Caput V. 370, Damasi 5, Valentiniano Et Valente III Aa. Conss.

I. De Illyricana synodo agitur, quae Romanam hanc subsecuta est, scriptisque ab illa et Valentiniano imperatore litteris. II. Quae afferuntur et expenduntur. III. De Zanobio Florentino episcopo. IV. De Valentiniani lege Damaso inscripta, et Theodosiano Codici inserta; ac defenditur Baronius.

0136D

I. Damasi spem minime frustrarunt Illyrici episcopi: ejus enim synodicis litteris excitati, cum convenissent, consubstantialis Trinitatis fidem confirmaverunt, ut Romae sub eo pontifice factum fuerat. Polychronium 0137A praeterea, Telemachum, Faustum, Asclepiadem, Amantium, et Cleopatrum damnaverunt, quos si quis suspicetur, eosdem esse, qui antea veluti novatores apostolicae sedi delati fuerant a Galliae et Venetiae episcopis, habebit suspicionis suae non levem conjecturam a Socrate et Sozomeno qui Mursam Pannoniae, id est Illyrici castellum in Galliis collocant: nam latius nimirum Gallia accepta invenitur aliquando, quam vulgo fieri consuevit. Tum deinde ipsius, ut ego quidem puto, Damasi, et Romanae synodi mandato, de his omnibus fecerunt certiores Asianos episcopos per Elpidium legatum, atque eos hortati sunt, ut et ipsi Trinitatem consubstantialem esse perpetuo praedicarent, atque errore deposito, in quo dudum versati fuerant, Nicaenae fidei 0137B formulam profiterentur. Illyricanae hujus synodi litteris per Elpidium legatum afferendis, suas adjunxit in eamdem sententiam Valentinianus imperator, atque utrasque Theodoretus, ac Nicephorus recitant ex latino, ut ego censeo in graecum sermonem versas .

Cum autem Valentinianus in iis aperte scribat, Romanam synodum, quam Illyrici prae oculis habuerant, paulo antea fuisse habitam, hinc Valesius recte conficit, tum eam, quae in Illyrico coacta fuit, alterius consequentem esse, tum eamdem non posse differri ultra hunc annum, secus ac nonnullis nulla solida ratione visum est. Hoc praeterea confirmant tum ipsae ejusdem synodi litterae, inscriptae episcopis diaeceseos Asianae, Phrygiae, Cataphrygiae, Pacatianae; 0137C tum potissimum Valentinianus ipse, cum eos omnes sedulo monet, ne ultra Valentis auctoritate contra rectam fidem abuti, neve sedulos Dei ministros persequi pergerent. Id enim potissime factum currenti anno, quo Valens longam in Phrygia moram traxit , ac prosperis adversus Barbaros successibus elatus, cum totum se dedisset Arianorum factioni, provincias omnes Constantinopolim inter et Cappadociam interjectas, quidam veluti pestilens turbo afflavit, disjecitque, atque Ecclesiis, quas legitimis pastoribus orbaverat, haereticos superinduxit. Nam cur Illyricanae synodi Patres, cur Valentinianus ad episcopos tantum Asianae diaeceseos, Phrygiae, ac Cataphrygiae, Pacatianae scriberent, cur eos monerent, ne Catholicos praesules persequerentur, si de alia, quam quae iis in 0137D locis tunc temporis ferveret, persecutione agebatur? Subsequens enim persecutio, qua Syria, Aegyptus, Mesopotamia, aliaeque remotiores provinciae deinde vexatae sunt, cum nihil ad eos episcopos attineret, non erat cur eorum prae caeteris studium postularetur erga Catholicos. Caeterum harum gravissimarum rerum occasione, atque hoc tempore coeptum fuisse crediderim litterarum commercium Damasum inter atque Ascholium, atque huic commissum Illyricanum apostolicum vicariatum: Ascholium enim circa ea tempora Thessalonicensem Ecclesiam administrasse, Tillemontius 0138A ex Ambrosio et Basilio conjicit, quamquam vir clar. Gorgnaeus Suessionensis canonicus ejus ordinationem referat ad Ariminensis concilii tempora .

II. Magnus itaque Baronius lapsus est, cum deceptus potissimum hisce Valentiniani litteris, quae in codice, quo ille usus est, Gratiani inscriptione caruerant, praeferebantque Eustathii nomen, quem putavit esse celebrem Sebastenum episcopum ac olim Lampsacenae synodi ad apostolicam sedem legatum, haec omnia retulit ad annum 365 et ad Liberii pontificatum, ut eo loco Pagius recte observat. Neque, enim Eustathius ille, cujus in litteris ejus synodi ad Asianos scriptis mentio est, Sebastenus fuit, sed alter forte in Illyrico episcopus, atque ille cujus apud Chrysostomum mentio est ; existimat praeterea 0138B Elpidium illum, cujus in litteris Illyricorum episcoporum nomen exprimitur, Romanae Ecclesiae presbyterum fuisse, atque illum ipsum, quem Julius ad Orientales cum Philoxeno pridem legaverat. Nititur haec magni viri opinio hisce Graecis Illyricorum epistolae verbis: Ἀνάγκην οὖν ἔχομεν πέμψαι πρὸς ὑμᾶς τὸν κύριον ὑμῶν καὶ συλλειτουργὸν Ἐλπίδιον ἀπὸ τῆς βασιλευούσης Ῥωμαίων ἀρχῆς, τοῦτο τὸ γράμμα ἔχοντα; quae Christophorsonius, Camerarius et Langus sic reddunt, ut Elpidium ab urbe Roma, quae est imperii caput, missum dicant: ab Epiphanio autem scholastico, quem sequitur Sirmondus, ea sic accipiuntur, ut Romanum imperium potius quam urbem Romam, atque imperatorem potius, cujus Elpidius litteras ad Asianos attulit, quam Urbis episcopum 0138C designent. Valesius Christophorsonii pro parte, pro parte vero Sirmondi interpretationem probat, atque ita intelligit, ut Elpidius ille non Ecclesiae Romanae presbyter, ut putavit Baronius, sed in Illyrico episcopus fuerit, ac Graeca verba sic reddit: Necesse itaque habuimus dominum et comministrum nostrum Elpidium ab urbe totius imperii regina ad vos mittere cum his litteris, cogniturum, utrum ita se habeat praedicatio vestra: rationem vero cur Elpidius ille ab urbe Roma dici possit, hanc esse putat, quod ille ab episcopis in synodo congregatis ad Damasum missus fuerat, atque inde legatione, ut necesse erat, ex ipsius synodi mandato accepta in Asiam profectus sit. Ut tamen dicam quod sentio, nuspiam legi, supremam sacerdotii dignitatem ἀρχὴν dictam aliquando, 0138D citra adjunctam vocem aliquam, quae sacrum a profano magistratu distingueret: hinc est, quod Nazianzenus episcopatum ἀναμίακτον ἀρχὴν Chrysostomus πνευματικὴν ἀρχὴν vocat. Quid itaque censeas, si, ut hoc loco res se habet, ea ipsa vox aliam adjunctam habeat, quae profanum potius, quam sacrum magistratum designet? Deinde quo alio exemplo statui poterit, hisce verbis ἀπὸ τῆς βασιλευούσης Ῥωμαίων ἀρχὴς Urbem significari? Vix itaque ferenda aut Christophorsonii, qui urbem Romam imperii caput, aut Valesii interpretatio est, qui 0139A sub iis Damasum Urbis Romanae episcopum designatum intelligit. Neque vero Sirmondi opinio difficultate caret, cum ea sic reddit: Sed necessitas nobis imposita est, ut ad vos mitteremus dominum et comministrum nostrum Elpidium, a regio Romanorum principatu litteras habentem. Quamquam enim me non lateat, iis vocibus Romanum imperium saepe designari, cujus rei alia afferri exempla possent; cum tamen Illyrici episcopi scribunt Elpidium se legatum mittere, τοῦτο τὸ γράμμα ἔχοντα, de iis litteris agunt quas ipsi scripserant, ac Elpidio ferendas dederant: unde Epiphanius, cujus interpretationem Sirmondus sequitur, particulam has adjunxit, quam ille omisit. Hoc igitur loco, atque iis verbis Valentinianum ipsum imperatorem, designare non possunt. Accedat, quod 0139B cum synodica haec Epistola exarata fuit, Valentinianus nondum scripserat, neque episcopi illi tunc certo scire poterant, an ille suas Concilii litteris adjuncturus esset, quod tamen eisdem cognitum, certumque esse debuisset, ut de iis mentio eo loco facta, existimari posset. Horum igitur verborum alia omnino vis esse debet, quam quae illis a viris his doctissimis attribuitur. Si quis itaque sic ea interpretetur, necessarium duximus ad vos dominum et comministrum nostrum Elpidium mittere has litteras habentem, a Latino Imperio, Latino scilicet sermone scriptas, forte, aut ego fallor, aut propius accedet ad verum, ac locum planiorem, atque extricatiorem reddet. Constat enim a graecis scriptoribus sub Ῥωμαίων vocabulo latinos designari ac exprimi solitos. 0139C Hinc Sozomenus ait, Photinum Ῥωμαίων καὶ Ἑλλήνων φώνῃ doctum scripsisse, ac Socrates illum linguae haud expertem vocat. Eodem quoque sensu, Tertullianus, Rufinus Aquileiensis, Cassianus Massiliensis, aliique Latini Patres Romani dicti sunt . Ac Hieronymus ipse in Illyrico ortus, de Orientalibus queritur, quod novellum a se homine Romano nomen exigerent: idque aliis exemplis confirmari posset.

III. Scribit annalium parens hoc anno Damasum Romanum pontificem, Constantinopolim misisse sanctum Zanobium, Florentinum deinde episcopum, qui insultantem Arianorum petulantiam coerceret, quod tamen ante Baronium scripserat Petrus Casella veteres, ni fallor, Florentinae Ecclesiae traditiones 0139D secutus . Actorum profecto, quibus vir magnus adductus est, ut hoc scriberet, levissima prorsus fides est, ut Tillemontius probat, ac Bollandus, qui ea minime describenda censuit; frustraque recentior aliquis in iis vindicandis operam collocavit suam. Quod pro hac opinione observari potest, illud est, quod Valens anno illo pene integro Constantinopoli abfuit: Eudoxius praeterea Arianus defunctus 0140A fuerat, ac plurimum intererat ejus loco catholicum pastorem eligi. Probabile itaque est, Damasum captata occasione, aliquem eo misisse, qui suo nomine Catholicos confirmaret, eisque ea in re procuranda auxilio esset, cum constet alio loco ejus pontificis studium optimo eligendo ejus Ecclesiae episcopo non defuisse. Evagrius revera a Catholicis electus tunc fuit, quod Socrates ac Sozomenus factum scribunt opera Eusthatii, Antiocheni episcopi, qui clam in Urbe, et Catholicos ad rectam fidem hortabatur. At cum magnus hic praesul diu antea, si Theodoreto fides est, ad superos abivisset , quid si dicamus, utrumque auctorem, unum pro altero, Eusthatium scilicet pro Zanobio supposuisse?

IV. Quidquid horum sit, certum est, hoc anno 0140B Damaso directum celebre Valentiniani rescriptum, contra clericos, falsosque monachos, qui religione abutebantur ad captandas viduarum, aliarumque suspectarum feminarum haereditates. De hac ipsa lege Hieronymus et Ambrosius agunt , iisque auctoribus constat eamdem ecclesiasticas tantum personas respicere, non autem prohiberi Ecclesias quominus legata et haereditates caperent. Hinc idem Hieronymus: sit haeres, sed mater filiorum, id est, gregis sui Ecclesia, quae illos genuit, nutrivit, et pavit. Cum autem lex illa a Damaso populo in Ecclesiis lecta fuerit, inde colligi potest, quo ille studio allaboraret, ut cleri sanctitatem, famamque integram servaret, seseque praeterea ab omni avaritiae suspicione alienum probaret. Nam cur dicamus cum Gotofredo, 0140C illam jubente Valentiniano potius quam Romano ipso episcopo in ecclesiis publicatam, veluti moderandae suorum cupiditati perutilem, et necessariam? An aliquod imperatorii hujus praecepti in ipsa lege vestigium est? An praeterea moris erat, ut imperatorum leges, si quae ad rationes Ecclesiae pertinerent, in ecclesiis legerentur? Hoc nemo dixerit, aut saltem probaverit. Nam quae de clericorum privilegiis lex a Constantio lata fuerat, quamquam Felici papae directa, tamen apud acta, civilia scilicet, et Urbanae praefecturae, aperte lecta dicitur . Cum itaque haec, de qua agimus, fuerit in Ecclesiis praeter morem proposita, jure meritoque hoc factum uno jubente Damaso, imo eodem impulsore legem illam ab imperatore latam, Baronius censuit, quod ad hujus 0140D pontificis laudes accedit; nec video cur Baronii opinionem, quae eruditis placuit, Constantius rejiciat. Caeterum quae indoctus Jannonius hinc conficit, praetermittenda censeo, tum quod ea huc non attineant, tum quod illum hac Valentiniani lege ad suas confirmandas opiniones abuti, aperte demonstret P. Antonius Blancus, quem consulas si lubet .