Caput XXII. 383, Damasi 17, Merobaude Et Saturnino Coss.

I. Libellus precum Faustini et Marcellini in iis quae ad Damasum pertinent, ad examen revocatur. II. An hi duo presbyteri, Luciferiani fuerint, an potius Ursiniani? Bassus Urbis praefectus quis, et an Christianus? III. De Ephesio Ursinianorum in Urbe pseudo-episcopo, ejusque expulsione. IV. De Fabelladamnati a Damaso Liberii. V. De Hilario Romano diacono, an ille ad Ecclesiam reversus sit, et an auctor commentariorum quae inter Ambrosii opera circumferuntur? VI. De Arsenio Romano diacono Arcadii praeceptore ac monacho sanctissimo.

0249A

I. Ad hunc annum eumque nondum adultum refero (quamquam haud omnia) quae studio Religionis et veritatis, Damasum Romae fecisse legimus in libello Precum Marcellini et Faustini a Sirmondo edito. Primo itaque Aurelium graviter ab eo afflictum aiunt, eo quod Gregorio Baetico communicaret. Quis ille Aurelius fuerit, quasve afflictiones perpessus sit, minime exprimunt: Luciferianis illum Romae praefuisse 0249B puto, siquidem Donatistae, Novatiani, Manichaei ipsi, atque omnes propemodum sectae, quibus persuasum merito fuerat in ea urbe centrum catholicae communionis esse, curarunt semper, ut suos Romae episcopos haberent, ne extra Ecclesiam positi viderentur. Secundo loco schismatici hi Macarium presbyterum recensent, quem miris laudibus mactant, quasi vero virtus christiana sine charitate esse aliqua possit. Hic cum vetitas imperiali lege, et clandestinas collectas ageret, ab apparitoribus comprehensus Damasi adstantibus clericis cum vi traheretur, graviter inter eumdum vulneratus est: alia vero die ad judicem ductus, cum ut Damaso communicaret, ac imperiali rescripto obsequens esset, nec vi, nec blanditiis adduci posset, in exsilium pellitur 0249C atque apud ostia Tiberina ex accepto vulnere mortuus, a Florentio ejus urbis episcopo, cujus tamen nulla apud Ughellium mentio est, in basilica S. Asterii sepulturae datur. Haec libellus de Macario presbytero; an vero Luciferianus fuerit, an Ursinianus, hoc ille non exprimit non sine fraude, et dolo malo. Alio autem loco dictum probatumque a me fuit Luciferianos nulla imperatorum lege prohibitos quin, si rebaptizantibus non se junxissent, libere suae religioni vacarent. Addo nunc canonem nullum adversus eos editum, ante Constantinopolitanum aliquod sub Nectario concilium, quamquam ubique ab Ecclesia segreges haberentur, in Occidente potissimum. Alia igitur causa fuisse debuit cur presbyter ille collectas agere non posset, cur 0249D comprehensus Damasum pro legitimo Urbis episcopo habere juberetur, cur deinde contumax, et obfirmatus cum esset, in exsilium pulsus est, praeter unam, nullaque publica aut civili, aut ecclesiastica lege damnatam, Luciferiani nominis professionem. At quae alia afferri poterit praeter confirmatum ejus presbyteri in schismate Ursiniano animum, quod imperatores iteratis legibus puniri jusserant? Hoc 0250A vero manifeste probat, praefationis ad ipsas Marcellini Preces coaevus auctor cum Ursino viro sancto ac sine crimine (vide petulantiam) jussione imperatoris in exsilium sponte iterum profecto, ejus factionis presbyteros diversis modis afflictos, et in peregrina loca dispersos scribit, quos inter Marcellinum et Faustinum statim collocat. Ex eorum itaque numero Macarius fuisse debuit, qui cum Romae clam substitisset, ac collectas agere, factionesque fovere pergeret, postremo deprehensus, exsulare merito coactus est. Hinc vide quam phaleratae sint, quot dolis consutae eorum presbyterorum Preces, nam primo quae ad Luciferianos pertinent, susdeque miscent, ut ejus sectae invidiam minuant: deinde Ursiniani cum essent, atque ob eam causam exsilium paterentur, 0250B exsecratum Ursini nomen silentio tegunt, Luciferiani videri volunt, atque ob unam incontaminatae religionis causam, tum se a Damasi communione alienos, tum se vexatos aiunt, ea fraude scilicet, ut imperatorum animos ad misericordiam flecterent. Macarium hunc ego cum reliquis ejectum puto sub Olybrii aut Ampelii praefectura; siquidem cum haec velut diu antea gesta libellus narret, ad eorum praefectorum tempora trahi possunt, sub quibus Ursinianum schisma, pulsis refractariorum capitibus, finem Romae habuisse visum est. Nunc pergo ad reliqua, quae ad hunc annum pertinere videntur.

II. Ait itaque libellus ille nuper etiam factum, ut idem Damasus Ephesium perdere aggressus sit coram Basso Judice: at Bassum Damasi accusationes repulisse 0250C ea ratione usum, quod constitutiones imperatorum contra haereticos solummodo promulgatae videantur, non contra eos, Luciferianos scilicet, qui sanctissimam fidem sine saeculi ambitione conservent. Damasum tunc primum erubuisse, quod inventus judex esset, qui solus imperialia rescripta piissime interpretans tueretur. Antequam progrediar, quaero quis idem Bassus fuerit, judex eo tempore sive praefectus Urbi, sub quo res acta dicitur; notum enim est, qui illicita collegia celebrasse dicebantur, apud praefectum Urbis accusari debuisse. Bassus, qui praefectus Urbi fuit, antea quam ad eam dignitatem ascenderet, Campaniae consularis fuerat, ut ex inscriptione, quam mutilatam Sirmondus, integram Reinesius attulit manifeste discimus: at qui Campaniae consularis 0250D fuit, Anicius Auchenius dictus est, ut idem Reinesius probat, ac ex inscriptionibus constat, quarum altera apud P. Josephum Vulpium in Antio legi potest, alteram a viro cl. Josepho Maria Pratillo productam iterum refero . Urbanam itaque praefecturam Bassus nondum attigerat anno 381, quo Syagrius et Eucherius consules fuerant; contra, illa jam functus fuerat anno 384, quo Symmachus tunc Urbis 0251A praefectus suos in ea dignitate antecessores Bassum ipsum, et Aventium vocat, ac ut Orphiti soceri sui haereditatem tueatur adversus fiscum, hac potissimum ratione utitur Valentiniano scribens, quod cum Bassus, et Aventius, ea de controversia novissime retulissent, haeredes recenti praeceptione absoluti judicio fuerant . Cum itaque Bassi praefectura initium ceperit post annum 381, ac reliquum, quod inde ad praefecturam Symmachi excurrit, partim eidem Basso, partim Aventio necessario tribuendum sit, facile intelligimus, hujus Ephesii causam, cujus idem Bassus cognitor fuisse dicitur, anno 382 aut insequenti confectam. Tillemontius dubitat an hic christianus fuerit, siquidem Libellus precum, qui illum catholicam religionem dumtaxat venerantem vocat, 0251B quod homini ethnico convenire potuit, nihil pro certo definire videtur. At haec verba, quibus Luciferiani, ut solos se catholicos esse praedicarent, pro more utebantur, ad christianam religionem indicandam retulit aliud agens vir accuratissimus: nam quin Bassus christianus fuerit, vix dubitare nos patitur Prudentius, ac monumentum Junii Bassi, quod in basilica Vaticana adhuc superest, ab auctoribus Romae subterraneae productum.

III. Ephesius ille ordinatus a Taorgio fuerat episcopus incontaminatae plebis Romanae, ejus scilicet, quae in schismate adversus Damasum permanserat, et Ursini absentis et relegati sequebatur partes; qui locus ut obiter dicam, observatione dignus est, cum argumentum praestet minime dubium, ex quo ordinandi 0251C pro Romano episcopo pontifice, aut absente aut impedito vicarii episcopi recepta pridem disciplina constet. Sed ne longius abeam, quis ille Taorgius fuerit incompertum est: forte Novatianis tunc plures in Urbe ecclesias obtinentibus praeerat, quibuscum Ursiniani foedus et societatem junxerant; siquidem adversus Taorgium ipsum ex parte Damasi nihil actum legimus: plebis vero incontaminatae nomine, Ursinianos laicos intelligo, quia projectam eorum temeritatem numquam deferbuisse, probat epistola Romani concilii ad Gratianum, quam supra expendimus, ac Valentiniani rescriptum ad Pinianum P. U. a magno Baronio relatum pro confirmanda Siricii electione adversus iteratas Ursinianae factionis molitiones. Hujus autem Ephesii nomen idem 0251D Baronius asterisco notat, velut in mendo cubans: Gothofredus vero Ephesium nostrum, Euresium illum fuisse putat, quem Arcadius anno 395 in numero sacrorum antistitum haberi non oportere jussit in l. 18. Cod. Theod. de Haer., quod scilicet episcopatu jam dejectus fuisset. Gothofredum Pagius ac Tillemontius secuti sunt, quorum probabilis est opinio ob eam, quae saepe occurrit litterarum V et F commutationem, fierique facile potuit, ut librarius loco Ephesii Euresium levi errato scripserit. Quidquid horum sit, quin Ephesius ille pulsus ab Urbe fuerit, ac Libellus precum, qui fuisse illum judicio liberatum ait, 0252A hoc etiam in capite mentiatur, vix dubitaverit, qui ad haec adverterit animum: primo scilicet Bassum non fuisse Urbanae praefecturae admotum ante annum 381, atque aliquam sequentis anni partem Aventio ejus successori dandam; secundo celebre Theodosii edictum, quo Ariani occupatas basilicas Catholicis restituere jussi sunt, Constantinopoli fuisse promulgatum die 19 Julii anni 381: tertio cum illud Oxyrinchi effectui datum est, Ephesium eo loci adfuisse, atque etiam aliquandiu post haec ibi substitisse: vides igitur, quid hinc effici possit. Nam si ille Basso jam Urbis praefecto delatus est, si eodem, aut sequenti anno eum per interiora Aegypti, ac per Palaestinam cursitasse constat, haud diu Romae substitisse sub eodem praefecto potuit, sed solum vertere 0252B coactus est: cur enim aut Romam tam cito, ac gregales suos, quibus episcopus datus fuerat deseruisset, aut quae illi cum Heraclida tam longe a se posito negotia esse poterant, ut ad eum Oxyrinchum usque sese sponte conferret? Cur vero eo tempore quo Bassus Urbanam praefecturam gerebat Ephesium per Aegyptum ac Palaestinam cursitantem dixerim, alia etiam ratio ex eodem libello manifesta est. Postquam enim Oxyrinchi Theodosii jussa impleta vidisset, inde Eleutheropolim ab eodem Heraclida Luciferianorum episcopo missus dicitur, ut Hermionem ejus sectae virginem visitaret, atque ea forte occasione factum, ut arctum illud cum Faustino et Marcellino foedus stringeret, qui jamdiu antea eo exsules sese contulerant; ac cum aliquandiu in ea quoque 0252C urbe moratus esset, in Africam navigavit: gravia deinde, ac continuata incommoda, quae post Ephesii discessum se ac caeteros Luciferianos passos aiunt a Turbone Eleutheropolis episcopo, in causa tandem fuerunt, ut eas preces scriberent, ac Theodosio offerrent. At Damasus superstes erat, cum supplex ille Libellus scriptus, oblatusque imperatori fuit. Cynegius autem praefecturam praetorii Orientis tunc temporis administrabat, ut ex ejusdem imperatoris rescripto, quod eidem Libello subest, cognoscimus. Cum vero eam dignitatem indeptus ille sit primo aut altero mense anni 384, Libellum ipsum eodem currente anno datum fuisse oportet. Concedamus itaque illo jam medio datum, oblatumque Theodosio fuisse; si diuturnas Ephesii peregrinationes moramque in 0252D Aegypto factam, antequam in Palaestinam se conferret, si tempus, quo ibi substitit, ac illud quod ab ejus discessu deinde fluxit, antequam libellus ille scriberetur, ac ii presbyteri ad imperatorem Constantinopolim accederent, supputemus, id quod dixi, facile statuemus, Ephesium scilicet sub praefectura Bassi Romana urbe necessario excessisse.

IV. Quod itaque ex eodem tot mendaciis scatente libello colligi potest, illud est, fabellam de damnato Liberio per Damasum, in actis Eusebii presbyteri a Baluzio publicatis recitatam, ejusdem Damasi aetate posteriorem esse. Nam si ille Liberium praevaricatorem 0253A facta synodo damnaverat, cur non iidem presbyteri hanc eidem praevaricationem vicissim deinde eodem libello exprobrassent, ut Athanasio, Hilario atque aliis ejus generis, ac nominis episcopis? Cur ne momento quidem, ut ex eorum scripto constat, tum ipsi, tum caeteri Romanae urbis pervicaces clerici, huic pontifici communicarunt?

V. Codex canonum a Quesnello editus expositionem fidei continet Faustini presbyteri nomine inscriptam. Eamdem scriptor ille ab eodem Presbytero oblatam Theodosio conjicit, atque a Theodosio deinceps transmissam Damaso contra schismaticos imperatorem illum obtundenti, a quo postremo ad scrinia sedis apostolicae, atque ab iis in eum, quem Romanae Ecclesiae peculiarem vocat Codicem, transierit . 0253B Quae tamen quanti sint, inde cognoscitur, quod Codex ille tam fuit unius Romanae Ecclesiae, quam caeterarum omnium peculiaris, ut viri doctissimi Coustantius et Maffeius, qui consuli poterunt, jam demonstrarunt.

VI. Antequam a Luciferianis discedam, illud postremo adjiciam, esse scilicet viros gravissimos, qui Damasi in religionem studio factum aiunt, ut Hilarius Romanae Ecclesiae diaconus ab eo schismate ad Ecclesiam redierit , ejusque rei illustre testimonium reliquerit in cap. III, epist. I ad Timoth. his expressum verbis: Cum totus mundus Dei sit, Ecclesia tamen domus ejus dicitur, cujus rector est Damasus . Quae et si meram veritatem sapiant, ita tamen nonnullis displicuisse miror, ut, mss. omnibus 0253C repugnantibus, vix non pro spuriis, et addititiis habeant. Scio non deesse viros doctissimos, qui hoc opus eidem diacono abjudicant, neque mihi animus est, ut meam faciam hanc litem. Fateor tamen ea verba vix non efficere, ut commentarium illud ab aliquo saltem auctore scriptum existimem, qui Luciferianam et schismaticam sectam professus antea fuerit. Siquidem cum ii neque Liberium, neque Damasum haberent pro legitimis Romanae Ecclesiae episcopis, eosque Hieronymus monuisset Ecclesiae salutem in summi sacerdotis dignitate pendere , videbatur viri tunc ad Ecclesiam ipsam sincere redeuntis esse, fidem in eo capite suam argumentis minime dubiis palam publiceque testatam facere, quam etiam ob causam, iteratum baptismum, quod antea 0253D cum Luciferianus esset, asseruerat, palam deinde a se rejici oportere existimavit, cap. I Epist. I ad Corinth. Haec autem cum ita sint, nosque impellant, ut commentarium illud a Luciferiano ad Ecclesiam reduce scriptum fuisse opinemur, cur non ab Hilario, cui S. Augustinus illud attribuit? Auctorem porro Romanum fuisse, atque in Urbe circa haec tempora illud scripsisse constat ex I Timoth. III, ubi haec ait: Nunc autem septem diaconos esse oportet et aliquantos presbyteros, ut bini sint, per Ecclesias, et unus 0254A in civitate episcopus. Omni enim hebdomada offerendum est, et si non quotidie peregrinis, incolis tamen vel bis in hebdomada; et si non desint, qui quotidie quoque baptizentur aegri. Sed de his jam satis.

VII. Prioribus etiam, ut ego puto, hujus anni mensibus Arsenium Arcadio puero jam declarato Augusto, huic muneri obeundo parem, Damasus praeceptorem misit, rogatus a Gratiano, cui Theodosius ea de re scripserat . Baronius Metaphrastis fide nixus eum Romanae Ecclesiae diaconum vocat: at Tillemontius non una Metaphrastis auctoritate adduci potest, ut illum diaconum fuisse credat, ac gravius aliquod et antiquius testimonium quaerit. Verum cui bono scriptor ille hanc in Arsenio dignitatem fingere potuisset? Cur potius non hoc scripserit ille, antiquiori 0254B aliquo, minimeque dubio testimonio fretus? Nicephorus sane, cui Constantinopolitana bibliotheca patuit, lectorem provocat ad libros ab Arsenio relictos, et ad historiam, quae de illo conscripta est , eaque legi a Metaphraste potuerunt. Neque vero rationes, quas Tillemontius affert, gravioris momenti sunt; siquidem minime necesse fuit, ut haec Arsenii dignitas in veteribus martyrologiis, Patrumque Vitis exprimeretur, a quibus una dumtaxat ejus professio suspiciebatur monasticum scilicet institutum: quod autem vitae genus paulo mollius, ac splendidius, cui se illum dedisse ferunt post suum ad aulam accessum, minime conveniat tum diaconi officio, tum pietati, quam Romae prae se tulerat, hinc colligi poterit moribus aulae fractum declinasse 0254C illum tantisper a pristina sanctitate: an vero hoc mirum, et insuetum? Caeterum quidquid horum sit, vides, lector, quam acris maturique judicii in deligendis viris Damasus fuerit. Theodosium vero laudaveris, quod Libanio, Themistioque neglecto, quos Arcadio praeceptores dare poterat, Arsenium elegerit, velut qui probe sciret, doctrinam, caeteraque ornamenta a sincera pietate, ac religione sejuncta, principibus Reipublicae admovendis obesse saepius magis quam prodesse.