Prolegomena. Notitia Historica.
Ex Gallandii Bibliotheca. tom VIII, p. X-XII.

0543D

I. Pauca sunt admodum, neque usquequaque indubia, 0544D quae de rebus gestis sancti Vigilii Tridenti episcopi et martyris, in promptu habentur. Exstant ejus Acta, si non omnino primigenia, judice Papebrochio , 0545A tamen primigeniis proxima; quae ex ms. codice Trevirensi S. Maximini deprompta evulgarunt Bellandiani . Neque sane hujusmodi Actis antiquius aut sincerius monumentum occurrit, quo de nostro praesule securius aliquid statuamus. Ex his itaque Actis edocemur , Vigilium genere fuisse Romanum, civem Tridentinum, atque Athenis liberalibus litteris eruditum. Tridentum autem reversus, traditur ordinatus dictae civitatis episcopus, a primo tertius: successor nimirum Abundantii, quem constat anno CCCLXXXI Aquileiensi concilio interfuisse, adversus Palladium et Secundianum coacto. Aetatis annum XX egisse Vigilium, quo tempore ad episcopalem cathedram fuit evectus, perhibent eadem Acta: quorum tamen auctoritati hac de re fidem detrahit Tillemontius . 0545B Verum ex ejus animo scrupulum eximunt viri eruditi, Galeardus et Tartarottus . Neque enim insolens fuit antiquitus, ut aliquando praeter morem Ecclesiae receptum, nonnulli eximia pietatis et doctrinae laude praestantes, immatura licet aetate, ad episcopatum proveherentur. Qua de re complura exstant apud veteres scriptores exempla. De Gregorio namque Thaumaturgo atque Athenodoro ejus fratre tradit Eusebius , eos tantopere in divinis eloquiis profecisse, ut ambo adhuc juvenes, ecclesiarum in Ponto episcopi fuerint constituti: τοσαύτην ἀπηνέγκαντο περὶ τὰ θεῖα λόγια βελτίωσιν, ὡς ἔτι νέους ἄμφω ἐπισκοπῆς τῶν κατὰ Πόντον ἐκκλησιῶν ἀξιωθῆναι. Gaudentius praeterea, Brixiensis episcopus, qui eadem tempestate floruit qua noster Vigilius, Tractatum de sua ordinatione 0545C sic inchoat : Imperitiae meae conscius, et aetatis ipsius immaturae ad sacerdotii dignitatem pudore deterritus, merito silendi licentiam a summis sacerdotibus postulabam. Denique, ut reliqua praetereamus exempla, Remigius ubi vigesimum secundum aetatis subiit annum, in urbe Rhemensi, omnium generaliter votis ad apicem pontificatus non tam electus quam raptus fuit, ut ex Flodoardo erudimur .

II. Ordinatum fuisse Vigilium ab episcopo Aquileiensi ejus Acta modo laudata testantur ; qui sane fuerit Valerianus, Fortunato suffectus anno CCCLXVIII. Porro Valerianus annos XX Ecclesiam Aquileiensem rexisse perhibetur, qui scilicet supremum diem obiit anno CCCLXXXVIII, ut pluribus ostendit V. C. Bernardus de Rubeis . Cum autem constet 0545D Vigilium Abundantio successisse post annum CCCLXXXI, quo is synodo Aquileiensi subscripsit, 0546A ut superius admonuimus; ante annum proinde CCCLXXXVIII Valeriani emortualem consignanda fuerit Vigilii ordinatio: secus atque conjecit Tartarottus . Id vero confirmari posse videtur ex epistola sancti Ambrosii Mediolanensis, eidem Vigilio ad episcopatum recens adlecto inscripta, ut ex ipsius epistolae initio liquet. Sic enim loquitur sanctus Doctor : Poposcisti a me institutionis tuae insignia, quoniam Novus accitus es ad sacerdotium. Et quoniam te ipsum aedificasti, ut oportuit, qui dignus habitus es tanto munere; quomodo et alios aedifices, significandum videtur. In qua quidem epistola cum ante omnia novum Tridentinum episcopum hortetur Mediolanensis , ut plebem sibi commissam doceat conjugii copulam non ex alienigenis, sed ex domibus christianis 0546B esse quaerendam; neque uspiam memoret Theodosii legem ineunte anno CCCLXXXVIII latam, qua Judaeorum cum Christianis conjugia prohibebantur, quamque profecto in medium adduxisse par erat Ambrosio, cui scilicet eadem lex incomperta esse non poterat, ut suam magis admonitionem confirmaret: hinc proinde rite conficitur, Ambrosianam illam epistolam scriptam fuisse ante annum CCCLXXXVIII et fortasse anno CCCLXXXV, ut ex mox dicendis manifestum fiet. Quae est sententia cll. virorum Nourrii et Bernardi de Rubeis modo laudatorum. Neque enim peremptoriae sunt conjecturae, quibus eam infirmare nititur Tartarottus .

III. Quot Demum annos Ecclesiam Tridentinam rexerit Vigilius, definiendum superest ex temporis notatione, quo fuit martyrio sublatus. Porro ex Actis superius excitatis perhibetur passus beatus Vigilius Theodosii et Honorii Augustorum regnantium tempore, Stilicone consule urbis Romae. Neque aliter legit Bartholomaeus Tridentinus , quem circa medium saeculi XIII floruisse novimus. Intelligimus autem ex Fastis consularibus, Stiliconem semel iterumque consulatum gessisse: primum quidem anno Cccc, deinde anno Ccccv. At vero Theodosius Junior cujus mentio in Actis, Augustus creatus est die 10 aut 11 Januarii anno Ccccii , cum nondum vitae annum impleverit, natus nimirum die 10 vel 11 Aprilis praecedente anno Cccci, adeoque ut Actis veritas constet, in annum Ccccv, quo Stilico secundum consulatum obtinuit, inciderit passio sancti Vigilii. 0546D Neque enim cum Papebrochio sollicitanda est Actorum lectio, qui Theodosii loco legendum Arcadii 0547A existimat, ut sententiam suam statuat, Stilicone primum consule, anno scilicet saeculari Cccc passum esse Vigilium: eo in primis nomine, inquit , quod cum non legatur Stilicone II, nulla subsit causa, cur ea mors ad annum Ccccv differatur. Atque in eamdem sententiam ivit Tartarottus : quae quidem nobis haud probatur; quamvis enim in Actis non legatur Stilicone II, attamen secundum Stiliconis consulatum satis evincit imperii augustalis Theodosii Junioris mentio, quo regnante consul secundo Stilico processisse intelligitur. Cum itaque martyrio fuerit coronatus Vigilius anno Ccccv, postquam in episcopatu annos XX transegisset, ut habent prae caeteris ejus Acta a Donato Faetio evulgata; cumque praeterea ex superius dictis annos natus XX ad ecclesiam 0547B Tridentinam regendam fuerit assumptus: relinquitur, ut ortus fuerit anno CCCLXV, ejusque ordinatio in annum CCCLXXXV inciderit, adeoque anno aetatis suae XL martyr e vivis excesserit. Haud quidem me fugit, doctissimum Mabillonium quoddam ms. exemplar Actorum ejusdem Vigilii conspexisse , sub quorum finem legitur egisse beatus martyr episcopatum in urbe Tridentina XII annos. Verum, praeterquam quod facile in numerum annorum error irrepere potuit; quo minus demum hisce Actis fidem adhibeamus, illa potissimum prohibent quae hactenus edisseruimus.

IV. Nunc vero superest, ut de nostri praesulis Tridentini litterarum monumentis sermonem habeamus. De his autem sic Gennadius : Vigilius episcopus 0547C scripsit ad quemdam Simplicianum libellum, et epistolam continentem gesta sui temporis apud barbaros martyrum. Quibus sane verbis presbyter hic Massiliensis innuere videtur duas Vigilii Epistolas de martyrio sanctorum Sisinnii et sociorum: quarum altera inscribitur Simpliciano episcopo Mediolanensi, altera Joanni episcopo Constantinopolitano, qui pro temporum ratione Chrysostomus fuerit. Et priorem quidem Epistolam primus edidit Lipomanus , eamque deinceps excuderunt Surius et Baronius ex variis codicibus emendatiorem : posteriorem vero quam idem Baronius intercidisse censuit , evulgavit Papebrochius ex ms. codice bibliothecae Vaticanae , alteri adjectam quae jamdudum prodierat. Utramque autem Ruinartius inter 0547D Acta martyrum sincera denuo excudendam curavit .

V. Neque porro illud hic praeterire fas est, quod quamvis plerique omnes viri docti, praeeunte magno 0548A Baronio , ea Gennadii verba, ad quemdam Simplicianum, de uno Simpliciano Mediolanensi antistite accipienda esse merito existimarint; huic tamen sententiae intercessere, primum Labbeus Miraeum perstringens , deinde Natalis Alexander ipsummet annalium ecclesiasticorum parentem aggressus ; ea scilicet ratione ductus, quod iis verbis, ad quemdam Simplicianum, alium Gennadius indicarit a Simpliciano episcopo Mediolanensi, cujus capite proxime antecedenti cum laude meminerat. At virum summum egregie defendit eruditus Tartarottus ; cujus propterea verba hic describere juverit: «Nimis infirma, inquit, est hujusmodi (Natalis Alexandri) argumentatio. Gennadius, ut videtur, Vigilii Epistolas non legerat. Demus etiam legisse: 0548B compertum tamen non habuit, ad eum Simplicianum de quo capite proxime antecedenti mentionem fecerat, priorem missam esse: ideo ad quemdam dixit. Non est igitur, cur ea de causa a priori sententia recedamus: atque vel ob id saltem parcendum videbatur Baronio, quod is haec in hanc rem habeat : Sed cum (Gennadius) mentionem habens Simpliciani, non dicat eum Mediolanensis Ecclesiae fuisse episcopum, sed Quemdam, quasi incertum ejus nominis virum; revocari posse videtur in dubium, num hic ille sit Simplicianus antistes, successor sancti Ambrosii: cum praesertim praecedenti capitulo idem de eodem Mediolanensi episcopo auctor agat, recensens edita ab eo scripta. En praevisam a doctissimo annalium ecclesiasticorum parente critici Galli oppugnationem: 0548C quam tamen ille non adeo invictam existimavit, ut ob eam rem priori conjecturae valedicendum esse putaret, quam his rationibus fultus probat eodem loco: Primo, quod Vigilii epistola in codicibus omnibus inscripta sit, ad Simplicianum episcopum. Secundo, quod licet cujus ecclesiae antistes fuerit, minime exprimat; tamen quod eum Patrem appellet, cum episcopi collegas fratres consueverint nominare, non alium quam Simplicianum, longo senio venerandum fuisse, suspicari liceat: praesertim cum sanctus Augustinus ipse, jam episcopus, ad eumdem Simplicianum scribens libros Quaestionum, eum, licet tunc tantum presbyterum, Patrem appellet. Tertio tandem, quod constet auctoritate Paulini , horum martyrum reliquias mox 0548D Mediolanum fuisse translatas. His addi potest, in confesso esse apud omnes, inter Ambrosium, Simpliciani de quo loquimur, alumnum ac in episcopatu antecessorem, et Vigilium, mutuum intercessisse 0549A litterarum officium. Huic Alexandri errato facem fortasse praetulit Labbeus , qui ob id etiam non quidem Baronium, sed Miraeum audaciae insimulat: quasi vero Miraeus omnium primus opinionem illam invexerit, aut eam attingendo inauditum facinus perpetraverit.» Huc usque cl. Tartarottus.

VI. Unum adhuc inquirendum superest: quo nimirum tempore ambas illas epistolas scripserit sanctus Vigilius. Utramque vero, vel saltem priorem, fuisse ab eo scriptam eodem anno quo passi sunt martyres, cum ex contextu satis intelligimus, tum in primis ex auctoritate Paulini, qui post duos fere menses ab obitu sancti Ambrosii, cum jam Simplicianus Ecclesiae Mediolanensi praeesset, illuc relatas eorumdem martyrum reliquias refert his verbis : 0549B Sisinnii etiam et Alexandri martyrum, qui nostris temporibus, hoc est, post obitum sancti Ambrosii, in Anauniae partibus, persequentibus gentilibus viris martyrii coronam adepti sunt, quum reliquias Mediolani summa cum devotione susciperemus, etc. Porro Epistolam 1 de Sisinnii et sociorum martyrio, hac temporis notatione consignat sanctus Vigilius : Dies autem passionis sanctorum, quarto kalendas Junias, sexta feria, luce nascente. Et in epistola 2 haec tantum habet : Sextae feriae lux alma processerat. Quibus quidem chronicis characteribus indicatur annus CCCXCVII, quo dies IV kalendas Junias in feriam VI incidit, ut post Papebrochium Pagius aliique observarunt. Sed probe perspexit Tillemontius, quod aliis invisum: nimirum , eamdem 0550A temporis notam Vigilianam recurrere quoque anno Cccciii. Hinc Scaliger Baronium corrigens, qui putabat martyrium sanctorum Anaunensium contigisse anno Cccc, adeoque scriptam eodem anno Vigilii epistolam ad Simplicianum, ex ipsius Vigilii verbis quae modo retulimus, sic arguit : Passi ergo sunt anno Cccciii, cyclo solis XX, quando XXIX Maii erat feria VI. Subditque: At in Annalibus dicitur scripta (Vigilii epistola) anno Cccc Christi. Scripta ergo fuisset triennio ante caedem illorum martyrum. Cui absurditati ipse (Baronius) non adscribet, certo scio. Belle scilicet. Erravit quidem Baronius Mombritiana editione deceptus, in qua Stiliconis consulatu sanctorum martyrum Anaunensium Acta consignata invenit. Sed multo foedius peccavit Scaliger 0550B Baronii censor. Primum enim non advertit vir κριτικώτατος notam illam Vigilii chronicam anno etiam CCCXCVII congruere, quo cyclo lunae XVIII, solis XIV, littera dominicali D pascha fuit V Aprilis, atque adeo dies IV kalendas Junias seu XXIX Maii incidisse in feriam sextam. Neque advertit praeterea, quod rei caput est, illam nimirum Vigilii epistolam fuisse inscriptam Simpliciano episcopo Mediolanensi, qui currente anno Cccc, ut norunt eruditi , ex hac vita migravit. Scripta ergo fuisset Vigilii epistola, ut suamet verba reddam Scaligero, triennio post obitum Simpliciani. Cui absurditati ipse non adscribet, certo scio. Haec fusius edisserere libuit, quod impotens censura Scaligeri ejusque pingue mendum aliis hactenus noverim incomperta.