Caput VI. 371, Damasi 6, Gratiano Aug. II Et Sexto Petronio Probo Coss.

I. Revocati ab exsilio Ursiniani, quo conclusi fuerant; suburbicariae provinciaeque; Rufini de suburbicariis Ecclesiis sententia. II S. Basilii Magni ad S. Athanasium, et Damasum litterae hoc anno scriptae, quae illustrantur: et Anonymus Amstelodamensis refellitur. III. Recensentur causae aliae, cui idem Basilius ad Damasum scripserit, eaque occasione de Antiocheno Meletium inter et Paulinum dissidio agitur, et de Marcello Ancyrano. IV. Hic ab haeresi vindicatur, ac Basilium postremo meliora edoctum, a praejudicata adversus eumdem Marcellum opinione discessise probatur.

0141A

0141B I. Baronius hoc anno duo recitat Valentiniani rescripta, alterum ad Ampelium, qui Olybrio interea in praefectura successerat, alterum ad Maximinum Urbis vicarium, quibus Ursicino, sociisque Urso, Rufo, Gaudentio, Auxanoni, Auxanio, Adiedo et Rufino copia fit discedendi a constituto exsilii loco, ac ubicumque vellent, consistendi, ea tamen conditione apposita ne Romam aut intra suburbicarias regiones pedem inferrent. Hinc itaque discimus, praecipuos Ursicini asseclas, Roma primum, mox extra vigesimum lapidem pulsos, ac denique certo exsilio damnatos sub Olybrii praefectura fuisse, cui proinde, quod contumaces compresserit, Valentinianus, ut vidimus, gratulatus fuerat.

0141C Haec quae memorata a me sunt, et quibus suburbicariarum regionum mentio fit, Valentiniani rescripta abripiunt, et in rem suam transferunt Gothofredus et Tillemontius. Uterque igitur suburbicarias provincias et regiones unum idemque esse putat cum suburbicariis ecclesiis, quas Rufinus a Nicaeno can. 6 Romani episcopi sollicitudini attributas ait ; sed horum prior suburbicarias regiones concludit intra centesimum ab Urbe lapidem, iisdemque cancellis jura ejusdem Romani episcopi omnia concludit; alter vero urbicariarum provinciarum voce eas omnes intelligit, quae parebant Urbis vicario, et latius patebant, Campaniam scilicet, Thusciam et Umbriam, Picenum suburbicanum, Valeriam, Samnium, Apuliam, et Calabriam, Lucaniam, et Brutios, Siciliam, 0141D Sardiniam, et Corsicam; atque hinc suburbicarias ecclesias recte conficit eas esse etiam, quae iisdem provinciis omnibus continebantur; sed ultra Italiam, ejusque fines negat praetendi potuisse argumento ab rescriptis ipsis petito, quae Ursicino exsuli copiam faciunt discedendi e Galliis, atque alio pro arbitrio divertendi, sed prohibent vetantque ne Romam accedat, et pedes inferat in regiones suburbicarias, siquidem si Occidentem totum suburbicariis regionibus expressum intelligis, Ursicinus secedere debuisset in Orientem, eique gravior fuisset Imperator ille 0142A clementia sua, quam poena antea imposita. Hoc vero argumenti genere usus etiam fuerat Dupinius ante Tillemontium: Nam, ut ait ille, Si regiones suburbicariae, vel universo imperio Romano, vel saltem Occidentali responderent, quid ineptius quam homini cuidam, velut insignem gratiam concedere, ut Gallia excedat, ea tamen lege, ne pedem in universum imperium Romanum, aut saltem in Occidentem inferat? Ejusmodi profecto gratia summi supplicii loco habenda esset .

Porro quod ad priorem sententiam attinet, vix est amplius, qui Gothofredum et Salmasium suburbicarias regiones intra centesimum dumtaxat lapidem collocantes errasse non fateatur, cum apertissime constet eadem voce saepe designatas reliquas omnes 0142B provincias, quas Urbis vicarius moderabatur . At quod ad eorum opinionem spectat, qui metropolitica Romani episcopi jura intra decem reliquas illas provincias coarctata vellent, vides illam hac una ratione niti, quod suburbicariae ecclesiae nihil differant a suburbicariis provinciis, atque una eademque sit in definienda causa eorum verborum vis. Hinc Dupinius rem sic urget: Restat inquirendum, quae fuerint provinciae, et ecclesiae suburbicariae, et quinam illarum fines: hoc autem in primis circa istam quaestionem statuendum videtur, et pro certo supponendum, ecclesias suburbicarias respondere provinciis suburbicariis: quemadmodum enim ecclesiae Aegyptiae, Asianae, Illyricanae eae sunt ecclesiae, quae in istis dioecesibus erant sitae, ita etiam ecclesiae suburbicariae aliae esse non possunt 0142C ab illis, quae provinciis suburbicariis continebantur. . . Ferri igitur minime potest illorum opinio, qui provinciarum nomine, vel universum imperium vel saltem Occidentem universum designari volunt. Sic ille ex Tripode .

Nunc vero ego argumenta non afferam, quibus contra Sirmondus, aliique viri doctissimi demonstrarunt, quam futilis ea ratio sit, ne actum agam. Illud adjiciam dumtaxat argumentum hoc quo Tillemontius utitur, et Dupinius, vim aliquam habere affirmativam posse, at minime negativam. Nam si urbicarias ecclesias esse illas ais, quae quatuor annonariis ac reliquis etiam provinciis continebantur, id ego facile concedam, non ob eam solum rationem, quod suburbicariis provinciis continerentur, sed quia 0142D nullus erat cui parerent metropolitanus praeter Romanum pontificem. At si contra contendas suburbicarias ecclesias illas dici non potuisse, quae extra Italiam late acceptam positae fuerant quanquam nulli parerent Metropolitano, utar jure meo si pernegavero, nec tu facile evinces, quod vis, nisi aliquem praeterea superioris gradus episcopum fuisse probaveris, cui omnes per Italiam atque Occidentem ecclesiae subessent. Nullum enimvero toto eorum locorum tractu hujus generis, et dignitatis episcopum fuisse ante Nicaenum concilium, ac quarto etiam 0143A provecto saeculo concedat necesse est, qui ecclesiastica eorum temporum monumenta percurrat, nec sic ineptire cum Quesnello velit, ut Romanos pontifices, omnes metropoliticae dignitatis praerogativas et officia ad se traxisse, ac metropolitanos, si qui fuerint, titulum habuisse sine re, temere asserat . Vides igitur suburbicarias ecclesias non eas esse dumtaxat, quae continebantur illis Italiae finibus, quos Urbis vicarius potestate sua moderabatur, sed latius etiam protendi potuisse, atque hinc intelligis, quam ineptum fallaxque sit argumentum illud, quod a provinciis suburbicariis ad suburbicarias ecclesias designandas, et definiendas capitur. An vero, ut verbis utar viri gravissimi Benedicti Bacchinii, ignoraverit Rufinus, quod nos non latet, Romano scilicet metropolitano 0143B per ea tempora provincias omnes subjectas fuisse, quae Urbis vicario parebant, concessis Italicis metropolibus reliquis, quas Italiae vicarius regebat? Reliquum itaque est, ut ambigua illa suburbicarum ecclesiarum voce, plurium provinciarum ecclesias illas intellexerit, quae alicubi, sive intra, vel extra centesimum lapidem, sive in Italia, sive alibi sitae Romano pontifici tanquam metropolitae obediebant . Usus igitur, ut ille prosequitur, ea voce Rufinus est, ut Nicaeni canonis interpretationem suorum temporum rationi accommodaret: exortis enim post Nicaenum concilium, seu concedente, seu non repugnante Romano episcopo, per Italiam late acceptam metropolitanis aliquot, apostolicis praeterea institutis alicubi vicariis, qui praesentiam, ut ait Leo Magnus, apostolicae 0143C legationis longinquis ab Urbe provinciis impenderent, aliisque factis in ecclesiastica politia immutationibus, quibus prior Romani ipsius episcopi potestas decurtata videri per Occidentem poterat, secus ac in Alexandrino, cui nihil de antiquo jure per integram dioecesim decesserat, putavit Rufinus veterem illam a Nicaeno concilio adhibitam Romanum inter et Alexandrinum ipsum episcopum nullis circumscriptam limitibus, comparationem, minime amplius convenire posse, sed rem expressit, ut sese habuit per id tempus, nunc vero obscuriori dicendi genere, ecclesiasque illas omnes, quas retinere adhuc, atque administrare Romanum episcopum vidit quoquo loco positas, suburbicarias dixit, novaque prorsus appellatione, hominem, ut ita dicam, antiqua aetate et 0143D moribus, juvenilem in modum nobis posteris repraesentavit. Sed cum jam verear, ne in re hac ab instituto aliena nimius fuerim, in viam redeo.

II. Haec igitur dum in Occidente agerentur, Orientalis Ecclesia ea gravissima tempestate jactabatur sub Valente, atque Arianis, quam ut caeteros praeteream, Basilius describit pluribus in locis, sed potissime in Epistolis ad Damasum, aliosque Occidentales episcopos, et ad Athanasium scriptis. Cepit itaque id consilii, quod saepe alias, ac nuper sub Liberio a Macedonianis 0144A captum, praesenti subsidio fuerat, ac ut verbo dicam, a Damaso auxilium petendum censuit. Hinc Athanasio inquit: Dudum novi, et ipse pro mediocri rerum notitia, unam esse Ecclesiis nostris auxilii viam, si nobiscum conspirent Occidentales episcopi. Nam si voluerint, quod adhibuerunt studium, in uno, aut altero pessime sentire deprehensis, illud etiam pro nostrarum partium paraecia ostendere, fortasse rebus communibus aliquid utilitatis accesserit . Hisce autem verbis ni fallor, Auxentii damnatio designatur; quod etiam advertit vetus hoc Scholium, quod ad oram regii codicis D. Maranius ascriptum legit: Περὶ τῶν κατὰ Ῥώμην ἐπισκόπων Αὐξεντίου καὶ τῶν περὶ αὐτὸν. Audiverat itaque jam Basilius, quae decreta a synodo sub Damaso contra Auxentium fuerant, quae 0144B proinde ad hunc annum, aut etiam ad sequentem male a nonnullis consignantur, ab aliis vero, quorum ego sententiam amplexus sum, annum 369 optime relata fuere; verum neque ipse, neque Athanasius ejus acta viderant: nam cur alioquin communicatis cum eodem Athanasio consiliis, Damaso scribendum censuisset, ut quos ille pro auctoritate sua missurus erat legatos ad Orientales visitandos, secum haberent, quaecumque post Ariminense concilium gesta fuerant, ad eorum, quae per vim illic acta fuerant, dissolutionem? Cur praeterea Athanasius, si ejus ad se synodi acta pervenerant, nedum ea statim misit ad Basilium, sed neque ullam eorum mentionem fecit in litteris ad eum scriptis?

Basilius igitur, postquam rem omnem cum Ss. 0144C Athanasio et Meletio contulerat, Damaso scripsit, ac Dorotheo diacono perferendam dedit epistolam in recente Bb. editione septuagesimam , quam ii, ut etiam Constantius priorem inter eas censent, quas a Caesariensi episcopo ad eum pontificem datas legimus. Eam vero D. Maranius scriptam putat circa medium hunc annum, cujus rei praeter rationes a docto et solerti viro productas , non levia apparent indicia, tum ex ipsis ad Damasum, tum ex aliis ad Meletium litteris. Ejusdem Basilii sententia fuerat, ut ad Damasum scriberetur communi Orientalium nomine; rogaveratque propterea Meletium, ut et litteras ipse exararet, et commentarium dictaret, de quibus, et ad quos Dorotheum verba facere oporteret; praetereaque ut gravior esset illarum auctoritas 0144D apud Damasum, eorum omnium, qui sibi communicabant, nomina adjungeret, etiamsi abessent. Ita enim sperabat fore, ut ad communionem Meletio potius quam Paulino concedendam Romanus pontifex facilius permoveretur. An autem Meletius per Dorotheum scripserit, quamquam id asserat Anonymus transfuga, cujus a nobis mentio facta, ac iterum facienda erit, incertum est.

Interim ex hac Basilii epistola observari potest, quae ejus foret de sedis Apostolicae auctoritate, et 0145A dignitate sententia. Nam si Damasum rogandum censet, ut legatos in Orientem mitteret, qui vel dissidentes concilient, vel Dei Ecclesias ad amicitiam reducant, vel saltem perturbationis auctores eidem clarius indicent, ita ut vobis manifestum sit, quibuscum communionem deceat habere, Romani pontificis supremam auctoritatem, in ecclesias omnes ubique positas extendi, atque ab ejus judicio sacrae communionis jura pendere, clarissime professus est Caesariensis episcopus. Ne vero suspicio subeat, quin ille sincere haec senserit ut eidem anonymo hariolari placuit, observanda praeterea sunt, quae antea ad Athanasium scripserat : Nobis autem operae pretium visum est, ad episcopum Romae scribere, ut res nostras invisat, et consilium dare, ut cum illinc communi, ac synodico 0145B decreto mitti difficile sit, ipse hoc negotium suo marte aggrediatur, vel ut proprius ad verborum vim alii vertunt, ipse suprema sua auctoritate hoc in negotio utatur. Neque enim necesse est, ut quae Basilius aliis locis scripsit, ac suo tempore referenda a me sunt, huc transferam, quibus ejus de sedis apostolicae auctoritate judicium constat, ac Scripturientis transfugae temeritas deprehenditur, qui Fleurio divini primatus jura ex hisce litteris nobiscum demonstrare aggresso insultare ausus est. Illud autem Damaso potissime commendatum cupit, ut legati, quos in Orientem missurus erat, secum ferrent quaecumque Ariminense concilium a se dissolutum fuisse demonstrare possent; quod eis oppido adversatur, qui non supremam Romano pontifici, aut parem concilio auctoritatem 0145C concedunt, ut optime ante me observavit vir doctissimus P. Josephus Augustinus Orsius, cujus in lectorum gratiam huc verba transferam: Interim autem partibus litigantibus, tot episcoporum in synodum coactorum numerus magnum videri poterat pro Arianorum sententia praejudicium. Itaque ut simpliciores inter Catholicos ab Arianorum fraudibus tuti essent, non iis rationibus muniendi erant, quae ipsos in rerum gestarum examen conjicerent, sed aliquod simplex, et quod esset inter Catholicos pervulgatum statuendum erat, nempe legitimas non esse, et periculo errandi subjacere eas synodos, quae sine consensu Romani pontificis celebrantur, tum etiam nullius esse auctoritatis, nisi a sede apostolica confirmentur. Quare sanctus Basilius Magnus, et si perspectum, et exploratum 0145D habebat, ea quae Arimini gesta fuerant, per vim acta fuisse, ac proinde ipsa per se, et ipso jure nulla et irrita esse, ne tamen episcoporum numerus, qui Ariminensi formulae subscripserant, pluribus, ac praesertim simplicioribus inter Catholicos imponeret, scribendum Damaso duxit, petendumque ab eo, quid Romae Ariminensium gestorum dissolutione fecisset. Noverat enim sanctus Doctor, hujus rei ultimum ac peremptorium 0146A judicium ad sedem apostolicam pertinere .

III. Caeterum ut Basilius apostolicam sedem adiret, praeter afflictas res Orientalis Ecclesiae, fecit etiam ingens ejus erga Meletium amor, et studium, cui favebat prae Paulino. Hoc ipse fatetur ad Athanasium scribens , atque hoc praeterea sibi volunt ea verba, quae recitavimus ex epistola ad Damasum. Antiocheni hujus schismatis historiam texere superfluum existimo, cum ea neminem ecclesiasticarum rerum studiosum lateat. Eusebius Vercellensis, Luciferi, qui Paulinum ordinaverat, consilium haud omnino probans, Antiochia discesserat, in Italiam reversurus, neutri partium, ut Rufinus ait, communionem suam relaxans , Liberius a Meletio minime alienus visus est; hunc enim expresse, ac nominatim 0146B comprehendit inter episcopos, quibus inscripsit celebrem illam epistolam, quam Socrates recitat a Silvano altero Macedonianorum legato ad Orientales allatam, quod concessae communionis argumentum Basilius censet . Hinc Basilius ipse, scribens Athanasio, quo eum ad ejusdem Meletii partes pertrahat, ait sententiam hanc unanimibus tuis Occidentalibus placuisse, ut ostendunt litterae per beatum Silvanum nobis allatae . Damaso vero Eusebii Vercellensis exemplum placuit, ac visum est in re tanti momenti diutius oportere deliberare, causamque propterea inter utramque partem, suspensam tenuit per aliquot annos, optimo sane consilio, ut suo loco dicam.

IV. Praeter haec idem Caesariensis episcopus Athanasio scribit, censere se cum aliis nonnullis, ut 0146C episcopo Romano denuntietur perniciosa Marcelli haeresis, requiraturque, ut eam exterminet: Arium quidem, ait ille, sus deque anathemate feriunt. . . Marcello vero, qui impietatem ex diametro oppositam protulit, et in ipsam Divinitatis Unigeniti existentiam impius fuit, nullum videntur intulisse vituperium . . . atque hujus rei argumenta sunt servati apud nos nefariae illius scriptionis libri; sed tamen nusquam eum reprobare visi sunt, idque eo nomine vituperati, quod eum ab initio ex veritatis ignoratione in ecclesiasticam etiam communionem receperint . De Marcello tamen nulla est in litteris ad Damasum mentio: quamobrem ea quae ad eum pertinent, arcanis mandatis, et commentario rerum per Dorotheum in Urbe agendarum commissa fuisse oportet.

0146D Caeterum nolim ego commemorare ea omnia, quae tum pro Marcello, tum contra Marcellum disputata sunt ante quam Montfauconius in lucem proferret analecta veterum Patrum. Vir enim doctissimus monumentum edidit eruditissima diatriba exornatum , ac in Veneta conciliorum editione deinde recusum, quo Ancyranum illum episcopum, ac clericos, aliosque catholicos, qui sese colligebant seorsum ab 0147A episcopis illis, qui in locum Marcelli suffecti fuerant integra, puraque fide fuisse constat. Alter tamen ex eadem congregatione monachus doctissimus, ac de re ecclesiastica optime meritus, sodali suo nuper opposuit, monumentum illud ad postremos Marcelli annos non pertinere, nulla enim, ut ait ille , inest temporis nota in Fidei confessione; quae Marcelli ejusque cleri et plebis nomine oblata Athanasio fuit, ut inde constet, fieri non potuisse; quin Marcellus in haeresim relapsus post eam fuerit. At qui sic Basilium defendunt, ut dicant agere illum de haeresi a Marcello iterum propugnata, postquam eam a se alienam solemni hoc testimonio apud Athanasium ejusque synodum declaraverat, effugium quaerunt, quod suis ipse verbis Basilius obstruit. Neque enim 0147B ille provocat ad recens aliquod documentum, quo Marcellum in haeresim iterum lapsum probet, sed ad libros diu antea ab eo scriptos eodemque ipso gladio utitur, quo Eusebius, ac caeteri Ariani usi contra illum fuerunt. Deinde Occidentalibus exprobat communionem ecclesiasticam, quam diu antea illi concesserant, ac proinde non aliam profecto, quam quae illi a Sardicensi synodo, ac Julio Romano pontifice pridem decreta fuerat:

Sed, quod rem conficit, ut mihi videtur, ipsa haec fidei confessio, quae Athanasio oblata est, eas prae se fert notas, quibus tuto asseri possit, oblatam illam fuisse aut paulo antea, aut non diu postquam haec Basilius ad Athanasium scriberet. Observandum quippe est nomen Theoduli Oxyrynchi, quod illi 0147C subscriptum legitur. Montfauconius, quem alioquin nihil fugit, fatetur nescire se quis ille fuerit. At ego illum ipsum fuisse puto, quem Marcellinus et Faustinus in precum Libello Theodorum Oxyrynchi vocant, tempore Arianorum lapsum, a Georgio Ariano in laicorum numerum redactum, atque iterum ordinatum episcopum, qui denique ad Ecclesiam redux inter caeteros episcopos Egyptios Constantinopolitano concilio subscripsit. Saepe enim Theodorum aut Dorotheum pro Theodulo apud Latinos praesertim usurpatum videas. Nam qui Theodulus apud Athanasium, Theodorethum, et Socratem Trajanopolis scribitur, in Sardicensis concilii ad omnes Ecclesias epistola, et ab Hilario Theodorus dicitur, cujus rei alia praeterea exempla Fabricius attulit . Haec itaque 0147D confessio, cui Theodorus hic, seu Theodulus praesens fuerat, longe diu post Alexandrinum concilium, quo episcopos in persecutione lapsos ad communionem recipiendos esse decretum fuit, oblata videri debet. Neque enim Theodulus inter eos legitur, qui concilio illi adfuerunt: neque credibile est eum adesse potuisse tantae tunc praevaricationis reum. Paulo post hoc Alexandrinum concilium, Athanasius 0148A solum vertere a Juliano Augusto coactus est, quamquam autem eo defuncto Alexandriam circa finem anni 364 reversus esset, iterum tamen latitare, et exulare compulsus est post quatuor, aut quinque menses, Valentis edicto , nec rediit ad suam Ecclesiam ante consulatum Gratiani et Dagalaiphi. Haec constant ex antiqua illa Athanasii vita, quam cl. Maffeius e tenebris erutam primus in lucem protulit . Cum autem induci non possim ut credam, tum Ancyranos legatos Alexandriam accedere voluisse, tum potuisse Alexandrinum praesulem turbulentis illis temporibus congregare tot episcopos quot actui interfuerunt, reliquum est, ut hoc factum dicamus postremis illis, ac tranquillis annis, quos ille apud Ecclesiam suam traduxit. Tempus vero exacte 0148B definire, nihil ad rem interest: nam quod ad nos attinet, perinde est sive confessionem suam Marcellus obtulerit paulo antea, sive non diu postea, cum inde manifestum sit, non potuisse illum in haeresim lapsum dici, cum Basilius ad Athanasium scripsit; si quis tamen conjecturae locus, forte cum Theodorus, sive Theodulus adesset frequenti illi synodo, cujus Athanasius meminit in epistola ad Afros, Ancyranorum legati Alexandriam accesserunt, ac luculentissimam, egregiamque illam fidei confessionem Athanasio, aliisque in synodo congregatis episcopis obtulerunt. Forte etiam Montfauconius, qui eam retulit ad postremos Athanasii menses, propius verum attigit; enim vero, ut ille recte judicat, hoc a Marcello testimonium petere debuit Alexandrinus praesul, 0148C ut Basilii, aliorumque cum Basilio sentientium praejudicatae opinioni occurreret. Id enim elucet ex postremo ejusdem confessionis capite, quo legati Ancyrani cleri Athanasium rogant: Ne fidem habeat iis, qui nos insimulant, rescribat autem iis, quos orthodoxos esse noverit, ut si ad eos calumnia adversus nos conflata pervenerit, conspecta hac nostra fidei confessione, malitiam eorum deprehendant, qui temere invidiam nobis movere studuerunt. Cum autem Athanasium mors praepediisset, ne Ancyranorum de fide illius testimonium Basilio communicare posset, factum proinde est, ut huic illud ignotum diu manserit.

Basilius tamen, ante obitum praeconceptam opinionem adversus Marcellum, ejusque Ecclesiam deposuisse 0148D visus est, ac Marcellianos ad communionem admisit tamquam eos, qui catholici perpetuo fuissent. Colligi id ego arbitror ex iis, quae ad Eulogium, Alexandrum, et Harpocrationem, aliosque duodecim Egyptios episcopos pro fide sub Valente in Palaestina exsules, et ad Petrum Alexandrinum tunc reducem deinde scripsit. Egyptii illi episcopi in Sacrorum societatem Marcellianos illos receperant, 0149A postquam ii productis, ut Epiphanius ait , communionis cum Athanasio litteris, egregie catholicos sese probaverant. Eo facto Basilius commotus est, tum quod Marcellus, ejusque sectatores vulgo pro haereticis habebantur, tum quod pauci episcopi, caeteris omnibus inconsultis hoc negotium confecissent, quod ne aggredi quidem soli debuissent, eaque de causa scripta ad eos epistola 265 graviter questus est, petiitque, ut quibus illi conditionibus admissi in communionem fuissent, certiorem se facerent. Nondum itaque tunc noverat egregiam illam fidei confessionem, quam Marcelli ipsius nomine Athanasio obtulerant, quaeque effecerat, ut ab Athanasio ipso cum caeteris tunc congregatis episcopis pro catholicis habiti, ac dato testimonio illo, quod Montfauconius 0149B edidit, pronuntiati sint. Certo autem aliquo documento minime constat, an exsules episcopi Basilio rescripserint, quidve rescripserint. At gravissima conjectura adducor, ut credam, illos datis ad eum litteris tum sese purgasse, tum Marcellianos ipsos a nota haereseos vindicasse. Nam Basilius Petro Alexandrino hac ipsa de re scribens ep. 266, ab iis in communionem recipiendis minime alienus est, sed hoc optat solum ut illi ita recipiantur, ne ipse ac caeteri sibi consentientes episcopi ad Marcellianos accessisse, sed ipsi potius Marcelliani ab Ecclesia numquam recessisse viderentur, ita ut (Zaccagni interpretatione utor) malitiosa de haereseos crimine calumnia quaqua versum diffusa per nostram receptionem deleatur, nec amplius nos pudere debeat, quod eorum partes secuti sumus. Si 0149C itaque Marcelliani, ut Basilius ait, perpetuo fuerant in Ecclesiae corpore, qui fieri potest, ut Marcellum, quem ii sequebantur, cujusque nomine synaxes suas agebant, cum haec scriberet Basilius ipse, ab Ecclesia abscissum crederet? Videtur itaque rem melius tunc edoctus, a veteri sententia sua recessisse, ac cavere dumtaxat voluisse, ne quid sibi, caeterisque catholicis episcopis, si Marcelli asseclae inexplorato ad communionem admitterentur, ob vulgatam contra eos confirmatamque calumniam, de optima, qua merito fruebatur fama decederet. Quam vero sapiens Basilii consilium fuerit, constat ex Gregorii Nysseni facto, qui ob junctam cum iisdem Marcellianis sacrorum societatem, tum de eorum haeresi, tum de violatis canonibus insimulatus, duplici se apologia purgare 0149D debuit, quarum posterior dumtaxat superest in epistola ad Sebastenos, quam Zaccagnius edidit. Ait itaque, quod ad canones attinet, non ipsum se sponte sua rem tantam aggressum fuisse aut inexplorato ac sine necessaria deliberatione quidpiam confecisse, sed orthodoxis in Oriente fratribus, atque comministris, ut istorum hominum negotium tractaretur, hortantibus, et quod a se factum fuerat, comprobantibus, omnia peregisse. Deinde ut omnem de se, suaque religione malam opinionem depelleret, apertissimam fidei professionem jungit.

Hanc Nysseni ad Sebastenos epistolam idem Zaccagnius 0150A anno 377 scriptam putat. Hoc profecto nemo saltem negaverit, quin Eusthatio adhuc superstite, ac Petro Basilii fratre, episcopo nondum instituto, scripta fuerit. Sebastenos enim quibus inscripta est, non omnes ejus loci cives, sed eos dumtaxat catholicos clericos intelligere debemus, qui ab Eusthatii cum se is Arianum prodidisset, communione non diu antea se subduxerant, quorum apud Basilium epist. 138 et 237 nuperae editionis mentio est. Quamobrem si Eusthatius e vivis sedeque illa excesserat anno saltem 380, quia Petrus Basilii frater, ac Sebastenus episcopus Constantinopolitano concilio sub anni sequentis initium coacto adfuit, aut illam eodem Basilio, adhuc in vivis agente, aut certe non diu post ejus obitum scriptam fuisse oportet. Ab 0150B eorum autem episcoporum numero, quos Gregorius hortatores, ut Marcellianorum negotium tractaret, ac eorum deinde, quae a se gesta, et definita fuerant, comprobatores, ac sui imitatores habuit, non ego quidem Basilium ipsum Gregorii fratrem, ac pene magistrum excludendum puto. Haec vero cum ita sint, facile colligi potest, nullo jure Basilium incusasse Damasum, Romanamque sedem, cur Marcellum nunquam ab Ecclesia ejectum duxerit, edixeritque; fierique praeterea potuisse, ut ingens ejus sanctissimi praesulis pro religione studium nonnihil auxerit amor erga Meletium prorsusque aversus a Paulino animus, cujus idem Marcellus sequebatur partes.