Caput Primum.

I. S. Damasi genus, et patria. Lector a puero in basilica S. Laurentii. II. Diaconus Liberium in exsilium euntem sequitur, et quem usque ad locum? Cur deinde ad Urbem revertitur, et an Felicis eligendi auctor clero fuerit. III. Presbyter ordinatus, an a Liberio, an potius a Felice; Baronii sententia. IV. Proaemium ad preces Faustini et Marcellini, falsi arguitur, et Damasus vindicatur. V. Quo loco ac pretio sub Liberio reduce ad suam sedem deinceps fuerit.

0111D

0112D I. Damasus natione Hispanus dicitur ab Anastasio: Hispanum vero praecise eum vocat Baronius, Franciscus Pagius, Ciacconius, aliique multi, qui etiam de eo Hispaniae loco certant, cui sit adscribendus. Hos 0113A fuse recenset Jo. Tamajus Salazar in Martyrologio Hispano ad diem 11 Decembris.

His, si in Hispania natum Damasum affirment, repugnat Tillemontius, ac dubitare posse censet, Damasum, ejusque sororem Irenem, Romae natam. Nec fortasse immerito. Pater enim in S. Laurentii basilica primo exceptor, tum lector fuit, qui sunt primi puerorum in Ecclesia gradus. A teneris igitur annis Damasi pater sacrae militiae tirocinium in ea basilica posuisse videtur. Praeterea ipse etiam Damasus ejusdem basilicae, a puerili aetate tum lector fuit, tum in caeteris omnibus sacris ordinibus meruit. Nam, ut Eghinactus ait , Cum aetate puerili sub magistro ministraret, et ad magnum cresceret rerum culmen, tunc Romana Lector in ecclesia, Acta sanctorum 0113B martyrum Petri et Marcellini ex ore Dorothei percussoris excepit, collegitque, ac ad posteros transmisit. Pueros autem ad gradum lectoris assumi solitos tum ex Siricii et Innocentii epistolis, tum ex variis a Thomassino et Bonarrotio allatis exemplis constat. Agebat itaque Damasus tunc temporis annum saltem decimum tertium, quia vero fere octogenarius obiit, anno 384, in lucem profecto prodiit circa annum 304, ac Romam cum patre ac matre venisse debuit quadriennis, aut quinquennis infans. Fac igitur ea illum aetate tanto ferendo itineri idoneum, an vero Antonius pater, novus prorsus ignotusque homo, nomen Ecclesiae dedisse potuit, statim ac Romam venit, ac notarius statim, lectorque ejus basilicae creatus est? Id erat profecto 0113C ab eorum temporum disciplina alienum: nam primo baptizari ac deinde aliquo temporis intervallo probari debuit, an dignus esset, qui clero adscriberetur. Postremo in minorum ordinum exercendis officiis, aut novennium, aut septennium saltem insumere debuit; quo elapso tempore, si quis sese idoneum probaverat, ad altiores gradus evehi poterat . Huic autem novennio, aut septennio, quod Antonius in minoribus ordinibus exercendis transegisse debuit, si alios annos quinque aut sex addas, quos filium natum esse oportuit ante Romanum iter, ac priusquam pater clero adscriberetur, jam accedes ad aetatem illam, in qua Damasus positus erat, cum acta Ss. martyrum audiit, et memoriae mandata descripsit. At vero tunc temporis jam lector fuisse 0113D videtur. An itaque in inferioribus ordinibus positi, pater et filius, uno fere eodemque tempore, atque eadem in ecclesia? Hoc alii judicent. Non diffiteor legi in Vita S. Damasi ex ms. cod. Vaticanae basilicae, a Sarazanio edita, ut S. martyrem Laurentium, 0114A sic Damasum ipsum gente Hispanum fuisse, quos ideo una genitos patria, una promotos Ecclesia, una in terris basilica cultos, unoque in coelis Deo coronatos ait. Dubitari enim vehementer potest, an ipse etiam Laurentius Romae ortus sit. Nam in veteri Sacramentario, quod Cl. Joseph Blanchinius edidit, atque auctorem habere censuit S. Leonem Magnum, Romanus nascendo civis dicitur .

II. Post lectoris itaque officium, Damasum ad diaconi gradum evectum scimus; an vero a Julio, an a Liberio, incertum. Si tamen cum Liberius electus est, agebat Damasus annum 48, vix inducor, ut credam ejus ordinationem, ultra praestitutum a Canonibus spatium tam diu dilatam. Videtur itaque verosimilius gradum hunc sub Julio consecutum, 0114B actisque sub eodem pontifice magnis rebus interfuisse. Id, ut ego facilius credam, facit praeterea familiaritas illa, qua Damasum cum Athanasio junctum fuisse colligo ex ejus Epistola ad Afros, et ex Basilii ad Athanasium ipsum litteris; quae tunc coepisse debuit, cum Alexandrinus praesul Romae sub Julio moram traheret, ac sacris ecclesiasticis ejus urbis conventibus interesset, qua etiam inter caeteras causa se detineri aiebat Liberius, quominus in ejus damnationem deinde subscriberet . Quo vero loco apud Liberium Damasus interea fuerit, hinc conjicere possumus, quod eum in exsilium abeuntem secutus fuerit, atque hac de causa factum puto, ut Liberii diaconus aliquando dictus sit, quia nempe pontifex ille ejus potissimum opera, et ministerio uteretur, ac 0114C denique inter eos esset, qui uni papae adstabant, palatini diaconi posterioribus saeculis dicti ; sed Luciferiani, et schismatici scriptoris verba hoc loco afferenda a me sunt, ut impositam hac occasione Damaso ambitus et perjurii calumniam amoveam. Agit itaque auctor praefationis ad Marcellini et Faustini preces, quisquis ille sit, de persecutione, qua Liberius, Eusebius Vercellensis, Lucifer Calaritanus, et Hilarius Pictaviensis, exsulare coacti sunt, atque haec ait: Hi ergo mittuntur in exsilium pro fide servanda. Cum Liberio Damasus, diaconus ejus, se simulat proficisci: unde fugiens de itinere, Romam rediit ambitione corruptus. Sed eo die, quo Liberius ad exsilium proficiscebatur, clerus omnis, id est presbyteri, et archidiaconus Felix, et ipse Damasus diaconus, et cuncta 0114D Ecclesiae officia, omnes pariter, praesente populo Romano, sub jurejurando firmaverunt, se, vivente Liberio, pontificem alterum nullatenus habituros . Duo itaque statuit, ut vides, hic auctor, quae sese mutuo destruunt: primo Damasum, deserto episcopo suo in 0115A itinere posito, Romam clam rediisse, ambitione corruptum, qua nempe summum pontificatum animo conceperat; secundo ea die, qua Liberius in exsilium proficiscebatur, clericos omnes jurasse, se nullatenus habituros alium pontificem, vivente Liberio ipso, eidem juramento jurando Damasum quoque adfuisse. At si hoc ille juramento spem sibi omnem praeciderat, qui fieri potest, ut una tantum ambitione corruptus episcopum suum deseruerit, et ad Urbem reversus sit? Constat itaque Damasum episcopo suo in exsilium abeunti bono sinceroque animo socium se dedisse; at incertum est, quem usque ad locum comitatus illum fuerit, et quare ad Urbem reversus deinde sit. Onuphrius Panvinius illum Mediolanum usque deducit, ac ex ea urbe a Liberio benevole 0115B dimissum scribit in Ecclesiastica ms. historia, ex qua Schelstratius haec recitat: Eum in certum exsilium abeuntem Damasus diaconus, qui postea episcopus Romanus fuit, Mediolanum usque comitatus est; quem ubi relegatum in Thraciam vidit, Romam rediens, cum nulla ejus restitutionis spes esse videretur, auctor clero fuisse dicitur, ut alium pontificem in Liberii locum eligerent; quod tamen nonnulli intelligunt, ac si Damasus hujus consilii clero dandi ex ipso Liberii mandato auctor fuerit . Alii vero Beroeam usque, illum Liberio socium fuisse scribunt. At cum omnes veterum testimoniis solidaque aliqua conjectura destituantur, hac de re nihil a me statuendum puto. Hoc tamen ego non concedam, Damasum, cum rediit, auctorem clero fuisse, ut 0115C alter in absentis episcopi locum eligeretur, cum mihi prae omnibus potior sit auctoritas Athanasii scribentis : Constantium Epicteto ministro usum, adornato in Ecclesiae locum palatio, cum tres castratos populorum vice sibi adesse jussisset, demum tres improbos catascopos, haud enim episcopi nominandi, adegisse, ut Felicem quemdam, ipsorum moribus dignum hominem, episcopum ordinarent. Unus itaque Constantius imperator, unus Epictetus, et, ut Hieronymus ait, Acacius Caesareae, hujus tunc illegitimae atque adulterinae electionis auctor, ac nullae in ea aut suadenda, aut paranda, Damasi et cleri Romani partes fuerunt. Quamobrem si quid a Liberio Damaso ipsi mandatum est, si quid egit ille pro Felice, illud est dumtaxat, ut curaverit eum recipi 0115D loco Vicarii ab eodem Liberio constituti, ex recepta persecutionum tempore disciplina, ut Papebrochio placet: Liberium namque Pontificiam semper retinuisse potestatem vix ullus negaverit, qui epistolas in exsilio, ac quo imprimis tempore frangi ac cedere visus est, ab eo scriptas legat, quas huc afferre supervacaneum puto.

III. Damasus itaque medio interea tempore ad presbyteri gradum evectus dicitur, an vero a Felice, ut Baronius censet , an, ut aliis videtur, a Liberio 0116A reduce, minime constat. Una tantum conjectura est, quae Baronii opinionem prae altera mihi potiorem efficit. Siquidem eum presbyterum fuisse legimus, cum Liberius, ut irae Constantii se subduceret, in coemeterio Ostriano latitare coactus est; atque ideo non omnino verosimile videatur, intermedio hoc tempore, turbulento prorsus, molestiisque gravissimis impedito, quod a Liberii reditu ad ejus iteratum secessum interjacet, ordinari illum potuisse. Fieri itaque facile potest, ut inter eos, quos a Felice promotos Liberius, restituta jam tranquillitate, in propriis locis reliquit, ille fuerit.

IV. Quod vero ad perjurii calumniam attinet, clerum Romanum fidem Liberio in exsilium abeunti suam jurejurando obligasse probat etiam Hieronymus 0116B haec in Chronico scribens: Liberio in exsilio ob fidem truso, omnes clerici juraverunt, ut nullum alium susciperent: quae fere verba Prosper exscribit. At cum altum apud illos de Damaso silentium sit, valde admodum dubito, ne schismaticus auctor istud quoque ad alia quae de eo mentitur, adjecerit; atque hoc ut ego facilius credam, facit Ammiani Marcellini testimonium aperte asserentis, Liberium aegre, populi metu, qui ejus amore flagrabat, cum magna difficultate, noctis medio asportari potuisse . Nam si Liberius clam, ac noctis medio cum magna difficultate ob populi metum in exsilium raptus est, qui fieri potuit, ut juratum fuerit eo die, quo ille in exsilium proficiscebatur? alio itaque die, quam quo scribitur, 0116C juratum fuerit oportet, atque, ut Hieronymus ait, Liberio in exsilium jam truso: quod si verum sit, Damasus eidem abeunti comes adjunctus jurejurando adesse non potuit; frustraque Tillemontius medicam huic loco manum adhibet .

Fac tamen praestitum a Damaso juramentum illud, nihil hoc obstare potuit, quominus Felici Romanus clerus deinde accederet, ejusque consilii tunc Damasus auctor fuerit. Id vero factum arbitramur, nisi nos his in rebus circumfusa caligo fallit, anno 358 nondum adulto, ac postquam Liberius exsilio frangi, et ad Arianorum partes atque haeresim transire visus est; ac demum postquam Ariani episcopi Sirmii constituti litteras scripserunt Felici, et clero ejusdem Ecclesiae ut Liberium ipsum reciperent, atque ambo 0116D pariter apostolicam sedem administrarent . Tunc enim idem clerus certior factus de iis, quae Liberius animo praeconceperat, ac palam etiam fecerat, auctaque deinde et confirmata calumnia Liberianae haereseos, ab eo forte recessit, ac sub capite illo esse se diutius non posse censuit, quod ad Catholicae Ecclesiae corpus pertinere non videbatur; hinc postquam ille ad Urbem reversus est, clerus ipse cum primis aegre a Felice divelli potuit, qui quantum ad religionem spectat, omni prorsus reprehensione carebat 0117A , ac res eo venit, ut seditio aliqua clerum inter, ac populum, et proceres, aliis Felici, aliis Liberio adhaerentibus, orta fuerit .

Dixi calumniam Liberianae haereseos, cum primae tantum Sirmiensi formulae subscripserit, quod salva fidei integritate fieri potuisse doctiores plerique censent. Nam qui illum secundae Sirmiensi formulae, sive Arianae perfidiae subscripsisse putant, manifeste falluntur, sive Catholici, quamquam oppido pauci, sive ii a nobis alieni sint; quorum numerum potius quam vires nuper auxit anonymus ille, qui pudorem cum cucullo exuit, historiamque summorum pontificum infeliciter consarcinatam, ac tribus voluminibus recenter impressam, Amstelodamensium typis edidit. At ne lectorem plus aequo detineam, consulat 0117B is, si voluerit, peculiarem de Gestis Liberii exsulis Diatribam, in qua de iis omnibus, quae huc pertinent, actum a nobis est.

Cum vero idem Liberius statim ac rediit, omnem de se suspicionem sustulisset, cum denique Felix amore pacis, ac ne diutius sui causa Ecclesia turbaretur, pontificatu interea cessisse videri posset , Damasus cum reliquo clero ad illum, a quo bona fide discesserat, bona quoque fide rediisse potuit, ut etiam fecit citra aliquam pristinae existimationis, et gratiae jacturam; siquidem constans traditio est, monumentis etiam confirmata, fuisse illum vicarium a Liberio Ecclesiae Romanae datum, cum ille post abrogatum Ariminense concilium, iterum secessit ab Urbe, seque in coemeteriorum latebras recepit, 0117C ut Arianorum furorem declinaret; qua de re vide, si lubet, Baronium, ac Gesta Liberii exsulis, cap. ultim.

V. Quid praeterea Damasus sub Liberio tum diaconus, tum vicarius egerit, incompertum est. In ejus ex Archivo Vaticanae Ecclesiae mss. actis scribitur, illius potissimum opera effectum, ut omnes episcopi, quos imperitia, aut metus in Ariminensi concilio fecerat deviare, ad fidem catholicam remearent; atque eos ipsum, favente sibi Hilario Pictaviensi, contra sententiam Luciferi, qui se diviserat, in communionem et consortium recipi consuluisse. Quidquid horum sit, ego minime dubito, quin ad Ecclesiastica quaeque graviora negotia adhibitus fuerit. Nam si quis epistolas, quae ante exsilium, et quae post exsilium a Liberio scriptae sunt, attente legat, ac deinde 0117D eas conferat cum illis, quae exsilii tempore ab eo pontifice exaratae supersunt, facile cognoscet, quanto aliae ab aliis differant. Priorum namque magna in sententiis vis est, et gravitas, nitidus praeterea fluensque stylus, ac Damasiano similis: posteriorum vero inconcinna, et salebrosa prorsus oratio; cujus equidem rei unam hanc rationem fuisse puto, quod Damasum, cujus opera tum ante, tum post exsilium usus fuisse videtur, tunc praesto non habuerit, cum in exsilio scriberet.