Caput XVII.

I. Damasus irritam pronuntiat ordinationem Maximi Cynici, scriptis litteris ad Acholium Thessalonicensem, quae expenduntur et illustrantur. II. De vicariatu Thessalonicensi. III. An Damasus mutata deinde sententia, ejusdem Cynici ordinationem cum Italico quodam concilio defenderit?

0211A

I. Cum S. Gregorius Nazianzenus, quem anno elapso saltem ineunte Constantinopolim accessisse diximus, eam Ecelesiam pro episcopo administraret magno religionis bono, parum abfuit quin Ecclesia ipsa atque Urbe exturbaretur fraude Maximi Cynici. Res cum ipsis etiam cognita sit, qui ecclesiasticas historias summis tantum labiis degustarunt, ea ego dumtaxat eligam, quae ad Damasum pertinent. Is itaque ambitiosam atque illegitimam Cynici ordinationem irritam denuntiavit, data hoc anno ad Acholium Thessalonicensem, Euridicum, Severum, Uranium, Philippum et Joannem gravissima atque elegantissima illa epistola, quam inter multas, quas Damasum 0211B in hac causa Nicolaus I scripsisse memorat, e tenebris erutam Holstenius, vir apprime doctus et singularis judicii, primus edidit in Romana collectione, ac Constantius deinde inter Damasi epistolas octavo loco recensuit, ego vero quarto. Quarum Ecclesiarum episcopi fuerint, caeteri illi, quibus epistola inscripta est, nullus prodit. Ad Thessalonicensem tamen metropolim pertinuisse oportet, siquidem Ambrosius Severum et Philippum, eos ipsos scilicet quibus illa inscribitur, Thessalonicenses sacerdotes, ad eam nempe metropolim pertinentes, vocat, ab hac Damasi epistola triennio nondum transacto.

Causae cur Damasus eam ordinationem in irritum miserit, plures sunt: 1º quod ab extraneis confecta 0211C fuerat, ab episcopis scilicet ad eam Ecclesiam et provinciam nihil attinentibus: hinc concilium, quod anno sequenti in ea urbe congregatum est, cavendum censuit, can. 2, ne episcopi ex una dioecesi ad aliam transirent ad ordinationes faciendas, aut ad alia negotia, jussitque ut ea quae suae essent dioecesis curarent dumtaxat; 2º quia ea ordinatio nocturno tempore ac clandestine in Ecclesia incoepta, intra profanas deinde aedes festinanter continuata, ac consummata fuerat, quae omnia receptae ecclesiasticae disciplinae adversabantur; 3º quia nulla populi ac cleri postulatio praecesserat: hinc Julius Romanus pontifex, Gregorii, quem in locum Athanasii intruserant, ordinationem Arianis exprobrat quia externus homo, qui non illic baptizatus, qui compluribus ignotus 0211D nec a presbyteris, vel episcopis postulatus; nec decere ait sic praeter jusque fasque, et contra Ecclesiasticum canonem ordinare quemquam : cui Athanasius ipse consentit ; 4º quod alienus esset a Christiana religione habitus ille, quo Maximus utebatur, quemque Damasus habitum idoli merito vocat, siquidem philosophorum hujus sectae habitus, non secus ac idolorum, uno tantum sine tunica palliolo, barba praeterea, ac coma constabat, ut ex Luciano liquet . Eum Theodoretus videtur inter sectatores Apollinarii 0212A recensere. At cum nullus eorum temporum scriptor, ne Gregorio quidem Nazianzeno excepto, qui illum profecto optime noverat, hanc illi dicam inscripserit, vereor ego ne forte Theodoretus, nomine deceptus, Maximum unum pro alio acceperit, illum posteriorem scilicet, qui post Ephesinum concilium, atque initam cum Cyrillo concordiam habitu monachi indutus, et Apollinarii errore fervens, a Joanne Antiocheno missus per Orientem dicitur cum imperialibus litteris, et praeceptis praefectoriis, ut haeresis languorem disseminaret, atque anathema ferret adversus eos, qui Apollinarii deliramenta ejusque haeresis venena detexerant .

II. Episcopos illos ordinatores, quos Damasus ab Aegypto venientes ait, a Petro Alexandrino Constantinopolim 0212B missos, ut Maximum ejus civitatis episcopum constituerent, Gregorius ipse testis est, cui tamen Alexandrinus ille praesul suasor antea atque auctor fuerat, ut Ecclesiam illam pro episcopo administrandam assumeret. Hinc mihi verosimilis eorum opinio fit, qui putant, Maximum hunc, illum ipsum esse, quem Athanasius et Basilius scriptis ad eum litteris impense laudant, quem propterea nihil mirum est, si Petrus Athanasii successor, vacanti Constantinopolitanae Ecclesiae, qui praeficeretur idoneum censuit. Nunc vero si quis eam Damasi epistolam cum iis conferat, quae Nazianzenus ait in Carmine de vita sua, aperte deprehendet Romanum illum pontificem nihil latuisse eorum, quae cum haec fabula ageretur, contigisse alter commemorat; adeoque alterum 0212C alteri similem mirabitur, ut verba ipsa, ac sententias alter ab altero accepisse videantur. Hinc colligitur, quae in iis inquirendis ac referendis Acholii fides, et diligentia fuerit, siquidem haec Damasus ab illo se didicisse profitetur. Cum autem idem pontifex esset eodem tempore jam certior factus, Maximi conatus a Theodosio imperatore, ad quem Thessalonicae tunc agentem confugium ceperat, in irritum missos, ac quod male coeptum ab eo fuerat, auctoritate publica jam destructum, hinc discimus, has ejus ad Acholium, caeterosque episcopos, hoc anno, quem Theodosius fere integrum in ea urbe transegit, scriptas esse oportere, quamquam haud facile sit praecisum tempus statuere. Rerum tamen gestarum series exigit ut eas Septembri aut Octobri mense datas 0212D conjiciamus; siquidem scriptae sunt, postquam Theodosius Maximum rejecerat, ac concilium pro episcopi Constantinopolitani electione jam indixerat. Quidquid horum sit, quod pro certo videtur asseri posse illud est, scriptas illas fuisse postquam Damasus in Romana synodo Antiochenam concordiam confirmaverat, plenamque Meletio, atque ejus omnibus communicatoribus communionem concesserat. Ait enim optare se ut, cum brevi futurum esset Constantinopoli concilium pro ejus urbis eligendo episcopo, 0213A dent operam, ut is assumatur, qui nullam habeat reprehensionem, ut Deo propitio cum integra pax catholicorum omnium sacerdotum fuerit confirmata, nullae deinceps dissensiones in Ecclesia oriantur, ut praestante Deo, quod jamdudum optavimus, cum catholicis sacerdotibus, possit pax perpetua permanere: quod in familiari etiam ad Acholium epistola repetit. Verebatur itaque ne quid in ea electione fieret, quod partam jam confirmatamque illam pacem iterum perturbare posset. Atque hinc colligo, sublatum jam cum scriberet, diuturnum illud inter Occidentales et Orientales dissidium.

Sunt qui ex allatis hujus epistolae verbis conficiunt Acholium Damasi nomine adfuisse Constantinopolitano concilio, ejusque vices egisse. At haec opinio communi eruditorum calculo, ac gravissimis praeterea 0213B rationibus, quae apud Baluzium, Pagium, Lupum, Tillemontium, aliosque legi possunt, rejecta est. Baluzius tamen in alium errorem lapsus est, cum existimavit ex eodem loco colligi, Acholium ipsum ejusque tractus episcopos Damaso scripsisse, postquam ad eam synodum evocati fuerant , siquidem Gregorius Nazianzenus aperte asserit, Macedones episcopos aut ex improviso accitos a Theodosio, aut ex improviso venisse post Meletii obitum, sero scilicet, ac diu postquam Damasus de indicto concilio monitus ab iis fuerat: cum itaque idem Damasus Acholio scribit, ut det operam quemadmodum catholicus episcopus in urbe regia constituatur, id vult dumtaxat, ut hoc agat officiis suis 0213C ac consiliis apud imperatorem ab eo baptizatum, ac Thessalonicae tunc agentem: nam qua ratione petere potuisset ab Acholio Occidentali Ecclesiae accensito, ut eam rem praesens curaret in synodo illa, cui soli Orientis episcopi interesse debuerant ? Cum vero Thessalonicensis praesul pro singulari sua sanctitate ac religione hoc negotium saepius ac diligenter egisset apud imperatorem ipsum, quousque in ea urbe mansit, illudque eidem Constantinopolim sub ejus anni exitum profecturo sedulo commendasset, hinc ego factum fuisse puto, ut Theodosius, ejus rei memor, Acholium ipsum ac qui ab eo pendebant Macedones episcopos tam sero ad concilium acciverit, inopinato praeterea, ac eo ipso tempore, quo Gregorius ob decretam Flaviani ordinationem, ortasque 0213D que ob eam causam gravissimas contentiones in proximo erat ut sese episcopatu abdicaret , ut ii nempe componendis rebus, ac sanciendo foederi adlaborarent; sin minus, curarent quod Damasus pridem in mandatis dederat, ne qua illi, qui eligeretur, nota inuri posset.

Censet iterum Baluzius, quem Pagius exscribit , Damasum non favisse Gregorio, ut Baronius scripsit; quin potius illum, eorum consilium damnasse ait, qui ejusdem Gregorii translationem peregerant, atque 0214A ad id probandum his utitur epistolae verbis: Illud praeterea commoneo sanctitatem vestram, patiamini aliquem contra statuta majorum nostrorum de civitate alia ad aliam transduci, et deserere plebem commissam, et ad alium populum per ambitionem transire, etc. Alii vero Meletium hoc loco notatum putant. Ego tamen neque hunc, neque illum perstrictum existimo, sed Romanum pontificem sacrorum canonum observantiam promovere voluisse censeo, quos apud Orientales tum in electionibus, tum frequentibus transmigrationibus violatos fuisse non ignorabat, ut ex Socrate discimus, ac ex Nazianzeno ipso, qui hoc vitium iis exprobrat in carmine adversus Episcopos . Quod saltem ad eumdem Gregorium attinet, certum manifestumque est non potuisse ejus hoc loco translationem 0214B perstringi, siquidem ea epistola scripta est diu ante quam illa decreto episcoporum Constantinopoli congregatorum fieret, ac proinde Baronium, cum Damasum Gregorio favisse censuit, a vero aberrasse haud liquet. Me tamen non latet, Macedones, Aegyptiosque episcopos, statim ac Constantinopolim venerant, post decretam scilicet Flaviani ordinationem, Gregorii inthronizationem improbasse, ob violatos in ea re canones. At illud ab iis factum praeter Damasi mentem videri poterat; siquidem ille, qui nulli se Ecclesiae addici passus unquam fuerat, ea lege, ut ipse ait in carmine de vita sua, non tenebatur.

Epistolam hanc Acholio inscriptam reddidisse videtur Rusticus, familiari alia Damasi epistola eidem commendatus ut filius, a se ipso scilicet baptizatus. 0214C Erat hic ex silentiariis Gratiani Augusti, quorum officium erat excubias agere ante cubiculum principis, vel cum in consistorio is resideret, vel cum exteros, eorumque legatos audiret , atque iis principes saepe utebantur, ut huc illuc pro rerum opportunitate mitterentur, quod huic Thessalonicam forte ad Theodosium tunc misso contigit. Utraque vero haec epistola tam aperta familiaritatis argumenta continet, ut veterem Damasum inter et Acholium ipsum confirmatamque consuetudinem fuisse ex iis clare pateat: quamobrem cum Ambrosius frequentes illum in Italiam excursus fecisse asserat , quin Romam usque, ante hoc tempus accesserit, ut habitis a Damaso anteactis conciliis interesset, atque inde quin huic pontifici probe notus 0214D Acholius fuerit, ego minime dubito.

Interim hinc colligi non obscure potest, eumdem Acholium diu ante hoc tempus vices gessisse Romani pontificis per Illyricum, siquidem illum saepe a se monitum Damasus inquit, ne fieret aliquid inconsiderate. Vicariam illam potestatem a Damaso Acholio collatam, Siricius deinde, Anastasius, Innocentius, ac successores Romani pontifices, Anisio, Rufo, ac caeteris Thessalonicensibus episcopis ad Justiniani usque tempora confirmarunt. Ex quibus vir clar. Joseph 0215A Cennius merito colligit, eam delegationem veluti personae attributum, cessavisse moriente pontifice, cujus agebantur vices . Hunc Vicariatum minime placuisse Dupinio, ejusque similibus, deprimendo Romanae Ecclesiae juri unice intentis, nihil miror. Mirum profecto videri potest, cur Tillemontius qui veritati tantum studuisse videri vult, vicariam illam delegationem rejicere, ac sub invidioso innovationis vocabulo traducere sibi licere putaverit. Hic enim vir sane doctissimus, primo loco dubius est, an Damaso vicariam illam praefecturam instituere licuerit, et an hoc ab illo consilium, ex canonum praescripto, an vero potius ex solo retinendae per Illyricum totum recenter a Gratiano divisum, potestatis studio captum fuerit . Rursus alio loco 0215B vicariatum illum aperte exagitat, ac veluti contra canones institutum damnat, laudatque Theodosium, quod eum rescripto suo revocaverat , ac dictatorie pronuntiat, nullam esse juri congruam rationem, cur Damasus primum per Illyricas provincias vicariatum suum conferre potuerit . Verum nondum evictum est, Gratiano deberi Illyrici divisionem, ut ex ea Damasus ad Vicariatum instituendum moveri potuerit: deinde probari oporteret, eumdem vicariatum minime institutum fuisse ante Illyrici divisionem a Gratiano factam, quod Tillemontius nunquam evincet. Fac tamen Damasum Acholio commisisse vices suas, ut Illyricum totum, tunc divisum, sub se ac patriarchatu suo retineret: quid, rogo, peccavit in canones? Quid Basilius Cappadociam integram contra 0215C Anthimum Thianensem sibi asserens tanta contentione, veteri consuetudini, ut Nazianzenus ait , ac huic, quae a Patribus facta fuerat divisioni inhaerens? Caeterum apostolici vicariatus origo, natura, et causa alia est, quam quae Tillemontio visa fuit, siquidem ea petenda est, ut Bacchinius ait, in dissertatione de ecclesiasticae hierarchiae originibus, ab eo jure, quo Romanus episcopus velut unicus metropolitanus Occidentem totum sub se habuit, atque ecclesiastica negotia per se cum poterat in vicinis provinciis, in longe vero a se dissitis, per certos, quibus demandandum censuit, episcopos administrabat, ut factum etiam per episcopum Alexandrinum in toto suo patriarchatu ex Synesii epistolis discimus; quae est causa, cur Nicaena synodus celebrem 0215D illam inter eos comparationem instituerit can. 6. Quam viri doctissimi sententiam confirmare videtur Innocentius I, in epistola ad Alexandrum Antiochenum, qua eum monet, ut episcopos longe a se positos per datas a se litteras ordinari jubeat ; ac Leo Magnus cum Anastasio Thessalonicensi profitetur vices suas delegasse se, ut curam, quam universis Ecclesiis principaliter ex divina institutione debemus, adjuvares, et longinquis a nobis provinciis 0216A praesentiam quodammodo nostrae visitationis impenderes . Hoc autem apostolicae sedis in Illyricum utrumque jus, quod Tillemontius verbis a subreptitio Theodosii rescripto mutuo acceptis, innovationem vocat, Theodosius Magnus, Gregorius Nazianzenus, Basilius, ac Constantinopolitani concilii Patres facto probarunt, ac rationi consonum judicarunt, illudque Bonifacius I, Honorius deinde Imperator, ac Theodosius ipse, veritate cognita, alia prorsus justaque voce laudant, ac dudum a Patribus constitutum, perpetuo servatum, tot saeculorum reverentia confirmatum, asserunt, ac sub illis etiam principibus obtinuisse dicunt, quos nulla nostrae religionis cura constrinxit . Haec obiter dicta sufficiant, cum mihi non sit animus jus hoc apostolicae sedis a viris doctis egregie 0216B vindicatum asserere, sed Damasi gestis lucem afferre.

III. Ut itaque unde discessit revertatur oratio, postremo quaeri posset, cum Damasus Maximi Cynici ordinationem rejecerit, qui fieri potuerit ut Italicum concilium eam deinde tueri ac probare videatur in litteris ad Theodosium scriptis, atque a Sirmondo editis in appendice Codicis Theodosiani. Ego quid sentiam exponam particulari diatriba, qua utramque illam epistolam discutiam, ne interea lectorem plus aequo detineam.