Scholium.

Contritio, confessio, satisfactio non sunt partes habitus Paenitentiae, nec Sacramenti, sed Paenitentiae sumptae pro causa proxima paenae infligendae, vel pro ipsa punitione, quia primum causat tristitiam, secundum ruborem, tertium afflictionem et laborem. Magis proprie loquendo sunt partes effectus proximi actus Paenitentiae, et sic sunt integrales; sumpta tamen Paenitentia pro ipsa punitione sunt partes subjectivae. Plures reprehendunt Scotum, quod neget has esse partes Sacramenti Paenitentiae, sed immerito. Fatetur Scotus eas requiri ad Sacramentum, et negat proprie esse partes, et sic loqui videtur Trid. sess. 14. vocans eas quasi partes, et ponens praecipuam vim in absolutione; neque est facienda vis in voce, cum de re constet. Vide in Oxon. Scholium hic n. 7. ubi plura de hoc.

Respondeo ad quaestionem, et dico quod accipiendo paenitentiam non pro Sacramento, adhuc est aequivocum. Et potest accipi quadrupliciter: Uno modo pro paenitentia virtute, quae est simpliciter habitus in anima. Secundo modo pro actu proprio paenitentiae virtutis, quomodo eam accipimus communiter in communi sermone, loquendo alteri, facias paenitentiam, ubi non arctamus, quod quis faciat in se habitum et virtutem paenitentiae, sed infligat sibi actum proprium illius habitus. Tertio modo accipitur paenitentia pro effectu proximo et proprio proprii actus virtutis paenitentiae. Quarto modo accipitur pro effectu remoto illius actus. Et ignorantia distinctionis illius vocabuli facit magnam deceptionem in multis de hac materia.

Primo accipiendo paenitentiam pro habitu, scilicet virtutis simplicis in anima, dico quod est quae dam justitia punitiva et vindicativa proprii delicti, in quantum est offensivitm Dei, et respectu alicujus alternis indebiti, ut dictum est in duabus primis quaestionibus de Paenitentia.

Secundo modo, Paenitentia est velle juste vindicare in se peccatum quod commisit, et est quidam actus voluntatis, et imperativus efficaciter, paenitentiam sibi ipsi infligi pro peccato commisso in offensam Dei secundum inclinationem habitus paenitentiae, quae existens in eo inclinat ad actum justum vindicandi peccatum.

Tertio modo, Paenitentia est actus imperatus, vel imperati potentiis inferioribus, ex quo sequitur paena, quae est effectus proximus praedicti actus imperandi paenitentiae virtutis. Nam voluntas inclinata ad vindictam justam per justitiam vindicativam, quae est in ea, importat actum imperativum paenitentiae efficacem, qui importat alios actus paenitentiarum, ad quos sequitur paena, vel passio, et isti actus imperati sunt tam actus interiores quam exteriores, ad quos sequuntur diversae paenitentiae, et passiones exteriores et interiores. Nam actus ille praecipiens intellectui considerationem interiorem peccati quod commisit, et offensae divinae, causat in voluntate ex illa consideratione nolitionem offensae Dei, et peccati efficacem detestationem, et ex nolitione illius quod considerat, causatur in ea displicentia et tristitia vehemens, quod unquam offendit Deum per peccatum. Et isti sunt actus immediate imperati a voluntate per illud velle imperativum inflictionis paenitentiae ulterius, et mediante consideratione et nolitione offensae Dei et peccati, imperat voluntas per istum actum paenitentiae actus, et paenas exteriores, primo videlicet explicationem et propalationem peccati fieri Sacerdoti per actum confitendi, et hunc actum sequitur paena specialis, scilicet passio verecundiae et erubescentiae. Secundo importat actum exequendi laboriosum sibi impositum a Sacerdote, et dicitur satisfactio; et hunc actum sequitur aliqua passio dolorosa in carne, quae naturaliter consuevit alias sequi tale opus laboriosum.

Et isti tres actus immediate imperati ab actu virtutis paenitentiae sunt totalis effectus ejus proximus, partiales tamen in se, et inter se ordinati in ratione effectuum ordinatorum ad eamdem causam, quia idem actus paenitentiae virtutis immediate imperat omnes illos tres actus, ad quos consequuntur tres paenae speciales, ita quod duo actus in genere imperantur, actus interior, quae est consideratio de peccato, et nolitio ejus, qui simul sunt unus perfectus actus interior, ad quem sequitur paena interior, quae dicitur contritio et dolor de consideratione peccati noliti: et actus exteriores, scilicet confessio et propalatio Sacerdoti, ad quam sequitur paena exterior correspondens, quae dicitur verecundia et erubescentia, et executio operis laboriosi, et asperi propter appetitum partis sensitivae, quem consequitur paena aliqua in carne correspondens, et isti tres actus sunt effectus proximus actus imperativi virtutis paenitentiae.

Quarto modo accipitur paenitentia pro effectu remoto illius actus paenitentiae virtutis: et illo modo tres paenitentiae continentes tres actus, qui sunt effectus proximus actus paenitentiae virtutis, ut tristitia et displicentia et displicentia interior, et erubescentia, vel verecundia, et dolor, vel aliqua paena exterior in carne, possunt dici paenitentia.

Ad propositum, dico quod nullum illorum est paenitentia Sacramentum, loquendo de paenitentia primo modo dicta, quae est habitus justitiae vindicativae, quiescens in anima. Dico enim quod non habet partes illas, quia paenitentia virtus habet esse quietum in anima; illa autem non habent esse, nisi in fieri: quod autem est in fieri, et habet esse successivum, non est pars ejus, quod habet esse permanens et quietum; igitur illae tres partes non sunt partes paenitentiae primo modo dictae. Nec etiam partes paenitentiae secundo modo dictae, scilicet ipsius velle vindicare efficaciter offensam Dei, et actus paenitentiae virtutis, quia paenitere, et actus paenitentiae imperativus est immediate a voluntate; illae tres partes, sive accipiantur pro actibus imperatis, qui sunt effectus proximus actus paenitentiae, sive pro passionibus et paenis, quae consequuntur ad eas, quae sunt effectus ejus totalis et remotus, non sunt immediate a voluntate, sed mediante actu voluntatis imperativo elicito, secundum inclinationem paenitentiae virtutis.

Sed accipiendo paenitentiam tertio modo, pro tribus actibus imperatis, qui sunt effectus proximus, et proprius paenitentiae secundo modo dictae, sic illa tria contritio, confeset satisfactio, possunt dici partes illius paenitentiae totalis tertio modo dictae, quia per istos tres actus imperatos habet homo totum quidquid pertinet paenitentiam, ita quod contritio accipitur pro duplici actu interiori imperato ab actu virtutis, pro consideratione scilicet, et nolitione offensae Dei, et confessio, et satisfactio pro actibus exterioribus, oris scilicet, et aliarum partium corporis, quibus fit executio operis dolorosi et asperi, et non pro passionibus consequentibus illos actus.

Sed si accipiatur paenitentia quarto modo pro paena totali, et effectu remoto actus paenitentiae virtutis correspondente totali effectui proximo, scilicet punitionis et passionis ex consequenti regulatae, imperatae actu imperativo paenitentiae virtutis, sic contritio, et confessio, et satisfactio sunt partes paenitentiae, accipiendo passive, ut sic per contritionem intelligatur tristitia, et passio interior consequens actum considerationis, et nolitionis, sive detestationis peccati, inquantum est offensivum Dei, et per confessionem intelligatur erubescentia vel verecundia consequens actum confessionis, et per satisfactionem p ?na et dolor operis asperi et laboriosi. Unde accipiendo contritionem, confessionem et satisfactionem active, sic sunt partes paenitentiae tertio modo dictae; sed accipiendo illa passive, prout scilicet sunt paenitentiae, et passiones consequentes ad paenitentiam activam secundo modo dictam, sic sunt partes paenitentiae quarto modo dictae.

In istis autem modis paenitentiae est quidam ordo, sicut patet. Nam paenitentia primo modo dicta, quae est habitus in anima quiescens, potest esse sine paenitentia secundo modo dicta, scilicet sine actu interiori imperativo, et e converso, actus potest esse sine habitu isto. Nam actus, qui natus est elici conformiter rectae rationi, et appetitui perfecto per habitum, potest praecedere habitum, et esse illius generativus. Sed electio vindicandi, peccatum in se, inquantum est offensivum Dei, est hujusmodi actus, natus conformari rectae rationi et appetitui perfecto per habitum justitiae et generativus illius justitiae punitivae, quae est virtus acquisita ex frequenti actu; igitur potest praecedere habitum, et non elici ab ipso, licet habitus generatus inclinet in consimiles actus.

Similiter paenitentia tertio modo dicta, vel exteriores actus, vel interiores imperati a paenitentia secundo modo dicta, et actu imperativo virtutis paenitentiae, possunt mutuo esse sine se invicem, ita quod secundus posset esse sine tertio. Patet et similiter quod tertius posset esse sine secundo. Patet, quia isti actus imperati possunt imperari a voluntate perfecta per alium habitum vel actum, quam per paenitentiam virtutem, vel actum ejus, ut per actum charitatis infusae. Nam voluntas per actum vel habitum charitatis lata in Deum sub ratione summi boni et optimi potest detestari peccatum commissum, et inquantum offensionim tanti boni, et praecipere sibi consi derationem ejus, et maxime nolitionem ejus, et hoc eodem actu imperativo charitatis, et post alios . actus exteriores confessionis et satisfactionis, et ita potest paeniten tia tertio modo dicta esse sine ea secundo modo dicta, ut ex alio habitu et actu imperata, ut ex habitu paenitentiae, et actu ejus potest sibi imperari. Et ex hoc paenitentia sufficit ad salutem utroque modo imperata, quia actus contritionis imperatus utroque modo, est formatus, et sic de aliis.

Similiter paenitentia tertio modo dicta, ut effectus proximus paenitentiae secundo modo dictae, potest esse sine paenitentia quarto modo dicta, sed non e converso, quia quandoque illos actus imperatos non sequitur tristitia interior, vel exterior, nec illae passiones consequentes ipsos; vel si sic, non tamen tantam quantitatem et intensionem actuum, nam actum nolendi peccasse, non sequitur tristitia interior semper, nec actum confessionis verecundia, nec opus paenosum vel laboriosum, quod est opus satisfactionis, dolor, vel paena exterior in carne; vel si sic, non semper sunt tantae, quantae sunt detestationes et actiones imperatae. Posset enim nolitio tanta esse, et adeo intensa, quod ipsa sufficeret ad salutem sine quacumque tristitia consequente. Unde paenitentia tertio modo per se potest suffi cere sine secundo vel quarto modo dicta, et maxime prima pars paenitentiae tertio modo dictae, quia nolitio et detestatio peccati ita intense potest imperari a charitate vel actu ejus sine habitu paenitentiae, et actu ejus, quod per se sufficiat ad salutem sine aliqua passione consequente, ut dictum est, et per consequens majus meritum potest quandoque esse in tali nolitione intensa sine passione, quam cum passione, quia passionibus non meremur, neque demeremur. Sed paenitentia quarto modo dicta nunquam potest esse sine illa tertio modo dicta, quia passiones nascuntur ex actibus, et ideo non natae sunt inesse sine eis. Patet igitur quomodo tertium et quartum possunt esse sine duobus primis, quia potest esse actus imperatus a charitate et actu ejus sine paenitentiae virtute, et per consequens sine actu ejus, et sic sine eis, sicut cum eis, per se sufficiunt ad salutem.

Similiter tertium per se potest esse sine primo, et secundo et quarto, et sufficere sine eis ad salutem. Similiter potest esse cum secundo, et quarto sino primo, et sufficere ad salutem. Secundum autem non per se sufficit, quia non est actus imperatus de se gratus.

Tertium autem cum secundo magis sufficit, quam tertium cum quarto, quia magis meremur et sumus grati actionibus, quam passionibus. Quartum per se non est, sed semper cum aliquo praecedente. Potest primum non inesse secundo existente, sed tunc secundum est generativum primi. Tria tamen ultima, ut dictum est, sufficiunt ad salutem sine primo.

Sed si loquamur de paenitentia, quae est Sacramentum, sic dico quod non sunt partes paenitentiae, nisi valde extendendo paenitentiam, quia paenitentia Sacramentum nihil aliud est, quam forma audibilis verborum prolatorum super paenitentem a Sacerdote.

Contra, in definitione ejus superius posita ponuntur illae partes, ut videtur, quia dicitur quod est ho minis paenitentis; nullus autem est paenitens, nisi secundum aliquod illorum trium, scilicet contritionem, vel confessionem, vel satisfactionem; confessio etiam ibi ponitur, cum dicit facta a Sacerdote; igitur sunt partes definiti.

Respondeo quod illae partes non ponuntur in definitione Sacramenti paenitentiae, quia sunt partes ejus, quia dictum est quod paenitentia nullo trium modorum praedictorum dicta est paenitentia Sacramentum, sed partes paenitentiae tertio modo dictae, quia paenitentia, qua aliquis est paenitens, et confessio, qua confitetur, sunt quaedam dispositiones congruae, et praeambula convenientia ad susceptionem congruam paenitentiae Sacramenti, quae est absolutio fa cta a Sacerdote certis verbis. Absolutio enim sacramentalis, ex quo significat effectum interiorem invisibilem inesse paenitenti suscipienti hoc Sacramentum, praesupponit et exigit in eo duas partes paenitentiae tertio et quarto modo dictae, scilicet contritionem de peccato cum ejusdem displicentia, et confessionem, sive propalationem ejus cum sua paena consequente, scilicet verecundia et rubore, ad hoc quod paenitens sit capax sign sacramentalis absolutionis, quia est Sacramentum paenitentiae. Si enim Sacerdos inveniret non contristantem de peccato, nec detestantem peccatum, nec accusantem se per confessionem, non absolveret eum, nec per consequens reciperet Sacramentum paenitentiae, quia hoc Sacramentum ex natura sua est signum efficax absolutionis interioris, quae non potest inesse animae non paenitenti per nolitionem peccati, et ejus propalationem; nec tamen absolutio Sacramenti paenitentiae est causa illarum partium in esse simpliciter, sed in esse gratuito, praesupponens ea in suscipiente de congruo ad susceptionem absolutionis, ut ejus necessariam et immediatam dispositionem, ut dictum est supra de aliis Sacramentis. *

Tertia autem pars paenitentiae tertio et quarto modo dictae, scilicet satisfactio, quae est executio operis laboriosi cum sua paena, sequitur absolutionem et Sacramentum paenitentiae, quia Sacerdos per absolutionem sacramentalem absolvit quidem poenitentem, et ligat; absolvit quidem a culpa et paena aeterna, quae debetur culpae,.

et ligat eum ad solutionem operis laboriosi commutando paenam aeternam in temporalem.

Ad argumentum in oppositum, cum arguitur primo quod paenitentia est simplex; igitur non habet partes sicut nec peccatum, quia remedium debet correspondere morbo. Dico quod remedium, quod est tale ex natura rei, debet esse simplex; sed remedium ex institutione legislatoris, non oportet quod sit simplex, quia multiplex paena potest juste uni peccato imponi, et tamen adhuc citra demeritum peccati.

Aliter potest dici secundum distinctionem praedictam de paenitentia, quia licet paenitentia primo et secundo modo dicta sit simplex, sicut peccatum, et non habeat partes, accipiendo eam pro habitu et actu justitiae vindicativae, accipiendo tamen eam tertio et quarto modo pro effectu proximo et actibus imperatis, vel effectu remoto, vel passionibus consequentibus tales actus, sic habet partes.

Ad secundum, cum arguitur quod si sint partes paenitentiae, aut subjectivae, aut integrales, dico quod paenitentia potest accipi in communi, prout abstrahit ab hac paenitentia particulari, et illa, ut a contritione, a confessione, et satisfactione, et est indifferens ad hoc totum simul, vel partes ejus. Vel potest accipi pro totali, et perfecto effectu proximo, vel remoto actus virtutis paenitentiae includente haec tria, ut partes ejus. Primo modo est paenitentia quoddam totum homogeneum, sicut aqua in communi abstracta ab hac aqua, et illa, est quoddam totum homogeneum, et dicitur de qualibet paenitentia, et parte ejus, ut parte subjectiva; et sic illae partes subjectivae, quia quaelibet pars paenitentiae est paenitentia, illo modo loquendo de ea, sicut quaelibet pars aquae est aqua. Et concedo quod quaelibet illarum partium inferat totum, ut quaelibet dicatur paenitentia.

Secundo, paenitentia est quoddam totum heterogeneum, accipiendo eam pro quodam totali, et perfecto effectu paenitentiae, includente tres actus imperatos, sicut aqua alio modo accipitur, non ut est indifferens ad hanc aquam, et illam, sed pro totali aqua, et perfecta, quia totum integrale non praedicatur de aliqua sui parte tantum, sed de omnibus simul, quia omnes partes integrales requiruntur simul ad completionem totius. Paenitentia igitur ut abstrahitur ab hac et ab illa, est quoddam totum universale, et praedicatur de istis tribus, ut partibus suis subjectivis divisim, et concedo quod infertur, a qualibet parte divisim, quia contritio est paenitentia, confessio est paenitentia, satisfactio est paenitentia. Secundo modo est quoddam integrale et perfectum, includens illas ut partes integrales, quarum nulla per se infert paenitentiam perfectam et totalem, sed omnes simul.

Ad tertium, cum dicit, si essent partes paenitentiae, aut paenitentiae virtutis, aut paenitentiae Sacramenti? dico quod nec sic, nec sic. Non paenitentiae virtutis, quia paenitentia virtus cst essentia sim plex, nec habens tales partes; nec paenitentiae Sacramenti, quia duae illarum praecedunt paenitentiam Sacramentum, et tertia sequitur cam; requiruntur tamen ad paenitentiam, quae est Sacramentum, ut quaedam praesupposita de congruo, et ad paenitentiam, quae est virtus, ut partes imperatae ab ea propinquae, vel remotae.

Ad aliud, cum dicitur quod fructus paenitentiae non est pars paenitentiae, dico quod verum est, inquantum fructus non est pars paenitentiae, quae est virtus, vel actus ejus; sunt tamen fructus, inquantum consequuntur actus imperatos, et effectum proximum paenitentiae. Unde haec est vera forma liter, fructus non est pars, sed falsa causaliter, quia partes illae imperatae a paenitentia virtutis, et actu ejus, sunt causae illius fructus. Sunt etiam haec tria fructus Sacramenti paenitentiae, quia sequuntur ipsum Sacramentum, et absolutionem sacramentalem Sacerdotis ligantis ad opera paenalia, quae non sunt fructus, sed fructus consequuntur ad illa.