Caput VII. 372, Damasi 7, Modesto Et Arintheo Coss.

I. Dorotheus diaconus Antiochenus Romam accedit cum litteris ad Damasum scriptis ab Orientalibus episcopis, ac rebus confectis in Orientem redit cum Sabino diacono Mediolanensis Ecclesiae, qui Damasi nomine litteras affert ad Athanasium, atque Orientales. II. Sozomenus cum iis confertur, et expenditur. III. Sabinus in Occidentem revertitur cum Basilii litteris ad Damasum, et Occidentales, quae illustrantur, ac suo tempore restituuntur. IV. De l. 3. C. Theod. de Haer. atque ea occasione de Venustianis. Quorum in Praedestinato mentio est.

0150C

I. Dorotheus diaconus cum Athanasii, et Basilii litteris Romanum iter aggressus est circa finem praecedentis 0150D anni , quamobrem vix eo pervenire potuit ante hunc, quem ingredimur. Diximus Basilium tria a Damaso postulavisse: primo, ut visitatores in Orientem mitteret, secundo, ut ii, quos missurus esset pro sua auctoritate legatos, leni ingenio, ac in rebus agendis constantia praediti essent, ac a partium studio alieni, quo nempe facilius Antiochenos omnes ad unum, sicut optabat, Meletium transferrent: tertio, ut secum afferrent, quae decreta fuerant post Ariminense concilium, quo ipsum irritum fuisse declaratum palam constare posset.

Damasus itaque Basilii, ac forte etiam Athanasii 0151A consilio obsecutus est, ac Sabinum diaconum Mediolanensis Ecclesiae, deinde vero, ut videtur, Placentinum episcopum ad Orientales misit, eique acta habitae coram se ante biennium synodi, cum litteris tunc ad Illyricos scriptis perferenda dedit. Hinc ea synodus hunc ex Holstenio titulum habet: Exemplum synodi habitae Romae episcoporum 93, ex rescripto imperiali: Damasus, Valerianus, Vitalianus, Aufidius, Pacianus, Victor, Priscus, Innocentius, Abundius, Theodolus, et caeteri, qui ad audiendam Auxentii causam, exponendamque fidem in Urbe Roma convenerunt, episcopis Catholicis per Orientem constitutis in Domino salutem. Ac in fine haec clausula apposita legitur: Ego Sabinus diaconus Mediolanensis de authentico, ex actis scilicet ad Illyrici episcopos antea missis 0151B exceptum dedi. Sabinum hunc Mediolanensis Ecclesiae diaconum forte Damasus probe cognitum habuerat occasione synodi contra Auxentium antea convocatae. Huic enim ille adfuisse potuit, vel cum Eusebio Vercellensi, qui Catholicorum Mediolanensis Ecclesiae curam interea agebat, aut cum Victore, quem Placentinae per haec tempora praefuisse, apud Ughellium legimus.

Si itaque Meletii causam excipias, de qua nihil tunc definitum constat, Basilio in caeteris Damasum obsecundasse vides: Nam et legatum ad Orientales, et acta habitae a se synodi misit, quibus Ariminense concilium eversum prorsus, abrogatumque a se fuisse constare posset, atque haec praeterea cum praestitit, ea sua auctoritate praestitit, ut idem Basilius fieri 0151C oportere monuerat. Hinc eos probare non possum, qui putant Dorotheum Romam advenisse sub finem praecedentis anni, cumque ea synodus, qua Auxentius damnatus est, vel adhuc congregata foret, vel paulo ante, quam eo adveniret, dissoluta esset, ipsum deinde rebus celeriter confectis iterum discessisse cum Sabino, qui circa Pascha hujus anni litteras Athanasio Alexandriae reddidit. Quidquid enim sit de tempore, quo diaconus ille Romam venit, atque inde abiit cum Sabino, quod bene constitutum puto, si synodus aliqua tunc Romae habebatur, quae causa est cur Damasus non litteras ad Orientales ex hac ipsa synodo, sed exemplum tantummodo litterarum ad Illyricos antea scriptarum Sabino perferendum dederit? an Sozomeno forte, ac Theodoreto 0151D Occidentalium magis, quam Orientalium res cognitae fuere, ut synodicam quidem legerent, quae ad Illyricos scripta est, quae vero eodem tempore ad Orientales allata asseritur, clam illos fuerit? At inquiunt, Sabinus diaconus per Illyricum iter fecisse debuit, siquidem litteras ab eorum locorum episcopis Basilio reddidit, qui propterea illis privatim se rescripsisse ait : quam vero aliam ob causam ad eas regiones penetrasse potuit, quam ut synodicam illam Romani concilii epistolam primo ad illos ferret, tum 0152A deinde in Orientem ad Athanasium, et Basilium? Ego vero non facile admiserim, eum diaconum iter suum per Illyricum instituisse: nam primo terrestri via euntibus, ab Arianis, a quibus pro majori parte Ecclesiae occupabantur, timendum erat: deinde si pedibus cum Dorotheo iter fecerat, cur non recta ad Basilium, et Caesaream, quae prima longae viae, et laboris quies fuerat, sed ad Athanasium, divertit et Alexandriam? Nec aliud suadet Basilius, cum acceptas ab Illyricis episcopis litteras memorat: nam qui illi sint clare colligimus ex subsequenti epistola 91, in qua mentio injicitur unius Valeriani Aquileiensis, quem idem Basilius locorum proximitate deceptus Illyricorum episcopum vocat. Fieri itaque facile potuit, ut Sabinus iturus in Orientem ex Damasi mandato 0152B Aquileiam accesserit ad Valerianum ipsum, qui secundus ab eodem Damaso in synodicae, quae ad Orientales ferebatur, epistolae exemplo inscriptus erat, ac magnae praeterea in Occidente urbis Ecclesiae praeerat, aut aliquam aliam ob causam; at inde ex aliquo Dalmatiae aut Istriae portu facile etiam solvere Alexandriam potuit, neque opus est, ut ob hanc causam prima sub Damaso synodus, cujus haec epistola superest, ab anno, cui eam illigavimus, removeatur.

Sabinus itaque cum Dorotheo diacono Alexandriam appulit, primis hujus anni mensibus , litterasque a Damaso attulit Athanasio, a quo etiam missae ad Basilium sunt, quae ad eum pertinebant, Synodica scilicet Romani concilii, quae ab eo Occidentalium 0152C dicitur, ac quorumdam praeterea ex Gallia episcoporum, ac Valeriani Aquileiensis epistolas. An Damasus praeter synodicam illam, alias adjunxerit ad eumdem Basilium litteras privatim scriptas, asserere non ausim: cur enim non eas ille recensuisset inter caeteras, quas se accepisse ait ejus generis epistolas cum Romanus episcopus primo loco collocari, ac memorari debuisset? Aliud vero videtur mihi statuendum cum Athanasio, sive quia Sabinus dimitti ad eum non debuit sine litteris, sive quia Damaso cognitus ac familiaris fuisse videtur, sive quod scriptis ad Damasum a Basilio litteris, quas expendimus, suas alter rogatus adjunxerat, sive denique quia vix fieri potest, quin aliquod etiam missum eidem fuerit ad res, quae tunc agebantur, 0152D necessarium commonitorium. Hinc substitit Mediolanensis hic diaconus aliquo temporis spatio apud Athanasium, tum deinde Caesaream accessit ad Basilium, qui propterea solatium aliquod cepisse ait ex Occidentalium litteris, velut quae rectae eorum fidei, et invictae in ea retinenda concordiae argumentum essent, additque solatium illud auctum deinde Sabini diaconi adventu .

II. Ad has autem synodicas litteras Illyricis primum, tum deinde Orientalibus inscriptas, et transmissas, 0153A aperte, ni fallor, Sozomenus respicit, cum ait, controversiam illam, quae jam pridem agitabatur, Utrum Spiritus sanctus Patri et Filio consubstantialis censendus esset, judicio Romanae Ecclesiae terminatam, ac definitam quievisse, statim ac Romanus episcopus de ea certior factus scripsit ad Ecclesias Orientis litteras, ut una cum sacerdotibus et episcopis Occidentalibus Trinitatem, et consubstantialem esse, et gloria aequalem existimarent . Quod profecto gravissimum est supremi, ac irreformabilis Romanorum pontificum in causis fidei defluiendis judicii argumentum . Sunt qui hoc factum Liberio attribuunt, eo quod sequenti deinde capite ejus obitum, ac Damasi electionem Sozomenus narret: at in Sozomeno frustra saepe rerum, ac temporis ordinem 0153B quaeras, quem in hoc praecipue loco inversum fuisse apertissime constat: quaestio enim de divinitate sancti Spiritus ante duodecim circiter annos agitari coeperat: at cum Macedoniani ab Arianis, et Valente vexati Catholicis in speciem sese adjunxissent, haeresis illa tunc delitescere potius in tenebris, quam extingui visa est. Hinc factum, ut Liberius a tribus illis Lampsacenae synodi legatis minime petierit, ut divinitatem sancti Spiritus aperte profiterentur, sed fide tantum Nicaena contentus fuit. Tunc itaque caput attollere rursus coepit, postquam res pene compositas in Thianensi synodo triginta quatuor episcopi a reliquis secessione facta perturbassent , opus namque fuit, ut iterum serpentem, ac palam prodeuntem haeresim Damasus judicio suo 0153C proscriberet, cui proinde attribui debet, quod Sozomenus ad Liberii tempora, praepostere, ut Constantius ait, retulisse videtur. Id vero, quam certum sit, facile deprehendet, qui Damasi litteras cum iis conferat, quae tum Sozomenus scribit, tum praeterea Valentinianus imperator ad Asianos episcopos, ac Basilius ad Occidentales respondit post illas a Sabino acceptas. Id enim, quod Sozomenus a Romano episcopo ad Orientis Ecclesias tunc scriptum fuisse indicat, in hisce Damasi litteris non obscure legitur. Siquidem postquam hic pontifex Nicaena synodo definitum fuisse dixerat, Patrem, Filium, Spiritumque sanctum, unius Deitatis, unius virtutis, unius figurae, unius credi oportere substantiae; tum haec addit: Concinat ergo cum omnibus Dei sacerdotibus, 0153D et vestrae sententia Charitatis: in qua vos fixos, atque firmatos, ut bene credimus, ita etiam nos vobiscum recte sentire, debetis reciprocis Sanctitatis vestrae litteris approbare. Hinc Valentinianus Romanam hanc synodum sequi se professus ad Asianos ait: Nos vero perinde sentimus ac synodi, tum quae Romae, tum quae in Galliis recenter factae sunt, unam eamdemque substantiam Patris, et Filii, et Spiritus sancti in tribus esse personis; ac Illyricanae synodi episcopi anathema iis dicunt, qui non sentiunt, ac praedicant, consubstantialem esse Trinitatem.

0154A III. Sed ut in viam revertar, Basilius acceptis litteris, rescribendum censuit triplici epistola , quarum prima Sanctissimis fratribus Occidentalibus episcopis, altera Valeriano Aquileiensi, tertia vero ad Italos et Gallos inscripta est. At quae Occidentalibus inscribitur, ac privato Basilii nomine exarata est, ad Italos et Gallos, quae vero ad Italos et Gallos titulum habet, communique aliorum Orientalium nomine scripta est ad Occidentales, et Damasum pertinet, erroreque factum, ut secus ac oportebat incriberentur . Omnes Sabino, cujus etiam in iis mentio est, tunc in Occidentem reversuro traditae sunt, ut redderentur. Utraque illa Romanae ejus synodi definitionesque, scriptamque ab ea epistolam laudat, et complectitur: at Basilius, cum Italis et Gallis 0154B scribit, eorum preces opemque desiderat, ut apud Orientales quoque libere proferri possit bona illa Patrum promulgatio, infamem Arii haeresim evertens, Ecclesias vero in sana doctrina aedificans, in qua Filium Patri consubstantialem confitemur, atque Spiritus sanctus pari honore simul et numeratur, et adoratur: ut quam vobis Dominus dedit pro veritate libertatem, et in divinae salutarisque Trinitatis confessione gloriationem, hanc, et nobis per vestras preces, opemque vestram largiatur. Cum vero Occidentales, Damasum, scilicet caeterosque sub eo collectos episcopos alloquitur communi nomine, ejus operam atque auctoritatem postulat, atque optat, ut non unus, aut alter, ut antea, sed plures ex episcoporum coetu, ac nulla interposita mora in Orientem 0154C legatos mittat, quia celeritate opus est ad eos, qui supersunt servandos, et plurium Fratrum praesentia, ut synodi numerum expleant, ut non solum ex eorum, qui eos miserint gravitate et majestate, sed etiam ex suo ipsorum numero pondus et auctoritatem ad res emendandas habeant, qui et fidem a Patribus nostris in Nicaena conscriptam instaurent, et haeresim proscribant, et Ecclesiis loquantur pacifica, eos qui idem sentiunt, ad concordiam adducentes; quae postrema ad Meletii causam, et Antiochenos pertinent, quam rursus Damaso Basilius, quamquam subobscure, commendatam cupit: tum his tandem verbis epistolae finem imponit: Revera enim laude dignum est, quod a Domino pietati vestrae datum est, adulterinum quidem a probo, ac puro discernere, Patrum vero fidem sine ulla dissimulatione 0154D praedicare, quam quidem et nos suscepimus, agnovimusque apostolicis notis signatam, eique ut caeteris omnibus, quae in synodico scripto, canonice ac legitime statuta sunt, assentimur. Quibus Basilii verbis accurate perpensis vir clarissimus Joseph Augustinus Orsi recte iterum conficit, ex Basilii sententia supremum, ac irreformabile Romani pontificis esse judicium. Nam si ille, ubi epistola synodi Romanae Ariminensem irritantis reddita est, eam statim suscepit, eique incunctanter assensus est, nullas censuit Ariminense concilium habere vires posse, Romano 0155A pontifice decernente, ac synodice, canonice, et legitime judicante . Si quis autem has Basilii litteras cum iis conferat, quas Athanasius ad Afros et ad Epictetum dedit, facile conjiciet, eas omnes, uno eodemque pene tempore scriptas, post acceptam scilicetallatam a Sabino, Damasi, caeterorumque, qui ad ejus concilium convenerant, episcoporum epistolam. Hinc uterque frequentiam illius concilii laudat, observatamque fidei catholicae, Occidentalium consensu concordiam Damaso gratulatur, quamquam praeterea Athanasius scripserit, mirari se cur Auxentius damnatus jam, dejectusque, ac tot sceleribus obnoxius, Mediolanensi Ecclesiae, ut vidimus, incubare pergeret, ea scilicet de re a Sabino ejusdem Ecclesiae diacono tunc certior factus.

0155B Quo anno scripta haec altera ad Damasum epistola fuerit, ex duabus notis facile cognoscitur: altera, quod Meletii Antiocheni, altera, quod Anthimi Thianensis nomen praefert: alter enim nondum pulsus a sede Antiochena fuerat, quod hoc anno accidit, postquam Valens Antiochiam accessit: alteri autem nulla adhuc cum Basilio simultas intercesserat ob Cappadociam in duas provincias divisam, quod hoc ipso pariter anno factum, quamquam serius fortasse ac nonnulli putant. Itaque Sabinus hoc eodem tempore ad Damasum rediit cum hisce litteris, a Basilio Orientalium aliorum nomine scriptis, eique, quo loco res essent tum Orientalis universae, tum Antiochenae Ecclesiae, exposuit. Baronius itaque lapsus est, cum illas ab eodem Basilio ad Damasum litteras hoc anno 0155C scriptas putat, quae Maritimis episcopis inscriptae sunt, easque Petrum Basilii fratrem Romam attulisse censet. Nam si quis eas attente legat, facile dijudicabit missas esse ad episcopos alicujus provinciae non procul a Basilio positae, qui sese a fraterna illius communione sejunxerant calumniis haereticorum inducti, quosve sibi reconciliare pro eximia sua charitate hic optat. Nuperus editor ejus epistolarum, post accuratos alios criticos, Maritimos illos fuisse putat aliquos Ponticae dioecesis episcopos , cui ego facile assentior, quia cum iis ita Basilius agit, ut et suam erga illos singularem charitatem ostendat, et quamdam etiam suae adversus illos potestatis, et dignitatis rationem habeat; quae profecto scribendi ratio episcopum, qui Damasum alloquitur, minime decuisset.

0155D IV. Valentinianus hoc anno legem dedit inscriptam Ampelio P. U. contra Manichaeos . Baronius huic legi causam dedisse censet factiones, ac turbas, quae ab hac colluvie saepe excitatae Urbem ipsam vexabant, easque ab Augustino pluribus in locis descriptas 0156A recitat. Hoc Baronii dictum Gotofredus, ac Pagius minime probant, quamquam nulla solida ratione. Nam quod aiunt illi, ea quae de moribus Manichaeorum Augustinus narrat longe post datam eam legem, nihil commune cum ipsa habere, falsum profecto est. Augustinus enim quae narrat, non ea narrat se veluti praesente facta, sed longe antea quam Romam ipse accederet. An vero domesticae illae seditiones, a quibus Urbis quies detrimentum capere poterat, quae diu antea ac saepe excitatae fuerant nihil ad imperatorem, nihil ad Urbis praefectum pertinere posse videbantur, ut iis aliquando occurreretur? Quid vero praeterea, si dicamus legem illam latam fuisse suadente Damaso, ut Siricio suadente Gotofredus latam contra eosdem Manichaeos censet legem 20, 0156B eod. tit. Cur itaque hanc ego Damaso attribuam, causam accipe. Praedestinatus asserit Damasum damnasse Paternianos haereticos in scelere detectos, atque id Valentiniano Majori denuntiasse, ejus haec verba referens: Scire volumus pietatem vestram, Venustianos in scelere turpissimo detectos ab apostolica sede esse damnatos . Dehinc addit contra eos legem postea prodiisse, ut ubicumque essent reperti, vindice gladio plecterentur, quod statuitur in eadem lege 3, de Haeret.: Venustianos, dictos etiam Paternianos ex Augustino constat, at nullus, quod ego sciam, exposuit cur utrumque hoc nomen illis inditum fuerit. Nam quod Daneus Calvinianus inquit, Paternianos a Paterno dictos, cum nos ejus hominis, patriam, aetatem, atque alia, quae ad eam rem pertinent, ignorare 0156C patiatur, nauci est, ut hoc etiam quod Venustianos a Venere derivatos velit . Quod ad rem attinet, aliquam ex Manichaeorum faece sectam Venustianos fuisse oportet, tum quod inferiores corporis partes a diabolo factas crederent, tum quod impurissime viverent, quae sunt manifesta Manichaeismi argumenta. Hoc liquet ex Augustino , qui haec Juliano respondit: Sed Paterniani, inquis iidemque Venustiani haeretici similes Manichaeis, dicunt a lumbis usque ad pedes, diabolum fecisse corpus hominis, superiores vero partes Deum, velut supra basim aliquam collocasse, adduntque nihil ab hominis studio requiri, quam ut anima, quam in stomacho, et capite habitare dicunt, munda servetur, pubem vere, si omnium flagitiorum sordibus obliniatur; aiunt ad suam non pertinere curam. . . . 0156D quod ego in libro meo posui, longe distat ab istis Paternianis, seu Venustianis. Ego secundum catholicam fidem, totum hominem totam scilicet animam, totumque corpus Deo summo, et vero tribuo Creatori; diabolum, autem dico, humanam, vel aliquid ejus non creasse, sed 0157A vitiasse naturam. . . . quod si parum est, ecce damno et anathematizo ea quae Paternianos et Venustianos sentire dixisti, addo etiam Manichaeos. Venustianos itaque a Damaso damnatos Valentinianus coercuit, lege generali lata contra Manichaeos, quorum appellatio omnes ex infecta radice pestiferos surculos complectebatur. Hinc Gotfridus Viterbiensis hunc pontificem Manichaeos detestatum scripsit. Damasi exemplum deinde secuti Siricius, ac Leo Magnus, tum ipsi per se, tum per imperatores hoc infamiae genus, nedum ab Ecclesiae, verum etiam a Reipublicae corpore ejecerunt.