Caput III. 368, Damasi 3, Valentiniano Et Valente Aa. II. Conss.

I. Valentinianus imperator iteratum Ursini sociorumque schismaticorum exsilium probat, atque unam, quam Ursiniani retinuerant, basilicam Damaso reddi jubet. II. Caedes perpetrata in aede S. Agnetis, quae per calumniam Damaso crimini data: grave ob eam causam periculum innocenti pontifici creatum; quod explicatur Rufini et Hieronymi testimonio. III. Evagrius Antiochenus pro Damaso adit imperatorem, a quo innocens pronuntiatur, eaque occasione Hieronymus affertur, et illustratur. IV. Damasus votum solvit S. Felici, ut videtur, Nolano, aliisque martyribus.

0126A

I. Valentinianus imperator, cui Praetextatus Ursinum iterato exsilio a se damnatum scripserat, judicium 0126B P. U. ratum habuit, ut constat ex ejus rescripto, quod Baronius recitat ad annum 268, n. 2, quod tametsi nota temporis careat, videtur ad anni currentis initium referri oportere, quia Ursinus ipse Roma excesserat ultimo pene mense superioris anni, ut vidimus. Hunc, quem imperator dissensionis auctorem vocat, secuti deinde sunt caeteri factionis socii et ministri, quos pariter Urbis praefectus abire jussit, si paucos excipias, qui ne prodirent, in latebras sese abdiderant. Id vero colligimus tum ex scriptore praefationis, qui schismaticos stationes per coemeteria sine clericis celebrasse ait, tum ex alio Valentiniani rescripto dato pridie kal. Junii, iisdem conss., quo tamen factiosis ipsis propter quietem urbis ejectis conceditur, ut certo praestitutoque 0126C exsilio soluti, quo velint loco habitent, Roma excepta. Caeterum nedum Ursini exsilium Valentiniano probatum fuit, verum providentissimo etiam consilio, est urbis praefecto mandatum, ut una illa Ecclesia, quae a schismaticis adhuc retinebatur, Damaso attribueretur. Verebatur enim princeps fore ut nullum ex Ursini exsilio fructum Ecclesia caperet, si quam praeterea superesse in urbe sineret jurgiorum materiam. Hoc vero a defensore Ecclesiae urbis Romae Valentinianus postulatum scribit, ex quo colligimus defensoris ecclesiarum officium in eo positum, ut earum causas ageret apud saeculares judices, atque ad ipsos etiam imperatores accederet, cum rerum ratio id postulare videbatur. Eorum 0126D vero officium constitutum fuerat diu ante Valentiniani tempora, secus ac nonnulli censent, siquidem Cyriaci cujusdam, Ecclesiae Ancyranae defensoris mentio est apud Epiphanium . Derivatus autem ab exemplo civitatum, profanorumque collegiorum, quae defensores suos habebant, mos iste ad christianam religionem sapienter fuerat. His successerunt, qui sequiori tempore advocati dicti sunt, qui cum sua abuterentur potestate nonnullorum deinde conciliorum sanctionibus sublati sunt.

II. Haec ad Praetextatum rescripta, cum de rebus 0127A agant post iteratum Ursini exsilium gestis, primos occupant hujus anni menses. At popularis aestus qui nihil interea aut parum de vi sua remiserat, rursus erupit in mutuas caedes ad S. Agnetem, quo temere factiosi convenerant, nulla legum contra eos latarum ratione habita; atque hoc facinus pro consueto schismaticorum more, crimini datum immerenti Damaso apud Olybrium, qui circa Junium aut Julium mensem Praetextato successerat; ut ex chronologia codicis Theodosiani, ac ex Tillemontio constat. Hic vero cum Aginatio neglecto, quem Reinesius ex Anicio Paulino olim consule et P. U. descendisse asserit in causis dijudicandis uteretur opera Maximini, qui annonae praefecturam post Julianum administrabat, intelligitur, cur Rufinus postquam 0127B scripserat, humano sanguine repleta orationum loca, statim addat rem hanc factione Maximi in invidiam boni et innocentis sacerdotis Domasi versam esse. Maximinus enim, sive ut schismaticis placeret, qui in partes suas traxerant Judaeum quemdam Isaacum nomine eoque accusatore utebantur, sive ut feroci ingenio suo indulgeret, induxit animum, ut Damasum seditionis ac caedis quae in Ecclesia ad S. Agnetem perpetrata fuerat, reum ageret apud imperatorem, utque hoc assequeretur, testimonia contra pontificem innocentissimum a viris perditae famae, atque ab ipsis clericis illata tortura extorquebat. Verum Aginatius urbis vicarius, indignissime ferens, in examinandis causis Maximinum sibi ab Olybrio praelatum , tum de iis, quae contra 0127C Damasum agebantur, Valentinianum certiorem fecit, tum praeterea factiosos in suburbiis ex Olybrii conniventia conventus agere, unde frequens jurgiorum, ac seditionum, quae supererant, fons, et origo. Imperator itaque veritate cognita conventus illos suburbanos vetuit statuitque exsilio mulctandos, si intra vicesimum ab urbe lapidem coirent, atque ita Rufino scribente accidit: Ut assertor innocentiae Deus adfuerit, et in caput eorum qui dolum intenderant, poena conversa sit. Enimvero quin res ita gesta fuerit, vix dubitare poterit, qui Valentiniani rescripta attente legerit ad Olybrium et Aginatium eodem tempore data, quae magnus annalium parens in lucem protulit . Ex his enim constat utrumque ex iis ea de re litteras ad imperatorem 0127D dedisse. Sed alia Olybrius, alia Aginatius significavit. Prior enim scripsit perfecisse se: Ut nulla in urbe Roma posset esse discordia, ac christianum populum profunda securitate in otio frui, iis, quae per Maximinum annonae praefectum ac schismaticos agebantur, studiose dissimulatis. Alter vero imperatorem nihil latere voluit: Adhuc scilicet misceri, quae aliquanto placata fuerant, extramuraneisque caedibus frequenter strepitus excitari. Hisce autem verisimile est aliqua etiam addidisse de Maximini 0128A erga factiosos ac perduelles studio ut et de praeconcepto odio in Damasum pontificem bonamque ejus causam: quamobrem hinc factum, ut Valentinianus ipse, qui alias arbitrio Praetextati nulli partium studio addicti, rem totam antea permiserat, nunc Olybrio, quem Maximini artibus antea praeoccupatum senserat, parem Aginatio in ea causa potestatem faceret, ac idem utrique mandatum daret. Hisce autem duobus rescriptis ad Olybrium et Aginatium datis, aliud Baronius addit ad Olybrium ipsum, quo imperator conceptam a se voluptatem significat ex litteris, quibus ille denuntiaverat compressos eos qui sanctissimam legem tumultu et seditione miscuerant. Ex quo discimus illum tandem integre imperatori paruisse, tum mandatum hoc aliis posterius 0128B esse: atque hunc aliquando post biennium finem habuit Ursini schisma.

III. Aginatii litteris pro Damaso scriptis, magnam caeteroquin vim addidisse potuit Evagrius Antiochenus presbyter, qui imperatorem accesserat pro Vercellensi femina septies icta; quam rem Hieronymus narrat veluti gestam, priusquam in Orientem ipse secederet . Hoc vero officium Evagrius a se deberi censuit Eusebio Vercellensi episcopo, quocum antea ex Oriente in Italiam ac Romam venerat: hac enim captata occasione, duabus aliis de causis Hieronymus Evagrium ipsum laudat: altera, ejus opera effectum esse ut: Auxentius Mediolani incubans sepultus prius antequam mortuus videretur; altera vero ut Romanus episcopus pene factionis laqueis 0128C irretitus, et vicerit adversarios, et non nocuerit superatis. Utraque vero mire convenit huic anno. Ut enim Auxentius damnari libere posset, ac pro damnato Ecclesiae denuntiari, quod factum fuisse dicam sequenti anno, allaborandum erat, ne imperator, qui ejus velut catholici communioni sese adjunxerat, huic negotio intercederet: quamobrem, nihil mirum est, si ea synodus, qua damnatus edicitur in Holsteniana collectione, imperiali rescripto congregata dicitur. Damasus autem neque umquam magis irretitus factionis laqueis, neque Ursinus cum sociis magis perfecte victus, et superatus, quam hoc anno: anno enim superiori, quo ab exsilio Romam reversus est, victor potius quam victus videri poterat.

0128D IV. Ferrarius Damasum Nolam accessisse scribit, ut ad sepulcrum S. Felicis votum solveret, eo quod eo duce servatus fuerat, ac mortis vincula ruperat, angustamque ejus sepulcro basilicam superstruxisse, quam S. Paulinus deinde latiori alia ac ornatiori a se aedificata inclusit. Huic autem rei, quam multi narrant, ac prae caeteris, qui Nolanam historiam nuper conscripsit Jo. Stephanus Remondinus contentus id constituere auctoritate Petri de Natalibus, aliud nullum argumentum superest, praeter 0129A unum ejusdem Damasi Carmen XV . . . , quod revera votivum est, ut Baronius etiam et clar. Muratorius observant. At nisi votum, a Damaso absente ac longe posito persolutum velis, hoc satis est, ni fallor, ut illum Nolam accessisse credamus. Neque enim in urbe Roma eo tempore constructa fuerat ecclesia illa, quae deinde S. Felicis in Pincis a Pincianorum aedibus dicta est , ut Damasus supplicem in ea statuere sese, ac coram solvere votum posset. Id praeterea neque ab eorum temporum more, neque ab ejus loci religione alienum videri potest, cujus tanta erat fama, ut ex quavis terrarum parte, atque ab ipsa Roma frequens concursus Nolam fieret. Hinc Paulinus natali ejus sancti die jure cecinit:

Ipsaque coelestum sacris procerum monumentis
0129B Roma, Petro Pauloque potens, rarescere gaudet
Hujus honore die, portaeque ex ore Capenae
Millia profundens ad amicae moenia Nolae
Dimittit duodena decem per millia denso
Agmine, consertis longe latet Appia turbis.

Cum autem hic pontifex se capite periclitantem praesidio hujus sancti martyris servatum dicat, atque in hoc ille discrimen adductus fuerit inimicorum fraude, sub Maximino praefecto annonae, si Nolam accessit, vix alio accessisse potuit, quam hoc, aut sequenti anno, quo haec illi quies, et securitas parta est.