Caput X. 375, Damasi 10, Post Consulatum Gratiani Aug. III Et Equitii.

I. De Vitali Apollinarista, ejusque ad Urbem accessu, et accedendi causa: de fidei formula ab eo oblata Damaso, et communione per fraudem extorta, ac de tribus ab eodem Damaso scriptis ea occasione ad Paulinum Antiochenum epistolis agitur. II. Harum postrema inter Catholicos Antiochenos motus excitat, qui referuntur ex Basilio. III. Dorotheus de tertio Romano itinere ob eam causam cogitat, ac eumdem Basilium consulit. IV. Simplicianus, qui deinde Ambrosio successit, Romanae Ecclesiae presbyter; Baronius propugnatur.

0167A

I. Damasi litterae, quarum dumtaxat fragmentum superest , ac Dorotheus redux Orientalium episcoporum animos erexerunt, ob auxilium, cujus Romanus pontifex, ac congregati episcopi tum re ipsa, quoad poterant, tum verbis, ac prolixa voluntatis declaratione spem fecerant. Id colligitur ex iis, quae Basilius tunc scripsit ad presbyteros Antiochenos, ad Pelagium Laodicensem, et Vitum Charrorum episcopum . 0167B Verum paulo post mutata rerum facies est, ob ea quae recenter Antiochiae contigerant. Vitalis presbyter ex Meletii clero fuerat, qui cum aegre ferret praelatum sibi Flavianum, causatus se contemptui ab illo habitum, ad Apollinarium se transtulit, a quo regendis iis, quos sibi in ea urbe adjunxerat, praepositus est . Credibile est rem omnen delatam Damaso per Paulinum, augeri scilicet Antiochiae Apollinarii sectam, huic nuper accessisse Vitalem magni in ea urbe nominis, atque illum ab eodem Apollinario agendis haereticorum synaxibus admotum, haud exiguo damnatae ab Alexandrina, et Romana ante acta synodo haeresis praesidio, et catholicae fidei detrimento. Quam enim aliam praeter hanc afferemus magni illius, quod utrumque obtinuerat, dissidii causam ? 0167C Romam itaque Vitalis accessit, ut se purgaret, ante sponte sua, an vero accitus, obscurum est. Tillemontius illum sponte sua accessisse putat ut communionem, quam frustra a Paulino rogitaverat, a Damaso obtineret . At cum idem Damasus, ut Nazianzenus ait, fidei ab eo professionem exegerit, cum praeterea in eo libello, quem Pontifici ἀπαιτηθεὶς obtulit, id agat dumtaxat, atque in hoc incumbat, ut Apollinarii haeresim alienam a se faciat, seque ab ea suspicione liberet, facile colligimus, eum non sponte sua, sed accitum, tantum confecisse viam. Cyrillus Alexandrinus quamdam fidei confessionem recitat Vitalis episcopi his conceptam verbis: Si quis dixerit Dominum, ac Salvatorem nostrum. qui ex Spiritu sancto, et Maria Virgine secundum carnem natus 0167D est, anima, aut mente, aut ratione, aut sensu destitutum esse, anathema sit .

Petavius haeret an eam Vitali nostro attribuat . Verum si quis eam piis, ac veram fidem spirantibus dictionibus conscriptam videat, si quis eam cum altera conferat, quam ab eodem Vitali expressam Epiphanius retulit , vix dubitaverit, quin ut Lequienius 0168A ait , ex ipsius officina prodierit. Hinc Nestorius Cyrillo exprobrat, quod testimonio Vitalis Apollinaristae, velut alterius ab illo Vitalis, usus sit . Vitalis enim non secus ac alii ejus sectae homines, rationis, mentis, et sensus voce, quem Christo Domino concedere videbatur, aliud nihil intellexit, Epiphanio teste, quam divinum ipsum Verbum, quod mentis suppleret vices. Cum itaque fides haec, quam scripto obtulerat, prima fronte sana, ac recta visa esset, Damasus eum, quoad Romae fuit ad communionem admisit; quod versutam nequitiam atque abditam, et occultam fraudem sub iis latentem verbis, tunc minime deprehendisset: at pro eo, quod ad futurum tempus, et Ecclesiam Antiochenam attinet, scripsit Paulino, ut ille, cui ea exploratior esse debuerat, 0168B causam expediret, se ratum habiturum, quidquid optimum censuisset, atque eas litteras Vitali tunc abeunti tradidit, ut illi redderentur. Verum paulo post ejus ab Urbe discessum, scripto iterum brevi epistolio per Petronium presbyterum afferendo, significavit aliquem subortum sibi in ea re scrupulum; at quia deinde praevidit, fore ut Paulinus ob eam causam consilii incertus nihil ageret interea, ac rem omnem detineret, quousque aliae allatae essent a Romano pontifice litterae, quibus eo dubio absolveretur; ne tempus frustra traheretur, ac ne Vitalis, aliorumque ad Ecclesiam venientium receptio diutius differri posset, hanc Antiocheno praesuli, quae tertia est, epistolam scripsit, qua veluti quodam rerum agendarum commonitorio conditiones adjicit, ac 0168C expressam in ea fidei formulam mittit, non tam tibi, ut ait Damasus, qui ejusdem fidei communione sociaris, quam his, qui in ea subscribentes, tibi, id est nobis per te voluerint sociari. Hinc vero intelligimus, Damasum cum haec scriberet, incertum prorsus, atque in expectatione futuri Antiochiae eventus fuisse: quamobrem anathematismum illum, quo Nazianzenus captiosum fidei a Vitalio oblatae libellum eversum et sublatum ait , alium esse ab eo, qui hac eadem epistola exprimitur, atque alio tempore promulgatum, postquam scilicet intellexit Vitalem ipsum atque Apollinarianos in pristinis perstare expositionibus, ac postquam rectius edoctus, fucum sibi factum vidit, et permoleste tulit, ut idem etiam de se Nazianzenus inquit.

0168D II. Hac itaque Damasi ad Paulinum epistola, quam secundo loco ego recenseo, factum est, ut causa ipsum inter ac Meletium diu agitata, confecta aliquando visa fuerit, ut statim dicam. Cur vero Damasus Paulino potius quam Meletio communicandum censuerit, plures sunt, ac gravissimae rationes. Prima, quod Vitalis presbyter a Flaviano contemptui 0169A habitus Meletii communioni renuntiaverat, nec alter supererat Antiochiae catholicus episcopus, quocum spes esset ut communicare vellet, quam Paulinus. Secunda, quod Meletius, qui longe aberat a suo grege, in exsilium pulsus, gravissimo huic negotio ea, qua par erat, diligentia expediendo adesse non poterat. Tertia, quia Paulinus contra, erat Antiochiae praesens, et recte fidei studium prae se tulerat in ea urbe, suumque regimen Damaso jam approbaverat. Illum his rationibus inclinatum jam erga Paulinum, promovere etiam potuerunt tum exemplum Athanasii, qui quoad vixit, communionem cum eo retinendam censuit, tum consilium Petri Alexandrini ejus discipuli ac successoris, qui per id tempus Romae aderat; tum etiam haud laudandus 0169B Meletii in Ecclesiam Antiochenam ingressus, frequentesque ejus de Ecclesia ad Ecclesiam migrationes, quamquam deinde eam notam vitae sanctitate ac fidei integritate eluisset. Quamobrem non longe a temeritate abeunt, qui injuriam Meletio a Damaso factam, eique prae Paulino Ecclesiam Antiochenam adjudicari debuisse scribunt.

Dorotheus itaque presbyter, qui commode sub antecedentis anni autumnum reversus ab Urbe fuerat, ac legatione illa confecta Antiochiae substiterat, Basilium illico de iis, quae ibi agebantur, certiorem fecit: venisse scilicet ab Occidente litteras, quibus Paulino episcopatus adjudicatus fuerat, illisque praeterea litteris Paulinianos uti, ut Terentium ducem ad conjunctionem cum Meletianis pertractandam 0169C permoverent. Basilius igitur tum Meletio denuntiavit rem omnem, tum Terentio statim scripsit, ne sese daret omnino alteri parti, sed rem integram ad Meletii reditum servaret. Ex iis autem, quae ad utrumque scribit, liquido constat, tum agi hic de litteris, quas Damasus in Vitalis negotio ad Paulinum dederat, tum ante hoc tempus alias nullas ad eum scriptas. Sed audiamus Basilium: Rumor ad nos pervenit versari te Antiochiae, et quae in manibus sunt negotia cum summis potestatibus administrare: praeter hunc rumorem illud etiam accepimus, stantes a Paulino fratres nonnulla tecum disserere de conjunctione nobiscum ineunda, id est cum iis, qui sunt ex parte hominis Dei Meletii episcopi, quos etiam et litteras audio Nunc Occidentalium circumferre, quae 0169D episcopatum urbis Antiochenae ipsi attribuunt, Meletium vero frustrantur . Nullas itaque ante hoc tempus a Damaso litteras Pauliniani acceperant, quas circumferrent, adjudicatumque Paulino episcopatum probarent. Cur vero Basilius dicat, Paulino attributum iisdem litteris episcopatum, intelligimus ex his, quae eodem tempore ad Meletium scribit: Postquam redivimus, ex imbribus et molestiis plurima infirmitate collecta, statim nos ab Oriente (Antiochia nempe) litterae exceperunt, quibus significabatur, Paulino 0170A ab Occidente litteras quasdam veluti cujusdam principatus tesseram allatas fuisse, valdeque efferri hujus partis duces, et gloriari de litteris, deinde etiam fidem proponere, ac ea conditione paratos esse cum nostra Ecclesia conjungi . An vero apertius designari poterant, quae Damasus ad Paulinum scripserat, ac ipsa litterarum verba, quae a nobis recitata sunt, clarius exprimi? An vero non iis Paulinus quoddam veluti apostolicae communionis in Oriente symbolum ac caput constituebatur, cum Damasus illum suo loco ponit, atque eos, qui Paulino communicaverint, secum communione junctos censeri jubet?

Has autem litteras hoc anno a Damaso scriptas omnino fuisse probat accuratissimus Vitae Basilii 0170B scriptor, easque immerito a sodali suo D. Petro Constantio referri ad ann. 378 . Argumentis, quae vir doctissimus affert, nonnulla ego tantum adjiciam, ut res omnino certa videri possit. Primum est, quod statim ac Dorotheus ab Occidente reversus est, ac litteras attulit Orientalibus episcopis, Basilius exsultare potius, ac fructum aliquem ex ea legatione capere visus est: an vero id fieri potuisset, si Meletium ante hoc tempus spe sua palam dejectum vidisset? Deinde cum Damasus ad Paulinum scripsit, Vitalis nondum fuerat ordinatus episcopus, quia eum loco filii habet, ac illum eo nomine in epistola compellat, quamquam Norisius aliud agens aliter senserit . Sed ea dignitate auctus nefarie fuerat anno 376, quo colloquium cum Epiphanio habuit, quod 0170C ille recitat . Haec itaque epistola scripta est, eo intermedio tempore, quod ab ejus ab Urbe reditu ad annum 376 lapsum fuerat. Tertio cum litterae illae Antiochiam perlatae sunt, et vulgari coeptae, Terentius dux, qui publicis curis valedixerat, ut animae vacaret, ad negotia iterum redire coactus, Basilio teste, cum summis potestatibus rempublicam administrabat in eadem urbe. Quaerendum itaque tempus est, quo ille otio se ac quieti dederit, tum quo ad negotia accesserit. Aliud vero non occurrit, quam quod inter annum 373 et 375 medium est. Anno enim 373, negotiis illum vacavisse constat ex Basilii epistola ad eum ex Armenia scripta . Putat autem Tillemontius hoc ipso tempore ducem illum in Iberiam missum duodecim legionibus praepositum, ut Sauromatium 0170D in regnum restitueret. Re itaque feliciter confecta, ac devictis si qui fuerant, hostibus cum ex Armenia Antiochiam, ubi Valens sedem fixerat, reversus esset, ad otium secessit, ratus se contemptum ab eo imperatore, qui sibi anxie petenti ne unam quidem ecclesiam pro catholicis concesserat, quin potius libellum ab eo oblatum laceraverat, quem Terentius in frusta discerptum cum collegisset, Habeo inquit, quod petii. Egregium hoc factum, quod Theodoretus narrat , Pagius merito collocat 0171A ad annum 373 . Si itaque eo anno jam provecto secessit dux ille ad otium, ad aulam et negotia vix redire potuit ante sequentem, eumque ad finem vertentem annum: ac proinde litterae, quae a Damaso Antiochiam venerant, Terentio iterum ac paulo antea negotiis admoto, extra hunc, de quo agimus annum praetergredi non possunt.

III. Dorotheus itaque, cui non secus ac Basilio Meletii causa cordi fuerat, cum haec scripsit, significavit etiam sibi in animo esse Romam iterum proficisci, ut eam scilicet, quibus posset rationibus tueretur, rogavitque ut Gregorium Nyssenum ad hoc iter secum suscipiendum impelleret. Haec ex ipso Basilio discimus , qui rescripsit iter illud hyeme omnino confici non posse, ac vias omnes praeterea, 0171B quae Constantinopolim ducerent, militibus interceptas esse; quo intelligimus has litteras scriptas esse autumno inchoato jam et inclinato. Quod si Dorotheus navigatione uti velit, non negat Basilius, quin tempus abeundi commodum, et opportunum sit, et quin statim abeat, dummodo Gregorius frater tum navigationem, tum legationem non recuset. Quae deinde addit de Occidentalium supercilio, animum produnt ob Meletii causam exulceratum, ac sanctissimum caeteroqui virum aliquid humani passum. Nam Damaso fastum omnem, ac supercilium abfuisse probant, tum ejus scripta, quae exstant ad Paulinum, Hieronymum atque Acholium, tum Hieronymus ipse, qui mitissimi eum ingenii virum praedicat.

IV. Annalium parens ad hunc annum S. Ambrosio, 0171C qui sub exitum praecedentis anni ex laico et neophyto ordinatus fuerat Mediolanensis episcopus, a Damaso missum scribit Simplicianum Romanae Ecclesiae presbyterum, doctorem et monitorem. Tillemontius hac de re majus aliquod testimonium quaerit; nam primo incertum esse ait, an Simplicianus Romanae Ecclesiae presbyter fuerit, cum tantum constet, illum sub Constantio egisse Romae, ac Victorinum ad Christiana sacra traduxisse sub Juliano, tum illum Mediolani fuisse sub Ambrosio episcopo, atque ab eo patris spiritualis loco habitum Augustino teste; at inde contendit non effici, eum a Damaso illuc missum, atque eum in finem, quem Baronius memorat . Verum cum Simplicianus presbyter fuerit, cum Ambrosius praeterea eum loco patris 0171D spiritualis habuerit, sive quod eum Romae instruxisset, sive ob aliam causam, eum presbyterum fuisse oportet longe ante ordinationem Ambrosii, quod Tillemontius ipse non negat. Nullus autem tunc presbyter esse poterat, qui non certo loco sive ecclesiae adscriberetur, quem episcopo invito deserere non poterat, ut alio migraret. Rem notissimam atque a Thomassino egregie pertractatam iterum non agam. Hinc Hieronymus a Paulino Antiocheno 0172A ordinari se passus est, ea adjecta conditione, ut liberum sibi foret eundi quo vellet , ac de se idem factum asserit sanctus Paulinus Nolanus, cum ad Severum haec scribit : Ea conditione in ecclesia Barcinonensi consecrari adductus sum, ut ipsi ecclesiae non alligarer, in sacerdotio tantum Domini, non etiam in locum ecclesiae dedicatus; quod cum abbas Floridus retulisset, recte etiam adjecit, inter priora liberae ordinationis exempla referri oportere . Cum itaque Simplicianus Romae presbyterum ageret, antequam Mediolanum accederet, Romanae Ecclesiae presbyter jure meritoque a Baronio dictus est. Cur vero a Damaso Mediolanum missus censeri debeat, duplex est ratio; altera quod presbyteri sine formatis ac invito episcopo deserere stationem non poterant; 0172B altera quod Damasus Ambrosii ordinationem confirmaverat, quare etiam per Simplicianum, cujus sanctitas, doctrina, ac cum Ambrosio familiaritas perspecta erat, cavere debuit, ne sub novo episcopo etsi integerrimo in sacris tamen canonibus nondum instructo, aliquid detrimenti caperet ecclesiastica disciplina. Erat enim praecipua cura, ut recens ordinati, vel ordinandi, ab iis quibus suberant et a suis consecratoribus instruerentur, ac scripto saepe etiam acciperent regularum ecclesiasticarum codicem . Ambrosii vero ordinationem a Damaso causa cognita confirmatam fuisse constat ex Ambrosio ipso, qui haec ad Vercellenses scripsit: Ordinationem meam Occidentales episcopi Judicio, Orientales autem exemplo probarunt . Hoc autem ad ordinarium 0172C Romani episcopi jus tunc pertinuisse colligitur ex iis, quae disserunt Bacchinius ac Joannes Antonius Blancus, qui conferri poterunt .