inquit Moyses (Exod. XXII, 32) , de libro quem scripsisti; ne peccatores perirent. Optaveram, inquit Apostolus, anathema esse ipse ego in Christo pro fratribus meis, cognatis secundum carnem (Rom. IX, 3) . Utique ambo pro peccatoribus deprecantur; et propter hoc, Deum nec Moyses nec Paulus offendit. Novatianus his melior? Emendator Prophetarum? doctor Apostolorum? Jam cum Christo videtur ut idem Moyses? Jam ut Paulus in tertium coelum sublimis evehitur? Jam neglectis omnibus solus auditur? Haec ad litteras tuas respondisse suffecerit. Sed quia de poenitentia non agenda, vel ante baptismum agenda latius disputasti; multisque capitulis exemplorum, tractatus ipsius paginam refersisti, 1063C respondebo ad singula ex abundanti: quae fides verior habeat, non tacebo. Tu, ut auditui nostro largiter imperare dignatus es, benignam rursus vicem praebeto tractatui. Praestabit fortasse Dominus, ut qui nos tibi patienter obtulimus, fructum aliquem de tua etiam patientia reportemus. Dominus te in aeternum custodire et protegere dignetur, et Christianum atque Catholicum vivere faciat, et concordare nobiscum. Amen.