Caput XVIII. 381, Damasi 16, Fl. Syagrio Et Fl. Eucherio Coss.

I. Agitur de Constantinopolitano I concilio in iis quae ad Damasum attinent, ac defensor Gallicanarum propositionum rejicitur. II. Quaeritur quid sit Occidentalium tomus can. 5 memoratus, ob quem sectatores Paulini Antiocheni ad communionem suscepti sunt, idem canon Meletio auctore conditus, et promulgatus, ejusque occasione dicta a Gregorio Nazianzeno oratio 13, quae explicatur, ut etiam 14. III. Aliqua de 3 seu 4 canone, quo Maximi Cynici ordinatio rejecta est. IV. De Flaviani Antiocheni ordinatione, atque iis, quae tunc gesta et tractata sunt.

0216C

I. Hic annus ac sequens plures ac gravissimas res secum adducit, quibus illustrandis pro ingenii modulo immorabimur. Initium vero faciam a Constantinopolitano concilio, quod anno ipso pene ineunte coeptum, die 9 Julii finem habuit.

0216D Disputatum est, an illud auctore Damaso convocatum sit, aliis asserentibus, negantibus aliis: an praeterea Acholius ejusdem pontificis vices in eo egerit. Quod itaque ad primum attinet, qui illud Theodosii jussu, Damasi accedente etiam auctoritate et consensu convocatum ac congregatum scribunt, vix errare dixeris. Nam cum Romanus pontifex tempestive monitus, convocationi, quod facere jure poterat , minime intercesserit, auctor videri ac 0217A dici potuit, ut illud congregaretur; quae profecto est ratio, cur sexta synodus, Theodosio ac Damaso ejusdem concilii convocationem tribuat , at nullus omnino Damasi ejusdem legatus affuit, errantque si qui sunt, qui Acholium dignitate illa ab eo ornatum censent, cum Thessalonicensis episcopus sub ipsius concilii finem, atque ut electioni Constantinopolitani episcopi post Gregorii dimissionem faciendae adesset, advocatus fuerit, ut alio loco dixi.

Jam vero, quod ad ejusdem concilii Acta pertinet, illa jam Photii aetate perierant: aliquot itaque dumtaxat supersunt canones, quorum alii ad fidem, alii ad disciplinam spectant. Ad fidem pertinet primus canon, quo cum aliis haereticis Pneumatomachi, atque Apollinaristae damnati sunt. At eos ipsos Damasus 0217B jam antea damnaverat, ejusque decreta, tum Occidentales omnes episcopi, tum Orientales, si paucos Macedonianos excipias, complexi fuerant. Si quis hac de re dubitat, adeat virum doctissimum P. Orsi, qui Ecclesias omnes percurrens rem in aperta luce collocat . Frustra itaque Bossuetius hoc canone abutitur, ut probet, in fidei controversiis finiendis ad sedis apostolicae auctoritatem, aliarum quoque consensum Ecclesiarum accedere debere, eumque propterea in finem, Constantinopolitanum hoc concilium congregatum fuisse, ut eo scilicet canone de consensione hac et unitate constare posset . An vero episcoporum aliquot haereticorum contumacia efficere potuit, ut generali concilio opus esset, pro dogmate, quod apostolicae sedis judicio 0217C definitum atque Ecclesiae totius obsequio comprobatum fuerat, iterum stabiliendo? Id vero, neque pseudo-Bossuetius, neque aliquis ex doctissimo, religiosissimoque Gallicanorum praesulum corpore unquam dixerit; nam quo alio telo Janseniani haeretici generale concilium frustra, doloque malo inclamantes, nuper ab iis disjecti sunt et prostrati? An vero aliam Gregorio utrique, Meletio, Amphilochio, caeterisque illis Constantinopolitani concilii Patribus, aliam Gallicanis episcopis mentem fuisse dixerit scriptor ille?

Certum itaque, ratumque sit, episcopos illos non potuisse congregare sese, neque canonem illum condidisse eo potissimum consilio, ut de consensione et unitate constaret, de qua nullus erat dubitandi locus. 0217D Quin vero si Socratem et Sozomenum attente legimus, aperto colligimus a Constantinopolitanis Patribus damnatos Semiarianos et Pneumatomachos ob eam potissimum causam fuisse, quod a fide Patrum, ut Basilius ait , Romae accepta discesserunt. Ut enim Socrates et Sozomenus scribunt , antequam canon ille pronuntiaretur, quo Semiariani, seu Macedoniani proscripti sunt, Imperator cum episcopis partis ipsius omni ope adnitebantur, ut Eleusium, et qui cum illo erant, ad partes suas traducerent, revocata illis in memoriam legatione, quam olim ad Liberium 0218A Romanorum episcopum miserant per Eusthatium, nec recte eos facere, qui cum consentientem fidei doctrinam semel agnoverint, iterum nunc ea, quae ab ipsis decreta sunt, subvertere conentur. Unde enim Constantinopoli congregati episcopi doctrinam illam fidei consonam esse cognoverant, quam ex anteacta apostolicae sedis sub Liberio definitione, et judicio, cui Macedoniani ipsi sese submiserant? Illa itaque eorumdem episcoporum sententia, pro alienis a fide censebantur ante ipsum concilium, fidesque a Liberio proposita, irreformabilis, atque irretractabilis dogmatis, eorum judicio vim assumpserat. Erit-ne igitur qui putet illos in synodum congregasse sese, ut definitionibus illis assensu suo robur conferrent, et auctoritatem? At, inquit scriptor ille quisquis sit, 0218B Constantinopolitani Patres, relatis iis, quaeque circa fidem, quaeque circa disciplinam a se decreta essent, id tantum postulant, ut Damasus, et qui cum ipso erant, episcopi, secum collaetentur, atque ita futurum aiunt, ut cum verbum Dei communi consensu stabilitum, et Christiana inter nos charitas confirmata fuerit, desinamus id dicere, quod ab Apostolis condemnatum est, Ego quidem sum Apollo, ego autem Cephae. Videt eruditus lector, ut in communi consensu verbi interpretationem ac fidei stabilitatem collocent. Hae litterae non ad Constantinopolitanum primum concilium pertinent, sed ad alterum quemdam conventum sequentis ab hoc anni, ad quem earum discussionem rejicimus. Verum non id quaerimus, an Constantinopolitani Patres apostolicae sedis definitionibus consenserint, 0218C ut facere tenebantur, sed an dissentire potuerint. Id vero est, quod sibi minime concessum putant, ut ex Socrate et Sozomeno audivimus. Quamobrem ex hoc loco, detortisque a recto sensu verbis nullum sententiae suae praesidium capere idem scriptor potest.

II. Caeterum, quae fuerit Constantinopolitani concilii erga primam sedem observantia, et obsequium, ex quinto ejus canone non obscure colligitur. Ait itaque canon: De tomo Occidentalium etiam eos suscepimus qui unam, Antiochiae, Patris, et Filii, et Spiritus sancti divinitatem confitentur. Quaeritur inter eruditos quid intellexerint concilii Patres sub Occidentalium tomo; variasque in sententias itum est, quae apud de Marca, Valesium, Lupum, Tillemontium, Caveum, 0218D atque alios legi possunt. Ego tamen ad veritatem accedere puto Baronii opinionem, qui sub his verbis indicari censet regulam seu confessionem fidei a Damaso Romanaque synodo expositam, de qua superiori anno egimus. Antiochenos enim Catholicos duplicis generis fuisse constat: alios, qui unam divinitatem, ac tres hypostases, alios vero qui, hypostaseon voce repudiata, divinitatem unam ac tres personas profitebantur; atque illi Meletium, hi vero Paulinum episcopum sequebantur. Ad primi generis Antiochenos quod attinet, nulla apud episcopos Constantinopoli 0219A congregatos controversia esse poterat, quin Catholici forent, atque ad communionem recipiendi. Canon itaque ille secundi generis Antiochenos respicit, quos ad communionem recipiendos esse jubet, quamquam tres hypostases minime profiterentur, cujus rei causas alibi exposuimus. Cur vero Occidentalium tomi hic mentio est, aut quis hic tomus? Occidentalium voce Romanum unum pontificem velut eorum caput, et e synodo sua plerumque scribentem, a Graecis designari solitum, tam certum est, quam quod certissimum: vid. cap. 20. Nemini praeterea obscurum est tomi vocabulo significari dogmaticas definitiones ab eo propositas. Hinc Basilius alias Damasi litteras ad Orientales scriptas Occidentalium tomum vocat, atque eas veluti ad fidei normam 0219B provocat.

Hoc igitur loco agebatur de aliqua definitione Romani episcopi, ejusque concilii, quae ad eorumdem Antichenorum causam pertineret; at Damasus anathematismo 20 et 21, sublata trium dicendarum hypostaseon necessitate, eos perfecte Catholicos esse pronuntiaverat, qui unam divinitatem, potestatem, majestatem ac gloriam Patris, et Filii, et Spiritus sancti, ac tres veras, aequales, semper subsistentes personas profiterentur. Haec vero erat eorum Antiochenorum fides, ut ex Hieronymo , Nazianzeno , ac ex Paulino ipso constat, eaque formula Antiochenae synodo adjecta, quam coram Athanasio professus est. Ille igitur Occidentalium tomus aliud nihil est in Constantinopolitano eo canone, quam 0219C celebris illa Damasis ecthesis, quam episcopi illi cum pro lege haberent, eos quos antea pro alienis habuerant, complectuntur, velut ad ejus normam egregie Catholicos. Id vero est quod praeter Damasi ipsius acta a Sarazanio publicata, Eutychius Alexandrinus aperte asserit apud Renaudotium , ac synodicus libellus non obscure indicat, cum ait, eum pontificem, collecta Romae synodo, divinum decretum edidisse, et ad eam quae Constantinopoli cogebatur, emisisse synodum .

Hunc ego canonem, ut obiter dicam, Meletio auctore, cujus magna erga sedem apostolicam observantia profecto fuit, conditum fuisse puto, dictamque ea occasione Nazianzeni orationem 13 de Pace inscriptam. Elias Cretensis eam refert ad eamdem 0219D causam, ob quam oratio 12 habita fuerat, ad sublatum nempe Monachorum, qui ab ejus parte discesserant, schisma. Billius qui merito observat plures esse locos, qui neque ad eam causam, neque ad id temporis referri possunt, ab Eliae opinione discedit, sed a judicio abstinet, neque ipse indicat, qua occasione, quove tempore dicta videri possit. Tillemontius itaque eam Constantinopoli dictam putat, post Valentis obitum, ac collatum non diu antea Theodosio imperium, quod profecto nemo negaverit, qui orationem ipsam prope finem attente 0220A legerit. Censet etiam eo loco agi de Antiocheno schismate tunc sublato, ac mutua dissidentium concordia extincto, quod certum omnino est; nam Gregorius de reintegrata charitate gaudio affectus, ad Arianos sese convertens, qui anteactam dissensionem Catholicis probro verterant, Ubi sunt, ait, igitur, qui res nostras tam bene, quam male se habentes, observant, non ut judicent, sed ut improbent. Agite igitur . . . . ad concilium vos etiam exosi vocamus, ut pudefacti, victique recedatis, cognita nimirum ex eo ipso quod aegrotavimus, nostra sanitate . . . . Non enim de Deitate dissensimus; sed ordinis et disciplinae causa certavimus: nec de eo inter nos contentio extitit, utra impietas eligenda esset, eane quae Deum contrahit, an illa quae Spiritum sanctum dumtaxat, vel Filium 0220B quoque ipsum a divina essentia distrahit . . . . Quibus profecto verbis Paulinianos ac Meletianos respicit, eosque omnes perfecte Catholicos et integrae fidei fuisse ait, quamquam alii ob reticentiam trium hypostaseon de Sabelliana haeresi, alii vero, ac si Ariani et Macedoniani essent, calumniose traducerentur, ob retentam cum iis societatem. Tum pergit: Nostra non eadem ratio est. Nam quod ad divinitatem attinet, inter nos consentimus, labiumque unum, et vox una fuimus . . . . Verum aliis de rebus contentio inter nos fuit. Male etiam id quidem, non enim inficiabor: Nam cum fieri non posset, quin aliquid, homines cum simus, peccaremus, nostrum hoc erratum fuit, quod nimio pastoris amore affecti sumus, nec ex duobus bonis utrum magis expetendum esset 0220C reperire potuimus; quousque in hoc convenimus, ut Utrumque Pari In Laude et admiratione poneremus. An vero quid clarius, et exprimendo Antiocheno schismati et concilio, quod tunc habebatur designando, aptius quid dici poterat? At quamquam vir exquisitae diligentiae ad veritatem propius accesserit, fallitur tamen, cum putat agere Gregorium in ea oratione de peculiari suae Ecclesiae dissidio; ex cujus clero cum aliquis, aut Meletio, aut Paulino tantum, communicandum crederet, a Nazianzeno ipso, qui se designat candidi ac probi patris nomine, secessionem fecerat, ac deinde ad eum redierat, quem proinde Gregorius filii obsequentis loco habet: nam si quis orationem illam recte perpendat, facile dijudicabit, Tillemontii interpretationem nullo fundamento 0220D niti: siquidem Nazianzenus utrique parti communicaverat. Deinde candidus ille, ac probus pater Gregorio tunc dicenti assidebat cum obsequente sibi filio. Ille praeterea ante Gregorium de pace verba fecerat. Alius itaque ab ipso Gregorio ille esse debet. Postremo probum illum ac candidum patrem et obsequentem filium sibi assidentes, et mutuum sibi ipsis ornamentum afferentes ait. Id vero ea qua erat humilitate ac modestia Gregorius minime de se diceret. Ego itaque hoc loco, atque iis verbis de Meletio et Flaviano, quem Meletius non diu antea ad 0221A presbyteratus ordinem evexerat, agi puto. Hunc igitur, probi ac candidi patris, illum vero filii obsequentis nomine appellat ac designat. Uterque Gregorio tunc dicenti assidebant, ac mutuo sibi ipsis ornamento erant, quia Flavianus Meletium ad regiam urbem secutus fuerat. Meletius tandem vir simplex, apertis moribus, et vultu placidus, tum pro pace laboraverat, tum paulo antea, ut erat eorum temporum mos, ad populum de eadem sermonem habuerat , eos igitur veluti pacis et concordiae eo concilii canone restitutae auctores, sibi tunc dicenti assidentes, pro concione laudat, atque hoc est, ni fallor, certum minimeque obscurum ejus orationis argumentum. Atque hinc etiam lux affulget ad cognoscendam causam, ob quam oratio 14, quae 0221B similiter de pace inscribitur, recitata est. Nam cum divinus ille vir, concordiam vixdum sartam, iterum ac turpiter abruptam, et publicas ac Deo teste confirmatas pactiones in irritum missas doleat, aperte intelligimus habitam fuisse ad episcopos Constantinopoli congregatos, postquam, Meletio defuncto, de subrogando contra vim pacti in ejus locum Flaviano agi coeptum est, eamque esse illam ipsam, cujus a se ea occasione dictae meminit in carmine de vita sua.

III. Ad canonem 3, alias 4, transitum facio, quo scilicet Maximi Cynici ordinatio in irritum mittitur, qua etiam in re Damasi sententiae concilium obsecutum est. Hinc vero factum ut Aegyptii et Macedones episcopi, quos inter Acholius recensendus est, 0221C quamquam Gregorii Nazianzeni episcopatum improbare visi sint, ac violatos ob ejus translationem canones, causarentur, nihil tamen pro eodem Cynico, aut contra ejus exauctorationem moverint. Quin potius haec ab illis gerebantur, non tam odio ejusdem Nazianzeni, vel ut in ejus throno alium collocarent, quam ut iis qui illum episcopum Constantinopoli constituerant, dolorem aliquem, ut ipse ait , inurerent. Ex quo discimus Maximum ipsum ad hoc usque tempus, neque in Italiam venisse, neque aliud quidpiam egisse apud Damasum et Occidentales episcopos, quo rebus suis opem ferret. Caeteros autem concilii canones omittimus, tum quod nihil ad eum pontificem sedemque apostolicam pertineant, tum quod dubium adhuc sit, an ex iis nonnulli ad hoc 0221D ipsum concilium, an vero ad aliud quodpiam, referri debeant, quod vero propius videtur.

IV. Agendum itaque superest, de ordinatione Flaviani, et Nazianzeni abdicatione, quae sunt ejusdem concilii pars et accessio. Meletio ante ejus finem defuncto, Paulinus, vi pacti quod juratum fuerat, Antiochenam Ecclesiam retinere solus debuerat. Id censebat Gregorius, atque ut haec sententia obtineret, totis eloquentiae viribus adlaboravit, ea prae 0222A caeteris ratione usus, quod venia fortasse dignum videri poterat Occidentales ab Orientalibus molestia aliqua affici, quousque nondum manifestum fuerat, an illi Meletium, dum viveret, pro Antiocheno episcopo habituri essent, atque excepturi . At cum iidem illum excepissent, ac parta utrinque pace, res in tranquillitate, Dei beneficio, positae jam fuissent, alios ab Orientalibus animos induendos, ac nihil omnino innovandum . Verum episcopi illi, tumultu, clamore, ac turpi etiam arte effecerunt, ut sapientissimo Gregorii atque aliorum graviorum Patrum consilio posthabito, unico praesuli, praesul novus opponeretur, atque ut Flavianus Paulino superpositus potius quam successor vacanti Ecclesiae datus esse videretur. Rem omnem ab eodem Nazianzeno 0222B in carmine de vita sua atque alibi elegantissime descriptam, praeterea recitant Baronius, Tillemontius, atque alii, ut nihil opus sit illam iterum a me recantari. Minime tamen impetrare a me possum, quin iterum asseram Theodoretum nimio suo erga Flavianum studio abreptum fuisse, cum episcopos illos, quos Gregorius gracculorum ac vesparum nomine compellat, tueri voluit per apertam adversus Paulinum calumniam, haec scribens : Paulinus quidem praesulatum Ecclesiae illius sibi vindicabat: sed reclamavit antistitum coetus, rationi consentaneum non esse dicens ut qui Meletii consilia respuisset, post ejus obitum sedem illius acciperet. Nam si Meletius et Paulinus pacto convenerant, ut qui eorum alteri superstes esset, Ecclesiam integram 0222C administraret, falsum profecto est, Paulinum Meletii consilia concordiae restituendae idonea respuisse. Hinc Gregorius, cujus testimonium nemo repudiaverit, aliam, eamque prorsus ridiculam, causam affert cur sequior illa, quamquam major episcoporum pars Flavianum Meletio subrogandum censuerit. Quamobrem si Flavianus ipse, ne episcopatum illum aut ambiret, aut sponte oblatum acciperet, juramento sese obstrinxerat, nulla est ratio cur juramenti religionem sprevisse non videatur, cum nedum se eligi et ordinari Antiochenum episcopum passus est, sed tanta deinde contentione sedem retinere studuit. Neque, quod Graeca Ecclesia ejus inter sanctos memoriam colat, aestimare debemus nullius eum peccati reum fieri potuisse, quod deinde 0222D poenitentia aliisque virtutibus eluerit.

Hosce itaque improbos episcopos et tumultuarios coetus cum abhorreret Gregorius, de regiae civitatis episcopatu dimittendo consilium cepit, quod post adventum Aegyptiorum ac Macedonum episcoporum exsecutus est, tunc scilicet, cum manibus Flaviano tandem impositis, nulla amplius supererat tentatae ab eo concordiae spes. Flavianus enim ordinatus est, ut ego puto, medio illo tempore, quo Gregorius, 0223A nondum resignatione facta, a domo Ecclesiae secesserat, seque abdiderat, ne malis, ut ille ait, conventibus adesse cogeretur . Nam cum orationem valedictoriam ad Patres 150 habuit, exemplum se relinquere professus est, quod si nonnulli imitarentur, ac thronis cederent, non facturi essent jacturam, sed habituri supernam cathedram multo sublimiorem, ac tutiorem. Ex quibus non obscure colligi potest, Flavianum ipsum, qui hoc loco perstringitur, episcopum, cum haec Nazianzenus diceret, jam creatum, ac in throno collocatum fuisse. Flavianus deinde, si Sozomeno credimus, auctor imprimis fuit, ut Nectarius Gregorio ipsi succederet. Quid autem de utraque hac ordinatione Damasus senserit, dicam sequenti anno.

0223B Me non latet Tillemontium scribere, ab episcopis sedi suae redditis, atque deinde Antiochiae in eum finem iterum congregatis, impositas Flaviano manus. At ille quaerit opinioni suae praesidium, unde illa destruitur, ut alio loco probatum dedi. Deinde haec viri docti sententia receptae tunc disciplinae minime consentanea est. Nam episcopis, qui aut defuncti, aut in plena synodo dejecti fuerant, alter dabatur, et consecrabatur eodem in loco ac ab eadem plena synodo successor: cujus rei a Nicaena, quae Philogonum, Constantinopolitana ipsa, quae Nectarium, Ephesina, quae Maximianum Chalcedonensi, quae alium Dioscori loco, ac sexta, quae Theophanem consecravit, exempla peti possunt. Unum pro Tillemontio praesidium videtur 0223C capi posse ex ejusdem Constantinopolitanae Synodi actis, quibus Flavianus ipse subscribit, ut presbyter. At qui ex hujusmodi subscriptionibus aliquod ad suas opiniones confirmandas argumentum trahunt, nae ii prorsus e tenebris lucem quaerunt, ut idem Tillemontius alio loco probat , ego vero puto duo habita fuisse, ac distingui oportere concilia, quae est plurium doctissimorum hominum sententia, Socratis ac Sozomeni testimonio non obscure confirmata. Primum non adeo frequens: alterum multo frequentius. In primo Maximum exauctoratum, ac confirmatum Meletio praeside in sede Gregorium. In altero, cui Gregorius aliquando praefuit, Flavianum ordinatum, ac deinde Nectarium, editosque aliquot praeterea canones: utriusque 0223D autem subscriptiones, et canones in unum deinde collatos, ac ex duplici unum effectum ac reputatum. Hinc factum, ut Flavianus, qui Meletio vivo, primo subscripserat, ut presbyter, alteri illi, iterum subscribere postquam ad episcopatum evectus 0224A est, minime sibi necesse duxerit. At de hoc concilio rebusque ad illud attinentibus iterum agendum erit sequenti anno.