Introductio Ad Panegyricum.

0471B

 

§ I. Index chronologicus gestorum Theodosii.

Anno U. C. 1098, Christi 345, Constantini imp. 9.

Flavius Theodosius Senior, sive Magnus, patre non Theodoro, ut ait Aur. Victor, sed Theodosio, et matre Thermantia, nascitur in Hispania, ubi educatus est in urbe Cauca Gallaeciae provinciae, ut refert Zosimus, vel ut Marcellinus ait, Italicae in Trajani, a quo genus ducebat, patria.

An. U. C. 1119, Christi 366, Valentiniani et Valentis Augg. imp. 3, Theodos. aetat. 21.

Cum esset adhuc adolescens praeclara habuit in patre bellicae virtutis exempla, namque is Francos, et Saxonas ad Rhenum et Vahalim in Batavia, et ad 0471C Bononiam attrivit.

An. U. C. 1120, Christi 367, Valentiniani et Valentis Augg. imp. 4, Gratiani imp. 1, Theodos. aetat. 22.

Theodosius pater in Britanniam cum exercitu missus quadriennio totam pacat, Valentinum tyrannum opprimit. Utroque in bello Theodosium sub patre meruisse indicat Ammianus, cum ait Maximum antequam in Britannia tyrannidem reprimeret, Theodosii principis in Britannia commilitonem fuisse.

An. U. C. 1123, Christi 370, Valentiniani et Valentis Augg. imp. 7, Gratiani imp. 4, Theodos. aetat. 25.

Theodosius pater post pacatam Britanniam Constantinopolim redit.

An. U. C. 1125, Christi 372, Valentin. et Valent. Augg. imp. 9, Gratian. imp. 6, Theodos. aetat. 27.

0471D

Dum pater tum equitum magister Alamannos metu dispersos aggressus per Rhaetias partim caedit, partim in Italiam abducit, ipse Moesiae dux cum esset, bellum contra Quados infelici exitu susceptum instaurat 0472B et Sarmatas reprimit (Ammianus t. XXVIII).

An. U. C. 1126, Christi 373, Valentin. et Valent. 10, Gratiani 7, Theodos. aetat. 28.

Theodosius pater Firmum Africae tyrannum ad deditionem cogit, atque iterum rebellantem ad laqueum adigit ( Ammianus). Idem Carthagine in Africa post susceptum baptismum iniquissima nece affectus est a Valente, quod huic de successore per magicas artes inquirenti, prima illius nominis elementa prodita fuissent Theod. Theodorus vero quod sibi ob affinitatem nominis imperium praesumeret, scelestae cupidinis justas poenas persolvit. Quaesitus ad parem subeundam sortem Theodosii filius jam bellica virtute clarissimus fuga suae saluti providit.

An. U. C. 1132, Christi 379, Gratiani 13, Valentin. jun. 5, Theodos. aetat. 34.

0472C

Cum Gratianus imperium a Germanis Gothisque gravissime vexatum videret, Theodosium ex Italica patria, quo se post patris mortem ad declinandam Valentis ferociam receperat, evocatum imperii consortem facit Sirmii (quae civitas est Illyrii) XIV aut juxta Socratem XVII kal. Febr. Statim Gratianus in Occidentem profectus Alamannos vincit. Theodosio committitur Orientis cura. Is Gothos, Scythas, Taifalos, Hunnos, foederatis viribus adversus se congressos cum magna strage e Thracia pellit, a quibus acceptis obsidibus firmata pace ad Gratianum redit. ( Sozom. Idat., Prosper., Theodoret.)

An. U. C. 1133, Christi 380, Gratiani 14, Valentin. jun. 6, Theodosii II imp. 2, aetat. 35.

0472D

Theodosius primum consul Thessalonicae gravi morbo correptus ab Acholio ejus urbis antistite viro sanctissimo baptizatur, statimque convalescit. Sancit III kal. Mart. ut ne quis aliam fidem profiteretur, 0473A nisi quam Damasus pontifex Romanus et Petrus Alexandrinus a divo Petro acceptam fidelibus praescripserant. Procurante Gratiano, propterea quod, ut ait Socrates, Theodosius aegrotaret: pax firmatur cum Gothis VIII kal. Decemb. Maximum philosophum Cynicum, de quo multa in Juliani Vita dicta sunt, e Constantinopolitana, cui is praeerat, ecclesia pellit Theodosius ( Greg. Nazianz.). Constantinopolim ingressus XVIII kal. Dec., Arianis ecclesias adimit. Gregorium Nazianzenum in ecclesiam introducit VI kal. Decemb. ( Socrates, Idatius, Marcellinus Comes).

An. U. C. 1134, Christi 381, Gratiani 15, Valentin. jun. 7; Theodos. imp. 3, aetat. 36.

Theodosius Athanaricum Gothorum regem a suis 0473B pulsum, suam opem Constantinopoli implorantem perhonorifice excipit III id. Januar. eumdemque VIII kal. Febr. mortuum regiis plane exsequiis cohonestat. Qua Theodosii magnificentia deliniti Gothi ab incursationibus abstinent ( Idat. Zosimus, Prosper., Marcell. Comes). Eodem anno secunda synodus oecumenica Constantinopoli habita est, in qua ab 150 episcopis contra Macedonium de Spiritus sancti divinitate decretum editum est cum fidei Symbolo.

An. U. C. 1135, Christi 382, Gratiani 16; Theodos. imp. 4, aetat. 37.

Theodosius Valentiniani Magni, anno Christi 375, in Galliis apud Bergentionem cum Quadorum legatis responsum daret, apoplexia mortui cadaver deportatum IX kal. Mart. regia munificentia excipit. Interim 0473C Clemens Maximus (sic enim a Severo appellatur) origine Britannus in Britanniis tyrannidem occupat, et sede imperii Treveris collocata, victorem filium imperii consortem adhibet ( Zosimus, Socrates, Aurel. Victor).

An. U. C. 1136, Christi 383, Gratiani 17, Valentin. 9; Theodos. imp. 5, aetat. 38.

Theodosius filium Arcadium Augustum facit XVII, vel, ut ait Socrates, XIV kal. Febr., ad quem moderandum Arsenius vir non minus integritate morum, quam eruditione insignis, a Damaso Papa Constantinopolim mittitur. Cum Maximus tyrannus Gratianum Germanicis bellis debilitatum aggressus Lugduni VIII kal. Sept. dolo per Andragathium peremisset, is a 0473D Valentiniano ad imperii societatem, at ex necessitate, admittitur. Theodosius ejus legatis id ipsum a se postulantibus nihil certi respondit, ne insidiae quoque Valentiniano juniori ab eodem Maximo struerentur, antequam collectis copiis pupilli imperatoris pueritiam armis posset tutari. Hoc subodoratus tyrannus, quamvis foedus cum Valentiniano inisset, Mediolanum ubi Valentinianus versabatur venturus, numerosum exercitum apparat. Ille cum matre Justina et Probo Hyparcho Thessalonicam fugit, Theodosii opem imploraturus. Martinus Maximo praedixerat futurum ut si in Italiam adversus Valentinianum veniret, primo quidem impetu victor esset, at parvo post tempore periret, ut reipsa contigit.

An. U. C. 1137, Christi 384, Valentin. 10; Theodosii imp. 6, aetat. 39.

0474A

Theodosius Persarum legatis ad se Constantinopolim pacis petendae causa missis votum eo lubentius annuit quod de bello adversus Maximum gerendo cogitaret. Relicto itaque Constantinopoli Arcadio filio cum Augusti nomine, Valentinianum Thessalonicae convenit. Interim ei ex Placilla uxore, ut aiunt Idat. et Marcell., nascitur Honorius V id. Septemb. Themistius sextam orationem Theodosio panegyricam dicit. Iterum Ambrosius ad Maximum legatus mittitur ad Gratiani corpus repetendum.

An. U. C. 1138, Christi 385, Valentin. II; Theodosii imp. 7, aetat. 40.

Theodosius Arcadio Augusto consulatum dat.

An U. C. 1139, Christi 386, Valentin. 12; Theodosii imp. 8, aetat. 41.

0474B

Honorium Caesarem simul et consulem facit; ipse una cum Arcadio triumphans, ut referunt Idatius, Marcellinus, Zosimus, Constantinopolim ingreditur IV id. Octobris ubi Placilla priore conjuge exstincta, Gallam Placidiam Valentiniani Senioris et Justinae filiam ea conditione ducit, inquit Zosimus, ut jam meditatam animo et promissam saepius adversus Maximum expeditionem ocyus conficeret: promissis stetit, statimque Justinam cum filio Valentiniano et filia Galla navibus impositam Romam ablegat.

An. U. C. 1140, Christi 387, Valentin. 13; Theodosii imp. 9, aetat. 42.

Theodosius cum filio Arcadio, ut ait Idatius, quinquennalia 0474C celebrat indictionibus et ludis. Sub id tempus teste Marcellino Maximus repente in Italiam, quo Valentinianum cum matre et sorore advenisse audierat, irrumpit. Ille metu perculsus iterum Thessalonicam ad Theodosium fugit, cui quidem tendere in transitu insidias Maximus frustra nititur.

An. U. C. 1141, Christi 388, Valentin. 14; Theodos. imp. 10, aetat. 43.

Cum Theodosius secundum consul ad bellum contra Maximum sese compararet, novum quoddam tributi genus Antiochenis indixerat. Illi exacerbati Placillae statuam eversam per ludibrium raptant, qua injuria vehementer commotus Theodosius, missis jam qui poenas expeterent militibus, Flaviani Antiochensium episcopi sancti et prudentis viri legatione 0474D placatur. Interim Maximus tota, praeter Mediolanensem urbem quam episcopi sui Ambrosii sanctitas et industria servavit, vastata Italia in Urbem cogitabat. Quare Theodosius sanctorum inprimisque Joannis Anachoretae ac Senuphii precibus commotus Aquileiam contendit. Hic, ut ait Socrates, Maximi exercitum plane delet VI kal. Sept., eumque captum et a Theodosii oculis abductum irati milites regiis ornamentis exuunt et interficiunt tertio ab Aquileia milliario, kal. Aug. Victor Maximi filius haud multo post per Arbogastem comitem in Galliis occiditur ( Zosimus). Andragathius ejus comes, qui fretum Ionium tenebat cum ingenti classe, audita Maximi nece sese praecipitem in mare misit.

An. U. C. 1142, Christi 389, Valentin. 15; Theodosii imp. 11, aetat. 44.

0475A

Theodosius Mediolano digressus cum Valentiniano et Honorio filio suo admodum adolescente quem Constantinopoli eam ob rem ad se evocarat, victor ingreditur, idibus Junii, Valentiniano non Italiam modo quam tenuerat, sed et Gallias, Hispanias, Britanniasque omnes quas ipse numquam, sed soli pater avusque habuerant, ultro restituit. Hic Latinus Pacatus orationem panegyricam victori Theodosio dixit. Justina autem, Valentiniani mater, ne regnum cum filio reciperet, morte praeventa est ( Prosper Pithaei, Sozomen.)

An. U. C. 1143, Christi 390, Valentin. 16; Theodos. imp. 12, aetat. 45.

0475B Thessalonicenses Boterichum in Illyrico militiae praefectum perimunt: quare ita exarsit imperator ut populum ad circenses ludos invitatum sine discrimine per milites eam ob rem in theatrum immissos ad septem hominum millia interfici jusserit. Id post caesum Eugenium contigisse ait solus Sozomenus. Ut ut est, Theodosius publicam poenam ab illo impositam insigni pietatis exemplo persolvit ( Rufin., Theodor., Paulin. in Vita S. Ambr., Prosper). Galla Theodosii conjux per Arcadium privignum suum ejicitur ( Marcellin.).

An. U. C. 1144, Christi 391, Valentin. 17; Theodosii imp. 13, aetat. 46.

Theodosius cum caetera omnia praeclare dispensasset, urbis gubernationem Valentiniano reliquit. Inde cum 0475C filio (Honorio) Constantinopolim iter capit, eoque adventat iisdem Tatiano, Symmachoque coss. IV idus Novemb. ( Socrates).

An. U. C. 1145, Christi 392, Valentin. 18; Theodosii imp. 14, aetat. 47.

Valentiniano ab Arbogaste comite apud Viennam in Gallia occiso; Arbogastes oriundus e gente Francorum, quem secundum a Baudone duce viro ejus temporis omnium potentissimo, locum Gratianus imperator obtinere jusserat, illo rebus humanis exempto, fretus industria sua, citra principis auctoritatem, imperium sibi militare vindicaverat. Is habebat in aula sibi a Ricomere commendatum et traditum ludi litterarii magistrum Eugenium, cui summa doctrina pari conjuncta vitae integritate et morum elegantia magnam 0475D in Galliis auctoritatem fecerat. Igitur amoliturus a se affectatae tyrannidis invidiam, simul ut ipse sub ejus nomine administraret imperium, hunc Augustum in occidente acclamat.

An. U. C. 1146, Christi 393; Theodos. imp. 15, aetat. 48.

Theodosius tertium consul contra tyrannum Eugenium ante sibi conciliato precibus ac jejuniis divino numine, relictoque Constantinopoli Arcadio, atque etiam, si Socrati credimus, Honorio, quem Augustum in Hebdomo renuntiarat IV id. Januar. ut ait idem Socrates, vel, ut alii omnes volunt II kal. Decemb., cum numerosissimo Transistrianorum exercitu, 0476A quibus Gainem et Saulum praefecerat, Alpes ingreditur.

An. U. C. 1147, Christi 394; Theodos. imp. 16, aetat. 49.

Theodosius primo quidem praelio quod Septembris initio datum, decem millia suorum perdidit: ita permittente Deo, inquit Rufinus, non ut Theodosius vinceretur, sed ne per barbaros vincere videretur. Nocte vero prostratus in pedes Theodosius ab Apostolis duobus de victoria, quam ante Joan. Anachoreta, Theodosiusque sibi praedixerant, certior fit. Igitur pugna postridie mane commissa ad ripam amnis cui nomen Frigida, prope Aquileiam, sublatus repente ventus vehementior, excutere clypeos de manibus hostium, abripere scuta, tela in ipsorum ora retorquere. 0476B Hic vero incredibilis Eugenianorum pavor et strages sese suis sagitis confodientium. Eugenius captus, ac detractis insignibus imperatoriis cum demississime vitam precaretur, interfectus est. Arbogastes rebus desperatis biduo post praelium fugiens sua se manu perculit ( Orosius).

An. U. C. 1148, Christi 395; Theodos. imp. 17, aetat. 50.

Theodosius Aquileia, ubi post caesum Eugenium aliquandiu restiterat, Mediolanum reversus Arcadium et Honorium Constantinopoli ad se evocatos in ecclesia suscipit, et Ambrosio traditos commendat. Honorium unum evocatum esse aliqui asserunt, eumque a Serena Stiliconis conjuge et Theodosii ex fratre nepte ad eum esse deductum, ac Stiliconis tutelae 0476C commissum. His rebus ita compositis Theodosius aqua intercute XVII kal. Febr. de nocte, cum ipse mane ludis circensibus interfuisset, obiit aetatis anno non 60, ut vult Socrates, sed 50, imperii vero 17 ( Victor, Prosper, Marcellinus). Corpus ejus magna pompa Constantinopolim translatum ibique sepultum est.

Non alius imperator aut plura aut difficiliora bella fortius suscepit, confecit celerius et gloriosius; ut dubitari possit, fortior fuerit, an felicior. Non sibi, sed aliis vincebat: oppressorum regum defensor simul et strenuissimus, et integerrimus. Vir animo rerum omnium capaci, quique, ut nomen ipsum indicabat, ad totius orbis bonum et pacem divino quodam munere concessus videretur. Ad haec Christianae 0476D religionis pietate insignis, perpetua belli consuetudine nihilum efferatus, in omnes officiosus, imperatorum nulli secundus, si ad caeteras virtutes in iracundia moderatio accessisset.

§ II. De auctore et anno hujus panegyrici.

Hujus orationis auctor est Latinus Pacatus Drepanius, non Italus, aut Siculus, ut inepte quidam suspicantur, sed natione Gallus, ut apparet ex paneg. n. 24: Unde igitur ordiar, inquit Pacatus, nisi a tuis, mea Gallia, malis? Patria Burdegalensis fuit, ut Elias Vinetus in Ausonium notat ex paneg. n. 2, ubi idem Pacatus Transalpinum se dicit, et ex ultimo Galliarum recessu. Qua littus, inquit, oceanicadentem 0477A excipit solem, ac deficientibus terris sociale miscetur elementum. Praeterea fuit ei cum Ausonio Burdegalensi magna familiaritas, qui eum proconsulem non uno in loco appellat, ipsique nonnulla opuscula, ut epigrammata, ludum sapientium, technopaegnion, et grammaticomastigem inscripsit. Eumdem eximium poetam appellat Idyl. 7. Tamen utrum idem fuerit cum eo, cujus exstant psalmi, hymnique aliquot, ac alia carmina, et in iis epistola elegiaca ad Augustodunensem episcopum, dubitat idem Elias Vinetus in Ausonium. Noster vero Petrus Franciscus Chiffletius in Paulino illustrato negat hunc Pacatum nostrum eumdem fuisse atque is, qui ad Uranium scribens S. Paulini Vitam vincta numeris oratione scripturum se receperat. Sed hunc Pacatum nostro tribus et quadraginta 0477B annis juniorem ait ad quem Symmachus mittit epistolam 12 l. VIII, et ep. 58 et 69 libri IX.

Pronuntiatus est hic panegyricus an. Christi 391, secundum Haloandri rationes, ad kal. Septembr. ut tradit Marcellinus Comes; Romae, quo relatam de Maximo tyranno victoriam gratulaturus e Gallia missus erat; coram imperatore, quem compellare praesentem videtur; spectante senatu, ut ipse ait panegyrici hujus initio.

§ III. Synopsis panegyrici.

Exordium.—Cum multa sibi dicenti metum afferant, tum in primis commoveri se ait, quod coram imperatore, coram senatu, Romae, homo Gallus dicat: accedere se tamen ad laudandum Theodosium; 0477C et quia longo locorum intervallo eam ob rem Romam venerit, et quia laudandi principis nulla incumbit necessitas.

Distributio.—Videtur haec esse: I. vita Theodosii privata; II. vita ejusdem publica laudatur.

Prima pars.—Theodosius difficillimis temporibus ideo a Gratiano in imperii societatem adsciscitur, ut inclinantem in praeceps rempublicam sustineat (n. 2) . Non alium eligendum fuisse declarant, ejus patria (n. 4) , parentis victoriae, domus splendor (n. 5) , formae praestantia (n. 6) , aetas integra et matura imperio (n. 7) . A fortunae donis transit ad animi dotes. Usus belli quo puer jam fingebatur ad imperium (n. 8) , res praeclare in bello gestae (n. 10) , modestia in recusando imperio (n. 11) , in eodem administrando 0477D minuendisque palatinis sumptibus frugalitas, in 0478A sanciendis legibus providentia (n. 13) ; in iis quibus committeret arcana, quos promoveret ad magistratus, seligendis prudentia (n. 15) ; egregia in amicos fides (n. 16) , in exsequendis promissis religio (n. 17) ; erga eos quorum ambitioni pro magistratuum paucitate facere satis non poterat, singularis humanitas commendatur (n. 20) .

Secunda pars.—De publicis ejus virtutibus. Quam bonus et civilis in admittendis ad se omnibus, in eorum querelis audiendis (n. 21) . De vulta non minus hostibus, quam civibus notus. Memorantur ejus victoriae de Gothis, Hunnis, Saracenis, Scythis, Albanis, et Persis (n. 22) . In extremam Galliarum partem cum exercitu progreditur adversus Maximum Galliae tyrannum, multarum legionum defectione (n. 23) , 0478B quinquennii impunitate inflatum; perempto Gratiano in Gallia caedibus, rapinis, et omni genere crudelitatis grassantem (n. 24) . Non sine divino auxilio factum, ut tyrannus ille foedus cum Theodosio utcumque initum violaret (n. 30) , ut Theodosii adventum sustinere non potuerit (n. 31) , ut ad Asciam fluvium fusus ac plane deletus sit (n. 32) , ut Marcellini pariter exercitus profligatus sit (n. 35) . Theodosius abjicienti arma vitam condonat (n. 36) . Haemonam ingreditur victor: quanto populorum concursu (n. 37) . Maximus quo fugiat incertus, Aquileia se includit (n. 38) . Huc cum exercitu mira celeritate convolat Theodosius (n. 39) ; singulas imperatoris virtutes in hujus triumphi partem venisse: in primis felicitatem qua factum est ut Maximus voluntaria nece turpiorem, 0478C qualis sceleri debebatur, mortem non effugerit (n. 40) ; ut spoliatus regiis ornamentis ad Theodosii pedes captivus adductus (n. 43) ; ut statim ab imperatoris conspectu abductus eo inscio peremptus sit (n. 44) ; futurus posteris vindicatae tyrannidis exemplum. Laudatur summa victoris clementia (n. 45) , Cinnae, Syllae, Marii, Caesaris dissimilis (n. 46) . Theodosii in Urbem ingressus. Leges ab eo sapienter instauratae (n. 47) .

Conclusio.—Postremum sibi gratulatur, quod tantarum rerum testis futurus e Gallia Romam venerit. Quanta alacritate excipiendus sit a suis civibus, ea quae ibi viderit narraturus; qua auditorum frequentia stipandus, et quam multa poetis et oratoribus suppeditaturus argumenta scribendi.