Scholium.

Positis tribus regulis seu maximis, quae instar primorum principiorum a nemine negari possunt, etsi in margine notentur conclusiones, comparat quatuor effectus quatuor generum causae inter se, secundum concomitantiam, et hoc per quatuor conclusiones: in quarum prima, quae est quarta in ordine, convincit quod non est finitum, seu effectus finis non posse esse effectum agentis. Ubi triplici ratione ostendit finem esse primam causarum, de quo vide ipsum in prolog. q. 4. n. 11. et q. 2. later. n. 21. et 1. d. 8. q. 5. et 2. d. 25. et 4. d. 49. q. 8. n. 7. et 5. Metaphys. q. 1. et 2. Physic. q. 9. Vide difficultates quas Mauritius movet contra hanc, num. 17. et earum solutiones, num. 20. In quinta conclusione ostendit e contra, quod non est effectus agentis, non posse causari a fine. Ubi optime explicat quomodo finis causat ut amatus, de quo agit locis jam citatis. Hinc infert primo, operationem ultimam seu ejus objectum, inquantum attingitur, non esse causam finalem effectus, et si contingat esse, id per accidens est. Videtur hic velle ipsum amorem objecti propter se, non esse effectum finalis causae, quatenus ait finem ut amatum, causare, sed intelligi debet, quod stricte loquendo, causalitas finis est circa media tantum, latius tamen sumendo eam, est etiam circa ipsum finem. Infert secundo, quod Aristoteles poneret Intelligentias habere causam efficientem, si assignaret eis finalem. Quid autem de eis senserit, an a Deo efficiantur, esto necessario, tractat Doctor 1. dist. 8. quaest. 5. contra Henricum. g. contra istam, num. 6 et seq. Infert tertio, quod non poneret Aristoteles Intelligentias a Deo causari in tempore. Quarto, quod finis non est causa finalis efficientis. Vide difficultates circa hanc, infra num. 17. motas, et num. 21. solutas.

Quod non est finitum, non est effectum. Probatur primo sic: quia quod non est ab aliqua causa efficiente, non est effectum: quod non est ad finem, non est a causa per se efficiente; ergo, etc. Major probatur, quia in nullo gerere, per accidens est primum, quod Aristoteles satis exprimit 2. Physic. text. c. 66. et circiter, ubi casu et fortuna, tanquam causis per accidens, priores ponit necessario naturam et intellectum, tanquam causas per se in illo genere causae: quod autem non est a priori, non est a posteriori, ex tertia jam praemissa. Et loquor de his, quae solum sunt proprie effectibilia. Patet ergo major. Minor sic probatur: agens per se omne, agit propter finem, quia nullum frustra, quod Aristoteles in 2. Phys. text. c. 49. 61. et 75. determinat de natu ra, de qua minus videtur, quod agat propter finem quam ars; ergo tale nihil efficit, nisi propter finem. Probatur conclusio principalis secundo sic: finis est prima causa in causando, et ideo ipsum dicit Avicenna causam causarum: quod etiam probatur ratione, quia enim finis movet metaphorice ut amatus, ideo efficiens efficit formam in materia, non autem movet finis ut amatus, quia aliqua causa causat; est ergo finis prima causa essentialiter in causando. Hoc etiam sic probatur: Aristoteles 5. Metaph. texi. c. 2. finem esse causam ostendit, quia per ipsum respondetur ad quaestionem factam propter quid, quae quaestio quaerit causam; ergo cum per ipsum, scilicet finem detur primum propter quid, ipse erit prima causa. Assumptum probatur: quaesito enim quare efficit, respondetur: quia amat vel intendit finem, non e converso. Ex primitate finis tripliciter jam ostensa, sequitur conclusio principalis, quia cujus causa non est prior, non est posterior, juxta regulam tertiam praemissam,

Quod non est effectum, non est finitum. Probatur sic: quia finis non est causa nisi inquantum ab ipso, tanquam a priore essentialiter dependet esse finiti. Patet, quia quaelibet causa est sic prior inquantum causa: non autem dependet finitum, quantum ad esse a fine ut sic priore, nisi inquantum finis ut amatus, movet efficiens ad dandum sibi esse, ita quod sicut efficiens non daret esse in suo genere, nisi inquantum motus a fine suo modo, ita finis non daret esse finito, nisi mediante efficiente amante finem, et dante esse (inito in sua causalitate. Nihil igitur causat finis, nisi quod efficitur ab efficiente amante finem. Hic sequitur corollarium non tacendum,

scilicet quod imaginatio falsa est de fine, dicentium quod illud est causa finalis entis finiti vel effecti, quod est operatio ultima vel objectum, quod per istam operationem attingitur. Si intelligitur quod tale inquantum tale, scilicet inquantum attingitur, est causa finalis, falsum est, quia illud consequitur esse effecti, vel finiti: nec esse finiti dependet essentialiter ab illo inquantum tale, sed praecise illud propter quod amatum ab efficiente, efficiens facit aliquid esse, quod ordinatur ad amatum, illud inquantum amatum, est causa finalis finiti. Quandoque tamen objectum operationis ultimae est tale amatum, ratione cujus est finalis causa, non quia terminus operationis talis naturae, sed quia amatum a causante illam naturam: tamen operatio alicujus ultima, vel quod per ipsam attingitur, quandoque dicitur finis, quia ultimum, et aliquo modo optimum, et ita habet aliquas conditiones finis. Non ergo Aristoteles poneret Intelligentias proprie habere causam finalem et non efficientem, sed vel tantum finem, extendendo finem ad objectum operationis optimae: vel si proprie daret et efficiens, non quidem per motum, nec per mutationem, quia causae quatuor pertinent ad considerationem Metaphysici, et sic abstrahunt a seipsis, ut pertinent ad considerationem Physici. Nec poneret primum dare eis esse post non esse, si poneret eas sempiternas et necessarias, saltem post duratione, sed post ordine naturae tantum, sicut exponit Avicenna rationem creationis 6. Metaph. cap. 2. Utrum autem causato repugnet necessitas, an non, propositum non infringit: si posset aliquod efficiens simpliciter necessario causare, et finis aliquis necessario finiret, et non e converso, saltem quodlibet causatum non tantum est possibile, ut opponitur impossibili, sed etiam ut opponitur necessario ex se: quia est terminus, vel objectum potentiae suae causae, licet non sit possibile contingens, ut opponitur necessario in communi secundum Philosophos, quia talem contingentiam a separatis negarent. Patet aliud corollarium, quod finis non est causa finalis efficientis, sed effectus; unde quod dicitur, quod agens agit propter finem, non est intelligendum, suum, sed sui effectus.