De Sanctitate Siricii Papae Dissertatio.

Ad Eminentis. et Reverendiss. Cardinalem Hieronymum Casanatam, cum quaereretur in Sacrorum Rituum Congregatione, utrum ejusdem Pontificis missa et officium concedenda essent Canonicis Basilicae S. Joh. in Laterano; ubi de litteris Paschalibus S. Theophili Alexandrini.

Eminentis. et reverendiss. Domine,

1229D Cardinalis Baronius, ad an. 397, vitio vertit Siricio, quod cum Rufinus Origenis Periarchon Romae Latine interpretatus, Origenianos errores plurimis instillasset, non statim Apostolica sententia erumpenti sectae obviam iverit; addens ob id Siricium celerius, hoc est, anno sequenti 398, die 22 Februarii, Deo ultore, e vita sublatum: Pavendis, inquiens, demonstratum est exemplis, ut Pontifices illi, qui causam fidei paulo segnius tractaverunt ac remissius 1230D curaverunt, a Christo, primario omnium Pastore, fuerint quam celeriter ex hac vita subducti. Adducit D. Hieronymum epist. 16, in epitaphio Marcellae, eamdem commendans, quae unam se Origenianae haeresi opposuit, cum haec simplicitati illuderet episcopi, nempe Siricii, qui abeunti etiam Rufino communicatorias litteras tamquam Catholicae doctrinae professori tradidit, teste eodem Hieronymo in apologia contra Rufinum. Hinc Siricii successorem Anastasium 1231A Pontificem laudat, qui anno statim 399, una cum Theophilo patriarcha Alexandrino, Origenistas anathemate in synodo percusserit. Quae quidem nihil illius sanctitati obstare posse paucis ostendam. Siricii papae doctrinam, pietatem, ac pro sibi commissa ecclesia servanda curam, ac diligentiam synchroni eidem Patres ac successores Pontifices non semel commendarunt. Praeter relata in editis Collectaneis pro cultu eidem restituendo testimonia, audiendus est S. Innocentius I in epistola ad Anysium Primatem Thessalonicensem ex pag. 45 Collectaneor. Holstenii: Cui, inquit, etiam anteriores tales ac tanti viri praedecessores mei episcopi, id est sanctae memoriae Damasus, Siricius, atque supra memoratus vir, nempe Anastasius, ita detulerunt, etc. Neque enim fas erat, ut ego contra tantorum bonorum virorum judicium venire tentarem, etc. Ita S. Innocentius Siricium cum Damaso ac Anastasio pari laude ac praeconio conjungit, ut haud licere videatur, Siricium utroque inferiorem adstruere, unique illi iratum 1231B numen fingere. Sanctus Leo magnus in epistola ad Anastasium pag. 145 cit. Collectan. Holstenii, deferre se scribit eidem primatum super omnes Illyrici ecclesias, beatae recordationis Siricii exemplum secuti, etc. Itaque Siricii in Ecclesia regenda cura et laudatorem et imitatorem habuit magnum Leonem. In synodo Toletana I, quae habita est anno 400, paulo post obitum Siricii, laudantur litterae sanctae memoriae Ambrosii, itemque sanctae memoriae Siricius, cujus vigili studio res Catholica in Hispaniarum provinciis sarta tecta servata asseritur.

Nec Siricii famae nocet, quod Rufinus ac collegae Origenistae ejusdem simplicitati illusisse dicantur, quodve communicatorias litteras Rufino Roma discedenti tradiderit. Nam plerique haeretici sub ovina pelle latentes lupi, non semel initio sanctis Pontificibus illuserunt. Praxeas initio S. Aniceto papae fucum fecit, teste Tertulliano cap. I contra Praxeam. Marcellus Ancyrae episcopus, Sabelliana haeresi infectus, 1231C initio S. Julio papae ac Synodo Sardicensi illusit, quem tamen Julii successor Liberius damnavit. Sancti Basilii hac de fraude, qua Julius papa deceptus fuit, testimonium mox adducam. Coelestius Pelagianae haereseos antesignanus Zosimo papae ejusque synodo Urbanae ambiguis vocibus ita illusit, ut Zosimus Africanos episcopos acriter increpuerit, quod illum uti haereticum condemnassent. Exstant Zosimi litterae, de quibus saepe S. Augustinus, praesertim lib. II ad Bonifacium cap. 3, et in libro de Peccato originali. Libeat haec indicasse. Hic S. Damasi Siricii decessoris exemplum paucis exponam, est enim Siricii facto tum proximum, tum etiam simillimum. Vitalis sub Catholico pallio latens Apollinarista, a quibusdam Antiochenae ecclesiae superintrusus Antistes, Romam ad S. Damasum papam se contulit, ut Apostolicae Sedis litteris munitus, Antiochiam securius repeteret. Obtulit Damaso fidei libellum, cujus verba juxta Catholicum sensum Damasus accipiens, eumdem Apostolicae Sedis litteris 1231D munitum in Orientem dimisit. Hoc Damasi haeretici vafritie decepti judicium adeo sanctissimos Orientis episcopos eidem iratos fecit, ut eorumdem fere princeps Basilius haec, epist. 10, ad S. Gregorium Nazianzenum, scripserit de episcopis Occidentalibus eorumque primo Damaso papa: Qui veritatem neque norunt, neque discere sustinent; verum falsis opinionibus praepediti, illa nunc faciunt, quae prius in Marcello (Ancyrae episcopo haeretico Sabelliano a Julio papa ac synodo Sardicensi defenso) patrarant. Ego sane ipse absque communi litterarum figura volebam ad eorum antesignanum, nempe Damasum papam, scribere: de ecclesiasticis quidem nihil, nisi per aenigmata, quoniam nec intelligunt nostratium veritatem, neque viam, qua possint addiscere, amplectuntur. Haec turbato stomacho iratoque stylo Basilius contra deceptum Damasum scripturivit. At Gregorius Nazianzenus mitius de Damaso epist. 2, ad Cledonium, 1232A scribens judicavit. Ubi enim dixisset, Vitalem aequivocis vocibus usum, addit quod: Damasus quoque ipse, cum postea rectius edoctus fuisset, simulque eos in pristinis expositionibus perstare audisset, eos ab ecclesia proscripsit, fideique libellum cum anathematismo delevit. Tum etiam quod fraudem eam, in quam per simplicitatem inciderat, permoleste ferret, etc. Uti Vitalis Apollinarista initio S. Damasi simplicitati illusit; ita Rufinus Origenista Siricii simplicitati pariter illusit.

Reponent Damasum, teste laudato Gregorio, ea simplicitate, qua Vitalem crediderat Catholicum, ac litteris Apostolicis munitum dimiserat, permoleste tulisse; quae de Siricio non leguntur. Hic tamen ab his quaererem, cur Deus ab haeretico deceptum Damasum non statim e vivis sustulit, uti cum Siricio factum putant. Julius papa post absolutum Marcellum Ancyrae episcopum quinquennio superstes vixit, cum illum Liberius postea damnaverit. Ex ipsius Hieronymi verbis, ex quibus Siricii reprehensio 1232B concinnatur, ejusdem defensio elicitur. Haec ille in epist. 16 scribit in epitaphium Marcellae: Cernentes haeretici de parva scintilla magna incendia concitari, ac suppositam dudum flammam jam ad culmina pervenisse, nec posse latere quod mullos deceperat, petunt et impetrant ecclesiasticas epistolas, ut communicantes discessisse viderentur. Nec multum tempus in medio, succedit in Pontificatum vir insignis Anastasius. Itaque teste Hieronymo, Rufinus Roma discessit, veritus non posse latere diutius Origeniani voluminis errores, ac proinde a Siricio sibi timebat, quem si propitium sperasset, poterat tutus caeterorum clamores surdis auribus contemnere. Rufinus biennio Aquileiae moratus est, S. Chromatii antistitis ejus urbis familiaritate usus, quo etiam adhortante, an. 400 Eusebii historiam Latine interpretatus est; idemque Chromatius per litteras curavit, ut Rufinum cum Hieronymo conciliaret. Neque haec officia Chromatii sanctitati nocuere. Sane etiam Venerius episcopus 1232C Mediolanensis pro Rufino ad Anastasium scripsisse non obscure colligitur ex epist. Pontificis ad Joannem Hierosolymitanum. Praeterea laudatus Hieronymus narrat, post Rufini discessionem haud multo tempore Siricium superstitem fuisse. Quare non segnities et socordia, sed mors celerior Origenistas anathemati per Siricium publicando subtraxit. Ex illis verbis nec posse latere constat, eos errores nondum publicatos, sed tantum clanculum assertos. Quid mirum si Siricium latuerint?

Caeterum sinistrum de celeriori morte Siricii judicium ob non statim damnatos Origenistas ad exactiorem chronologiam revocatum, prorsus falsum apparebit. Exponam prius Baronii opinionem. Scribit Rufinum an. 397 ex Oriente in Italiam transmisisse cum Melania, quos haud credibile est saeviente hieme maria sulcasse, sed vere ineunte ac mari aperto. Demus circa Maium Romam advenisse. Haud statim Rufinus manum interpretando Periarchon volumini admovit, sed cum a Macario Rufini doctrinam 1232D suspiciente rogatus fuit, teste eodem Rufino in priori invectiva contra Hieronymum. Autographa vero Latina interpretatio in plura exemplaria haud tam cito distrahi potuit, ut vix circa aestatem id contigerit. At Siricius dicitur Baronio mortuus anno statim sequenti 398, die 22 Februarii; anno autem 399 scribit damnatos Origenis errores in synodo Alexandrina a Theophilo, ac eodem anno a S. Anastasio Romae. Porro synodum Alexandrinam anno 399 peractam ita probat tom. V, pag. 85, edit. Rom. an. 1594: Haec quidem, inquiens, hoc anno facta esse inde colligimus, quod ante annum, quam prima Paschalis epistola a Theophilo scriberetur, generalem hanc ex synodo fuisse scriptum epistolam S. Hieronymus tradit scribens ad Pammachium et Marcellum nempe ep. 78. Idem vero inferius pag. 90 scribit Hieronymum memorare quinque epistolas Theophili ab se Latine interpretatas, nempe primam 1233A synodicam anno 399 ex synodo contra Origenistas emissam. Postea addit: Secunda Paschalis dicta adversus Origenem, et ejus discipulos peculiariter scripta, quae etiam desideratur, haecque illa est, de qua ipse Hieronymus in epistola ad Pammachium et Marcellam scribit, cum ait: Si quid autem hic minus adversus Origenem dictum est, in praeteriti anni epistola continetur. At Paschalem secundam epistolam dicit idem Baronius illam esse, quae incipit: Solemnitatis Augustae, etc., quae prima legitur in Cod. S. Hieronymi. Tertiae Paschalis initium esse: Christum Dominum gloriae, etc. Quartam vero ita exordiri: Nunc quoque Dei viva sapientia, etc. Denique advertit primam Paschalem, quae modo non exstat, scriptam fuisse an. 400 pro anno sequenti 401. Secundam compositam an. 401 pro an. 402. Tertiam anno 402 pro anno 403. Denique quartam exaratam an. 403 pro anno 404. Etenim cum litterae Paschales in festo Epiphaniae Alexandriae publicarentur, denuntiando diem futuri eo anno Paschatis, etc., anno Juliano 1233B superiori componebantur. Verum constat tres tantum Theophili epistolas Paschales a D. Hieronymo interpretatas. Hoc antequam demonstrem, suppono hic sermonem esse de epistolis Paschalibus Theophili contra Origenistas, a S. Hieronymo Latinis auribus donatas. Nam Theophilus singulis annis sui episcopatus epistolas Paschales publicabat. Hinc in synodo Ephesina act. I legitur: Theophili sanctissimi episcopi Alexandriae ex quinta Paschali epistola, et postea, ejusdem ex sexta Paschali epistola. Quare hic tantum sermo est de epistolis Paschalibus, quae exstant tom. IX operum S. Hieronymi, quae sunt solummodo tres. Quarta tribus illis ex pravo illarum ordine inducitur.

Prima epistola Paschalis designat Pascha an. 402.

In laudato codice S. Hieronymi prior Paschalis incipit: Solemnitatis Augustae sermo divinus, etc. Haec in quatuor partes dividitur. In priori hortatur 1233C fideles ad sanctius celebranda festa Paschalia. Dein secundo: Cessent Apollinaris discipuli, etc., contra Apollinarii errores invehitur. Tertio: Sciant igitur se hujus solemnitatis, etc. Origenis errores confutat, ubi vocat Origenem hydram omnium haereseon. Tandem: Denique ne occupati, etc., ad poenitentiam hortatur. Hieronymus epist. 78, ad Pammachium et Marcellam, scribit: Alexandrinas opes primo vere transmitto, nempe laudatam Paschalem epistolam Theophili, quam, inquit, sciatis in quatuor partes divisam. In primo hortatur credentes ad Dominicum Pascha celebrandum. In secundo et tertio loco Apollinarium et Origenem jugulat; in quarto id est extremo haereticos ad poenitentiam cohortatur. Si quid autem hic minus adversus Origenem dictum est, in praeteriti anni epistola continetur. Recte quidem Baronius notavit hanc Paschalem priorem, quae incipit: Solemnitatis Augustae, etc., missam fuisse a Hieronymo cum epistola 78, ad Pammachium. At vir alioquin doctissimus non advertit cyclum Paschalem in 1233D ejusdem epistolae fine expositum. Etenim indicit Pascha eo anno celebrandum undecima die mensis Pharmuthi. Aegyptiorum menses quinque diebus praecedebant menses Latinorum. S. Ambrosius in epistola ad episcopos per Aemiliam tom. IV, pag. 306, ait: Primus enim mensis apud Aegyptios est Pharmuthi, et incipit VI kal. Aprilis, et finitur VII kal. Maii. Hinc docet Pascha eo anno, nempe Christi 387, celebrandum VII kal. maii, qui est dies trigesimus Pharmuthi mensis. Pluribus aliis exemplis id ostendit, uti etiam S. Proterius episcopus Alexandrinus ac martyr in epistola ad S. Leonem magnum. Itaque Pascha quod in hac epistola Theophili denuntiatur futurum undecima die mensis Pharmuthi, a Latinis peractum est die VI Aprilis, uti reapse contigit an. 402, cyclo Solis XIX, Lunae IV, lit. E. S. Augustinus epist. 236 scribit ad Xantippum Primatem Numidiae: Cum centum dies essent ad Dominicum 1234A Paschae, qui futurus est VIII Idus Aprilis, nempe 6 Aprilis anno 402, quo anno Xantippus erat Primas.

Secunda in codice Hieronymi Paschalis epistola indicat Pascha an. 401.

Quae secunda sequitur in ordine Paschalium epistolarum Theophili, in codice S. Hieronymi incipit: Christum Jesum Dominum gloriae, etc., in qua fusius Origenis errores a Theophilo confutantur. In ejusdem fine indicitur Pascha celebrandum die 19 mensis Pharmuthi; nempe apud Latinos die XIV Aprilis, qua sane die in ecclesia Romana celebratum est festum Paschale anno 401, cyclo Solis XVIII, Lunae III, lit. F. Ex hisce Paschalibus characteribus, qui certissimi sunt annorum indices, patet hasce duas epistolas inverso ordine a Collectoribus collocatas, cum secunda designans Pascha an. 401 prius scripta ac publicata fuerit a Theophilo, quam altera, quae 1234B denuntiat Pascha sequentis anni 402. Hinc cum Hieronymus mittens Paschalem, quae incipit: Solemnitatis Augustae, etc., in qua indicitur Pascha anni 402, scribit epistola 78: Si quid autem hic minus adversus Origenem dictum est, in praeteriti anni epistola continetur, intelligit Paschalem anni praeteriti 401, quae incipit: Christum Jesum, etc., et perperam secunda in ordine legitur, quae prima reapse exstitit. Hunc inversum ordinem non observans Baronius, cum epistolam contra Origenem anni praeteriti, quartam epistolam ab Hieronymo interpretatam, quae etiam desideratur, ac tribus, quae supersunt, priorem aliam obtrusit. Equidem S. Leo magnus in epist. 97, ad Leonem Augustum, cap. 8 ait: S. Theophili episcopi Alexandrini de epistola Paschali, quam per Aegyptum destinavit, ubi inserit prolixum testimonium ex Paschali an. 402. Et inferius: Item ejusdem in alia Paschali epistola contra Origenem, ubi laudat verba ex Paschali an. 401. Verba autem sunt juxta interpretationem S. Hieronymi. 1234C Quare tempore Leonis papae forsitan inverso ordine in codice Romano legebantur; unde priori loco secunda, posteriori vero prior appellata fuit ibidem a S. Leone magno. Verum in citandis testimoniis haud semper ordo servatur.

Tertia Paschalis notat Pascha an. 404.

Hoc advertit etiam Baronius ex an. 404, quo mense Januario obierat S. Paula, tom. V, ad an. 404, pag. 222, sed ex charactere Paschali idipsum certius apparebit. Nam in fine epistolae indicitur Pascha futurum vigesima ac secunda die ejusdem mensis, scilicet Pharmuthi, hoc est apud Romanos die XVII Aprilis, qua die anno hisextili 404 Pascha celebratum fuit cyclo Solis XXI, Lunae VI, lit. C. B. S. Proterius in epistola ad Leonem magnum, ait: Vigesimo secundo die Dominico Pharmuthi mensis novorum, qui est XV kal. Maias, seu 17 Aprilis, ubi tamen de Paschate alterius anni loquitur. Ex his colligimus Hieronymum non fuisse interpretatum 1234D Paschalem pro anno 403, uti dicebat Baronius, qui eidem anno attribuebat Paschalem, quae incipit: Christum Jesum Dominum gloriae, etc., quae secunda in cod. Hieronymi recensetur; haec enim, uti dicebam, designat Pascha an. 401, ac omnium prior recto ordine locanda est.

Ex his fusius explanatis colligimus annum synodi Alexandrinae contra Origenistas celebratae a Theophilo; neque enim habita fuit an. 399, ut cum Baronio caeteri existimarunt, sed anno insequenti 400, cum Theophilus in Paschali tantum an. 401 in proxima synodo damnatos Origenistas insecutus sit. Etenim Hieronymus epistola 78, mittens Paschalem an. 402, ait: Si quid autem hic minus adversus Origenistas dictum est, in praeteriti anni epistola continetur. Et quidem si Origenis errores an. 399 in synodo praedamnati fuissent, neutiquam eidem Theophilus in Paschali an. 400 pepercisset. Accedit 1235A Socrates, qui lib. VI, cap. 6, narrat tumultum ac caedem Gainae contigisse Stilichone consule an. 400, et cap. 7 testatur eodem tempore tumultus quoque Origenistarum in Aegypto exortos, quos Theophilus ingenti conatu compescuit. Origenistas a S. Anastasio Romae an. tantum 401 damnatos fuisse ex Hieronymo luculenter demonstratur. Et primo quidem quia epistola 78, mittens Paschalem an. 402 in qua Origenis errores refelluntur, ait: Praedicationem quoque Marci Evangelistae cathedra Petri Apostoli sua praedicatione confirmet. Quamvis celebri sermone vulgatum sit, Beatum quoque papam Anastasium eodem favore, quia eodem Spiritu latitantes in foveis haereticos persecutum, ejusque litterae doceant damnatum in Occidente, quod in Oriente damnatum est. Igitur nondum primo vere, quo ea epistola an. 402 scripta fuit, Hieronymus acceperat Origenistas Romae in synodo ab Anastasio papa damnatos, qui jam a cathedra Marci, in qua insidebat Theophilus, fuerant 1235B praedamnati. Litterae vero Anastasii, quas ibi memorat, sunt contra Rufinum an. 401 scriptae, ut mox explicabo. Praeterea Hieronymus in Apologia posteriori contra Rufinum, ait: Duas synodicam et Paschalem ejus, videlicet Theophili, epistolas contra Origenem illiusque discipulos, et alias adversus Apollinarium et eumdem Origenem per hoc ferme biennium interpretatus sum: aliud operumejus nescio me transtulisse. Itaque dicit se duas tantum Theophili Paschales interpretatum fuisse, nempe priorem an. 401, et alteram an. 402, qua posteriori Apollinarii et Origenis errores confutantur. Addit per hoc ferme biennium, nempe anno 401 et 402, quo altero anno, ut recte notat Baronius, scripta est Apologia secunda; nam Paschalem contra Apollinarium et Origenem an. 402 Romam Latinam misit ad Pammachium et Marcellam. Igitur nulla Paschalis desideratur, uti putabat Baronius; nam ambas, quas laudat, a Hieronymo interpretatas adhuc habemus. S. Anastasius an. 401 Origenistarum causam in synodo tractaturus, 1235C Rufinum tot tumultuum antesignanum Romam ad dicendam causam accivit. Cum vero idem lassitudinem causaretur, eumdem absentem damnavit datis ad Joannem Hierosolymitanum litteris, quae etiamnum supersunt. De his vero scribit Hieronymus in Apologia an. 402, confutans Rufinum, qui publicabat epistolam, in qua carpebatur, non Anastasii papae, sed aemuli cujusdam manu exaratam. Esto, inquit, praeteriti anni ego epistolam finxerim, recentia ad Orientem scripta quis misit (nempe epistolam ad Joannem Hierosolymitanum) in quibus papa Anastasius tantis te ornat floribus, etc. Haec cum scribat an. 402, epistola anni praeteriti contra Rufinum Origenistarum principem, an. 401 a S. Anastasio emissa fuit, ac proinde eodem an. 401, liber Periarchon a Rufino in Latinum sermonem versus, ab Anastasio damnatus fuit. Profecto ex laudato Hieronymi testimonio habemus, nihil contra Rufinum a Pontifice laudato ante an. 401 scriptum fuisse.

Rursus ibidem Hieronymus scribit: Ergo beati episcopi Anastasius, Theophilus, et Venerius, et 1236A Chromatius, etc., illum, nempe Origenem, haereticum denuntiant. Cum Romae Pontifices haereticos in synodo damnabant, encyclicas ad Metropolitas mittebant de peracta hominum damnatione, quas illi suis postea in dioecesibus publicabant. Hinc papa Anastasius de damnandis Origenistis litteras ad Venerium Mediolanensem et Chromatium Aquileiensem Italiae metropolitas transmisit. At Venerius an. 400 initio Septembris novus erat antistes apud Mediolanum; nam in prima synodo Toletana coacta Aera 438 hoc est an. Christi 400 in sententia definitiva sub diem tertium iduum Septembrium haec leguntur: Exspectantes pari exemplo, quid papa, qui nunc est, quid S. Simplicianus Mediolanensis episcopus reliquique ecclesiarum Sacerdotes rescribunt. In vetustis tabulis ecclesiasticis obitus S. Simpliciani signatur die 13 Augusti. Quare Venerius labente ad exitum aestate, an. 400 sedere coepit apud Mediolanum, ex quo fit ut anno tantum 401 acceptas ab Anastasio litteras de Origenistarum damnatione, Venerius in sua dioecesi 1236B publicarit. In synodo Carthaginensi post Consulatum Flavii Stilichonis an. 401 XVI kal. Julias ab Africanis Patribus Legatus destinatur ad Anastasium papam ac Venerium episcopum Mediolanensem. Quare si dies obitus Simpliciani recte in tabulis ecclesiasticis locatur; idem decessit anno 400 nec eo anno mense Septembri ejusdem mors episcopis Hispanis innotuerat. De litteris abs se ad Venerium datis circa interpretatos a Rufino Origenis libros, haec scribit Anastasius ad Joannem Hierosolymitanum: Quare nosce, qualem epistolam ad fratrem et coepiscopum nostrum Venerium diligentiori cura perscriptam parvitas nostra transmiserit, sibique hanc conscientiam fecerim, quod non superflua laborem formidine, neque vano timore solliciter: additque se per litteras quaquaversum datas conaturum, ne qua profanae interpretationis origo subrepat, quae devotas mentes immissa sui caligine labefactare conetur. Ex quibus videri possit Venerius quaedam excusandae 1236C Rufini interpretationi Pontifici suggessisse. At certum est, epistolam ad Joannem Hierosolymitanum scriptam fuisse an. 402, uti ex Hieronymo ostendi.

Ex hac Chronologia de anno synodi Alexandrinae contra Origenistas, itemque de anno damnationis eorumdem Romae a S. Anastasio peractae, dubitatio Baronii de segnitie, aut socordia Siricii in Rufini libris Latine redditis proscribendis dilucidatur. Nam juxta ejusdem calculos Siricius post Latinitate donatos libros Periarchon Origenis aliquot tantum menses superstes fuit. Ejus vero successor Anastasius post triennium ferme sui Pontificatus Rufinum cum caeteris Origenistis condemnavit, ut plane Iongioris negligentiae, quam decessor Siricius, incusandus esset. Verum ille Rufinum prius ad dicendam causam, ut ait Hieronymus in Apolog. Aquileia, Romam frequentibus litteris accivit priusquam inanes morae causas praetexentem anathemate percuteret; in qua procrastinatione nullum socordiae vitium vituperari potest, sed exactius totius causae examen commendandum venit.