Caput Primum. De professione impia Arianorum.

I. Ariana impietas asserit multa nobiscum quidem iisdem sermonibus, sed non iisdem sensibus (confitetur), cum ad divinae fidei confessionem vocatur. Nam iisdem quibus et nos vocibus personat Deum Patrem, et Deum Filium, et omnia a Deo Patre per filium facta, et filium ante saecula genitum. Sed cum nobiscum per haec verba concordet, nihilominus sacrilegis verborum interpretationibus a piis Ecclesiae catholicae sensibus abrumpit, ita dicens patrem, 0038D ut non vere genuerit: ita filium quoque pronuntians, ut apud eum adoptione, non natura sit filius, id est, ut aliunde ad filii nomen assumptus, non vere de Deo Patre sit genitus. Nam licet et ante saecula filium natum esse fateatur, tamen ei initium tribuit dicendo, Erat quando non erat. Sed et sic 0039A quoque per eum facta dicit universa, ut eum asserat ex nullis exstantibus substitutum, quia praesumpsit non vere de Deo Patre genitum: et inde est, quod ita vult habere persuasum, Christum Deum quidem esse, sed non verum, cui initium deputetur; et filium quidem ita, ut factus intelligatur esse, non natus. Si quidem non vere de patre natus est, sed de nihilo substitutus; ob hoc quoque et mutabilem credit, quia in fide ejus non vere Deus, non verus filius est: et ut hos impios sensus apud ignaros vel simplices commendet, adhibet quoque, ut sibi videtur, Scripturarum divinarum testimonia, dicens ex persona Sapientiae probatum, Dominus creavit me initium viarum suarum in opera sua (Prov. VIII, 22) . Christum autem sapientiam esse Apostolus quoque 0039B confirmat dicendo, Christum Dei virtutem, et Dei sapientiam (I Cor. I, 24) . Constat ergo Christum, qui est, Apostolo interprete, sapientia, esse creaturam: (et jam, inquit,) consequens est, ut non sit verus Deus, qui sit creatura: jam nec verus filius, qui non sit a Deo genitus, sed creatus: erat ergo, quando non erat.

II. Haec sunt nequitiae arma proposita, adversus quae ire provocamur, ut assertionis adversae propaletur impietas; non quidem, ut diximus, nostro ingenio, sed gratia Dei adjuvante semper pios conatus. Tu modo, quaeso ne squalido sermone fatigeris, sed rerum intenta virtutibus, da calculum veritati. Hoc autem non ut librum scribimus, sed quasi cum praesente adversario certis disputationibus dimicamus. Et imprimis contra hoc quod dicunt, Erat 0039C quando non erat, occurrendum est, quod semper fuerit; et opponendum de Evangelio testimonium, dicente Joanne, In principio erat Verbum (Joan. I, 1) . Sicut enim Christus Dei sapientia et Dei virtus est, ita et Dei Verbum est. Cum ergo ait, In principio erat Verbum, quomodo Ariana impietas dicit, Erat quando non erat? In principio, inquit, erat Verbum; non dixit, In principio factum est Verbum: et utique quod in principio erat, semper fuisse credendum est. Si enim, ut putat impietas, factura est filius; sine dubio Scriptura divina hoc ipsum quod factum est principio prodidisset, ex illa utique institutione, qua et Moyses locutus est dicendo: In principio fecit Deus coelum et terram. Si enim et filius Dei factura esset, dixisset Joannes, In principio factum 0039D est Verbum. Sed praevidens evangelista, magis autem Spiritus sanctus per evangelistam, futuros impiae mentis homines, qui dicerent de filio, Erat quando non erat, ideo sic coepit: In principio erat Verbum; nihil enim illo anterius est, qui invenitur ante principium. Scripturae divinae ob hoc editae sunt, ut secundum illarum sensum nostram fidem dirigamus, non ut nostros sensus illarum sacris dictionibus inseramus. Viderit, si sunt quaedam capitula, quae sui obscuritate dare putantur occasionem ambiguitatis; certe in hoc capitulo nulla ambiguitatis 0040A occasio est. Non licet interpreti aliter sentire, quam scriptum est; nec opus est, ut nunc nostros sensus ingeramus: sufficit ad plenam percipiendae fidei notitiam, ut divina verba recitemus. In principio, inquit, erat Verbum. Numquid aliqua hic est opinio temporis, numquid aliqua suspicio saeculorum, vel aliquod intervallum puncti aut momenti alicujus, ut dicere audeas, Erat quando non erat?

III. In principio erat Verbum; et ne forte verbum intelligas, quod est loquentis officium, sequitur, et Verbum erat apud Deum: non dixit, «verbum quod locutus est Deus, sed, et erat Verbum apud Deum: ipse postremo interpretatus est, quid sit Verbum, dicens, et Deus erat Verbum. Si in principio erat Verbum, et hoc ipsum Verbum apud Deum erat, et Deus erat 0040B Verbum, confusa est impietatis intentio. Probatur enim de capitulo hoc, Christum filium Dei et semper fuisse, et semper inseparabilem a Patre, et semper Deum. Sicut enim sine initio est, cum dicitur, In principio erat, sic et cum dicitur, apud Deum erat, inseparabilitas ejus a Patre sine initio declaratur. Sed et cum hoc Verbum Deus esse definitur, non est ambiguum, quod sine initio Deus creditur. Hoc enim quod praemisit dicens, In principio, ad omnia referendum est, id est, In principio erat Verbum; et cum sequitur, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum; sine dubio, in principio, subaudiendum est. Denique et ipse ita concludit, dicens: Hoc erat in principio apud Deum; quomodo ergo «erat quando non erat,» qui semper est? quomodo «ex nullis exstantibus 0040C est,» qui semper apud Patrem est? quomodo creatura, qui semper Deus, imo et per quem universa creatura est? Sequitur enim, Omnia per ipsum facta sunt. Quomodo «ex nullis exstantibus factus est,» per quem omnia facta sunt? Si enim et ipse factus est, quomodo per ipsum omnia facta sunt? non enim cum fieret, potest sui auctor esse, qui non fuit: atque ideo infectus credendus est, per quem omnia facta sunt; quia vanum est, et absurdum, ut et ipse, cum non exstaret, factus per se esse dicatur.

IV. Similiter et Paulus docet Christum semper fuisse, et Deum esse, et aequalem Patri. Tunc enim vere Deus est, cum aequalis est Patri: quia nec aequalis esse diceretur si non vere Deus haberetur. Injuria est enim veri Dei, si ei non Deus verus dicatur 0040D aequalis. Ponit itaque in Epistola sua: Hoc enim existimate in vobis, quod in Christo Jesu: qui cum in forma Dei esset (constitutus), non rapinam arbitratus est, esse aequalem Deo, sed semetipsum exinanivit formam servi accipiens (Philip. II, 5-7) . Si vere homo est Christus, cum formam servi accipit; vere quoque Deus est, cum in forma Dei esse perhibetur: nec alia ratione aequalem diceret, nisi in forma Dei esse verum Deum voluisset intelligi. Et qui verus Deus est, utique semper est: et qui semper est Deus, non potest dici de eo, Erat quando non erat. Sed et per 0041A ipsum omnia facta ait apostolus Paulus scribens: Quia in ipso creata sunt omnia, sive quae in coelis, sive quae in terra, visibilia et invisibilia, sive throni, sive dominationes, sive principatus, sive potestates; omnia per ipsum et in ipso creata sunt, et ipse est ante omnes (Coloss. I, 16, 17) . Ergo ipse semper est, per quem et in quo omnia facta sunt. Sed et Hymnidicus cantans ait: Omnia in sapientia fecisti (Psal. CIII, 24) . Non tamen ipsam dixit factam esse sapientiam: quia et Apostolus cum dicit, et ipse est ante omnes, factum negavit. Si enim eum qui non erat, factum credi voluisset, ita posuisset, et ipse factus est ante omnes: at cum dicit et ipse est ante omnes, omnibus dedit initium, quorum anterior, immo et factor est: ipse vero sine initio est, qui ante omnes non factus, sed esse memoratur. Item Apostolus: Unus, inquit, Deus 0041B pater, ex quo omnia, et nos in ipso: et unus Dominus noster Jesus Christus, per quem omnia, et nos per ipsum (I Cor. VIII, 6) : et heic cum dicit per Christum esse omnia, apertissime factorem discrevit a factis, nec posse intelligi naturam facturae in eo qui fecit omnia.

V. Sed videamus si et Moyses hoc idem docuit, quod apostoli annuntiaverunt, id est, omnia ex Deo facta esse per filium. Inter caetera, cum fabricam mundi refert, ait: Et dixit Deus, Fiat firmamentum in medio aquae, et sit dividens inter aquam et aquam: et factum est sic. Et fecit Deus firmamentum, et divisit Deus per medium aquae (Gen. I, 6) . Cum dicit, Et dixit Deus, Fiat firmamentum, in dicente patris intelligenda 0041C persona est: cum autem dicit, Et fecit Deus, in faciente filii intelligenda persona est. Nam si non putas ita intelligendum, apostolica periclitabitur assertio, dicens: Unus Deus pater, ex quo omnia et nos in ipso: et unus Dominus noster Jesus Christus, per quem omnia et nos per ipsum: nisi enim totam fabricam mundi per filium factam esse credideris, immo et omnia invisibilia sive et visibilia, quemadmodum in fidem recipis vocem Apostoli dicentis: Unus Dominus noster Jesus Christus, per quem omnia, et illud quoque quod supra retulimus, quia in ipso creata sunt omnia, nec non et illud, Omnia in sapientia fecisti? Sed et hoc Joannes prosecutus est: Omnia per ipsum facta sunt: quomodo omnia, si negas de filio Dei dictum, et fecit Deus firmamentum: 0041D Et divisit Deus per medium aquae? Ergo et Moyses factorem inducit filium, non factum. Si enim factum sancto Spiritu revelante didicisset, inter caetera quae facta describebat, ipsum quoque prius factum esse memorasset.

VI. Sed absolutius inferius prosequitur, ubi jam fabricati mundi incola faciendus est: Et dixit Deus, Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram (Gen. I, 26) . Non est enim unius personae dicere, faciamus ad imaginem et similitudinem nostram, sed neque diversae deitatis. Nam pluralitas 0042A horum verborum, id est faciamus, et nostram, patris et filii personas significat. Quod autem singulariter imaginem dicit, una deitas, una virtus utriusque personae manifestatur. Si creatura est Christus quomodo in opera Deo consors adhibetur? ad ipsum enim dicitur, faciamus. Si non est verus filius, quomodo una illi cum patre imago est? Adoptivus filius non habet imaginem adoptantis: potest quidem habere munificentiam, non autem potest imaginis habere naturam. Scio quidem esse discretiones imaginum, quas nunc exsequi longum est, et non necessarium. Sed quod facit ad causam, vindico, dicens: Hoc in loco nulla discretio est imaginis, ubi patris et filii una imago perhibetur. Non enim dixit, Faciamus ad imagines nostras, sed, ad imaginem nostram. Et ne forte stupida mente, o quisquis ille es haereticus, 0042B usurpares etiam de una persona dici potuisse faciamus, ut scilicet apud se cogitantis affectio sit, non designatio personarum; subsequitur, et fecit Deus hominem, ad imaginem Dei fecit eum (Ibid. 27) . Quae coram in luce posita sunt, si quis non videt, caecus est: Deus, inquit, fecit, ad imaginem Dei fecit. Nonne apertissimum est, quod jam tunc Spiritus sanctus per Moysen evangelica sacramenta tractabat dicens, Deum et Deum, non tamen duos deos, quia una imago est patris et filii? Et, o quam prospecte omnia edita sunt! Deum et Deum sacra Scriptura pronuntiat, ut Sabellium excluderet defendentem patris et filii unam esse personam: et ne duos deos introduceret, inter verba quibus pluralis 0042C significatio personarum est, unam imaginem inseruit. Hoc ita esse invenies, intendens testimonio dicenti, Faciamus hominem ad imaginem nostram. Quid agis, impietas Ariana? Si creatura Christus est, quomodo creaturae et creatori una imago est?

VII. Sed ne iterum Arius sub occasione personarum, diversitates induceret naturarum, diversitas naturae non admittit unius formae communionem. Multae sunt voces in libris Moysi, quibus redargui possint impii in filium, immo et in patrem: nam quomodo non et in patrem haec tendit impietas, quae profano spiritu exercetur in filium, cum patri adimunt quod vere patris est, auferentes filio quod vere filii est: quomodo enim pater est vere, qui secundum ipsos non genuit? quomodo Christus vere 0042D filius est, quem negant vere de ipso generatum? Sed, ut dixi, multae sunt voces in libris Moysi, quibus redargui haec eorum possit impietas: sed quia haec ipsa non studio librum scribentis exsequimur, sed veluti in scheda certas summas quasi properantes delimamus, ut tuo qualitercumque videamur obedisse praecepto, caeterae voces praetereundae sunt, maxime quia in divinis vocibus non numerus testimoniorum, sed auctoritas requirenda est; quae idonea est etiam si una voce proferatur. Sufficit interim de hoc uno capitulo Moysen concordasse cum Evangeliis 0043A et apostolis. Deum et Deum praedicat Moyses: sicut superius testimonium loquimur de Genesi, ita et Joannes Deum et Deum annuntiavit dicens: In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum (Joan. I, 1) . Nemo dixit duos deos, licet Deum et Deum diceret: nemo non unam imaginem patris et filii annuntiavit, et ideo unum Deum novit dicere in confessione fides catholica: non tamen ut per confessionem unius Dei filius negetur esse quod Deus est: quia sicut pater Deus est, ita et filius Deus est: nam si non sicut pater Deus est, ita et filius Deus; quomodo illis una imago est secundum Moysen? vel quomodo secundum Paulum, in forma Dei Christus est aequalis existens Deo?

VIII. Sed et Joannes cum Verbum Deum asserit 0043B in principio apud Deum esse, non extra Deum esse; per hanc Verbi Dei a Deo inseparabilitatem idem mihi videtur significare, quod in significantia imaginis et formae est. Nam si per unam imaginem eamdemque formam, patris et filii inseparabilitas ostenditur, cur non cum Joannes Dei et Dei inseparabilitatem annuntiat per hoc quod ait, et Verbum erat apud Deum, et hoc erat in principio apud Deum, unam imaginem eamdemque formam patris et filii significasse credatur? Plane hic sensus videatur ambiguus, si non idem evangelista hoc ipsum paululum infra apertius prosecutus est dicens, et vidimus gloriam ejus, gloriam quasi unigeniti a patre (Ibid. 14) : sicut una imago, eademque forma, ita et gloria non alia est filii, quam quae patris est. Interea 0043C qui Christum de adoptione filium dicis, quomodo intelligis gloriam ejus quasi unigeniti a patre? Quod si plures esse Dei filios, de adoptione profiteris: quod si et Christus adoptivus est, quomodo unigenitus a patre est, cum non sit unigenitus existentibus quoque aliis per adoptionem filiis? Quod si vere unigenitus a patre est ideo quia ipse solus de ipso vere patre generatur, quomodo adoptivus asseritur, cum adoptivus inter plures adoptivos proprietatem unigeniti a patre habere non possit? Sed etsi adoptivi sunt, de nullo tamen eorum dictum est, et vidimus gloriam ejus, gloriam quasi unigeniti a patre. Sed de Christo solo dictum est, et vidimus gloriam ejus, gloriam quasi unigeniti a patre: non ergo adoptivus est, de quo hoc dicitur, quod de adoptivis dici non 0043D potest. Et merito illi una imago cum patre est, quia ipse solus unigenitus a patre est. Quid ergo mirum, si in filii imagine patris imago signatur? Ideo et ipse Salvator dicebat, Qui me videt, videt et patrem (Joan. XIV, 9) : non hoc, ut Sabellius, dico quasi se ipsum patrem dicat esse, qui sit et filius. Confiteor enim patrem esse, qui genuit: filium vero esse, qui natus est. Sed cum dicit, Qui me videt, videt et patrem, sicut patris et filii non unam ostendit esse personam, ita unam ostendit esse deitatem; cum in patris et filii substantia nulla diversitas invenitur.

IX. Iterum in hoc quoque loco dicam, si creatura est filius, quomodo qui videt filium, videt et patrem? 0044A Nemo in visione creaturae patrem videt: de inspectione enim creaturae creator videri potest; pater autem non videtur nisi de inspectione filii. Si ergo Christus creatura est, et non vere filius, non potest in creaturae visione pater videri: et quomodo ait, Qui me videt, videt et patrem, nisi quia vere filius de Deo patre natus est? et ideo cum videris filium, necesse est ut et patrem videris. Sine filio enim pater non est, sicut nec filius sine patre. Inde etiam subdidit, Ego in patre, et pater in me (Ibid., 10) : non utique per quamdam passivam confusionem; sed quia consequens est ut ubi pater est, illic esse cognoscatur et filius; et ubi filius est, illic etiam patrem exstare cognoscas. Est et alius sensus dicti istius, Qui me vidit, vidit et patrem: non qui corporeis 0044B oculis in corpore vidisset Jesum, vidisse patrem refertur; alioquin absurda est increpatio Domini ad Philippum dicentis, Tanto tempore vobiscum sum, et non me nosti, Philippe (Ibid., 9) ? secundum corpus enim non solum Philippus videbat Jesum, sed et omnes Judaei qui ei adversabantur: nec tamen per hoc quod videbant secundum corpus Jesum, patrem quoque vidisse credendi sunt. Quid ergo est, Qui me vidit, vidit et patrem? intende cordis aciem, et vide secundum fidei spiritualis obtutus, Christum filium Dei non creaturam esse, sed creatorem: intende eum vere esse Deum sine initio sempiternum; et secundum hoc, quod Deus, invisibilem, inaestimabilem, incorruptibilem, indemutabilem, et per omnia talem, qualis est et pater ejus qui eum genuit: et ita videns 0044C filium, patrem quoque te vidisse non dubium est.

X. Hoc sensu accipe et illud quod ait, Ego in patre, et pater in me. Pater cum sit perfectus, perfectum filium genuit; et cum sit invisibilis, incomprehensibilis, inaestimabilis Deus et verum lumen; et filius talis natus est, qualis est ille qui eum genuit: et ideo ait, Ego in patre, et pater in me: cum enim omnia quae sunt paternae virtutis et deitatis habeantur in filio, pater in filio est, et filius in patre: et ideo praemisit; Si me sciretis, et patrem meum sciretis (Ibid., 7) ; et hic ostenditur quod eadem sit patris et filii substantia, eo quod sit una utriusque cognitio. Sed creaturae et creatoris non est una cognitio, quia non est una substantia. Patris autem et filii una cognitio est; ergo non est filius creatura, 0044D sed creator est, sicuti et pater creator est: et Deus est, sicuti et pater, non tamen per haec duos deos dicimus. Hic est ubi, impie haeretice, diabolico furore quasi in stultitiam istius confessionis inardescis, cum Deum et Deum audis, nec tamen duos deos dicimus. Inflatus enim de littera saeculari, in hac quaestione insanabiliter aegrotas; et putas te debere constringere, ut duos deos dicamus, cum Deum et Deum confitemur. Noli infelix adversus Christum Dominum totius creaturae, Aristotelis artificiosa argumenta colligere, qui te Christianum qualitercumque profiteris, nec adversus piam confessionem inenarrabilis de Deo sacramenti ut calculo calumniator, 0045A quasi ex disciplina terrenae supputationis circumscriptor advenias. Inspice potius divinos libros, et de divina fide divinis utere sermonibus. Legisti utique, Et in lumine tuo videbimus lumen (Psal. XXXV, 10) . Quae hic distantia luminis a lumine est? posuisset enim et distantiam, si fuisset, ne quis luminis a lumine nullam distantiam crederet: quod si nulla distantia est, non ergo duo lumina, sed unum lumen est, cum in lumine patris, filii lumen agnoscitur. Hoc lumen est de quo et Daniel loquitur dicens, Et lumen cum ipso est (Dan. II, 22) : non enim de aliqua creatura hoc dicitur, sed de splendore ipsius Dei existentis sempiterni luminis. Si pater sempiternum lumen est, sine dubio et filius lumen est sempiternum. Si vero negatur filius Dei lumen 0045B esse sempiternum, quomodo in patris sempiterno lumine lumen filii, quod non est sempiternum, videtur? Sed in laudibus Dei non est haec falsa dictio sanctorum: Et in lumine tuo videbimus lumen. Ergo et filii lumen sempiternum est, quod non distat a patris lumine sempiterno; et ideo licet lumen sit filius, et pater lumen sit; unum tamen patris et filii lumen est, quia in patre et filio nulla discretio est, nulla separatio luminis est, quomodo nec imaginis secundum Moysen, nec formae secundum apostolum Paulum.

XI. Sacramentum autem inseparabilis unitatis secundum hoc, quod uterque, id est, pater et filius aequaliter et indivise, neque secundum portionem, Deus unus: et pluralitatis secundum hoc, quod unus 0045C pater est, et unus filius. Etiam de hoc capitulo manifestatur quod legimus in Evangelio, ipso Salvatore dicente, Ego et pater unum sumus (Joan. X, 30) . Sumus enim pluralitatem significat personarum, quia hic pater, et hic filius: Unum autem unam eamdemque in patre et filio substantiam deitatemque consignat, ut vere pater et filius unus Deus sit; cum ambo, id est, pater et filius unum sunt secundum deitatem, non unus secundum personas. Ego et pater unum sumus: hac una voce et Sabellius excluditur, et Arius confutatur. Sabellius enim ipsum dicit patrem, qui sit et filius, hoc modo, tamquam si unus habeat duo nomina, et interpretatur unum ideo dictum, ut unius personae singularitas crederetur. Contra vero Arius respiciens ad hoc quod ait, sumus, 0045D in hoc sermone, pluralitatem intelligens, introduxit impiam pluralitatem deorum, credens unum sempiternum Deum, et alium qui esse coeperit Deus; unum omnipotentem, et alium qui non sit omnipotens. Sed, o caecitas in utrisque! habent ante oculos quod pie videant, et incautis offensionibus impie litigare contendunt: saltem commodent sibi sensus suos, et piae fidei perspicient veritatem. Sabellius admiratione virtutum quas Christus operabatur, Christum Deum verum esse credit, et non qui aliquando coeperit, sed qui semper fuerit, et possit omnia: credat hoc 0046A Arius, et non blasphemet in Christum, quem filium confitetur. Item Arius negat Christum esse patrem: neget hoc et Sabellius, et pie credat, quod Christus vere Deus est, non existens pater, sed filius. Adhuc apertius dicam. Sabellius vincat Arium, quod Christus verus Deus est; et Arius vincat Sabellium, quod Christus sub confessione veri Dei verus et filius est: et mihi catholico ambo vicerunt, immo et mecum ambo vincunt impietatis errorem, cum mecum intellexerint sacrae fidei veritatem, quae et pluralitatem personarum intelligit, et unitatem deitatis in hac pronuntiatione Domini dicentis, Ego et pater unum sumus. Sed hanc divinam pronuntiationem, et hanc piam divinae pronuntiationis intelligentiam Arii sectatores cum quaerunt subvertere, alio modo 0046B interpretantur, et dicunt, unum sunt quidem, sed non substantia, non deitate, non potestate, sed voluntate: id est, quia unam eamdemque habeant voluntatem, ideo ait, Ego et pater unum sumus. Dicite, o impiissimi, substantivum Verbum Dei est; et qui linguae sermonem dedit, nescit loqui, et ignoravit altum sensum vestrum propriis et competentibus sermonibus explicare, et inefficax fuit dicere, Ego et pater unum volumus, si tamen hoc in loco unitatem voluntatis, et non substantiae ac deitatis volebat intelligi.

XII. Sed nunc, quaeso, Regina, memineris quae capitula ex persona haereticorum scribere dignata es. Ipsi haeretici aiunt, Qui me misit pater, ipse mihi praeceptum dedit, quid dicam et quid loquar (Joan. XII, 0046C 49) : et Descendit de coelo, non ut faciam voluntatem meam, sed voluntatem ejus qui misit me, patris (Joan. VI, 38) . Hoc artificium haereticorum est, ut alibi negent, quod alibi confitentur: ut cum se vident praesentium quaestionum absolutionibus vehementer astringi, serpentino lubrico semper eludant. Certe dicitis, o haeretici, praeceptum dedisse filio patrem, quid dicat, quid loquatur: et quomodo quasi nesciat loqui, vos verba ejus emendatis, immo jam patris; quia filius quod dicit, quod loquitur, secundum praeceptum quod dedit ei pater, et dicit et loquitur. Jamne intelligitis, quia cum profano spiritu adversus filii deitatem exercere contenditis vestram amentiam, etiam in patrem prorumpitis insanientes? Clamat filius, Ego et pater unum sumus: et vos quas 0046D grammatici velut inefficaciam dominicae pronuntiationis suppositi verbi demutatione supplentes emendatis, et dicitis: Hoc quod ait, sumus, volumus intelligendum est; ut scilicet sic dictum sit, Ego et pater unum volumus. Sed reclamat filius etiam contra vos dicens illa, quae dixit ad vestrae impietatis participes Judaeos: Quare loquelam meam non cognoscitis (Joan. VIII, 43) ? Habeant locum suum parabolae et allegoriae et aenigmata: hoc tamen loco apertissime et plene dictum est, Ego et pater unum sumus: et quomodo unum sunt, alibi quoque declarat, cum dicit: 0047A Credite mihi, quia ego in patre, et pater in me est (Joan. X, 38) : et ne videretur ipse de se usurpare, quod non erat; ut veritatem dictionis ostendat, praemisit dicens: Non creditis quia ego in patre, et pater in me? Verba quae ego loquor vobis, a me ipso non loquor: pater autem in me manens ipse loquitur, et opera quae ego facio ipse facit (Joan. XIV, 10) . Sed et alibi: Sicut docuit me pater, haec loquor: et qui me misit, mecum est, et non reliquit me solum, quia quae placita sunt ei, facio semper (Joan. VIII, 28, 29) . Non quia filius ignoraret quid sibi loquendum erat: quid est enim quod Dei sapientia ignoret? Sed ut duritiam indomitae fidei tuae ad piam divinae unitatis intelligentiam patris quoque auctoritate molliret, ait: Pater in me manens ipse loquitur (Joan. XIV, 10) ; vel 0047B illud, sicut docuit me pater, haec loquor (Joan. VIII, 28) . Sicut autem opera filii, opera patris sunt, eo quod faciente filio, pater in ipso manens faciat: ita quod loquitur filius, pater in ipso manens loquitur non aliud, quam quod loquitur filius; quia nec filius aliud loquitur, quam quod loquitur pater in ipso manens. Eadem ergo patris et filii loquela est, sicut eadem et operatio; et ideo dicebat, alioquin propter opera ipsa credite (Joan. XIV, 12) . Quae utique similiter faciebat ut pater: ut postremo vel auctoritate operum crederetur, quia filius in patre est, et pater in filio.

XIII. Hoc autem quo modo intelligendum est quod ait, Ego in patre et pater in me, jam supra expositum est. Sed et nunc brevius dicam. Secundum indifferentiam 0047C substantiae audiendum est, Ego in patre et pater in me. Sed et illud quod ait, Ego et pater unum sumus, secundum indifferentiam substantiae unum sunt pater et filius. Nolo ergo, impie haeretice, ut indifferentiam substantiae patris et filii adimas, et importune unitatem voluntatis interseras, quam alibi impie negas dicendo: Scriptum est, Descendi de coelo, non ut faciam voluntatem meam, sed voluntatem ejus qui misit me patris (Joan. VI, 38) . Qui in hoc capitulo ignorans dictionis ejus sacramentum, tam impie negas patris et filii unam esse voluntatem; quomodo tibi credam, quia sinceriter confiteris, quod una eadem voluntas patris et filii significetur in hoc quod pronuntiavit Dominus dicens, Ego et pater unum sumus? Tu si vere credis, quod pater et filius unum 0047D sunt voluntate, non video quomodo negare possis quia et substantia et divinitate et potestate unum sunt. Quare enim non una substantia sit, una divinitas et potestas, quibus una voluntas est? Si enim ex aequo illis voluntas est, ex aequo divinitas est. Si non ex aequo divinitas, nec ex aequo voluntas. Dei enim voluntas, et cujuslibet, non tamen Dei, voluntas pariare non potest: quia alia est vis voluntatis 0048A ejus qui Deus est, et alia vis voluntatis ejus qui Deus non est. Voluntas Dei naturaliter bona est, perfecta est, indemutabilis est, semper eadem existens, et sine initio existens, et sine fine perseverans. Voluntas vero ejus qui non est Deus, eo quod habeat initium, sicut et ipse qui non est Deus potest et nutare, potest et verti, sicuti et ipse qui non est Deus: ac per hoc non vere bona, quia non naturaliter bona, nec vere perfecta, quae potest verti et minui: ita ut quod hodie voluit, crastino nolit, et quod hodie noluit, crastino velit.

XIV. Dicam exemplo apertius: Angelus iste qui nunc diabolus est, antequam fieret diabolus, bonam habuit voluntatem; sed ubi factus est diabolus, proprii arbitrii agitatione amisit bonam voluntatem; 0048B ideo scilicet, quia ex factura subsistit, et non naturaliter Deus est. Hoc et de omni creatura rationabili sentiendum est: etsi enim quidam eorum non declinaverunt, neque declinant a bona voluntate; tamen in natura habent posse declinare, quia creaturae sunt, et non Deus. Hoc enim quod non declinant, ex disciplinae perpetua observatione obtinent, non ex naturae indemutabilis veritate. Deus autem ipse solus sine initio bonus et perfectus et inconvertibilis est sine initio, habens quoque bonam voluntatem et perfectam et inconvertibilem; non institutione, neque ex profectu observationis habet bonam et perfectam et inconvertibilem voluntatem, sed ex naturae indemutabilis veritate, qua et bonus et perfectus et inconvertibilis Deus est. Viderit, si qua 0048C fortassis est haeresis, quae hunc sensum respuat: tu tamen praecipue ad hoc, Ariane, consentis, qui et ipsum filium Dei quem totius creaturae Dominum confiteris, vertibilem et mutabilem dicis, quod eum a Deo factum de nihilo praedicas, non tamen de Deo vere natum. Si haec tibi sententia est, quod omnis creatura vertibilis est et mutabilis, Christum autem dicis esse creaturam: ergo et ipse, secundum te, ex conditione naturae vertibilis et mutabilis existens, non habet inconvertibilem et indemutabilem voluntatem. Et quomodo interpretaris, quod pater et filius unum sunt voluntate? cum patris et filii, secundum te, diversae sint voluntates et contrariae; quia scilicet una est indemutabilis et inconvertibilis, alia vero mutabilis et convertibilis, deprehenderis et detegeris, 0048D haeretice fraudulente, quomodo conaris simplices animas circumvenire et capere. Constrictus enim et coarctatus testimonio dominicae pronuntiationis dicentis, Ego et pater unum sumus, ut de hac voce qualitercumque evoles, quae claris sermonibus in patre et filio unitatem deitatis ostendit, succubuisti necessitate, non arbitrio, ad hoc ut vel ad monumentum in praesenti capitulo summis labiis, et ut ita 0049A dixerim, superficie sola verborum, unitatem voluntatis interseras, quo expressius et vivacius et medullitus unitatem deitatis excluderes. Tollis enim sensum, unitate substantiae, qui facile creditur ex ipsa simplicitate verborum; et interpretaris sensum, unitate voluntatis; ut quia supra dicta ratio ejus non facile apud omnes intelligitur, interim simplicem decipias auditorem, cum illud agis ne unitatem divinitatis intelligat. Nam et unitatem voluntatis in patre et filio, fides catholica sincerissime et verissime credit, non labiis (tantum) sed et toto corde, quae et unitatem substantiae et divinitatis agnoscit. Sicut enim indemutabilis et inconvertibilis est substantiae cum Patre Filius, ita et indemutabilis et inconvertibilis voluntatis est cum Patre Filius. Atque ideo una 0049B voluntas est Patris et Filii, sicut et una virtus et una imago, magis aut dixerim quod ipse Filius voluntas est Patris. Sicut enim Patris et Filii una imago cum sit secundum Moysen, tamen et ipse Filius imago Dei invisibilis (Coloss. I, 15) scribitur ab Apostolo; ita et una voluntas cum sit Patris et Filii, (pie) definitur quod voluntas Patris est Filius. (Sicut est) Dei invisibilis imago, similiter et de virtute intellige. Fides enim catholica dicit, unam virtutem esse Patris et Filii; et tamen scribit Apostolus, Christum Dei virtutem esse et Dei sapientiam (I Cor. I, 24) . Pie ergo dictum est, quod Filius voluntas est Patris, sicut idem ipse est sapientia Dei. Et tamen si adhuc movet hic sensus, intende ad ea quae dicimus: certe Dei sapientia Christus est. Quid autem est Dei voluntas, 0049C quam Dei sapientia? non enim in Deo aliud voluntas, et aliud sapientia: in hominibus quidem potest esse voluntas, non tamen haec ipsa sapientia; quia voluntas hominis eruditione et meditatione et profectu ad sapientiam sibi possibilem pervenit. Dei autem voluntas non eruditione, non meditatione, non profectu ad sapientiam pervenit, sed ipsa nihil indigens, naturaliter substantiva sapientia est. Unde et Christus Dei sapientia existens, Dei quoque voluntas est; quia in Deo non aliud voluntas, et aliud sapientia.