Caput XIII. 378, Damasi 13, Valente VI Et Valentiniano II Aa. Coss.

I. Gracchus hoc anno P. U. Mithrae spelaeum destruit, ac quae Damasi in ea re partes. II. Romanum quoddam concilium, ejusque ad Gratianum, quae extant litteras ad hunc annum erronee consignari.

0186D

I. Hic annus clarus est in ecclesiastica historia ob partam Ecclesiae pacem Valentis obitu. Caeterum quod ad Damasi res gestas attinet, ejus potissimum studio referri potest, quod Gracchus, cum praefecturam gereret Urbanam, spelaeum Mithrae, et omnia portentosa simulacra, quibus Corax, Gryphus, Miles, 0187A Leo, Perses, Helios, Bromius pater initiantur, subvertit, fregit, excussit , Baronius, ut hoc factum conferat in annum 383, quo Gracchus P. P. fuit, Hieronymum errasse, urbanamque loco praetoriae praefecturam scripsisse putat. At Gothofredus, Pagius ac Tillemontius rem narrant ad annum 376 et 377, quo Gracchum urbanam eamdem praefecturam gessisse colligunt ex duabus illi inscriptis legibus Theodosiani Codicis . Altera enim data est Valente V et Valentiniano Aa. coss., anno scilicet 376; altera vero Gratiano augusto IV et Merobaude coss., anno nempe 377, aiuntque non obstare huic sententiae, quod utraque ad Gracchum P. P. inscripta sit: inscriptionem enim in mendo cubare censent, eamque corrigendam ex Codice Justinianeo, quo lex 0187B illa prima ad Grachum P. U. directa legitur; quod etiam probatur ex ms. Wurceburgensi Theodosiano Codice, qui cl. Rittero teste, loco P. P. habet ad Gracchum P. U. At Philippus a Turre Adriensis episcopus cujus ego sententiam sequor, Gracchi praefecturam urbanam, ac Mithrae excidium ad hunc annum revocat . Observat enim anno 376 eo magistratu functum fuisse Rufinum, cui in Junio mense data est lex 3 de Off. P. U., quam Codex Justinianeus recitat. Sequenti anno ac post Rufinum, Urbis praefecturam Probianum administrasse constat ex Theodosiano Codice l. 3 tit. 2 lib. XI, quae Septembri mense data legitur. Quamobrem unus Graccho locus esset, inter Januarium scilicet et Septembrem menses, quod idcirco intermedium 0187C spatium Tillemontius illi attribuit . At si Probianus Graccho successerat in Septembri, ut Tillemontius putat, cur iterum eidem Graccho inscriptam legimus in Codice Justinianeo legem, ne in sua causa quis judicet, datam kal. Decembris, Valente VI et Valentiniano II coss., anno nempe 378. Restat itaque ut dicamus errorem Codici Justinianeo irrepsisse: at cur non potius Codici Theodosiano contigisse potuit? Id ego libentius inducor ut credam, quia ms. Wurceburgensis codex legem illam Valente et Valentiniano coss. lectam ait, sed consulatus annum silentio praeterit, quae proinde ad utrumque referri potest; atque nihil impedit, quominus Gracchus implere debeat, annum illum, quo nullus apud Panvinium et Blanchinum praefectus notatus 0187D legitur.

II. Huic itaque egregio facinori, quin Damasus manus admoverit, ego minime dubito, erat enim episcopi munus tum baptismum conferre, tum baptizandos probare per aliquod aut tempus, aut factum, antequam ii ad baptismi gratiam admitterentur . 0188A Hinc cum Hieronymus scribat, Gracchum monstruosis destructis simulacris, his quasi obsidibus praemissis impetravisse baptismum Christi, facile intelligimus hanc illi a Damaso propositam conditionem fuisse pro eo consequendo. Nam cum praefecto Urbis inter caetera, ludorum ac spectaculorum cura ac disciplina incumberet, quae Cypriano teste cum vix idololatriae crimine aut periculo carere possent, eum pro recepto Ecclesiae more a baptismo repellere videbantur; aequum proinde, ac e bono religionis fuerat, ut antequam admitteret ad gratiam, majus aliquod, ac constantis in proposito voluntatis argumentum, Damasus in Graccho quaereret. Quo loco Urbis positum esset Mithrae spelaeum, quod Gracchus destruxit, affirmare vix ausim, 0188B quamquam minime dubitem, quin celebri, et praecipuo. Forte vero in Capitolio ipso atque in ea parte, quae aquilonem spectat, quo Adriensis episcopus subterraneum repertum templum, ac Mithrae simulacrum ex Grutero refert , eaque omnia ut et inscriptionem se vidisse Ricquius et Pignorius affirmant . Caeterum Damasus hanc a Graccho rem petere, ac Gracchus eo facilius praestare debuit, tum quod Constans aras, et idola Romae destrui jusserat , tum quod Gentiles Socrate teste . Mithriacis sacris ad magicas artes et divinationem abuterentur, quae gravissimis Christianorum principum constitutionibus prohibita fuerant . Hinc Nazianzenus in Carmine ad Nemesium, Mithraei fani scelera, orgiaque haud memoranda execratur, ac S. Paulinus 0188C eos jure merito perstringens ait:

Quid quod et Invictum spelaea sub antra recondunt.
Quemque tegunt tenebris, audent hunc dicere solem.
Quis colat occulte lucem, sidusque supernum.
Celet in infernis, nisi rerum causa malarum ?

Sirmondus in lucem protulit Romani concilii litteras inscriptas ad Gratianum et Valentinianum, nec non Gratiani ejusdem et Valentiniani rescriptum ad Aquilinum vicarium, in quo iisdem de rebus agitur, de quibus in ejusdem concilii litteris . Pagius, Tillemontius ac caeteri fere omnes tum Romanum hoc concilium, scriptasque ab eo litteras, tum Gratiani rescriptum referunt ad hunc annum, nulla alia prorsus ratione, nisi quia cum nulla neque in Romani concilii litteris, neque in imperatorum 0188D rescripto aut Valentis aut Theodosii mentio sit, intermedio proinde tempore, quod ab alterius obitu ad alterius electionem elapsum est, haec contigisse oporteat; quae levissima prorsus conjectura est, nam neque semper omnium imperatorum nomina exprimebantur in litteris, quae ad eos pro rerum 0189A opportunitate scribebantur, neque id necesse videbatur, cum satis esset ut litterae, aut rescripta eorum principum nomen praeferrent, quorum erat iis in locis imperium, ac potestas, quod (ne ego non necessario labore defungar) ex Symmacho colligi potest. Deinde quot sunt in Codice Theodosiano leges, ac edicta publice recitata, quae unius aut alterius ex imperatoribus nomine saepe careant? Percurrat tantum apud Gothofredum chronologiam legum sub Valentiniano, Valente ac Gratiano editarum, videatque Reinesii epistolam 19, qui quam imbecillum sit hoc probationis genus, exploratum habere cupit. Plura itaque sunt, quae me impellunt, ut Romanum hoc concilium ab hoc anno removeam, atque ut in aliud tempus transferam. Primum, quod 0189B vix fieri potuit, ut tam brevi intervallo temporis, quod a Valentis obitu ad Theodosii electionem interjacet, Romanum illud concilium Gratiano scribere, ac Gratianus rescribere potuerit, tam longe tum positus, ac aliis iisque gravissimis reipublicae negotiis distentus. Praelium enim, quo Valens occubuit, die 9 Augusti initum est, et acceptae cladis nuntius ad Gratianum delatus a Victore fuit, qui fuga elapsus, per Macedoniam ad eum se receperat, in Dacia cum exercitu positum. Quantum vero residuum est temporis, ut Romam de Valentis obitu nuntius afferri, ac deinde ea omnia, quae reliqua sunt, fieri potuisse credatur ante Theodosii electionem, quae die 16 aut 19 Januarii subsequentis anni publicata est? Secundo Gratianus post Valentis cladem 0189C cum Sirmii constitisset, temporum necessitate coactus, legem dedit, qua Manichaeis, Eunomianis, ac Photinianis exceptis, caeteris cujuscumque religionis hominibus permisit, ut secure et libere conventus in ecclesiis propriis agerent. Hujus legis testis est Socrates , Sozomenus , ac Suidas, cujus verba Gothofredus recitat , quamquam eam sequenti anno iter faciens, Ambrosii, ut par est credere, consilio obsecutus revocaverit . Qui igitur fieri potuit, ut aliam huic omnino contrariam eodem hoc tempore dedisse videatur? Nam quae Aquilino vicario inscripta est, alteram tollit omnino.

Postremo rerum aliquot gestarum series, quae in ejus concilii epistola narratur, minime patitur, ut illud hoc anno celebratum censeri possit. Ne vero 0189D alio loco dicta repetam, vide, si placet, ad ann. 380, cap. 15.