Caput XV. 380, Damasi 15, Gratiano Aug. V Et Theodosio Aug. Coss.

I. Lex 2 Cod. Theod. de Fid. cath. affertur, expenditur. II. Acacius Beroae in Syria episcopus Romam venit, ut videtur, cum actis Antiochenae synodi a Meletio legatus: alia enim Acaciani hujus itineris causa adducitur, ut pactum scilicet, quod Meletium inter et Paulinum Antiochiae initum fuerat, confirmaretur. III. Synodus sub Damaso, a qua, pactum illud ratum habitum, Meletius ad plenam communionem susceptus, ac scriptae ad Theodosium litterae, ne illud aliquando frangi sineret. IV. Agitur de altera Damasi ad Paulinum celebri epistola, eamque ab hac synodo scriptam fuisse probatur. Pneumatomachi quo primum tempore Macedoniani dici coeperint? V. Vigilii papae locus expenditur, quo Ambrosium huic concilio adfuisse conficitur.

0194B

0194C I. Hoc anno III kalen. Mart. data est celebris l. 2, de Fid. catholic., Acholio suadente, atque hoc a Theodosio sincerae fidei testimonium forte exigente, antequam ille ad baptismum, quod aegrotans postulaverat, admitteretur. Causa vero, ob quam Sozomenus legem illam datam memorat, aperte etiam demonstrat, quid imperator intellexerit, cum subditos suos ad religionem revocat, quam divinus apostolus Petrus Romanis tradidit, quamque pontificem Damasum sequi claret, et Petrum Alexandriae episcopum: nempe ut Orientales sui in varias sectas divisi, intelligerent aliquando, quo se vertere possent, ne amplius in fide nutarent, ad Romanam scilicet Ecclesiam, quam divinus Petrus in fide instituerat, supremumque 0194D ejus episcopum Damasum, quem Basilicorum libri ejusdem apostoli hoc loco successorem vocant , ac Petrum Alexandrinum. At cum de Petro sermo est, cur nullam Theodosius Alexandrinae Ecclesiae mentionem facit? An forte Alexandrina Petri Ecclesia a fide tunc defecerat? nullo modo: sed ut intelligerent, quanta esset inter unam alteramque Ecclesiam, atque inter utriusque episcopos differentia, atque hanc cum suo capite conjunctam errare non posse, ut poterat, ac potuit altera. Hinc 0195A Petrus Alexandrinus nullam aliam ob causam propositus est Orientalibus pro exemplo quod sequerentur, quam quia cum ille Damaso et Romanae Ecclesiae manifesta communione junctus esset, minime dubitari poterat, quin veram fidem profiteretur. Illi igitur errare convincuntur, qui cum rationum, et Scripturarum pondere oppressi, Romanam Ecclesiam periculo errandi subtrahant, non idem de Romano episcopo sentiunt, perinde ac si membra sine capite perfectum efficere corpus possent, aut dotes esse aliquae in corpore praecipuae, et excellentes, quae non sint capitis, et a capite deriventur. Sed ne extra campum excurram, adisis Orsium hac de re optime disserentem , ego siquidem ad institutum redeo.

II. Dixi superiori capite, a Meletio missa fuisse 0195B Antiochenae a se habitae synodi gesta. Quaerendum nunc est, quis ea tulerit, quoque anno.

Alexander Hierapolitanus Acacio Beroeae in Syria episcopo haec scribit: Scit Sanctitas tua, sicut olim mihi per epistolam scripsit, quia, et in Roma coram S. M. episcopo Damaso praesente tua Sanctitate, motum est de haeresi Apollinarii: et nobis duas naturas confitentibus, ut non divinitati passionem tribuamus, dicebant hi, qui erant Apollinarii, duos nos dicere filios . Pagius post recitata haec verba ita prosequitur: Lupus in scholiis ad illam epistolam existimat sermonem hic esse de synodo Romana tertia, quam anno 375, ille habitam putat; sed ut animadvertit Baluzius in notis ad eumdem, Acacius tunc nondum erat episcopus: huc usque detegere non potui, an Acacius 0195C sub hujus anni 378 finem vel anno 382, quo alia synodus Romana celebrata, in Occidentem venerit .

Ego vero Acacium neque anno 378, neque anno 382, Romam venisse puto: ad priorem enim quod attinet, constat illum ordinatum episcopum circa ejus anni finem a S. Eusebio Samosateno ad suam Ecclesiam redeunte post Valentis interitum ; quamobrem unusquisque facile cum Baluzio affirmaverit illum adesse non potuisse Romanae synodo, quam anno illo congregatam plerique frustra asserunt, ut dictum est superius.

Quo minus vero dicamus, Acacium ivisse Romam anno 382 illud prohibet, quod Damasus, ac cum eo cuncti sacerdotes Occidentales, Theodorum Tarsi, et Acacium Beroeae, episcopos reos agebant, ob ordinatum 0195D Flavianum Paulino superstite, eosque pro excommunicatis habebant ; vix itaque fieri potest, illis paucis tantum elapsis ab ea ordinatione mensibus, rebusque, animisque adhuc exasperatis, Acacium ad synodum Romam ire, Damasi atque omnium Occidentalium episcoporum conspectum subire voluisse, atque inter eos locum habere potuisse: hinc non legitur ejus nomen inter tres illos episcopos, quos anno illo ab Orientalibus iterum Constantinopoli congregatis 0196A missos ad Damasum Theodoretus ait , nec ejus in litteris tunc scriptis mentio est.

At si ad causas attendimus, ob quas Acacius Romam mitti potuit, ac debuit, tum tempus, quo eo accessit, tum ejus synodi, cui adfuit, annus haud difficulter statui poterit. Causa itaque duplex afferri potest; prima ut Meletius de pacto, quo inter ipsum ac Paulinum, atque utriusque partis Catholicos divisio sublata fuerat, Damasum atque Occidentales episcopos certiores faceret, atque ea ratione plenam atque apertam apostolicae sedis communionem sibi suisque conciliaret; ac praeterea ut pactum illud sedis ejusdem auctoritate, ratum, inconcussumque haberetur: neque enim ignorare Meletius poterat, sacris esse canonibus interdictum, ne duo essent in una 0196B civitate episcopi, atque eos canones probe intelligebat valere oportere, nisi aliter supremo Ecclesiae capiti ob graves rationes visum esset. Altera vero causa, eaque justissima fuit, ut ad eamdem apostolicam sedem ferret acta Antiochenae synodi, ex quibus Damaso perspecta fieret Meletii ipsius atque Orientalium illi communicantium fides, et obsequium erga definita ab eodem Damaso dogmata, atque eo pacto aequior, tum Antiocheno huic praesuli, tum caeteris omnibus fieret, quorum fides in suspicionem adducta aliquando fuerat. Hanc porro causam synodicus libellus non obscure indicat allatis superiori capite verbis, quibus ait, ejusdem Antiochenae synodi expositionem ad Damasum et Occidentales a Meletio missam; atque hoc est multo probabilius, quam illud, 0196C quod Valesius ait legatos scilicet a Damaso Antiochiam missos, ut synodo illi adessent, a quibus deinde acta ad Urbem relata putat, ut in Scriniis reconderentur.

III. Haec vero cum ita sint, Beroeensis episcopus nullo alio commodiori tempore Romam venisse potuit, quam hoc anno, post confectam scilicet Antiochenam synodum, cujus afferebat acta. Hic vero cum Romae praesens esset, habita est quarta sub Damaso synodus, cujus Alexander Hierapolitanus meminit, eique adfuit; adfuerunt itidem Apollinaristae, quos etiam post synodum illam Antiochenam, a qua damnati fuerant, Romam versus ut se purgarent, malamque causam pro haereticorum more tueri pergerent, ab Oriente discessisse, verosimillimum est. Haec vero 0196D illa ipsa est synodus, quam synodicus libellus post Valentis obitum a Damaso congregatam narrat his verbis: Valens autem cum in Thracia adversus Gothos pugnasset, igne absumptus ad aeternum ignem migravit. Valentiniano etiam defuncto, Gratianus filius pios ab exsilio episcopos revocavit, quo tempore beatus etiam Damasus sacram Romae congregavit synodum adversus Arianos Pneumatomachos, et alios plurimos haereticos . Neque enim existimare debemus, aut supremum 0197A illum pontificem innumeros ex diffusis Italiae partibus episcopos convocare, aut hosce adesse potuisse, primis illis post Valentis obitum turbulentis temporibus, sed cum reddita Ecclesiae pace ac securitate, majori omnes cum libertate ac religionis commodo, officio suo fungi poterant.

Fructum vero, quem ex ea legatione sibi proposuerat Meletius, uberrimum cepit; nam Damasus et ratum habuit pactum illud, quo Antiochenum schisma sublatum fuerat, et Meletium ipsum in plenam communionem recepit non secus ac Paulinum. Haec constant tum ex eo, quod Acacius, ab eo missus, synodo sub Damaso adfuit, tum ex eo quod acta, et subscriptiones, quas ab Antiocheno concilio attulerat, in Romanae Ecclesiae archivo reconditae fuerunt; constant 0197B haec eadem insuper ex Gregorio Nazianzeno et litteris Aquileiensis concilii, de quibus ad annum sequentem rediturus erit agendi locus. Ne quid vero res ita compositas turbare deinceps posset, Ambrosius, ut ego puto, caeterique tunc Romae congregati episcopi provide dispicientes, quod deinde accidit, scripserunt Theodosio, ut juxta partium pactum, altero decedente, penes superstitem Ecclesiae remanerent, ac ne altera superordinatio attentaretur. Eam porro epistolam ante Aquileiense concilium scriptam esse, nemo saltem negaverit, qui alias legerit ejusdem concilii litteras, quae supersunt, aliam vero aut aptiorem occasionem, aut Italicorum episcoporum conventum excogitasse vix poteris, praeter hunc, a quo sic scribi potuerit.

0197C IV. Ab hac autem synodo quarta sub Damaso, profectam ego insuper existimo celebrem illam fidei confessionem ad Paulinum, quam iterum impressam damus sub numero quarto. Illam profecto synodicam fuisse, Theodoretus, Vigilius papa, auctor synodici, aliique veteres asserunt. Hinc Valesius eam scriptam putat in synodo, quam Damasus habuit anno 382, missamque Paulino, qui redux in Orientem, Thessalonicae substiterat. At nulla est causa, cur Paulino mitti debuerit, quae ei tunc praesenti in manus tradi potuit. Pagius itaque ob ejusdem synodici libelli auctoritatem, eam refert ad eam synodum, quam post Valentis obitum anno 378, collectam putat , Harduinus autem anno 379. Caeterum si nulla est idonea ratio, cur adeo coarctemus synodici libelli verba, 0197D ut jam praemonui, propius ad veritatem accesserit, qui eam tum synodum, tum divinorum capitum definitionem ad hunc revocaverit annum: quam praeterea opinionem, nonnullae, ut mihi videtur, conjecturae confirmant.

Nam primo ex Alexandro Hierapolitano constat, Apollinaristas in ea synodo, cui Acacius adfuit, Catholicis objecisse, quod duos Filios assererent, quia duas in Christo Domino naturas profitebantur: hanc igitur calumniandi occasionem, ut deinceps eriperet, tunc factum puto, ut Damasus eos anathematizaverit, qui Duos asserunt Filios, unum ante saecula, 0198A et alterum post assumptionem carnis ex Virgine.

Secundo. Cum omnes ad eam usque diem exortas haereses ea fidei ecthesis proscripsisse videatur, cur de Priscilliani portentosis opinionibus nulla mentio est? An forte aut Priscillianum ipsum, aut infamem ejus haeresim silentio praeteriisset, meritaque sententia minime confinxisset Damasus, si haec illi innotuisset? Hoc ego mihi persuaderi non patiar, ac potius credam, illam fidei regulam scriptam fuisse, priusquam haereticus ille Romam accederet, atque ideo ante annum 381, quo constat eum a Caesar-Augustano concilio damnatum ad Urbem accurrisse, ut dicam.

Tertio. Observanda sunt haec Damasi verba ex anathematismo quarto: Anathematizamus Macedonianos, 0198B qui de Arii stirpe venientes non perfidiam mutavere, sed nomen. Macedoniani, quos Damasus hoc loco exprimit, qui sint, neminem latere puto: at inquirendum, quo primum tempore, qui sancti Spiritus divinitatem oppugnabant, hoc nomine a Macedonio sectae duce appellati sint. Ut vero hoc facilius assequamur, tria tempora distinguenda et observanda sunt: primum quod excurrit a morte Constantii ad Lampsacenam synodum, quae congregata est anno 364 aut altero nondum provecto: posterius, quod eam synodum usque ad Valentis imperatoris interitum; tertium denique, quod Valentis interitum subsecutum est. Constantio itaque defuncto, Semiariani usiae assertores, qui ex indulgentia novi principis ad sedes suas reversi fuerant, libere congregare 0198C sese, arctiorem inter se societatem jungere, Arianos sive Acacianos iterum palam exsecrari, ac diris devovere coeperant. Ea igitur occasione Macedonius, qui ad eosdem Semiarianos jam se transtulerat, ac cum iis in latrocinali conventu Constantinopoli depositus fuerat, seque in villa huic urbi proxima abdiderat, e latebris exiens in publicum erupit, missaque ad Semiarianorum capita legatione, vires illis suas addidit, effecitque nedum ut homoeusium mordicus retinerent, verum etiam ut Spiritum sanctum a divinitate excluderent, eumque in creaturarum numero collocarent. Eam itaque haeresim Silvanus, Eleusius, Eustathius, Sophronius, ac quotquot denique ab Acacianis Constantinopoli depositi fuerant, professi sunt, aliique deinceps ex illis etiam, qui 0198D in recta caeteroquin de Filio doctrina fuerant. Haec ex Socrate, Sozomeno, Nazianzeno, aliisque eorum temporum scriptoribus constant, quorum dicta huc afferre supervacaneum est . Eam vero haeresim haud diu latuisse colligimus ex Alexandrina synodo, quae eam damnavit, et ex Athanasii ad Serapionem epistolis: at qui eam profitebantur, Socrates Pneumatomachos Tunc dictos ait, Macedonianorum scilicet vocabulo nondum exorto, cui Socratis testimonio vim haud exiguam eorum temporum scripta addunt, in quibus Pneumatomachorum vox perpetua est, Macedonianorum nulla. Joviano interea defuncto, habita a Semiarianis 0199A Lampsacena synodus est sub Valente, quae decrevit, ut omnia Arimini, et Constantinopoli ab Arianis gesta, irrita essent, Antiochena in Encaeniis formula, ac homoeusium mordicus retineretur, et ubique reciperetur; Acacianis, et Eudoxianis poenitentiae locus datus, sin minus iterum depositi. Hinc vero Valentis, qui se Eudoxio dederat, jussu orta in Catholicos, aeque ac in eosdem Semiarianos dira illa persecutio, quae eos impulit, ut tres illos Eustathium scilicet, Silvanum, ac Theophilum legatos ad Liberium, et Occidentales mitterent, qui Nicaenam fidem profiterentur, et communi caeterorum omnium nomine communionem exposcerent. Recepti itaque in plenam catholicae Ecclesiae communionem ab eo sunt, ut ex Liberii ejusdem, quae adhuc supersunt, 0199B litteris constat; Basilius quoque in epistolis rem saepe memorat, sed accurate descriptam legimus apud Socratem et Sozomenum ; qui praeterea Semiarianos illos per anticipationem quamdam Macedonianos perpetuo vocant, ut intelligamus unam eamdemque esse hujus vocabuli vim. Ab anno igitur 366, quo haec gesta sunt, quousque Valens rerum potitus in Oriente est, nullum Semiarianos inter et Catholicos episcopos discrimen fuit, nullus ejus vocis usus, cum omnes haberentur ut fratres: nam si qui cum Eunomio Spiritum sanctum a divinitate excludebant, uno Pneumatomachorum nomine adhuc compellabantur, ut antea. At quonam igitur primum tempore haec vox usurpari coepit? Ab hac Romana synodo, et a Damaso hoc ipso anno. Nam Valente 0199C defuncto, cum Gratianus Manichaeis, Photinianis et Eunomianis exceptis, necessitati rerum ac temporum compulsus, lege lata concessisset, ut quam quisque vellet, religionem profiteretur , Semiariani illi seorsim a Catholicis collectas agere instituerunt, ac conciliabulo Antiochiae in Caria celebrato, decreverunt vocem consubstantialis rejiciendam esse, nec ullo modo communicandum cum iis, qui Nicaenam fidem profiterentur. Haec igitur publica atque iterata antiquae haeresis professio, et a Catholicis separatio, prima hujus anathematismi origo, et causa censenda est: cumque conciliabulum illud extra annum 379 collocari certe non possit, manifesto etiam deprehendimus, anathematismum ipsum, quo primum Pneumatomachi, a Macedonio haeresis duce 0199D Macedoniani dicti sunt, non diu postea publice propositum, denuntiatumque catholicae Ecclesiae esse potuisse. Hinc Nazianzenus cum Ecclesiam Constantinopolitanam administraret, et orationem anno illo aut altero haberet, quae quinta de Theologia dicitur, quaestionem de Spiritu sancto pridem oppressam et extinctam, atque a fide summotam et exturbatam vocat, ac propterea tunc renovari dolet, et ingemiscit. Ab eo vero tempore Macedonianorum vox passim usurpata est: nam Theodosius eo vocabulo utitur in l. 11, proposita die 22 Julii anno 383, ac deinde in 0200A leg. 12 et 13, Cod. Theod. de Haer., ac Socratis et Sozomeni aetate non alio nomine haeretici illi compellabantur.

Haec autem cum ita sint, Quesnellium , aliosque errare oportet, qui hanc epistolam cum epistola alia conjungunt, quae de Vitali agit, unamque esse Damasi ad Paulinum epistolam censent, duplici constantem parte. Ut enim caetera nunc omittam, diversa inter utramque, scriptionis causae, et temporis ratio duas esse probant ejusdem pontificis ad eumdem Paulinum litteras. Nam quod ad tempus attinet, haec scribi vix potuit ante hunc annum, alia vero anno 375 Basilio jam innotuerat: haec Thessalonicam missa est, alia Antiochiam: deinde haec synodica, alia vero familiaris est: postremo cum Vitalis 0200B ob unam Apollinarii haeresim delatus esset, nulla erat causa, cur ad tot abjurandas haereses adigeretur, a quibus erat alienus. Hinc nihil mirum est, si Paulinus ipse, hac minime usus est coram Epiphanio, ut Sabellianismi notam, quam Vitalis vicissim illi exprobrabat, a se amoliretur, sed ea fidei professione, quam pridem Athanasio obtulerat, sese catholicum probaverit : nondum enim anno 376, quo rem coram se actam Epiphanius narrat, plenam hanc a Damaso ecthesim acceperat, quam profiteri posset. Duas igitur Damasi ad Paulinum litteras merito distinguit Coelestinus pontifex haec scribens: Praedecessor meus Damasus scribens ad Paulinum Antiochenae Ecclesiae episcopum inter caetera ait: Anathematizamus eos, qui duos filios Dei asserunt, alterum qui ex 0200C Patre ante saecula est genitus, et alterum qui assumptione carnis natus est ex Virgine; quae ex prima epistola sumpta sunt: tum pergit: Item ipse apostolicae memoriae vir Damasus in altera epistola ad Paulinum anathematizamus eos, qui duos in Salvatore filios confitentur, alium ante Incarnationem, et alium post assumptionem carnis ex Virgine, et non eumdem Dei filium, et antea, et post. Duplicem etiam Damasi epistolam numerat, unamque ab altera distinguit Codex Canonum Ecclesiae Hispanae a viro clar. Joseph Cennio nuper egregie illustratus.

V. Dixi supra celebrem eam fidei expositionem in synodo episcoporum a Damaso scriptam, atque ad id probandum Vigilii papae testimonium attuli. Verum ejus verba recitanda a me sunt, cum ex iis alia etiam 0200D colligi possint, quae ad historiam illustrandam pertinent. En vero illa ex priori ejus constituto : Perspectis praedecessoris nostri B. M. Damasi synodalibus constitutis, quae post Nicaenum concilium de sancto Spiritu tractantibus et convenientibus in urbe Roma episcopis catholicis, et B. M. Ambrosio Mediolanensis civitatis antistite sunt edita, inveni plenissime definitum, eos qui duos Filios affirmant unum ante saecula, et alterum post assumptionem carnis ex Virgine, anathematis poena percussos; quae ex anathematismo sexto sumpta sunt. Primo itaque intelligimus, hoc concilium, 0201A a quo anathematismus ille promulgatus est, illud ipsum esse, in quo collecti episcopi post Nicaenum, tractarunt et addiderunt etiam de Spiritu sancto, atque id verissimum esse, plura ad ejus divinitatem et adorationem attinentia capita abunde probant: nec me ab hac sententia revocat, quod in ejusdem expositionis initio non addidimus scriptum sit, sed addiderunt, quod verbum aliud concilium designat anteriori tempore habitum: siquidem cum apud Theodoretum aliud sit Damasianae ecthesis initium, ea quae ille omittit indicio nobis sunt, pro vario transcriptorum ingenio exordium fuisse adjectum, nec illud pro ejusdem ecthesis parte habendum. At quod gravius est, deinde ab eo Vigilii loco cognoscimus, Ambrosium, huic concilio adfuisse, quod duplici alio argumento 0201B confirmari potest: primo quod cum ejus epistola ad Gratianum Augustum, de qua sequenti capite agam, certos nos faciat, Romano huic concilio innumeros ex diffusis Italiae partibus episcopos adfuisse, nulla est ratio, cur ab eorum numero Mediolanensem praesulem excipiamus: secundo quod epistola illa ejusdem consequenter Ambrosii foetus reputari possit, quidquid Bb. editoribus visum sit. Paulinus profecto unum refert Ambrosio Romanum iter, quod post aliquot ab ordinatione elapsos annos collocat, quodve propterea Tillemontius, et Bb. conferunt in annum 382. At si quis Paulini verba attendat, nihil exsculpet, quod eorum sententiam probet magis quam nostram, qui Ambrosium Romam venisse dicimus, tum hoc anno, atque occasione concilii a Damaso tunc convocati, 0201C tum anno 382, ut alteri quoque concilio adesset. Certe idem Paulinus unam tantum Ambrosii ad Maximum legationem memorat, an vero propterea alteram, cujus ipse Ambrosius in oratione in funere Valentiniani dicta testis est, falsam esse dicemus? Scio magnum Baronium scribere, Ambrosium ipsum hoc anno Sirmium profectum fuisse pro Avemio episcopo ordinando: at quidquid hujus rei sit, nihil impedit, quominus utrumque iter confici commode potuerit.

VI. Reliquum est, ut causam afferamus, cur haec epistola, Theodoreto teste, Thessalonicam missa fuerit. At quisque facile dijudicabit, illam Acholio familiari suo Damasum dedisse, ut Paulino in Romano itinere posito ac per eam urbem, unde percommoda et parata in Italiam navigatio, pertransituro redderetur. 0201D Cum autem Hieronymus cum Paulino ipso ac Epiphanio Romam venerit , utrique socium se junxisse debuit in regia urbe, quo anno elapso se contulerat post sacros ordines Antiochiae acceptos. Epiphanium porro Constantinopolim accessisse imperatoris litteris evocatum, ut Romam navigaret, scribit Polybius ille, cui Papebrochius Epiphanii Vitae supplementum tribuit, cujus ego testimonio utor, quamquam alia prorsus occasione, atque alio tempore, hoc ab eodem Epiphanio iter susceptum scribat; siquidem cum in iis erret, iter illud, quod aliunde confirmatur, minime rejiciendum, sed suo 0202A tempori, suaeque causae reddendum est. Eo igitur Paulinum quoque Antiochenum venisse puto, tum quod haec Antiochia Romam eunti terrestri itinere via esset, tum ut Hieronymum suum videret in ea urbe tunc commorantem. Quin cum ego lego decimam tertiam Gregorii orationem, videoque illum de Antiocheno schismate recens transacto luculenter agentem, ac duos ejusdem civitatis episcopos impense laudantem, ac pari in honore collocantem, eumdem Paulinum familiari Nazianzeni consuetudine, non secus ac Hieronymus, ac Meletius ipse, usum fuisse suspicor in ea urbe, antequam inde discederet.