Caput XII. 377, Damasi 12, Gratiano Aug. IV Et Merobaude Coss.

I. Hieronymi ad Damasum de tribus hypostasibus epistolae exponuntur, et explicantur. Disquiritur, quaenam fuerit per id tempus, ac praeterea in Constantinopolitano concilio recrudescentis ejus litis causa. II. Damasi ad Hieronymum rescriptum. III. Antiqua Hieronymianae epistolae lectio retinetur et asseritur. IV. An Hieronymus Vitalem pro catholico habuerit? V. Petrus Damasi litteris ad sedem restitutus, Alexandriam redit.

0180B

I. Sanctus Hieronymus, qui ad Chalcidis eremum ante quinque circiter annos sese receperat, celebres hoc anno litteras Damaso scripsit , quibus quaerit an tres in Deo hypostases dicendae sint, et quocum communicandum sibi Antiochiae sit. Cur eas litteras hoc anno, aut altero ineunte saltem, cum cl. Vallarsio 0180C scriptas censeam ratio ex iisdem constat. Fremebat enim cum scribebantur, fulta mundi praesidiis, Ariana rabies; ac Hieronymus, cuinam Antiochiae communicaret, incertus, sequebatur Aegyptios confessores in Palaestina exsules, quos in Damasi communione esse noverat, ab iisque Sanctum Domini expetebat. At anni sequentis Augusto mense, Valentis obitu Ariana rabies praesidiis suis omnino decidit nec ulli jam amplius erant Aegyptii confessores in Syria exsules, a quibus Hieronymus Sanctum Domini petere amplius posset, omnibus exilio solutis. Constantius, qui has Hieronymi litteras iterum impressas dedit, easque anno 380 jam labente exaratas putat, Aegyptiorum confessorum nomine Petrum Alexandrinum intelligit. At qui fuerint illi, ex Basilio jam 0180D vidimus, ipseque praeterea Hieronymus aperte nos docet, qui ad eos veluti sibi viciniores pro sancto Domini corpore recurrebat: quamobrem vix puto fore, ut Constantius interpretationem hanc suam, a vi genuina verborum et temporum ratione alienam, eruditis probet. Cur vero tum Meletiani, tum Vitaliani dicerent, haerere se Damaso, non secus ac Paulinus, ratio minime a longe petenda est, ut visum fuit eidem viro docto, opinanti Hieronymum respexisse legem de restituendis basilicis a Theodosio latam, contentionemque inter Meletium, Paulinum, et Vitalem 0181A coram Sapore ea occasione habitam, quam Theodoretus narrat . Enim vero qui secum reputet, oportere eos, qui se catholicos haberi volunt, cathedrae Petri communione junctos esse, intelliget, quod idem Hieronymus ait: qui vero ab eo indicatam putant contentionem illam, minime advertunt, legem de restituendis basilicis die 10 Januarii anni 381 fuisse propositam, Saporem vero, cui mandatum a Theodosio fuerat, ut eam Antiochiae exsequeretur, vix ad urbem illam ante Martium mensem venire potuisse. Nemo autem dixerit Hieronymum tam sero Antiochia discessisse, ut disputationi illi adesse potuerit: siquidem, ut reliqua quae afferri possent argumenta praeteream, cum esset ille Constantinopoli et apud eloquentissimum Gregorium Nazianzenum tunc ejusdem 0181B urbis episcopum (sive episcopi loco eam Ecclesiam administrantem) sanctarum Scripturarum studiis erudiretur, brevem de Seraphim tractatum dictavit , quem deinde publicatum dicavit Damaso. Pammachio autem et Oceano librum illum ante viginti annos dictatum scribit . Si vero eam ad Pammachium et Oceanum epistolam anno 399 scriptam esse inter eruditos convenit , necesse est, ut illum anno saltem 379 moram in regia urbe traxisse dicamus. Caeterum quae Theodoretus dicta factaque inter Meletium, Paulinum ac Vitalem in ea disputatione scribit, vel pro ejus erga Flavianum studio conficta sunt, ut Baronius censet , vel ut alii putant, res diversas diversoque gestas tempore indiligenter miscuit.

Sed ut ad institutum redeam, si quis epistolam 0181C ipsam legerit, facile intelliget, quae sit ex S. Hieronymi sententia apostolicae sedis auctoritas, ac quam indeficiens in fidei quaestionibus definiendis judicium. Pauca referam, ut hoc constet: Quoniam vetusto Oriens inter se populorum furore collisus, indiscissam Domini tunicam desuper textam, minutatim per frusta discerpit, ideo mihi cathedram Petri, et fidem apostolico ore laudatam consulendam censui. Ego nullum primum, nisi Christum sapiens, beatitudini tuae, id est cathedrae Petri communione consocior. Super illam cathedram aedificatam Ecclesiam scio . . . . Qui itaque aiunt Hieronymum consuluisse Damasum, sive ob Romanae Ecclesiae, in qua baptizatus fuerat, dignitatem ac majestatem, sive quod eam sequeretur universus Occidens , id agunt dumtaxat, ut animum 0181D praejudiciis sane occupatum prodant. Petrum enim peculiariter inter caeteros elegit Christus, ut eum gentes in fidei controversiis non audirent solum loquentem, sed etiam crederent. Ita enim cum Petrus sententiam edixisset, tacuit omnis multitudo Petro definienti consentiens, ut Act. XV a Luca refertur . Hinc Sanctus Doctor addit: Non novi Vitalem, Meletium respuo, Paulinum ignoro: nulli enim, quicumque ille sit, a Deo concessum est, ne in fide deficiat, praeterquam 0182A Petro, ejusque cathedrae haeredi, quem proinde cum de dogmate res est, veluti unum fidei magistrum respicit et agnoscit. Hic vero cum sit obvius horum verborum sensus, frustra Tillemontius quaerit, cur Hieronymus Paulinum ignorare se dicat, qui illi non cognitus et familiaris esse non poterat, Paulinum enim Hieronymus ignorat prae Damaso, Antiochenum scilicet episcopum, qui falli poterat prae Romano pontifice falli nescio, siquidem statim addit, quicumque quisquis ille sit tecum non colligit, spargit.

Quaestio illa de tribus hypostasibus, post Alexandrinum juncto Occidente concilium, Eusebio nempe Vercellensi ac Lucifero Calaritano apostolicae sedis legatis composita fuerat. Athanasius enim utraque parte leniter ac benigne accita, verborumque sententia 0182B diligenter et accurate perpensa, postea quam concordes reperit, nec quantum ad doctrinam ullo modo inter se dissidentes, ita rem transegerat, ut nominum usum concedens rebus eos constringeret . Cur igitur ea potissimum recrudescere visa est circa haec tempora, ratio minime a longe petenda est. Nam postquam Damasus Paulini communionem elegerat litteris ad eum scriptis, Eusthatianos quibus ille praeerat, de conjunctione cum Meletianis ineunda cogitasse, atque in eum finem Terentii comitis tunc Antiochiae versantis operam adhibuisse vidimus. Basilius itaque, aliique Meletiani, qui merito timebant fore ut ii qui a Meletio stabant, ab eo tunc exsulante facile abscederent, ac Paulino praesenti accederent, ut huic conjunctioni suis partibus minime profuturae impedimentum 0182C aliquod afferrent, totis iterum viribus trium hypostaseon dicendarum necessitatem tueri coeperant, ac trium personarum vocabulum veluti Sabellianismi vehementer suspectum explodere. Hinc idem Caesariensis praesul, qui de tribus hypostasibus ne verbum quidem fecerat, cum de reducendis ad Meletium Paulinianis ad Athanasium scripserat, atque eos proinde tres personas, et unam hypostasim professos, recipere paratus erat, in litteris ad Terentium deinde missis, ait: Paulinum dum unam hypostasim ac tres perfectas personas admittit, a Sabellio minime discedere, qui unam pariter hypostasim ac tres personas admiserat: quaestionem propterea de tribus hypostasibus levis momenti videri non posse, sed latissimum haereticis campum ad detrahendum de Ecclesia 0182D apertum iri, si qui unam cum Sabellio hypostasim profitetur, Ecclesiae Antiochenae principatum, contempto Meletio obtineat . Haec omnia acute perspexit nuperus doctissimus tertii operum Basilii tomi editor, qui propterea haec scribit: Non id agebatur, ea scilicet concordia, ut schismati Antiocheno finis imponeretur, et ad legitimum (ut ipse quidem opinatur) pastorem Meletium oves redirent. Si tanti commodi spes affulsisset, certo scio Basilium omnia paci ac 0183A charitati posthabiturum fuisse ac libenter suscepturum Paulini plebem, ac clerum, etiamsi unam hypostasim admitterent. Sed Paulini amicorum consilia omnia eo spectabant, ut Paulinus excluso sancto Meletio solus Antiochiae praeesset. Non immerito ergo cum Paulino communionem ineundam negabat, quippe cum iniri non posset, quin Meletius rejiceretur, qui solus Antiochiae legitimus erat episcopus . Id quo erga apostolicam sedem ac tot sanctissimos Occidentis episcopos obsequio affirmet, quibusve praeterea rationum momentis haec probet, viderit clarissimus auctor. Nunc ut eo redeat, unde diverterat oratio, Flavianus ac Diodorus, Antiochenae Meletianorum seu Campensium Ecclesiae duces, Basilii litteras, atque auctoritatem, tunc iterum ostendere coeperunt, Paulini asseclas 0183B cauterio unionis inurere, Sabellianae haeresis reos traducere, atque eo pacto suos a conjunctione cum iis ineunda deterrere. Haec vero est causa, cur ea contentio iterata fuerit in Constantinopolitano concilio post Meletii obitum, veluti ad Paulinum ab episcopatu Antiocheno repellendum, comparata et in primis accommodata, ut colligi potest ex Gregorii valedictoria ad 150 Patres: Desinant, ait enim, qui de his inter se contendunt, ineptire, perinde ac si fidei nostrae pietas in nominibus, non in rebus consistat . . . . , quid igitur vobis hypostases volunt, aut vobis personae? Nimirum tria esse, quae dividantur non naturis, sed proprietatibus: optime; an fieri potest ut quidam magis inter sese concordent, atque idem dicant, quam cum ita sentiunt, tametsi alioqui syllabis discrepent? 0183C Enim vero cui bono Nazianzenus rem illam egisset iterum, si non erant qui eamdem contra Paulinum cantionem iterum canerent?

II. Quid Damasus Hieronymo responderit, certo non constat, cum ad nos Damasi litterae non pervenerint. At cum ille sub hujus anni finem, aut alterius initium scribat iterum ad Marcum presbyterum, haereticum se judicari, quamquam idem dicat, ac credat, quod Damasus et Petrus Alexandrinus et credunt, et ore exprimunt, cum praeterea presbyter a Paulino Antiocheno ordinatus deinde fuerit, idque per haec ipsa tempora contigerit ut cl. Vallarsius invicte probat ; hinc apparet tum factam illi a Damaso facultatem, hypostasim unam ac tres personas profitendi, tum praescriptum, ut cum Paulino 0183D communicaret: neque enim, qui Paulinum ipsum ignorare se paulo antea profitebatur sacram ab eodem ordinationem accepisset citra sibi praescriptam a Romano pontifice legem. Eorum itaque sententiam, qui Damasum hypostaseos voce ad designandas personas usum aliquando fuisse asserunt, erroneam esse constat ex Hieronymo ipso: siquidem ad Marcum presbyterum deinde ait: Haereticum me cum Occidente, haereticum cum Aegypto, id est cum Damaso, Petroque condemnent. Quid unum hominem exceptis 0184A sociis criminantur? Si rivus tenuiter fluit, non est alvei culpa, sed fontis. Hieronymo praeterea accedit Acacii Beroae in Syria episcopi testimonium, ex quo scimus Paulinum a tribus dicendis hypostasibus abstinuisse, ut piissimos Occidentis episcopos sectaretur . Cum itaque Damasus a tribus dicendis hypostasibus abstinuerit, magnus Baronius merito Theodoretum rejicit scribentem, Meletio a Sapore, Arianorum ecclesias adjudicatas ea de causa, quod Damasus non secus ac Meletius ipse, unam Trinitatis substantiam confitens, tres hypostases diserte praedicaret . Hinc quae in aliis Damasi ad Paulinum litteris leguntur verba, unum Deum in tribus hypostasibus , purum ejusdem Theodoreti putumque additamentum sapiunt, quae propterea a latinis omnibus exemplaribus absunt. 0184B Nec vero id insolens huic scriptori est: nam cum in Illyricana synodo, cujus alibi a nobis mentio facta est, congregati praesules aperte professi fuissent cum reliquis omnibus Latini imperii episcopis, eamdem substantiam Patris et Filii et Spiritus sancti in tribus esse personis, Theodoretus, qui eas litteras in Graecum versas recitat , statim addit τοῦτ᾽ ἔστιν ἐν τρισὶ τελείαις ὑποστάσεσιν, quod itidem apertum ejusdem glossema est.

III. Priusquam ab his Hieronymi litteris discedam, locum ex iis afferam, quod illum haud recte saepius acceptum viderim: ait itaque, Trium hypostaseon ab Arianorum praesule et Campensibus, novellum a me homine Romano nomen exigitur. Sunt qui disjunctionem illam et omittendam censeant, ac sub Arianorum 0184C praesule Meletium unum intelligunt, qui eorumdem Arianorum manu evectus ad cathedram Antiochenam fuerat: aliis vero placet, ut legamus sub Arianorum prole Campensibus, aiuntque Meletianos Arianorum prolem non sine probabili ratione a Hieronymo dici posse. Ego vero opinor, aliud nihil eumdem Hieronymum hoc loco velle, quam se revera tum ab eodem Arianorum praesule, sive Euzoius ille fuerit, sive Dorotheus, tum a Campensibus, Meletianis scilicet, ob eam causam vexatum; ideoque nihil a veteri lectione movendum. Neque enim minoris Arianorum quam Meletianorum intererat tres hypostases dici, eratque una eademque omnium causa, quamquam non idem omnium finis. Hinc in alia epistola, Campenses cum Tarsensibus haereticis copulatos ait, quia Meletianarum 0184D partium duces, vires cum haereticis Arianis, et consilia in ea contentione conjunxerant. Falluntur itaque meo judicio, qui cives Tarsenses hoc loco ab Hieronymo haereticos dictos putant, ac in hujus rei perquirenda causa laborant. Campenses enim cum Tarsensibus idem Hieronymus jungit, quia Flavianus et Diodorus, qui Silvani Tarsensis episcopi alumnus fuerat, Meletianarum partium Catholicis conjunctim praeerant; uterque vero cum haereticis copulatus videri poterat, tum quod unam cum Arianis eamdemque 0185A causam in tribus hypostasibus tueri videbantur, tum quod, Theodoreto ac Philostorgio testibus, promiscua erat inter Meletianos et Arianos, precationum, hymnorum, consultationum, aliorumque omnium, si mysticum sacrificium excipias, sacrorum communio. Quid enim Tarsenses, si qui forte haereticis adhaeserant cum Antiochenis Catholicis, commune habuere, ut eos Hieronymus hoc loco prae caeteris omnibus expressos velit. Hoc iterum Hieronymus ipse indicat, in epistola ad Marcum presbyterum, cum ait, Sabellianae impietatis arguor, subsistentes, veras, integras, perfectasque personas pronuntians: si ab Arianis, merito: si ab orthodoxis, qui hujusmodi arguunt fidem, orthodoxi esse desierunt. Utramque enim factionem notat, a qua molestias illas ferre cogebatur. 0185B Hinc vero colligi etiam aperte potest, haec Antiochiae gesta fuisse, antequam Meletius eo iterum reversus esset, atque ideo has epistolas, eo quem dixi anno scriptas esse oportere.

IV. Nunc quaerendum restat, cur Hieronymus Vitalem pro catholico habuerit, atque eum numeret inter episcopos, qui Damaso haerere se dicerent. An vero Romano pontifici haerere Hieronymo videri poterat, qui Apollinario parebat, atque ordinatus ab illo fuerat, ab Ecclesia jam projecto? Ego sic existimo, Vitalem ordinatum ab Apollinario fuisse non diu postquam a Damaso rediit cum communionis litteris; idque dolo malo, atque eum in finem, ne a Paulino cogi posset ad subscribendam formulam, quam illi a Damaso transmissam noverat. Ne 0185C vero vaferrimus homo malam de se suspicionem injiceret, Paulinum Sabellianismi incusare, atque ejus communionem palam ejurare deinde coepit. Rem narrat Epiphanius , qui Antiochiam sese contulerat anno 376, ut utrumque inter se conciliaret. Interea vero Apollinarius ac Timotheus ab Ecclesia ejecti, ac eorum asseclarumque haeresis a Damaso cum Romana synodo proscripta est. At Vitalis Damaso sese haerere dicebat, non secus ac Meletius, ac Paulinus, sive quia ejus rei fama nondum Antiochiam pervenerat, cum Hieronymus scriberet, sive quia nominatim, ut caeteri, minime damnatus, fultus praeterea communionis litteris, quas olim a Damaso surripuerat, ac simulatione virtutis et religionis, pro catholico sese gereret, et 0185D Ecclesiam falleret. Hunc profecto ludum deinceps etiam diu lusisse discimus ex Ambrosii epistola ad Theodosium imperatorem, atque a secunda Nazianzeni ad Cledonium quas expendi diatr. 2, cap. 4; ex iisque non obscure colligimus vaferrimum illud caput nunquam fuisse ab Ecclesia aperte projectum, atque inter haereticos proclamatum.

V. Diximus Petrum Alexandrinum hoc anno ad Ecclesiam suam reversum. Itaque litteras illas, quas a Damaso secum attulit, quaeque perierunt, hoc anno 0186A scriptas fuisse oportet. Earum mentio est tum apud Socratem, tum apud Sozomenum , qui eodem tempore, quae illarum vis esset, nos docent, cum eorum alter et consubstantialis fidem, et Petri in sedem Alexandrinam collocationem; alter vero ordinationem a Damaso confirmatam scribit, atque ita uterque ejus, quae Romano pontifici inest, auctoritatis specimen Damasum dedisse fatetur. Huc sane respexisse liquet Eutherium Thianensem, et Helladium Tarsensem episcopos, qui ita ad Xistum scribunt: Et olim saepius ex Alexandria haereticis zizaniis insurgentibus suffecit vestra apostolica sedes per universum tempus istud, ad mendacium convincendum, impietatemque reprimendam, et corrigenda quae necessarium fuit, muniendumque orbem terrarum ad 0186B gloriam Christi, tam sub illo ter beato episcopo Damaso, quam pluribus aliis . Haec autem cum Lupus annotasset pertinere ad Petri Alexandrini in sede confirmationem, Luciique Ariani damnationem, Baluzius eum errare vehementer inquit, cum Damasus non solus, sed cum concilio Italiae et totius Occidentis Lucium damnaverit . Unde autem synodum illam Baluzius ex omnibus Occidentis episcopis collectam probet, ipse viderit: ego enim praeter Petrum ipsum, ex suburbicariis, atque iis, qui Romano pontifici praesto esse solent, episcopis compositam fuisse crediderim. Caeterum inepta prorsus observatio est, quamquam alii, qui non aequo in sedem apostolicam animo sunt, ea uti soleant. Nam quae fuerit in Romana synodo episcoporum Italiae 0186C auctoritas, ipsi aperte explicant, ut nemo melius, cum ad clericos et monachos Orientales haec scribunt: Quoties intra Italiam propter ecclesiasticas causas, praecipue fidei, colliguntur Domini sacerdotes, consuetudo retinetur, ut successor praesulum sedis apostolicae ex persona cunctorum Italiae sacerdotum, juxta sollicitudinem sibi Ecclesiarum omnium competentem cuncta constituat, qui caput est omnium . Nam qui cuncta constituit, ad illum ex eorum episcoporum sententia pertinet decernere, quid faciendum ab aliis sit.