Caput VIII. 373, Damasi 8, Valentinianus Aug. IV Et Valens Aug. IV Coss.

I. Damasus litteras a Sabino allatas ad Basilium remitti curat per Evagrium Antiochenum, atque alias juxta praescriptam Romae formulam scribi: quo anno Evagrius in Orientem redierit. II. Cur Basilii litterae Damaso non placuerint, quidve in illis desiderasse videatur? III. Quae ejusdem Basilii, quae Eusebii Samosateni, qui consultus a Basilio fuerat, de rebus ab Evagrio tunc postulatis, sententia fuerit? IV. De Athanasii obitu, Petri Alexandrini electione, ejusque ad Urbem fuga.

0157B

I. Litterae quas a Basilio communi Orientalium nomine scriptas, Sabinus in Occidentem retulerat, Damaso non placuerunt. Id constat ex Basilii ipsius epistola ad Eusebium Samosatenum hoc anno data, 0157C quae sic ait: Presbyter Evagrius Pompeiani Antiochensis filius, qui quondam in Occidentem cum beato Eusebio profectus fuerat, Roma nunc venit, petens a nobis epistolam, ad verbum ipsa illa, quae ab eis scripta sunt continentem (nostra autem nobis retro retulit, ut viris illis accuratioribus non placentia) et legationem aliquam per viros praestantes celeriter mitti, ut speciosam illi occasionem habeant nos invisendi . Sunt qui ex hoc loco arguunt, Evagrium invisisse Basilium, cum ab Occidente redux, et Hieronymo comes, per Cappadociam peregrinaretur, atque antequam Antiochiam, unde cum Eusebio Vercellensi discesserat, iterum se redderet. At haec opinio vix probari potest. Nam si Evagrius retro tulit, ac Basilio reddidit, quae ille per Sabinum Romam scripta miserat, si Sabinus 0157D anno elapso jam provecto ad Damasum rediturus ex Oriente vix solverat, fieri non potest, ut tunc primum Roma venisse dicatur, hoc scilicet anno, quo a Basilio visus est. Siquidem Hieronymus, cui comes fuisse creditur, ante Rufinum, ut ipse probat eidem Rufino scribens , Rufinus autem in Orientem anno 371 profectus fuerat , atque insequenti Alexandriam appulerat. Me non latet Syriam, extremum 0158A fuisse Hieronymianae peregrinationis terminum: siquidem ait hic in epistola illa ad Rufinum, in incerto peregrinationis erranti, cum Thracia, Pontus, Bithynia, totumque Galatiae, et Cappadociae iter, et fervido Cilicum terra fregisset aestu, Syria velut fidissimus naufrago portus occurrit . At si ille, anno 370 aut altero, in Orientem abiit, quod huic toto itineri conficiendo tempus attribuemus? An vero sub anni 371 finem, aut altero saltem, Antiochiam venire non potuit? At Evagrius in ea urbe agebat, antequam Hieronymus ad solitudinem suam secederet. Hinc Florentio monacho scribit ipse de se, magistrum pueri tui, de quo dignatus es scribere, saepe Evagrius presbyter, dum adhuc Antiochiae essem, me praesente corripuit . Observandum 0158B vero praeterea est, epistolam illam omnino scriptam, antequam Rufinus Alexandriam accederet, ut ex ejus tantum lectione aperte constat. Si vero Melania, cui Rufinus Spiritualis viae comes aderat, sex dumtaxat menses in Aegypto mansit . Si praeterea eos partim transegit sub Athanasio, a quo celebri ovina pelle donata est , partim sub initio Petri, Athanasii successoris, motaeque ab Arianis persecutionis, cujus illa pars fuit , Aegypti monasteria circuire non potuit, nisi uno, aut altero tantum ejusdem persecutionis mense, eoque elapso Hierosolymam versus solvisse debuit: at cum Hieronymus solitudine sua jam frueretur, ut ex ejus ad Rufinum epistola constat , quo pacto Cappadociam tunc temporis peragrasse cum Evagrio potuit, qui 0158C fieri deinde potest, ut Evagrius, qui Antiochiae jam sedem collocaverat, atque hospitem Hieronymum aliquot saltem menses retinuerat, antequam ad cremum secessisset, Roma tunc venisse dicatur, cum ad Basilium accessit hoc scilicet anno? Certum itaque, ni fallor, ratumque est, Evagrium hoc iter ad Basilium instituisse, uno tantum jusso, mandatoque Damasi. Basilius autem, cum eum Roma tunc venientem scripsit, aut ignorans scripsit, aut Romae nomine, Damasum Romanum episcopum, a quo missus ille fuerat, intellexit, aut τὸ νὺν, idem valet, ac particula οὖν, ut saepe solet, ac rectus hoc loco, consequensque orationis ordo postulare videtur: Evagrius enim jam diu antea sedem Antiochiae constituerat, amicorum litteras ab Occidente accipiens ac vicissim distribuens.

0158D II. Sed ut in viam redeam, cur Damasus legationem ex praestantibus dignitate viris compositam postulaverit, ratio minime obscura est: ita enim major apud omnes futura erat rerum agendarum auctoritas, praetereaque recens erat exemplum Lampsacenae synodi, quae praecipuos episcopos ad Liberium legatos miserat. Cum autem optaret ille, ut ea celeriter mitteretur, 0159A hinc ejus deprehenditur erga catholicam religionem, atque unitatem studium, eique propterea non rem ipsam a Basilio propositam, sed modum forte, quo eam confici oportere censuerat, displicuisse. Hinc Evagrius, cui Antiochiae commoranti, ac familiari suo, Damasus ipse agendarum et scribendarum rerum commonitorium miserat, Basilium petiit, ut aliae litterae componerentur id continentes, quod dictaverat idem Romanus pontifex. At quid hoc erat, quod Damaso displicuit, quid optavit ille, ut in aliis litteris exprimeretur? Mihi quidem, si divinare licet, videtur Damaso non placuisse nimium erga Meletium studium, quod Basilius Athanasio, itidemque Dorotheo, tum Sabino ipsi in Occidentem redeunti aperte explicuerat. Videbat enim tantam 0159B esse viri hujus dignitatem, atque auctoritatem, ut nisi tantisper a sententia jam praejudicata decederet, iis quae forte pro restituenda Antiochenae Ecclesiae unitate, ac tranquillitate meditatus ipse fuerat, impedimento esse posset; ideoque optabat, ut litteras iterum scriberet continentes, quod ipse praescripserat, id nempe, quod ad eum finem facilius assequendum, aptum esse intellexerat; et ut cum iisdem litteris viri mitterentur dignitate praecipui. Hoc, ni fallor, non obscure colligitur ex iis, quae Evagrius ad Basilium scripsit, postquam ab eo discesserat, atque Antiochiam reversus fuerat. Primo enim pacem, atque unitatem impense laudat, ac schismata et divisiones vituperat: deinde Basilium hortatur, ut eas ab Ecclesia Antiochena amoveat, pacemque inter 0159C orthodoxos conciliet, ut qui maxime idoneus sit ad id praestandum. Quia vero aliqua pacis ineundae ratio proposita forte ab Evagrio fuerat, quam neque Basilius pro suo in Meletium studio, neque Meletius pro sua dignitate admittere posse existimabant, respondet ea de re se Meletio scripturum, deinde haec addit: Nihil tamen exspecto ex litteris alicujus momenti eventurum, tum viri (Meletii) accuratam agendi rationem considerans, tum ipsam litterarum naturam: quia non solet idoneus esse ad clare persuadendum sermo transmissus. Nam multa opus est dicere, ac multa vicissim audire, et quae objiciuntur solvenda; et inferenda quae suffulciunt; quorum nihil potest litterarum sermo iners, et inanimis in charta projectus. Verum tamen quod jam dixi, scribere non gravabor . Agebatur itaque 0159D de re aliqua permolesta Meletio, et quae aegre illi, ac multo cum labore suaderi vix posset. Quia vero Evagrius minime ignorabat, Basilium non bene affectum erga Paulinum, in quem Damasus propendebat, hocque illi forte exprobraverat, veluti futuro pacis sequestro minime congruum subjicit ille: Scias autem frater vere religiosissime, et nobis desideratissime, nullam mihi cum quoquam, Dei gratia, privatam esse contentionem, neque enim memini me curiose inquirere crimina, quibus quisque obnoxius est, aut dicitur: quare sic vos attendere sententiae meae convenit, ut hominis, qui nihil ex propensione facere possit, neque 0160A accusationibus in quemquam praeoccupatus sit. Interea hinc inferri potest, Damasum communionem suam minime concessisse tum Meletio, tum Paulino ad hoc usque tempus, sed rem integram servare voluisse, ne unam ex Antiochenae Ecclesiae partibus praeferens, alteram offenderet, atque ita spem omnem reconciliationis excluderet: neque enim credibile est, Evagrium rem tantam sine Damasi jussu, arcanoque mandato aggredi voluisse. Accedit quod Evagrius ipse, qui Basilio praesenti antea promiserat, communicaturum se cum Meletii partibus orthodoxis, statim ac Antiochiam rediit, promissis minime stetit; an vero promisisset se communicaturum cum Meletio, si Damasus cum Paulino jam antea cummunicasset?

0160B III. Causa itaque, cur Damaso non placuerant Basilii litterae per Sabinum redditae, et cur ille iteratam honestiorem legationem peteret, non alia fuisse videtur, quam ardens ipsius desiderium reconciliandi Antiochenae Ecclesiae orthodoxos, atque ideo Basilium abducendi ab omni studio partium, ut eo adjutore potius quam adversario uteretur: atque eum in finem Evagrium ad eum misit, quo ejus animum pertentaret. Basilius tamen Evagrio ipsi tunc responsum distulit, ut prius Eusebium Samosatenum praesens consuleret, quod deinde quominus faceret, longa infirmitate detentus, ea ipsa quam initio memoravi, epistola quaerit, quid de rebus ab eo presbytero propositis, constituendum censeat.

Eusebius ex parte saltem Evagrii consilium probasse 0160C visus est. Scribit enim Basilius Meletio tunc exsuli se accepisse litteras ab episcopo Samosateno, quae praecipiunt, ut rursus scribatur ad Occidentales de rebus quibusdam ecclesiasticis, ac velle illum praeterea, ut a se epistola efformetur ab omnibus deinde communicatoribus subscribenda. At hanc a se curam deprecatur, et in Meletium ipsum rejicit, cui propterea commentarium eorum, quae Eusebius scribenda censuerat, per sanctissimum alterum Antiochenae Ecclesiae ex Meletii partibus presbyterum mittit. Caeterum spondet sese et subscripturum, et curaturum, ut a reliquis epistola subscriberetur, ut ille qui iturus esset in Occidentem, cum omnium subscriptionibus proficiscatur . Haec eadem repetit in alia ad eumdem Meletium epistola scripta, postquam 0160D certior effectus fuerat eumdem sanctissimum apud illum versari . Dum vero de legatione hac mittenda Basilius, Eusebius ac Meletius deliberant, totus effluxit annus, nullusque Romam est missus. Hinc Basilius ipse Eusebio legationem iterum urgenti scribit. Mittere autem in Occidentem, ait ille, mihi prorsus impossibile est, neminem habenti idoneum ad hoc ministerium. Quod si quis ex fratribus, qui apud vos sunt, Ecclesiarum causa laborem suscipere volet, is scit proculdubio, ad quos profecturus sit, et ad quem finem, et quorum sit litteris communiendus, et qualibus. Ego enim conjectis in Orbem 0161A oculis, mecum video neminem . Quae profecto omnino probant, nullam hoc anno ad Damasum ab Orientalibus, quamquam caeteroquin pararetur, legationem missam .

IV. Athanasius episcopus Alexandrinus ad superos migravit consulatu Valentiniani et Valentis IV, Pachom. VIII, die scilicet 3 Maii 373. Diu disputatum est a viris doctis de anno ejus emortuali, at postquam cl. Maffeius edidit vetus illud, ac pene synchronum monumentum, quod totam fere Athanasii vitam compendio narrat, eoque beneficio praeter alia plura eruditos sibi devinxit, causa confecta est . Athanasio successit Petrus magno Ecclesiae plausu, qui Damaso statim pro recepto more et ordinationem suam, et calamitatem denuntiavit, quam Palladius praefectus 0161B ethnicus homo, Christiano populo intulerat. Damasus vicissim consuetas communionis, ac praeterea consolationis litteras misit per diaconum quemdam urbis Romae cujus nomen Petrus Alexandrinus tacet, quamquam profecto dignissimum, quod ad posteros transmitteretur. Scribit enim Alexandrinus praesul in encyclicis litteris, quas Theodoretus recitat , beatum illum diaconum vinctis post terga manibus ductum a carnificibus, non secus ac insignem quemdam maleficum, homicidarum tormentis cruciatum, lapidibus, ac plumbatis cervice diu verberata, navigium cum permultis aliis confessoribus conscendere jussum, divinae crucis signo consignata fronte omni cura, ac solatio destitutum, ad metalla datum fuisse. Huic vero dirae persecutioni a Palladio excitatae contra 0161C Alexandrinam Ecclesiam, cumulus accessit ab Arianis. Euzoius enim Arianus Antiochiae pseudoepiscopus, ac magnus sacrarum comes a Valente missi post auditam Athanasii mortem, ut Lucio Ecclesias traderent, Petrum Alexandrinum carceri manciparunt, a quo tamen elapsus, conscensa navi ad episcopum urbis Romae se contulit . Valesius, ac Pagius inter ordinationem Petri, ejusque fugam, satis longum temporis spatium intercessisse putant , ut vix fieri possit eum ad Urbem hoc eodem anno venire potuisse: Tillemontius observat hanc Valesii opinionem antiquorum testimonio destitui: at ego addo nulla etiam probabili ratione fulciri. Trimestri enim spatio haec omnia confici nullo negotio potuerunt ac quarto, aut quinto ab Ethnicorum atque Arianorum 0161D persecutione mense, Septembri nempe, aut Octobri conscensa navi Romam Petrus appellere. Sub prima itaque persecutione, quae a Palladio ethnico homine excitata est, Petrus minime cessit, neque Ecclesiam deseruit. At postquam Euzoius cum magno sacrarum 0162A largitionum comite Lucium in throno collocarunt, tunc ille exemplo Athanasii ad apostolicam sedem perfugium cepit: quamobrem Bonifacius illum merito inter eos numerat, qui praesidio appellationis ad Romanum pontificem usi sunt, ut jus suum sartum, tectumque servarent . Hinc synodicus Catalogus latronem Lucium a Damaso anathemate notatum scribit in synodo, de qua mox dicam.

Caeterum qua Damasus charitate Petrum exceperit, ac detinuerit apud se, cum caetera nobis documenta desint, conjicere ex his facile possumus, quae Nazianzenus scribit: Petrus pro cadaveribus cruentas vestes Ecclesiae Romanae protulit, ut auxilium nancisceretur, quemadmodum etiam nactum esse scimus. Fit enim saepe, ut qui opibus, et potentia praecellit, ad 0162B infirmi, afflictique miseriam sublevandum maxime inflectatur, ac spontaneae benevolentiae affectu, ad eum, qui dignitate imminutus est, se adjungat .