Scholium.

Conclusione quarta ostendit, primum efficiens esse intelligens, et volens efficacissimis rationibus, quas verbatim habet 1. distinct. 2. quaest. 2. art. 3. num. 20. 21. Quod tangit probatione 3. Philosophus Deum libere agere, alioquin nullam fore libertatem in aliis, tractat ibi num. 21. et distinct. 8. quaest. 5. num. 18. et distinct. 39. nam. 21. Instat tripliciter, contra tertiam rationem, et solvit optime. Disputat pro et contra, de ratione perfectionis simpliciter, sed tenendum quod habet in Theologia locis citatis Scholio 1.

Primum efficiens est intelligens, et volens.

Ista probatur: Primum est pc se agens, quia omni causa per accidens, prior est aliqua per se, 2. Physicorum, text. com. 66. omne per se agens agit propter finem. Ex hoc arguitur dupliciter. Primo sic; omne naturale agens praecise consideratum, ex necessitate et aeque ageret, si ad nullum finem ageret, sicut si esset independenter agens; ergo si non agit nisi propter finem, hoc est quia dependet ab agente amante finem; ergo, etc. Secundo arguitur, si primum agit propter finem, aut ergo finis ille movet primum efficiens, ut amatus actu voluntatis, et patet propositum: aut ut naturaliter tantum amatus: hoc falsum est, quia non naturaliter amat finem alium a se, ut grave centrum, et materia formam, tunc enim esset aliquo modo ad finem, quia inclinatur ad illum. Si tantum naturaliter amat finem, qui ipse est, hoc nihil est nisi ipsum esse ipsum, hoc non est salvare rationem duplicem causae in ipso.

Item, primum efficiens dirigit effectum suum ad finem ipsum; ergo vel naturaliter, vel cognoscendo et amando illum; non primo modo, quia non cognoscensnihil dirigit, nisi in virtute cognoscentis, sapientis enim est prima ordinatio. Primum in virtute nullius dirigit, sicut nec causat. Haec etiam conclusio probatur, quia omni non vivo, vivum est melius, et inter viva,

omni non intelligente intelligens est melius; primo nihil est melius; ergo, etc.

Item, tertio sic: aliquid causatur contingenter; ergo prima causa contingenter causat, ergo volens causat. Probatio primae consequentiae, quaelibet causa secunda causat inquantum movetur aprima; ergo si prima necessario movet, quaelibet necessario movetur, et quodlibet necessario causatur. Probatio secundae consequentiae: nullum est principium operandi contingenter, nisivoluntas vel concomitans voluntatem, quia quaelibet alia agit ex necessitate naturae, et ita non contingenter.

Objicitur contra primam consequentiam, quia dato, quod Deus necessario causet, quia tamen non movet immediate voluntatem nostram, ideo sequitur quod nostrum velle possit adime contingenter causare aliquid. Item, Philosophus concessit antecedens, et negavit consequens, ponendo contingentiam in inferioribus, ex motu, qui necessario causatur inquantum uniformis: sed difformitas sequitur ex partibus ejus, et ita contingentia. Contra secundam: alia mota possunt impediri, et ita oppositum contingenter evenire. Ad primum, si est primum efficiens respectu voluntatis nostrae, idem sequitur de ipsa, quod de aliis, quia sive immediate moveat eam, sive aliud immediate, et illud necessario motum moveat, quia movet ex hoc quod movetur, tandem proximum necessario movebit voluntatem; et ita necessario voluntas volet, et si erit volens necessario, sequitur ulterius impossibile, quod necessario causat, quod volendo causat.

Ad secundum, non dico hic contingens, quodcumque quod non est necessarium, nec sempiternum, sed cujus oppositum potest fieri, quando illud fit; ideo dixi aliquid contine genler causatur, non, aliquid est contingens. Modo dico, quod Philosophus non potuit consequentiam negare, solvendo antecedens per motum; quia si ille motus totus necessario est a causa sua, quaelibet pars ejus causatur necessario, quando causatur, hoc est, inevitabiliter, ita quod oppositum tunc non posset causari; et ulterius, quod causatur sic per quamcumque partem motus, necessario tunc causatur, id est, inevitabiliter; vel igitur nihil fit contingenter, id est, evitabiliter: vel primum sic causat immediate, quod possetnon causare.

Ad tertium, si aliqua causa potest impedire, illa non potest, nisi virtute superiorum causarum impedire, et sic usque ad primam; quae si immediatam causam sibi necessario movet, in toto ordine usque ad istam impedientem, erit necessitas; ergo necessario impediet; ergo tunc non posset aliqua alia contingenter causare aliquod causatum.

Quarto probatur conclusio: aliquod malum est in entibus: ergo primum contingenter causat; et tunc ut prius. Probatio consequentiae, omne agens ex necessitate naturae, agit secundum ultimum suae potentiae, et ita ad perfectionem possibilem produci ab ipso; ergo si primum agit necessario,

et per consequens omne aliud agens, ut jam declaratum est, sequitur, quod totus ordo causarum causabit in isto quidquid est eis possibile causare in illo; ergo nulla perfectione caret, quae potest ab omnibus causis agentibus induci in ipso; ergo nulla caret, quam potest recipere; ergo non est aliqua malitia in ipso. Consequentiae sunt planae: quia omnis perfectio receptibilis in isto est causabilis ab aliquo, et ab omnibus causis ordinatis, ultima patet ex ratione mali, et concludit illa probatio de vitio in moribus, sicut de peccato in natura.

Dices: materia non obedit. Nihil est, quia agens potens vinceret inobedientiam.

Hanc conclusionem probant aliqui quinto, via ex tertia praeostensa: quia intelligere, velle, sapientia, amor, sunt perfectiones simpliciter, quod supponunt quasi manifestum. Sed non videtur, unde ista possunt magis concedi esse perfectiones simpliciter, quam natura primi Angeli. Si enim accipias sapientiam denominative, est melior omni denominative incompossibili et non probasti, quod primum est sapiens. Et si accipias, quod Deus est sapiens, dico, quod petis. Tantum potes habere, quod sapiens est melior non sapiente, excluso primo. Contra: isto modo primus Angelus est melior omni ente denominative sumpto incompossibili sibi praeter Deum, imo esse primi Angeli in abstracto potest esse melior simpliciter sapientia. Dices repugnat multis, ideo non cuilibet est melius denominative quam oppositum. Respondeo, quod nec sapientia est cuilibet melius denominative, quia repugnat multis. Dices: imo esset cuilibet melius, si posset inesse, quia canis esset melior, si canis esset sapiens. Respondeo, ita de primo Angelo si posset esse canis, esset melior, et cani esset melius, si posset esse primus Angelus. Dices: imo illud destruit naturam canis; ergo non est bonum cani. Respondeo, ita sapiens, vel sapientia destrueret naturam ejus. Nonest differentia, nisi quod Angelus destruit canem, ut natura ejusdem generis, sapiens ut alterius, incompossibilis tamen; quia determinans sibi pro subjecto naturam ejusdem generis incompossibilem, et cui repugnat primo subjectum, eidem per se, licet non primo, passio subjecti repugnat. Vulgaris sermo de perfectione simpliciter saepe vacillat. Item, intelligibile videtur dicere gradum supremum determinati generis, ut substantiae, unde igitur concludetur, quod est perfectio simpliciter ? De passionibus entis in communi secus est, quia consequuntur omne ens, vel passio communis, vel alterum disjunctorum. Si protervus diceret, quod omne denominativum primum cujuslibet generis generalissimi, est perfectio simpliciter, unde improbares ? Diceret enim quodlibet tale, esse melius quocumque sibi incompossibili. Si intelligatur denominative, quia incompossibilia sibi non sunt nisi denominativa sui generis, quia omnia illud excellit: si intelligitur de substantiis denominatis, inquantum denominata, similiter diceret. Quod si subjectum determinat illud, determinat sibi nobilissimum. Si non, saltem subjectum quodlibet, inquantum denominatur isto, est melius quolibet, inquantum denominatur, alio sibi incompossibili.