Caput IV. 369, Damasi 4, Valentiniano N. P. Et Victore Conss.

I. Prima sub Damaso synodus adversus Auxentium pseudoepiscopum Mediolanensem. II. Cur hoc anno consignetur? III. Quid in ea actum, constitutumque fuerit? Ejus synodica illustratur. IV. Agitur de Vincentio Capuano.

0129C

I. Postquam igitur Damasus aliquantum e fluctibus domesticae seditionis emerserat, ad catholicae Ecclesiae curam animum adjecit. Hoc enim anno celebrem illam contra Auxentium convocavit synodum nonaginta trium episcoporum, cujus apud Theodoretum , qui numero rotundo utitur, ac Sozomenum mentio cum laude est. Auxentius cum paucos ante annos iis lusisset verbis, Hilario teste quibus posset fallere et electos, a Valentiniano, quem in sui communionem fraudulenta confessione traxerat, obtinuerat edici, ne a quopiam Mediolanensis Ecclesia 0129D perturbaretur . Hac igitur ratione obfirmatus in scelere, magnae praeterea Ecclesiae auctoritate atque imperatoris praesidio fultus, Arianum virus latius propagare, Transpadanae ac Venetiae episcopos a catholica religione avellere coeperat. Cum autem Hieronymus scribat post Auxentii seram mortem, Ambrosio episcopo constituto, omnem ad fidem rectam Italiam conversam esse, facile colligi potest, impium hoc haeretici studium non exiguo rei catholicae per 0130A dioecesim vicaril Italiae detrimento fuisse. Ut autem indoctos illos, simplicesque episcopos ad suam haeresim perduceret, utebatur subdolis, captiosisque fidei formulis, quas Damasus scaevas interpretationes vocat, atque Ariminensis conciliabuli sexcentorum, ut ille falso aiebat, episcoporum auctoritatem obtendebat, perversaque haec consilia adhibebat, ne quis ab eo recederet. Haec discimus ex tractatu Hilarii contra Auxentium ipsum, atque ex ejus haeretici ad Valentinianum libello, unde Romanae huic synodo scriptaeque ab ea epistolae lumen accedit. Hisce itaque de rebus Damaso retulerant Galli ac Venetenses episcopi, quos inter Hilarium Pictaviensem, Eusebium Vercellensem, qui ab exsilio redux per Illyricum Nicaenam fidem confirmans iter fecerat ac 0130B Philastrium Brixiensem merito numerant eruditi viri, quamquam decem fuisse episcopos illos, qui contra Auxentium Mediolani congressi sunt, ex eodem Hilario constat. Ex illis igitur intellexerat pontifex, esse aliquos inter primi ordinis sacerdotes, qui sive ex inscitia, sive ex simplicitate scaevis illis interpretationibus ac perversis consiliis aestuantes, haererent inter Catholicam fidem, Arianamque perfidiam. Addiderant Auxentium ea praecipue de causa, damnatum pridem fuisse: verum a Damaso potissimum, sedeque apostolica dandam esse operam, ne labes illa latius propagaretur. Hanc enim ego esse puto horum verborum vim: Denique Auxentium Mediolanensem hac praecipue causa damnatum esse perscribunt, quae obscuritate aliqua laborare videntur; ut 0130C nempe intelligamus, praesules illos vigilantissimos anteactas, quibus jam perstrictus fuerat sententias Damaso memorasse, eum in finem, ut illas calculo etiam suo confirmatas Ecclesiis denuntiaret, quo infallibilis atque indeclinabilis auctoritatis vim acquirerent, atque ita fieret, ut ille amplius nocere desineret; sic Galli iidem episcopi superiore saeculo Stephanum rogaverant ut litteras per provincias scriberet, quibus Marcianum Arelatensem in Novatiano, cujus sequebatur partes, et haeresim, jam damnatum, et extra communionem factum, a se etiam publice abstentum constare omnibus posset, ne diutius episcoporum illorum collegio insultare, ac gregem Christi dissipare pergeret ; quam etiam ob causam Basilium, ut Eustathius et Apollinaris 0130D publice a sede apostolica damnati denuntiarentur, postulasse legimus atque hinc tum ejus disciplinae diuturnitatem cognoscimus, tum eam esse, quam dixi, eorumdem verborum vim. Damasus itaque synodum congregat hoc anno ex 93 episcopis compositam, tum ut latae prius in Auxentium sententiae, ratae a sede apostolica haberentur, tum ut Nicaena fides confirmaretur, abrogato Ariminensi concilio, atque ita qui nutare in fide, ac secus ac Dei convenit sacerdotes, 0131A sentire viderentur, errores suos deponerent. Hoc vero abunde praestitum fuisse constat ex ejus ad Illyricos epistola, quam Theodoretus ac Sozomenus recitant, Holstenius autem Latinam ac primigeniam edidit .

II, III. Nunc cur eam cum magno Baronio, Sigonio, Petavio et Holstenio hoc anno congregatam censeam, rationes accipe: 1º constat ex prooemio Precum Faustini, ac Marcellini, nullos ad synodum convenisse episcopos, antequam Ursinus exsilio pulsus esset. Ille autem extorris factus est die 16 Novembris anno 367. Cum autem Damasus rebus ita sedatis potius quam compositis, episcopos ex Italia convocasset pro natali ordinationis suae die, qui incidebat in kalendis Octobris subsequentis anni, 0131B cumque ii, qui convenerant, in synodum coire noluissent, jam liquet ante hunc annum, nullum habitum sub Damaso concilium. En verba schismatici scriptoris: quod factum crudelissimum (agit hic de tumultu ad S. Agnetem) nimis episcopis Italiae displicebat, quos etiam cum ad natale suum solemniter invitasset, et nonnulli convenissent ex eis, precibus apud eos molitur, et pretio, ut sententiam in Ursinum proferant, qui responderunt: Nos ad natale convenimus, non ut inauditum damnemus. Nulla vero est solida ratio, cur allatum testimonium hac in parte repudiemus, cui praeterea fidem adstruunt, tumultus, seditiones, ac caedes, quibus tum Damasum, tum Urbem ipsam anno elapso agitatam fuisse liquet. 2º Accedit auctoritas Sozomeni, qui Patres 0131C ad synodum convenisse scribit, oppresso jam opera praefecti Urbis Ursini schismate, quod vix obtineri potuit anno 367 jam labente, ut vidimus. Tunc enim dumtaxat ac postquam quies Urbi restituta est, episcopi ex multis provinciis Romam convenerunt, et Auxentium eosque, qui idem cum illo sentirent, alienos esse a communione sua decreverunt . Constat itaque in ea, quae post schisma oppressum, synodo primum coacta est, damnatum Auxentium; sed oppresso schismate, non illico coacta videri potest. Nam post acceptas Gallorum ac Venetensium relationes, Damasus habuit opus aliquo temporis spatio, ut deliberaret ac statueret, num synodus congreganda esset, ut illam deinde indiceret, ac demum ut tot episcopos ex diversis Italiae et Galliae 0131D partibus evocaret: illis vero indulgenda erat mora aliqua, qua se itineri parare possent, atque ut e longinquis partibus Romae praestituto die adessent, quibus omnibus conficiendis integrum anni spatium vix longum videri poterit.

Scio viris doctissimis magis placere, ut synodus, qua Auxentius damnatus est, anno 370, aut etiam serius, ac, ut Pagius ait , anno 372 consignetur. Sic vero rem statuunt: Damasus anno 367 aut 368 synodum congregat, qua confirmat Nicaenam fidem, lapsos persecutionis tempore sacerdotes ad officium revocat, Ursacium, et Valentem Occidentalium 0132A Arianorum antesignanos damnat nulla de Auxentio inquisitione facta, scribitque de his actis ac decretis synodicas litteras. Censet autem Pagius litteras tunc scriptas ab ea synodo eas ipsas esse, quas episcoporum Italiae, nomine, fratribus per Illyricum paternam fidem retinentibus inscriptas Hilarius recitat in Fragmentis . Tum vero Athanasium iis lectis synodum Alexandriae congregasse, ex qua epistolam tum ad Afros scripsit, ut eos contra Arianorum fallacias instrueret, tum etiam Damaso, ut gratias ipsi ageret, quod Ursacium et Valentem ab Ecclesia ejecisset, moneretque praeterea, ut eodem jure contra Auxentium uteretur: Damasum vero Athanasii atque Alexandrinae synodi monitis excitatum, anno 370 aut etiam serius, concilium illud 93 episcoporum 0132B coegisse, in quo Auxentius condemnatus est, et munere ac dignitate dejectus. Hoc constare putant ex alia ejusdem Athanasii epistola ad Epictetum, quam altera posteriorem censent: ait enim ad Afros scribens: Satis quidem sunt, quae a dilecto et comministro nostro Damaso magnae Romae episcopo, Et A Tot Episcopis una cum illo coactis, nec minus ea, quae ab aliis synodis in Gallia, et Italia celebratis scripta sunt de sana et orthodoxa fide; tum vero cap. 9, haec addit: Sic nos igitur affecti cum contigisset nos in unum convenire, litteras quoque dilecto nostro Damaso magnae Romae episcopo misimus de Auxentio, qui Mediolanensem invasit ecclesiam, cujus illi gesta narravimus, eum nempe non modo esse Arianae haereseos sectatorem, sed etiam multis sceleribus 0132C obnoxium, quae cum Gregorio impietatis suae socio perpetravit, Nosque Mirari Cur Nondum Depositus, Et Ab Ecclesia Ejectus Sit, gratiasque retulimus ejus pietati, necnon iis, qui in magnam Urbem convenerant, quod Ursacio, et Valente, aliisque, qui cum illis sentirent, ejectis, catholicae Ecclesiae concordiam servassent. At damnato interea Auxentio per Damasum, Romanamque synodum, idem Athanasius haec ad Epictetum scripsit: Arbitrabar equidem omnium, qui umquam fuere, haereticorum vanam loquacitatem a Nicaena synodo compressam fuisse: nam quae illic a Patribus promulgata fides est, ad impietatem omnem advertendam sufficit; quamobrem cum hoc tempore variae synodi per Galliam, Hispanias, et magnae Romae celebratae sunt, quotquot eo convenere, eos qui 0132D etiam num latenter haeresim sapiunt Arianam, Auxentium nempe, Ursacium, Valentem, et Caium ex Pannonia, communi calculo damnarunt.

At vereor, ne haec Pagii, aliorumque virorum doctissimorum sententia de duplici hac synodo, quarum prior Ursacium et Valentem damnaverit, Auxentium non attigerit, altera vero hunc etiam eadem poena perstrinxerit, excogitata magis ex ingenio, quam vera sit. Neque enim ulla ante hunc annum aut habita a Damaso synodus est, ut dixi, aut haberi facile potuit, tanto praesertim numero Episcoporum, quot in illa adfuerunt. Epistola autem illa, 0133A quae Fratribus per Illyricum paternam fidem retinentibus inscripta est, et quam Pagius ad eam Damasi synodum revocat, quam primam statuit, ad Liberii Pontificatum pertinere probant Bb. sancti Hilarii operum editores; sed quod gravius est, illa ipsa ad Afros epistola, cujus auctoritas ostenditur, duas illas synodos evertit potius quam adstruat: Athanasio enim eo loco, una eademque collecta Romae synodus est, qua Damasus Nicaenam confirmavit fidem, quae Ecclesiae catholicae concordiam servavit, quae Ursacium et Valentem, aliosque, qui cum illis sentiebant, a communione ejecerat, atque ob haec omnia eidem Pontifici Athanasius gratias egerat: si vero ab eorum qui cum Ursacio, et Valente sentiebant numero, nemo Auxentium separandum esse 0133B dixerit, nemo etiam jure negaverit, quin ejus quoque nomen eadem cum reliquis damnatione comprehensum ab Athanasio fuerit. Hinc quos ille sub generali Valentis et Ursacii sociorum nomine non obscure designat, et a communione ejectos ait in epistola ad Afros, Auxentium scilicet, et Caium ex Pannonia nominatim exprimit in epistola ad Epictetum, veluti sese explicans, atque eos ejusdem cum Ursacio et Valente poenae socios factos inquit ab illis ipsis, quae memorat conciliis magnae Romae, per Galliam, et Hispanias celebratis; frustraque proinde alia posterior excogitata est synodus a Damaso convocata, monente Athanasio, ut Auxentius damnaretur, qui damnatus hoc anno atque ab hac synodo fuerat. Accedat postremo, quod eadem ad Afros epistola Romanam 0133C eam synodum, qua Ursacius et Valens eorumque socii damnati sunt, ex magno episcoporum numero compositam fuisse asserit, ut vidimus. An igitur aliam apertius designare potest, quam quae tribus et nonaginta ex Gallia, Italia, aliisque partibus congregatis constitit, qua de nunc agimus? At, inquiunt, si Auxentius ab hac synodo damnatus fuerat, cur Damaso scribit Alexandrinus praesul, mirari se cur nondum depositus, et ab Ecclesia ejectus sit? At ego respondeo, non eam esse quam illi putant Athanasii mentem, atque ejus loci sententiam, sed aliam prorsus, eorum temporum rationi magis consentaneam: cur enim mirari ille potuit, Auxentium hactenus non fuisse depositum, quem in ipsa eadem epistola ad Afros, cum Ursacio 0133D et Valente aliisque haeresis sociis ab Ecclesiae communione rejectum, non obscure expresserat, ac praeterea minime ignorare nequiverit ipsum eodem anathemate variis in locis, et a pluribus conciliis saepe perstrictum . Cum itaque hoc etiam loco scribit mirari se cur non ille depositus, et ab Ecclesia pulsus fuerat , aliquid amplius postulavisse videtur a Damaso, quam ut ille iterum damnaretur; atque illud est, ne Mediolanensi Ecclesiae diutius 0134A incubare permitteretur vir plane dignus, qui throno et Christiano nomine exueretur: verba enim καθαίρω et ἐκβάλλω, quibus Athanasius utitur, tum pronuntiatam adversus reos sententiam, tum ipsam etiam ejus, ut aiunt, exsecutionem exprimunt, si quis illi aliquando casus, aut si qua vis, ut in hac causa rescriptum Valentiniani, moram fecisset. Sic Paulus Samosatenus quamquam ab Antiochena synodo damnatus esset, ab Ecclesia tamen per saecularem potestatem exturbatus dicitur ab Eusebio ; ac Photinus et si saepe antea depositus, et a communione unitatis jam pridem abscissus fuerat, quia tamen per factionem populi numquam re ipsa amoveri potuerat, a Socrate et Sozomeno tunc depositus dicitur, ab Hilario dejectus, cum Orientales, qui Sirmium accesserant, 0134B eum sede, et loco per imperatorem Constantium expelli curarunt, et obtinuerunt .

Hoc itaque, ut mihi quidem videtur, primo sub Damaso concilio, atque hoc ipso anno, confirmata, et encyclicis litteris promulgata Auxentii damnatio est, siquidem imperator vetuerat ne throno et sede quam invaserat, exueretur; Ariminensis praeterea iterum proscripta formula, ac Nicaena fides roborata; ut ex epistola constat, quam Damasus ipse ejusdem concilii nomine ad Illyricos scripsit, quaeque tantum ex ejus actis superest. Baronius damnatum eodem tempore Ursicinum censet; sed litterae Valentiniani, ad quas provocat , hac de re nihil aiunt. Hoc tamen in ea synodo factum fuisse mihi etiam verosimile fit, quia ex testimonio Faustini et Marcellini 0134C scimus, Damasum id jam praecogitasse anno elapso, atque erat tum disciplinae, tum unitati, ac tranquillitati Ecclesiae pernecessarium, ut hic damnaretur statim ac rerum ac temporum conditio ferre poterat, prout actum in schismate Novatiani a Cornelio fuerat .

Quaeritur, an epistola illa, quam Damasus synodi nomine ad Illyricos scripsit, Graeco primum an Latino sermone conscripta sit, et an germanum ejus exemplar illud sit, quod Theodoretus recitat, an illud quod Holstenius edidit. Labbeus, Valesius, ac Tillemontius hanc laudem Holsteniano exemplari attribuunt: Constantius eam illi abjudicat, ut in Graecum exemplar transferat, sed, ut ego puto, levissimis inductus conjecturis: nulla enim est ratio, cur Damasus 0134D Graecam epistolam ad Illyricos scripsisse dicatur, qui Occidentalibus accensebantur, et Latina lingua utebantur; nullaque proinde probabilis conjectura est cur, quod Holstenius reperit, sumptum potius ex Graeco sit, quam ipsum Latinum ac primigenium exemplar. Deinde neque Damasus, neque alii Occidentales hypostasis voce utebantur, ut substantiam exprimerent, Basilio prae caeteris teste : hinc in ipsa epistola, quam Holstenius 0135A edidit, legitur Patrem et Filium unius esse substantiae tantum. Non ergo, ut verbis utar doctissimi tertii Basilii operum tomi editoris, dixerunt Occidentales, Patrem et Filium ejusdem esse ὑποστάσεως, καὶ οὐσίας, ut habent Graeca exemplaria, sed tantum ejusdem οὐσίας, omissa ὑποστάσεως voce: atque inde colligitur eos non Graece scripsisse, nec epistolam, quae est apud Sozomenum, ac Theodoretum primarium esse, ac germanissimum exemplar, ut eruditus editor litterarum summorum pontificum contra Tillemontium et alios contendit, sed potiori jure hanc laudem editae ab Holstenio epistolae tribuendam . Gravissimi viri judicium confirmatur ex varia lectione atque interpretatione, quae apud Sozomenum, Theodoretum, atque Epiphanium observari potest atque etiam a Valesio 0135B animadversa est: haec enim, ni fallor, manifeste probant, epistolam primo Latine scriptam, ac deinde pro utriusque Graeci scriptoris ingenio, ac etiam, e diversis exemplaribus varie ab utroque intellectam, ac Graece diversimode fuisse expressam.

Ex hisce autem Damasi litteris ad Illyricos episcopos, vir doctissimus Josephus Augustinus Orsi, supremam sedis apostolicae auctoritatem, ac irreformabile judicium egregie asserit. Nam cum ex Romanae hujus synodi mente ait pontifex: Neque enim praejudicium aliquod nasci potuit e numero eorum, qui Ariminum convenerunt, cum constet neque Romanum episcopum, cujus ante omnes fuit expetenda sententia, neque Vincentium, neque alios, hujusmodi statutis consensum aliquem commodasse: inde merito conficit, 0135C non utcumque in Ecclesiarum et Patrum consensione, et unitate conciliorum vim esse repositam, sed eam inde potissimum esse repetendam, quod cum romano pontifice veluti capite conjunguntur, eo plane modo, quo salus, et vita, motusque corporis in integritate sita sunt, et mutua membrorum conjunctione, et tamen ex eorum cum capite conjunctione, atque ex ipso capite defluant, et originem ducant. Hinc quia Nicaenae synodo per legatos suos Romanus pontifex adfuerat, et assensum praestiterat, Damasus fidei formulam tunc praescriptam, Apostolorum vocat, sive Apostolicam, Ariminensem vero rejicit, quod eo consensu careat. Ut enim pergit vir clarissimus, Ariminensem formulam, et Nicaenam, Romanae hujus synodi episcopi invicem 0135D conferunt, et priorem quamvis illi maximus episcoporum numerus suffragatus erat, ideo potissimum explodunt, et nullius momenti esse decernunt, quoniam absque Romani pontificis assensu condita fuerat; Nicaenam vero ideo perpetuo retinendam esse constituunt, quoniam Apostolorum, id est, sedis apostolicae, sive Romani pontificis sententia et auctoritate firmata fuerit .

IV. Mirum tamen videri possit, Vincentium illum, Capuanum scilicet, aperte laudari, quod sacerdotium tot annos illibate servasset. An vero de eo, qui ut cum Arianis faceret, Athanasii communionem deseruerat, 0136A haec merito dicta videri poterunt? Mihi itaque opinio subit, Vincentium nihil umquam admisisse, quo aut a fide, aut ab Ecclesia, atque Athanasii communione ipsum discessisse palam constare posset. Unam Liberius ejus simulationem dolet in litteris ad Osium, et Eusebium Vercellensem ; quid vero simulationis nomine intelligat, explicat ipse, cum ait, non tantum nihil impetrasse Vincentium a Constantio, ex iis, ob quae legatus fuerat, sed videri sententiis Orientalium accommodasse consensum, in eorum scilicet ire consilium, qui dogmatis Ariani seponendam tunc cognitionem, atque unam Athanasii damnationem urgendam, proponendamque censebant, ut idem pontifex exsilio jam fractus explicat in epistola ad Orientales . At si Vincentius consensum accommodare 0136B videbatur, nondum profecto re ipsa accommodaverat, sed falsa ea spe lactabat haereticos, ut tempus interea duceret, atque exsilio, quod imperator in repugnantes statuerat, sese subtraheret. Hanc sententiam confirmare videtur tum Athanasius ipse in Apologia ad Constantium, cum ait: Vincentium vim non vulgarem, gravesque contumelias passum, donec significaret nolle se cum Athanasio communicare ; tum praeterea Liberius in epistola ad eumdem imperatorem missa per legatos posteriores Luciferum, Pancratium, atque Hilarium, expressis his verbis: Manent legatorum, Vincentii scilicet et Marcelli, litterae, qui ad Clementiam tuam fuerant destinati, quae Nuper venerunt, quibus significant propter turbationem quidem omnium Ecclesiarum, se quidem ante succumbere 0136C sententiis Orientalium voluisse, proposuisse tamen conditionem, ut si iidem Arii haeresim condemnassent, hoc genere inclinati eorum sententiis obedirent. Hinc igitur liquet, legatos illos cum haec scriberent, lapsui proximos, at non fuisse prorsus victos, atque hanc exstitisse causam, cur Liberius litteris illis acceptis, alios legatos mitteret, prioribus scilicet jam pene fractis, ac rei agendae ob illam simulationem ineptis. Caeterum non haec eo disserui, ut Vincentium culpa omnino carere affirmen, sed ut intelligamus, quo sensu is illibatum tot annos sacerdotium servasse, a Damaso dici potuerit, quatenus scilicet nihil ille aut contra fidem, aut contra Athanasium palam gesserit.