Caput XIV. 379, Damasi 14, Ausonio Et Olybrio Coss.

I. Antiochenum schisma mutua inter partes consensione depositum; Theodoretus notatus. II. Synodus sub Meletio Antiochiae habita; quid actum in illa, definitumque fuerit. Acta ad Damasum missa. III. De hujus synodi tempore, atque anno emortuali S. Basilii.

0190A

I. Facta itaque, ut diximus, Gratiani lege catholicis episcopis ad Ecclesias suas redeundi copia, S. Meletio ea inter primos uti licuit; siquidem ejus exsilii locus circa Nicopolim fuerat Armeniae metropolim, quae Antiochia non longe aberat. Statim vero ac reversus est, concordiae studuit, proposuitque ad eam sarciendam, ut greges ambo episcopi jungerent, atque in commune pascerent, sive ut communi auctoritate Ecclesiam illam administrarent . Hanc conditionem, cum Paulini pars merito rejecisset, alia oblata est, quae cum omnibus placuisset, transacta res fuit, ac populus ad unitatem, 0190B sacrorumque societatem rediit. Conditio vero, quae tunc pacis beneficium attulit, haec fuit : ut ii scilicet, qui ad regendum episcopatum idonei videbantur, sperabanturque, jurejurando se adstringerent, neque ambituros se, neque oblatum episcopatum suscepturos, quamdiu alteruter sive Paulinus, sive Meletius in vivis essent, sed ut is, qui e duobus superstes esset, sedem illam solus obtineret. Theodoretus igitur, qui concordiam a Meletio oblatam, a Paulino rejectam scribit, nimio suo, ut saepe solet, erga Flavianum studio indulsisse visus est, frustraque Tillemontius causas quaerit, quibus illum purge . Hujusce siquidem pacti ac juramenti aperta est apud Nazianzenum mentio in oratione XIV, quam pro pace habuit in Constantinopolitana Ecclesia, 0190C paulo antea quam illi cathedrae valediceret, siquidem haec ejus verba eo respiciunt: Pax amica non re dumtaxat, sed nomine quoque ipso jucunda, quam nunc populo dedi, ac recepi; haud scio an sinceram ab omnibus vocem, spirituque dignam, an non potius Publica Pacta Deo Teste Violata, quo gravior sit nostra condemnatio. Socrati praeterea et Sozomeno, quorum major, quam unius Theodoreti auctoritas est, fidem adstruit sancti Ambrosii Aquileiensis concilii nomine scribentis testimonium, quod alio loco expendam.

II. Rebus itaque hoc pacto Antiochiae compositis, Meletius ex episcopis communione sibi junctis synodum cogit. Cui synodo praeter Eusebium Samosatenum, Pelagium Laodicenum, Eulogium Edessenum, Zenonem Tyri, ac Diodorum Tarsi, quorum nomina 0190D in fragmento, quod Holstenius, ac deinde Constantius edidit, expressa sunt, alii 146 episcopi subscripserunt, quorum memoria periit, praeter quam Gregorii Nysseni, qui se concilio illi adfuisse aperte testatur duobus in locis, quos Baronius recitat. Ejus synodi acta, ingenti rei ecclesiasticae jactura tempus abripuit. Hoc tamen constat, recitatas in eo fuisse Damasi litteras, tum eas quae primo ad Illyricos missae fuerant ex Romana prima ejusdem 0191A synodo, ac deinde ad Orientales per Sabinum allatae; tum quas a secunda ac tertia synodo anno scilicet 374 ac 376 exeunte aut altero ineunte scriptas Dorotheus presbyter Orientalium legatus, secum retulit, ut diximus. Iis autem lectis Meletius primo loco, tum Eusebius Samosatenus, aliique deinde omnes subscripserunt verbis hisce, quae digna sunt ut observentur: Consentio omnibus supra scriptis, ita credens, et sentiens; et si quis praeter haec sentit, anathema sit. Ex his enim tum colligitur, quanti habitum perpetuo fuerit apud omnes Catholicos sedis apostolicae in rebus fidei definiendis judicium, tum praeterea an verum sit, quod Bossuetius ait, controversiam de sancti Spiritus divinitate, quam Sozomenus Romanae Ecclesiae judicio finitam dixerat, 0191B in Constantinopolitano deinde concilio retractatam fuisse. Nam ut mea faciam verba viri clarissimi P. Orsi : Cum totus Occidens, universa Aegyptus, omnis Orientalis Ecclesia et omnes per universam Ecclesiam catholici episcopi, Damasi, et Ecclesiae Romanae, de Spiritus sancti divinitate judicium amplecterentur, et Macedonianos tamquam manifestos haereticos ab Ecclesiae communione repellerent, dirisque devoverent, ac saepius repetitis anathematis jacularentur, quis aequo animo ferat, ut tam solemne judicium non adhuc omnino immobile et irreformabile, sed adhuc retractationi obnoxium videretur?

Blondellus ad hoc ipsum concilium revocat pactum illud, quod Paulinum inter et Meletium atque utriusque partem, initum fuisse diximus, quod tamen 0191C ante Blondellum magnus Baronius scripserat , cui Valesius etiam consentit. At Tillemontius , qui non potest adduci ut credat, concordiam illam tam frequenti gravissimorum episcoporum numero confirmatam, in Constantinopolitano deinde concilio irritam fieri, nulloque in pretio haberi potuisse, Blondelli opinionem rejicit, sed haec Tillemontii ratio infirma prorsus et nullius momenti est; nam primo, graviores ac seniores episcopi, qui Constantinopolitanae synodo aderant, nihil innovandum cum Nazianzeno censebant, ut alio loco dicam: deinde, si ea concordia ab eorum pluribus probata antea, et confirmata non fuerat, cur Gregorius ipse pacem ab iis fractam, ac publicas Deoque teste confirmatas pactiones violatas doluit?

0191D Hujus deinde synodi acta ad Damasum a Meletio ipso missa fuisse oportet, cum eadem originalia in Romanae Ecclesiae archivis pridem servata fuerint. Hoc ipsum praeterea nos docet synodicus libellus his verbis: Meletius suo in throno Antiochiae, divinam et sacram convocavit synodum, quae divinum confirmans Symbolum, et Marcellum, et Photinum, et Apollinarium anathemate notans, divinam ad Damasum et episcopos Occidentis misit expositionem . Quis autem Romam 0192A missus, dicam ad annum sequentem: nunc enim pauca de hujus synodi tempore.

III. Hanc itaque eruditi omnes conferunt in annum 379. Enim vero ante hoc tempus profecto haberi non potuit, quia Eulogium Edessenum episcopum ab Eusebio Samosateno ordinatum ad Ecclesiam, unde sub Valente pulsus fuerat, hoc ineunte anno reversum fuisse constat ex Chronico Edesseno, quod vir doctissimus Joseph Assemanus edidit . At qui Septembrem illi aut Octobrem mensem assignant, mihi videntur rem prorsus incertam, pro certa asserere. Quamquam enim Gregorius Nyssenus eam congregatam scribat nono aut decimo post obitum Basilii mense, ac sedata jam persecutione, quia tamen disputatur adhuc de Basilii die emortuali, nihil 0192B certi exculpi ex eo potest. Si Nazianzeno credimus , Basilius octo tantum annos in episcopatu vixit: vel ut Nyssenus ait, nonum incoepit. Quamobrem si annos ipsos numeremus ab ejus ordinatione, quae a Petavio, Tillemontio, ac nupero operum editore in vita Basilii consignatur ad annum 370 (et si quo mense, quove die obscurum sit), vivendi finem fecisse debuit vir sanctissimus anno 378, et, ut mihi videtur, non diu post Valentis obitum, ac Gratiano solo imperante, sub quo et Hieronymus ejus obitum collocat .

Hanc vero sententiam, alia etiam gravissima, ni fallor, conjectura confirmat. Nam cum ille ad superos translatus est, Nazianzenus, gravi ac periculoso morbo, quo afflictabatur, ereptum sibi fuisse doluit, 0192C ut sanctum cinerem exoscularetur, ac Nysseno cui scribit, caeterisque communibus amicis, consolando adesset . Non itaque longe ab iis aberat, cum haec scriberet, quamquam Tillemontius, Floridus, ac scriptor Vitae Basilii, illum Seleuciae Isauriae tunc agentem, ac ex ea urbe Constantinopolim recta profectum statuant. Horum enim doctissimorum hominum judicio, ipsius ego Nazianzeni auctoritatem potiorem habeo, qui Seleucia, quo secesserat, Nazianzum se reversum scripsit, questusque est, res ab eo, quo eas reliquerat statu, minime immutatas a se repertas. Siquidem cum Seleuciam se contulisset, ibique tempus haud breve peregisset, tum ut Deo vacaret, tum sperans fore, ut interea Nazianzenae Ecclesiae, cujus curam constantissime declinaverat, episcopus 0192D aliquis praeficeretur cum reversus est, nil reperit horum, finxerat quae mens sibi; fugisse, sed quae putabat, haec agmine oborta magno comperit negotia , ecclesiastica scilicet, quae excutere optaverat; apertissima itaque sunt Nazianzeni verba, nec aliam quam quae a Gregorio presbytero in ejusdem Nazianzeni vita, et a Billio illis attributa est, interpretationem ferunt. Statim itaque, ac reversus Nazianzum fuit, actum est iterum, ut ejus Ecclesiae curam susciperet; 0193A at cum flecti nullo modo posset, Basilius caeterique provinciae praesules obtinuerunt, ut iret saltem ad regiae urbis Catholicos instruendos, et verae doctrinae in ea Ecclesia reliquas excitandas favillas. Haec enim est causa, cur in oratione de laudibus ejusdem Basilii profiteatur, non praeter ejus sententiam voluntatemque, illud a se susceptum onus, atque haec verba Gregorius presbyter sic intellexerit, ut Caesariensis praesul Nazianzeno jam currenti stimulos addiderit eumque ad spirituale hoc certamen inunxerit. Sed cur argumentis utimur non necessariis, cum ille Constantinopolim se accessisse asserat, Cappadocia relicta . Constans itaque certumque est Gregorium Seleucia Nazianzum, et ad suos reversum, antequam Constantinopolim proficisceretur. Reliquum nunc est, 0193B ut eum ante Basilii mortem, inde minime abiisse probemus: at hoc una ejus ad Simpliciam haereticam pulcherrima epistola demonstrari potest. Ejus itaque irrequisitae ac minime consentientis servum Basilius ante aliquot annos episcopum ordinaverat; gravique deinde et vehementi oratione ejusdem foeminae furias et convicia compresserat . At quae eo vivente mutire amplius non auserat, vix defuncto, saecularia judicia minari, atque iterum vehementer contendere coepit, ut ordinatio illa antiquaretur. Gregorius igitur, cui ea de re matrona scripserat, lenissimo illam sermone demulcendam censuit, laudavitque propterea primo, quod de Basilio tunc recens defuncto perhonorifice loqueretur; tum deinde ad negotium quod attinet, eam rogavit, ne Ecclesiam 0193C optimo illo episcopo quodam veluti donario divitem expoliaret, majorem sibi laudem conciliatura rebus ea inconsulta gestis consensum accommodans, quam si antea rogata acquievisset. Quod si petat, ut servus ille, qui bona administraverat, rationes reddat, aequa illam postulare inquit: sin autem contendit, ut deponatur velut sacerdotio indignus, haec coepiscoporum provinciae nomine rescribit: Nos nec alium quemdam ex iis, qui criminis alicujus rei sunt, incognita causa dimittimus, nec hunc dimittemus. Verum si quis aliquid habet, quod eum accuset; te praesente, simulque judicante, si ita libuerit, sin minus absente quoque, Nobis Judicibus Exploratus, siquidem innocens inventus fuerit, etiamsi servus fuerit, absolvetur, si vero convictus fuerit condemnabitur . Nondum 0193D itaque Nazianzenus ex Cappadocia pedem moverat, cum Basilio vix tunc defuncto hanc epistolam Simpliciae scripsit, seque judicem cum reliquis ejus provinciae episcopis hoc in negotio sessurum obtulit: atque haec insuper ratio est ut, cum in vicinia esset, purgare se debuerit apud Nyssenum Basilii fratrem, cur ipsius funeri non adfuisset. Si itaque Gregorius Constantinopolim accessit post obitum Basilii, ipse vero eam Ecclesiam administravit integro fere triennio ; si eam denique dimisit medio anno 381, 0194A vix elapso, fieri non potest, ut Basilius vitam protraxerit ad kalendas usque Januarias anni 379, ejusque idcirco obitus dies revocandus erit ad annum 378, atque ad Julium mensem, vel Augustum. Rationes autem illae, quibus alia sententia defendi solet, haud difficulter everti, aliaque rursus argumenta afferri possent, quibus confici videtur, tum illigari haud posse Basilii mortem anno 379, tum ad aliquot saltem menses Antiochenum hoc concilium retrahi oportere. At cum perinde sit, quod ad nos attinet, utram eligas opinionem supervacaneo labore abstinebo, ut ad alia transitum faciam.