Caput II. 366, Damasi 1, Gratiano Et Dagalaifo Conss. 367, Damasi 2, Lupicino Et Jovino Conss.

I. Damasus eligitur Romanus pontifex: at Ursicinus Antipapa a factiosis obtruditur. II. Coaevi scriptores conferuntur, expenduntur, ac vera rerum gestarum series inde colligitur, et exponitur: recens anonymus Vitarum Romanorum pontificum Amstelodami editarum scriptor refellitur. III. Proaemium ad Preces Faustini et Marcellini iterum mendax. IV. Ursicinus exsulat, restituitur, ac rursus truditur, et quam obcausam? V. Baluzius rejicitur.

0118A

I. Liberio die 24 Septembris humanis rebus erepto, Damasus eligitur Romanus pontifex, ac die prima 0118B Octobris, quae, ut Blanchinus et Pagius observant, dominica fuit, consecratur: cujus tamen loco paulo post a factiosis aliquot Ursicinus, sive Ursinus Romanae Ecclesiae diaconus intrusus est. Rem narrat Hieronymus in Chronico, Rufinus , Ammianus Marcellinus , ac Schismaticus ille, qui praefationem scripsit ad Preces Marcellini et Faustini a Sirmondo editas. Quia vero non omnia omnes persequuntur diligenter, ac in aperta luce collocant, eorum verba referre operae pretium duxi, ut tota rei series uno oculorum obtutu comprehendi possit.

II. Hieronymus itaque, qui forte praesens tunc Romae fuerat, haec scribit: Damasus trigesimus quintus Romanae Ecclesiae ordinatur episcopus. Post non 0118C multum temporis spatium Ursinus a quibusdam episcopus constitutus, Sicininum cum suis invadit: quo Damasianae partis populo confluente, crudelissimae interfectiones diversi sexus perpetratae.

Rufinus alia addit, quae a Hieronymo omissa sunt, ac sic ait: Damasus post Liberium, per successionem sacerdotium in Urbe Roma susceperat, quem praelatum sibi non ferens Ursinus quidam ejusdem Ecclesiae diaconus, in tantum furoris erupit, ut persuaso quodam imperito, et agresti episcopo, collecta turbulentorum et seditiosorum hominum manu, in basilica, quae Sicinini appellatur, episcopum se fieri extorqueret, legibus, et ordine, et traditione perversis: quo ex facto tanta seditio, imo vero tanta bella coorta sunt, alterutrum defendentibus populis, ut replerentur 0118D humano sanguine orationum loca, quae res factione Maximini praefecti, saevi hominis, ad invidiam boni et innocentis versa est sacerdotis, ita ut causa clericorum usque ad tormenta duceretur. Sed assertor innocentiae Deus adfuit, et in caput eorum, qui intenderant dolum, poena conversa est. At Rufinus hoc loco plura complectitur, quae alio tempore contigerunt. Ut dicam nunc quod ex utroque constat, illud est, Damasi electionem jure potiorem esse, cum tempore prior sit: cum post primum, secundus esse non possit, ac quisquis post unum qui solus esse debeat, 0119A factus est, non jam secundus ille, sed nullus est . In caeteris, si alter cum altero conferatur, videtur Rufinus scribere, Ursinum in Siciniana basilica episcopum a factiosis constitutum, eoque ex facto ortam seditionem, ac interfectiones. Hieronymus autem, cui Ammianus consentit, Ursinum, episcopum jam constitutum, priusquam Sicininum invaderet: ab eoque cum Damasianos ad eam basilicam confluentes arcere vellet, caedes perpetratas esse.

Nunc audiendus est Ammianus Marcellinus, ethnicus scriptor : Damasus, ait, et Ursinus supra hominum modum ad rapiendam Episcopatus sedem ardentes, scissis studiis conflictabantur, ad usque mortis vulnerumque discrimina adjumentis utriusque progressis, quae nec corrigere sufficiens Juventius, nec mollire, vi magna coactus secessit in suburbanum: et 0119B in concertatione superaverat Damasus, parte, quae ei favebat instante; constatque in basilica Sicinini, ubi ritus Christiani est conventiculum, uno die centum triginta septem reperta cadavera peremptorum, efferatamque tandem diu plebem, aegre postea delinitam. Ammianus itaque minime attigit, quis auctor seditionis fuerit, quique ex iis prior sedis occupandae cupidus, alterius electionem turbaverit. Nihil praeterea de auctore caedis in Siciniana basilica perpetratae; quamobrem nihil ex hoc loco colligi potest, quod Hieronymi ac Rufini testimonium infirmet, quidquid Gallico litterarum D. Ambrosii interpreti visum fuerit, Ammianum sic intelligenti, ut earum turbarum Damasum reum fecerit .

0119C Anonymus Historiae summorum pontificum scriptor, cujus superiori capite inscitia et mala fides notata est, tum hoc, tum alio celebri Marcellini testimonio, a Baronio etiam producto utitur, ut Damaso fastum deliciasque exprobret . Dignitas profecto, ac splendor, quo Deus Romanam Ecclesiam auxit, ethnicorum perpetuo et invidorum oculos perstriuxit, quos inter quin tu recensearis, doleasque, nullus dubito. At meliorem a te fidem, aut rationis vim postulo, cum haec ais: «An vero quia Romanae Ecclesiae proventuum affatim fuerat, Damasus luxui, deliciisque deditus? An iis uti non potuit pauperibus alendis, hospitio excipiendis episcopis, templorum nitori, et cultui procurando, ac religioni christianae promovendae, ut constans Romanorum 0119D pontificum consuetudo fuit ?» Quod si quis aliquando, sequioribus praesertim saeculis, meliora decessorum exempla minime secutus est, his addere 0120A Praetextatum tuum profecto posses. Hic enim si Romanae Ecclesiae pontifex fuisset factus, minime dubito, quin ea summa quam ambiebat dignitate, divitiarumque copia, ad luxum superbiamque abusus esset. Caeterum, quae nunc etiam sit in fastigio tanto regioque patrimonio Romanorum pontificum integritas morum, vitaeque modestia, ut eos tantum, quos ego cognovi, veneratusque sum, commemorem, argumento tibi apertissimo esse possunt, Clemens XI et XII, Innocentius XIII, ac Benedicti duo XIII et XIV, quem diu nobis servatum cupimus. Quin in Romano clero luxus, et deliciae esse potuerint, non ego tecum contendam; illud tamen monebo te, ut cum in ea re probanda Hieronymum et Nazianzenum testes adhibes, videas quomodo fidem tuam liberes, quove jure iis auctoribus uti possis ut Florido 0120B et Bailleto, qui illud Marcellini testimonium parvi faciunt, confidentia tanta insultes.

III. Sed ut ego revertar, unde discessi; reliquum est, ut praefationem ad Preces Faustini et Marcellini huc afferam, cujus scriptor rebus, quae tunc agebantur, adfuisse videtur. Primo itaque recitat factionis causas, aitque Ursinianos eos ipsos esse praeclaros viros, qui integram Liberio fidem servaverant. Damasum vero elegisse perjuros illos, qui Felici primum, eoque fatis functo, aut abdicante pontificatum, iterum Liberio paruerant: quibus ad contumaciam cohonestandam praemissis, tum haec ait; «Item octavo kalendas Octobris, Gratiano et Dagalaifo conss., Liberius humanis rebus eximitur. 0120C Tunc presbyteri et diaconus Ursinus, Amantius, et Lupus, cum plebe sancta, quae Liberio fidem servaverant in exsilio constituto, coeperunt in basilica Julii procedere, et sibi Ursinum diaconum in locum Liberii ordinari deposcunt. Perjuri vero in Lucinis Damasum sibi episcopum in locum Felicis expostulant: Ursinum Paulus Tiburtinus benedicit. Quod ubi Damasus, qui semper episcopatum ambierat, comperit, omnes quadrigarios et imperitam multitudinem pretio concitat, et armatus fustibus ad basilicam Julii perrumpit, et magna caede fidelium per triduum debacchatus est. Post dies septem cum omnibus perjuriis et arenariis, quos ingenti corrupit pretio, Lateranensem basilicam tenuit, et ibi ordinatus episcopus, et redimens judicem urbis Viventium, 0120D et praefectum annonae Julianum, id egit ut Ursinus vir venerabilis, qui prius fuerat pontifex ordinatus, cum Amantio et Lupo diaconibus, in exsilium 0121A mitteretur. Quod ubi factum est, coepit Damasus Romanam plebem, quae se nolebat, procaedere fustibus, et caede varia perurgere. Presbyteros quoque numero septem detentos per officium nititur ab Urbe propellere, sed plebs fidelis occurrens eosdem presbyteros eruit, et ad basilicam Liberii sine mora perduxit. Tunc Damasus cum perfidis invitat arenarios, quadrigarios, et fossores, omnemque clerum cum securibus, gladiis, et fustibus, et obsedit basilicam hora diei secunda, septimo kalendarum Novembrium die, Gratiano et Dagalaifo conss., et grave praelium concitavit: nam effractis foribus, igneque supposito, aditum, unde irrumperet, exquirebat; nonnulli quoque de familiaribus ejus tectum basilicae destruentes, tegulis fidelem populum perimebant. 0121B Tunc universi Damasiani irruentes in basilicam centum sexaginta de plebe occiderunt: vulneraverunt etiam quamplurimos, ex quibus multi defuncti sunt: de parte vero Damasi nullus est mortuus. Post tres autem dies, sancta plebs in unum conveniens coepit adversus eum Domini mandata recitare, dicentes: Nolite timere eos, qui occidunt corpus, animam vero non possunt occidere: psallebat etiam in laudibus, et dicebat: Posuerunt mortalia servorum tuorum escas volatilibus coeli, carnes sanctorum tuorum bestiis terrae; effuderunt sanguinem eorum, veluti aquam in circuitu Hierusalem, et non erat qui sepeliret. Saepe itaque eadem plebs adunata in basilica Liberii clamabat dicens: «Christiane imperator, nihil te latet. Omnes episcopi Romam veniant, agatur causa: quintum 0121C jam bellum Damasus fecit: a sede Petri homicidas foras.» Dei autem populus episcopos convenire multis precibus exorabat, ut memoratum, tanta impietate maculatum, sententia justa propellerent: quem in tantum matronae diligebant, ut matronarum auriscalpius diceretur. Voces ergo plebis ad Valentinianum sunt delatae principem; qui reditum concessit exsulibus. Tunc Ursinus cum Amantio et Lupo diaconibus XVII kal. Octobrium, Lupicino et Jovino conss., ad Urbem rediit, cui plebs sancta gratanter occurrit. Sed Damasus tantorum sibi conscius scelerum, non mediocri timore concussus, redemit omne palatium, ne facta sua principi panderentur. Imperator nesciens quid Damasus perpetrasset, edictum prorogat, ut Ursino exsilio relegato, nulla 0121D ulterius populos contentio nefanda collideret. Tunc Ursinus, vir sanctus et sine crimine, consulens plebi tradidit se manibus iniquorum, et XVI kalendas Decembris jussione imperatoris ad exsilium sponte properavit. Sed populus timens Deum, nullisque persecutionibus fatigatus, non imperatorem, non judicem, nec ipsum auctorem scelerum, et homicidam Damasum timuit, sed per coemeteria martyrum stationes sine clericis celebrabat: unde cum ad sanctam Agnetem multi fidelium convenissent, armatus cum satellitibus suis Damasus irruit, et plurimos vastationis suae strage disjecit: quod factum crudelissimum 0122A nimis episcopis Italiae displicebat, quos etiam cum ad natale suum solemniter invitasset, et nonnulli convenissent ex eis, precibus apud eos molitur, et pretio, ut sententiam in sanctum Ursinum proferant. Qui responderunt: «Nos ad natale convenimus, non ut inauditum damnemus.» Ita prava ejus intentio corruit, quo nitebatur, effectu: exinde presbyteri diversis modis afflicti per exsilia et peregrina loca dispersi sunt: ex quibus Marcellinus, et Faustinus, preces Valentiniano, Theodosio et Arcadio obtulerunt.» Hucusque praefatio schismatici scriptoris, quae tametsi mendaciis scateat, aliqua tamen continet, quae veritati cognoscendae facem praestant.

Primo itaque, cum Liberianam basilicam audis, 0122B ejus etiam antiquitatem intelligis. Nam etsi ea vox praestitutum profanis etiam conventibus locum exprimat, cum tamen idem scriptor, eam undique occlusam, atque ideo a Damasianis obsessam, cum praeterea fractas fores, cum tectum destructum asserat, facile etiam tibi fingis locum sacris agendis synaxibus attributum, et instructum, ac populi Christiani confluxu celebrem ut caeteros urbis titulos.

Vides secundo anonymum hunc auctorem, quamquam Ursinum prius ordinatum scribat, minime tamen exprimere, utra electio prior fuerit. An vero hoc ille tacuisset, si, ut ordinatione, ita etiam electione Damasum praeoccupasset? Verissimum itaque est, quod Hieronymus et Rufinus aiunt, illum scilicet 0122C ambitione percitum cathedram contra cathedram ponere aggressum.

Vides tertio, eumdem electum, ac deinde consecratum nulla interposita mora. At ex hoc ipso, tum electionis, et ordinationis vitium magis aperte constat, tum major Ursini ambitio elucet. Dies enim legitimae ordinationis cadebat in primum Octobris, quae dominica erat ; quam tamen factiosus ille diaconus praevertere ausus est. Contra vero Damasi erga sacros canones reverentia sese commendat, qui post septem ab electione dies ordinatus est, neque clam, aut per agrestem aliquem episcopum, ut alter, sed in Lateranensi basilica pro recepto more, ubi animadvertimus anonymi transfugae oscitantiam, qui scribit Damasum in Lucinis electum ac consecratum.

0122D Observare quarto potes, inter sectatores Ursini septem tantum numerari presbyteros, ac tres diaconos. Atqui ex Cornelio scimus, atque ex Optato , quadraginta exstitisse titulos, sive Ecclesias, cum Victor Garbiensis Romam pro Donatistis accessit. Eorum deinde numerus auctus fuerat sub Romanis episcopis Cornelii successoribus; nam vix annis quinquaginta a Damasi electione elapsis, septuaginta recensentur presbyteri, qui Eulalio rejecto, uni Bonifacio suffragati fuerant . Quid sunt igitur decem insana cleri capita, quae pro Ursino steterant, habita ratione sacrorum omnium ministrorum, qui tot 0123A in Ecclesiis necessarii erant, ac pro Damaso suffragium tulerant?

Nunc ut ad institutum redeat sermo, ob schismatis hujus causam interfectiones tertio iteratas memorat hoc scriptum. Primo in basilica Julii, atque haec prior intra ipsos septem electionis et consecrationis dies perpetrata est. Quaeritur quaenam sit Julii basilica, in qua Ursinus tumultuarie electus et consecratus est, ac caedes deinde facta. Sunt qui illam collocant in Patriarchio Lateranensi, atque afferunt aliquot ex Anastasio locos, quibus id adstrui putant. Me tamen dubium tenet Liberiani Catalogi auctoritas, in quo habes Julium quinque exstruxisse basilicas, tres nempe extra urbem, intra urbem duas, quarum alteram Juliam simpliciter nuncupat, et in VII regione 0123B collocat, juxta Trajani forum, alteram vero in regione XIV, trans Tiberim, juxta Callistum. Quod etiam legitur in breviario Liberianae basilicae. At neque Lateranense patriarchium in regione VII, neque juxta Trajani forum: quamobrem haec Julii basilica alibi quaerenda est, quamquam facilius sit in tanta rerum ac temporum obscuritate ubi non fuerit, quam ubi posita fuerit ostendere. Minime tamen negaverim, quia Lateransis patriarchii pars aliqua fuerit, quae Julia appellaretur. At incertum est, an haec a Julio, an a Julia nomen traxerit, cum lectio varia sit, et modo Julii, frequentius etiam Juliae scriptum viderim. Hanc vero lectionem veriorem esse probat, ni fallor, Anastasius ipse in Sergio primo, cum eam Lateranensis patriarchii partem, basilicam 0123C domus Juliae nuncupat. Hinc enim, aut ab aliqua illustri hujus nominis femina, aut a Julia familia, potius quam a Julio pontifice sic dictam crediderim. Ex Capitolino enim discimus, M. Aurelium natum in Coelio monte, educatumque fuisse in domo avi sui Veri juxta aedes Laterani; fieri itaque potest, ut ad Juliam Nervae filiam, quae, ut Harduino placuit, Vero nupsit, pertineret antea, aut etiam ab illa exstructa esset, deinde vero post alios imperatores, ad Juliam Flaviam Constantini filiam pervenerit ac Lateranensibus aedibus tunc conjuncta, hoc nomen retinuerit; caeterum cum res conjecturis, iisque incertis agatur, sua cuique opinio pro lege sit.

Altera deinde caedes, eaque gravior non diu post primam in Liberiana basilica contigit. Ursino enim 0123D in exsilium pulso, quominus tranquillitas et quies integra restitueretur, obstabant nonnulli ex ejus partibus atque ex ipso clero; quos forte jurgia fovere, ac contentionis funem ducere intererat. Cum igitur illi quoque die 24 Octobris jussu praefecti Urbis Juventii in exsilium ducerentur, populus cui praeerant, eos vi rapuit ex militum manibus, duxitque ad Liberianam basilicam, quae factiosorum concurrentium hinc inde atque irrumpentium sanguine foedata est. Hujus in Liberiana basilica caedis, nulla apud Ammianum, Rufinum ac Hieronymum mentio, apud Schismaticum contra nulla, alterius quam illi in 0124A Siciniana perpetratam scribunt; quamobrem viri nonnulli docti hinc colligunt, Sicinianam ac Liberianam unam eamdemque esse basilicam, secus ac alii censent, qui Sicinianam intra septa monasterii S. Antonii statuunt. At aliam esse caedem, quae in Siciniana, aliam quae in Liberiana basilica perpetrata est, facile intelliget, qui adverterit aliam Ursino praesente et agmen factiosorum ducente, ut Rufinus et Hieronymus scribunt, aliam vero Ursino jam absente, et in exsilium truso, contigisse. Quamobrem si de duplici, eaque diversa caede agitur, nihil impedit quominus aliam in Siciniana, aliam vero in Liberiana proxima basilica perpetratam dicamus.

Tertia denique illa est, quam fieri contigit ad 0124B sanctae Agnetis extra muros, quo schismaticis conveniendi mos fuerat. At haec ad annum sequentem pertinet, atque illa ipsa est, cujus cognitionem a Maximino annonae praefecto institutam Rufinus ait. Harum vero interfectionum, ac caedium, nuperus Romanorum pontificum historiae consarcinator, Damasum reum agit, una tantum Faustini ac Marcellini auctoritate innixus, quam tanti facit, ut allatis omnibus pro Damaso testimoniis praeferat. At quid exspectes ab illo hominum genere, quibus prae veritate, calumnia potior esse solet et debet?

IV. Nunc ut res concludamus quae anno 366 et 367 gestae sunt, et ad Ursinianum schisma attinent: ex his constat Ursinum schisma conflasse: tum deinde velut ejus caediumque inde consecutarum auctorem, 0124C causa prius cognita, ac praesentibus et instantibus partibus concertata, ut Ammianus verbis illis a Foro deductis indicat, cum sociis aliquot presbyteris et diaconibus, in exsilio pulsum a Juventio P. U., quem virum integrum et prudentem cum idem Ammianus vocet, schismaticus hic falsusque scriptor auro Damasi frustra corruptum blaterat.

Ursino itaque cum sociis ab Urbe ejecto, schisma ab eo conflatum, exstinctum videri poterat, atque ob eam forte causam Prosper in Chronico a Canisio edito mensibus sex duravisse scripsit. At cum abiisset a praefectura Juventius circa Maium aut Junium anni 367, eique subrogatus esset Praetextatus, ut liquet ex lege Cod. Theod. de Ingrat. Liber., data XIV kalend. Septembris, atque hic magistratum suum 0124D optime, ut sibi videbatur, auspicaturus, Ursinum ejusque socios exsilio solvi et Urbi restitui a Valentiniano obtinuisset, factiosi Romam iterum ingressi sunt die 15 Septembris. Edictum Baronius recitat Praetextat omissum quo Valentinianus exsulibus ad Urbem redeundi veniam facit; atque illud, ea quae deinde consecuta sunt, circa Julium, aut Augustum mensem, datum fuisse probant. Nam turbulenti vir ingenii, post duos elapsos a reditu menses, die scilicet 19 Novembris, alio Valentiniani edicto iterum exsulare coactus est, ut ex hoc scripto discimus. Veram causam silentio praeterit ejus auctor, ac pro more suo 0125A culpam rejecit in Damasum, cujus fraude hoc factum fuisse impudenter scribit. At quae vera ac genuina iterati hujus exsilii causa fuerit, partim excitato per hunc auctorem Valentiniani rescripto, partim ex Ammiano Marcellino colligimus ; Valentinianus enim exsulibus reditum concesserat, hac merito adjecta conditione, ut si iisdem in pristino statu restituti, aliquid spiritu iterum gesserint inquieto, quo tranquillitas reformata turbetur, severissima in eos sententia proferatur. Contra vero edicto illo, quo Ursinum rursus expelli jussit, hoc a se factum ait, ut illo relegato nulla ulterius populos nefanda contentio collideret, ut Anonymus ipse scribit: Ursinus igitur post reditum suum ita se gesserat, ut rursus a Praetextato expelli debuerit: quod cum jure factum Ammianus 0125B scribat, Anonymi in Damasum calumnia manifesta est. En vero Ammiani ipsius verba: Cujus (Praetextati) auctoritate, justisque veritatis suffragiis tumultu lenito, quem Christianorum jurgia concitaverant, pulsoque Ursino alta quies pari jam proposito civium Romanorum adolescebat gloria clari rectoris, complura et utilia disponentis. Atque hunc, quod spectat annos 366 et 367, Ursini schisma finem habuit.

V. Baluzius iisdem annis Damasi concilia duo consignat: alterum illud est, quod in actis Eusebii presbyteri memoratum legimus; alterum vero illud, quod Anastasius in Damasi Vita refert, convocatum pro accusatione adversus eum instituta, cui adulterii crimen imputabatur ab adversariis ejus, in eoque etiam Paternianos, seu Venustianos damnatos scribit . 0125C At utrumque hoc concilium fictitium fabulosumque est: nam quod ad primum attinet, acta illa Eusebii presbyteri tot mendaciis, fabulis et anachronismis scatent, ac foedata sunt, ut operam non necessariam omnino ponat, qui ea sibi singillatim refellenda sumat . Hinc Bossuetius ipse, seu quisquis ille sit, dum eorum auctoritatem, ut causae suae inserviat, una tuetur manu, altera falsitatem prodere cogitur, excommunicationem, quam in Liberium a Damaso jam pontifice latam scribunt acta illa apocrypha, ad Damasum presbyterum suo marte revocans. Nobis itaque cum Tillemontio ridere Baluzium liceat, vana prorsus opinione abreptum, ac sibi plaudentem de hoc primum a se producto consilio, quod numquam exstitit. Quod ad posterius attinet cujus ab Anastasio 0125D mentio injicitur, si quae narrat ille, vera sunt, alio prorsus tempore ea consignari oportet, cum nulla per id tempus sub Damaso synodus habita fuerit . Praeterea institutam contra hunc sanctissimum pontificem adulterii accusationem, non ego facile admiserim, de qua tamen rursus sermo redibit; si quid autem de Paternianis, aut Venustianis, quos in ea synodo a Damaso damnatos ait, Baluzius ex immensa a se collecta penu uberius explicuisset, magnam apud ecclesiasticae historiae amatores gratiam profecto iniisset. Sed de his etiam aliquid suo loco.